mUZe nr. 34

muze HET MEDISCH MAGAZINE VAN HET UZ BRUSSEL Driemaandelijks JUNI 2015 nr. 34

8 13 ACTUEEL

HELPT NUTRITIETHERAPIE VOOR KRITIEK ZIEKEN BIJ KANKERPATIËNTEN?

ZIEKTEBEELD Een multidisciplinaire aanpak voor hersenmetastasen

16 ACTUEEL Aardverschuivingen in de behandeling van kanker

een exemplaar van "Medische keuzes" uitgegeven door LannooCampus, zie p. 26

Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218

— Nathalie —

“Ik wil mee aan het stuur zitten”.

V

alerie, Virginie, Abdelwahab, Marc, Nathalie, Robert, Resusci Junior, Sebbe en Michèle. 9 patiënten onderstrepen wat voor hen de kern is van de zorg. Of wat hen tijdens hun zorgtraject is opgevallen. Of ook: hoe dankbaar ze zijn.

Daar hebben we in het UZ Brussel veel oor naar. Daarom zijn patiënten de rode draad in de terugblik op 2014. Want alle gecijfer ten spijt is de essentie van de zorg nog steeds: mensen door begeleiding of genezing helpen zodat ze zoveel mogelijk weer kunnen doen wat ze graag doen.

Fotograaf Bas Bogaerts heeft de patiënten kunstig op foto vastgelegd. De stemmen van acteur Vic De Wachter (in de Nederlandstalige versie) en auteur en ex-RTBF presentator Jacques Mercier (in de Franstalige versie) geven uitleg. De activiteiten van het UZ Brussel in 2014 worden op overzichtelijk-grafische manier weergegeven. Geen lange uitweidingen en details, enkel de essentie.

En het UZ Brussel blikt ook vooruit.

Ga meteen naar http://jaarverslag2014.uzbrussel.be

UZ Brussel, Brussels Health Campus, Laarbeeklaan 101, 1090 Jette – www.uzbrussel.be

Meten is weten, is in de gezondheidszorg een nieuw paradigma. Steeds meer wordt in cijfers uitgedrukt. Activiteiten-

voorwoord

cijfers zijn natuurlijk niet nieuw, maar kwaliteit becijferen is minder evident. De nieuwe site van de Vlaamse overheid – www. zorgkwaliteit.be - die als onderdeel van het Vlaams Indicatorenproject voor Professionals en Patiënten (VIP2) tot stand kwam - is een eerste aanzet. Je kan er nu al de outcome van een borstkankerbehandeling tussen 63 zieken-

Is meten weten?

huizen vergelijken en ook de patiëntentevredenheid wordt gemeten en gecommuniceerd. Het UZ Brussel komt daar erg goed uit. Toch kunnen we vraagtekens plaatsen bij deze trend. Kwantificatie in de zorg hoort immers een middel te zijn en niet een doel op zich, zoniet riskeert het eigenlijke doel – de best mogelijke zorg aan de patiënt – uit het oog te worden verloren. De resultaten van het Nalevingstoezicht van de Vlaamse overheid, dat binnenkort ook wordt gepubliceerd op het internet, evalueert eerder kwalitatief. Het gaat de toepassing van de basisprincipes van goede medische toepassingen na en geeft verbeterpunten. Ook in dat nalevingstoezicht scoort het UZ Brussel erg goed.

CIJFERS ALS DOEL OP ZICH De drang naar kwantificering is begrijpelijk. Overheden willen criteria ontwikkelen waarop ze hun beleid kunnen baseren. Maar het wordt gevaarlijk als de cijfers een doel op zich worden. Onderzoekers die geconditioneerd worden om zo snel en zoveel mogelijk te publiceren in peer reviewed tijdschriften bijvoorbeeld, terwijl onderzoek soms ook echt wel “slow science” hoort te zijn en niet altijd meteen tastbare resultaten moet opleveren. De cijferdrang stimuleert gemakkelijk onderzoek, herhalingsonderzoeken en wetenschappelijke fraude. En het zegt maar heel weinig over wat het onderzoek bijdraagt tot de samenleving. Nobelprijswinnaar Englert verklaarde tijens zijn bezoek aan de VUB dat hij vandaag waarschijnlijk zou buitengesmeten worden uit de universiteit, omdat hij veel te weinig publiceerde (maar het was wel van Nobelprijs-niveau).

Je kan ook een bedenking plaatsen bij de communicatie over de cijfers. Het is zonder meer positief dat de outcome van een behandeling in alle openheid wordt bekend gemaakt.

De patiënt krijgt daardoor weer wat meer kans om de invloed op zijn eigen zorgproces te verhogen. Dat past in de Prof. dr. Marc Noppen

evolutie naar meer patient empowerment. De cijfers lezen is

Gedelegeerd bestuurder

echter één ding, ze interpreteren een ander. En we mogen niet vergeten dat elke situatie en elke patiënt anders is.

Nuancering is verdomd moeilijk. De Nederlandse ziekenhuisrankings van Elsevier en van Algemeen Dagblad – al jarenlang publiek bezit – zijn op zich aantoonbaar waardeloos.

En toch kijkt iedereen naar de “winnaars” en de “verliezers”.

Reageren ?

Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be.

Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.

Cijfers zijn nuttig, maar niet heilig. De mens achter de cijfers blijft de hoofdbekommernis in de zorg. Daarom ook vormen 9 patiënten de rode draad in ons nieuw digitaal jaarverslag 2014 (zie http://jaarverslag2014.uzbrussel.be). Zoals het hoort.

Ik wens u graag een welverdiende ontspannende vakantie toe.

12 ACTUEEL

HELPT NUTRITIETHERAPIE VOOR KRITIEK ZIEKEN BIJ KANKERPATIﾃ起TEN?

6 muze sprak met ...

LUC ITTERBEEK

HUISARTS IN GROOTBIJGAARDEN

van naderbij bekeken

IS INTERNE LIAISON GERIATRIE, DICHTER BIJ DE HUISARTS 4

22

In dit nummer 8 ziektebeeld

EEN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK VOOR HERSENMETASTASEN

20 actueel

UITWISSELING TUSSEN BORSTKANKERKLINIEKEN UIT BRUSSEL EN RAMALLAH

VOORWOORD Is meten weten?

3

MUZE SPRAK MET… Luc Itterbeek, huisarts in Groot-Bijgaarden

6

ZIEKTEBEELD Een multidisciplinaire aanpak voor hersenmetastasen

8

ETHISCHE REFLECTIE Kijken is zilver, sluiten is goud

11

ACTueel • Nutritietherapie in de strijd tegen kanker • Aardverschuivingen in de behandeling van kanker COLUMN Een bijzonder beestje

12 16

19

Van naderbij bekeken • Uitwisseling tussen Borstkankerklinieken uit Brussel en Ramallah 20 • Interne liaison geriatrie, dichter bij de huisarts 22 Academisch en ander nieuws 25 COLOFON 28

5

muze SPRAK MET ...

HUISARTS LUC ITTERBEEK IN GROOT-BIJGAARDEN

"BINNEN EEN GROEPSPRAKTIJK MOET DE MEDISCHE BASISHOUDING DEZELFDE ZIJN” houden er daarenboven niet van om

Waarom moest ik tijdens het gesprek met huisarts Luc Itterbeek in Groot-Bijgaarden steeds vaker aan kaders denken?

lang te moeten wachten in een kleine ruimte met andere zieke mensen. Patiënten komen dus enkel op afspraak.

Een afspraak maken kan via ons secretariaat of via onze site www.doktoor.be en daarvan is ook een mobiele versie beschikbaar. Het zijn afsprakenslots

Ja, aan kaders. Is dat niet het grote

van ons drieën hij ook op consulta-

van telkens 15 minuten en we voorzien

verschil met de huisarts van vroeger,

tie gaat. Ook vertrekken we alle drie

hier en daar tijdsbuffers. Die gebrui-

bedacht ik, luisterend naar huisarts Luc

van evidence-based geneeskunde. De

ken we voor onvoorziene of dringende

Itterbeek met een groepsprakijk in de

aanpak en de stijl zijn anders, maar de

consultaties, voor telefoontjes naar

Brusselstraat 209 in Groot-Bijgaarden?

medische basishouding moet dezelfde

patiënten of om het uitlopen van con-

De huisarts werkte voorheen heel zelfstandig, ongecontroleerd en voluntaristisch. Op vele terreinen werkt dr. Itterbeek meer in een kader. Zijn eigen

Huisartsgeneeskunde bleek pas later de eerste keuze

kader is zijn eigen leef- en werkomgeving. Dat kader tekende hij zelf. Toen hij in 2004 als huisarts afstudeerde aan

zijn. Dat vind ik belangrijk: natuurlijk

sultaties in te halen. We trachten het

KU Leuven, wilde hij meteen aansluiten

heeft een patiënt een voorkeursarts,

beantwoorden van telefonische vra-

bij een groepspraktijk. Hij koos zowel

maar je moet in elk geval de continuï-

gen van patiënten tijdens de consulta-

voor de uitwisseling tussen collega’s als

teit van de zorg garanderen.”

tie tot de echt dringende te beperken.

voor een betere werk-privébalans. Van-

Deze aanpak zorgt voor minder stress,

daag werkt hij samen met de huisart-

Geen vrije consultatie

sen Bart Vanhove en Julie Vanden Bul-

Dr. Itterbeek heeft ook een duidelijk

besliskunde. Ik weet niet of van de

cke en heeft hij een duidelijk beeld van

organisatorisch kader gecreëerd. Zo

ene patiënt naar de andere hollen en

de succesfactoren. Luc Itterbeek: “Een

heeft de praktijk geen vrije consultatie.

’s avonds om 23 uur nog consulteren zo

belangrijke voorwaarde om goed te

Luc Itterbeek: “Een vrije consultatie is

goed is voor de kwaliteit van de zorg.”

functioneren binnen een groepsprak-

vaak een loterij. Soms is het druk, soms

rijk is dat het medisch handelen van de

kalm. De laatste 10 minuten stromen

In het mooie, nieuwe gebouw waar-

artsen parallel verloopt, dat wil zeggen

soms nog veel mensen binnen en vaak

naar de groepspraktijk 3 jaar geleden

dat een patiënt met dezelfde behan-

staan patiënten al te dringen voor de

is verhuisd, consulteren ook een medi-

deling moet buitenwandelen bij wie

consultatie is begonnen. Patiënten

sche pedicure, diëtiste, een psycholoog

6

meer zorgkwaliteit en betere medische

Huisarts Luc Itterbeek: “Jezelf relativeren staat je werk serieus doen niet in de weg”.

en een kinderpsycholoog. “Dat maakt

ook sportarts en voor hij voor genees-

doeltreffend. Er is het elektronisch

onze aanpak meteen ook multidiscipli-

kunde koos, had hij al twee jaar kine

patiëntendossier, je kan tijdens de con-

nair”, zegt hij daarover, “en het verlaagt

achter de rug. Hij miste er echter de

sultatie zelf razendsnel wetenschap-

de drempel naar de diëtiste en naar de

medische kant. Huisartsgeneeskunde

pelijke literatuur raadplegen, …” En

psychologen die vandaag nog steeds

bleek pas achteraf zijn eerste keuze.

tenslotte is er nog het kader van zijn

met een stigma te kampen hebben”.

Na de artsenopleiding ging hij eerst

eigen denken. Dat is wellicht ook mee

Dr. Itterbeek heeft zijn eigen werkka-

voor een assistentschap orthopedie,

beïnvloed door een stage van 6 maan-

der goed uitgedokterd. Ook bij hem

maar daar miste hij het sociaal contact

den die hij in Ecuador doorbracht. “Dat

is huisarts zijn niettemin geen "9-to-5”

met de patiënt en het technische van

helpt je om van onder de kerktoren te

job en is de tijd voor hobby’s beperkt.

het werk sprak hem minder aan. Hij

komen”, zegt hij. “Iedereen is vervang-

Al blijft hij tijd maken om naar een film

werkte ook 5 jaar als urgentiearts. Daar

baar. Jezelf relativeren staat je werk se-

of concert te gaan, voor een etentje en

heeft hij zeer waardevolle ervaring op-

rieus doen niet in de weg. Als je denkt

voor sporten. Dat brengt ons naar een

gedaan, zegt hij, omdat je vooral snel

dat je de enige bent die de patiënt kan

tweede element van zijn eigen kader.

moet kunnen reageren in overleg met

helpen, loop je risico dat je geleefd

Eén dag per week is hij op de Vrije Uni-

de specialisten. Sinds 2004 werkt hij als

wordt en dan is een burn-out niet ver.

versiteit Brussel in Etterbeek.

huisarts en hij is nog steeds zeer geluk-

En daarenboven: je eigen levenskwali-

kig met die finale keuze.

teit beïnvloedt de kwaliteit van je me-

Dr. Itterbeek: “In het BLITS (Brussels

disch handelen.”

Labo voor Topsport) van de faculteit

Vanonder de kerktoren

Lichamelijke Opvoeding doe ik sport-

Daarnaast is er het kader dat de over-

Waarmee Luc Itterbeek toont dat hij

medische consultaties en begeleid ik

heid oplegt, maar dat beschouwt hij als

ook buiten een kader kan denken.

(top)sporters (o.a. de wielrenners van

efficiënt. Luc Itterbeek: “Als je bereid

Lotto Soudal). Dat is een aangename

bent om mee te rijden met de ICT-trein,

afwisseling.” Luc Itterbeek is namelijk

wordt huisartsgeneeskunde bijzonder

EDGARD EECKMAN

7

muze Ziektebeeld

EEN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK VOOR

HERSENMETASTASEN gaat en er geen metastasen in andere organen voorkomen, van een solitaire metastase.

Ongeveer één op de vijf kankerpatiënten ontwikkelt hersenmetastasen. Zowel klinische ervaring als wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat een multidisciplinaire aanpak tot een verlenging van het leven van deze patiënten leidt.

De tumoren die het meest frequent aanleiding geven tot hersenmetastasen zijn borstkankers, longkanker en het melanoom. Ook andere tumoren (bijv. prostaat- en niertumoren) kunnen uitzaaien naar de hersenen.

Symptomen van hersenmetastasen Hersenmetastasen kunnen weinig specifieke symptomen veroorzaken, zoals hoofdpijn, duizeligheid en braken. Soms geven ze aanleiding tot epileptische aanvallen, die al dan niet partieel zijn. Ook focale neurologische uitvallen kunnen optreden: verlammingen, spraakstoornissen, visuele uitval.

Metastasen zijn de meest frequent voorkomende tumoren in

Dikwijls worden de symptomen niet door de tumor zelf ver-

de hersenen (30 tot 40% van alle hersentumoren) en kunnen

oorzaakt, maar eerder door het tumor-omgevende oedeem,

soms het eerste teken van een kwaadaardige aandoening

waardoor druk op functioneel belangrijke structuren uit-

zijn. Vanuit een bepaalde kanker (de zogenaamde primaire

geoefend wordt. Ook bloedingen in een hersenmetastase

tumor) gaan maligne cellen zich losmaken en zich versprei-

kunnen verantwoordelijk zijn voor het abrupt verschijnen of

den via de bloedvaten (hematogeen) of via het lymfesysteem

toenemen van symptomen.

(lymfogeen). Op deze manier dringen deze tumorcellen in een ander orgaan binnen waar ze gaan groeien om een nieuwe tumormassa te vormen. Zo ontstaan metastasen (secundaire

Frequentie van symptomen bij hersenmetastasen

tumoren) in andere organen van het lichaam. Hersenmetastasen ontwikkelen zich enkel hematogeen gezien de hersenen

Hoofdpijn 50%

geen lymfebanen hebben. Soms kan de uitbreiding ook over

Halfzijdige verlamming

het hersenvocht (cerebrospinaal vocht) gebeuren.

Gedragsverandering 30%

Hersenmetastasen ontwikkelen zich enkel via de bloedvaten

Epileptische aanvallen

50% 20%

De behandeling van hersenmetastasen Er bestaan in de moderne geneeskunde van vandaag meerMetastasen kunnen multipel in de hersenen voorkomen. Als

dere behandelingsconcepten die alleen of gecombineerd

er één enkele hersenmetastase is, spreekt men van een sin-

ingezet kunnen worden. De optimale therapeutische aanpak

gulaire metastase; als het om één enkele hersenmetastase

wordt voor iedere patiënt individueel besproken in een mul-

8

De algemene toestand van de patiënt wordt bepaald door de leeftijd en de klinische conditie en door de uitgebreidheid en behandelingsmogelijkheden van de oorspronkelijke (primaire) tumor.

tidisciplinaire oncologische conferentie. De beslissing welke

ken. Door het verwijderen van de tumor verdwijnt ook het

behandelingsmodaliteit (of combinatie ervan) zal worden

omgevende oedeem en zullen de symptomen verbeteren.

gebruikt, hangt af van het feit of het om singulaire, solitaire

Zelfs wanneer er multipele metastasen zijn, zal men een

of multipele metastasen gaat, maar eveneens van de loka-

operatie verkiezen wanneer de kans bestaat hiermee de

lisatie van de metastase en in belangrijke mate ook van de

neurologische symptomen te verbeteren. Ook bij het op-

algemene toestand van de patiënt.

treden van een recidief kan een heroperatie een invloed hebben op de overlevingstijd.

De algemene toestand van de patiënt wordt enerzijds bepaald door de leeftijd en de klinische conditie en anderzijds

Als de tumor diep ligt, zullen hulpmiddelen zoals de intra-

door de uitgebreidheid en behandelingsmogelijkheden van

operatieve echografie en de computergestuurde neurona-

de oorspronkelijke (primaire) tumor. Indien de aard van de

vigatie een weinig invasieve en risicoarme operatie toela-

kanker niet gekend is bij diagnose van de hersenmetastase,

ten. Verder beschikt de neurochirurg over pre-operatieve

wordt altijd gestreefd naar het verkrijgen van een histolo-

functionele beeldvorming alsook intra-operatieve monito-

gische diagnose, hetzij aan de hand van onderzoek van een

ring om belangrijke zenuwbanen te vermijden.

tumor buiten de hersenen, hetzij aan de hand van de hersenmetastase zelf na resectie of biopsie.

Mogelijke lokale behandelingsopties

• Radiotherapie Wanneer meerdere hersenmetastasen bestaan, worden de hele hersenen of bestraald, of er wordt multipel gefrac-

Bij één hersenmetastase bestaat de behandeling uit een

tioneerde radiochirurgie gegeven. De hele hersenen wor-

operatie met of zonder bestraling lokaal of uit lokale radio-

den ook profylactisch bestraald bij sommige longkankers

chirurgie. Wanneer er recidief is, volgt er een operatie of ra-

(kleincellig bronchuscarcinoom) om de ontwikkeling van

diochirurgie, met daaropvolgende bestraling wanneer voor-

hersenmetastasen te voorkomen.

dien geen bestraling werd gegeven.

Ook na operatie wordt een gefocuste bestraling op de geBij meerdere hersenmetastasen is er een operatie van symp-

opereerde regio doorgevoerd wanneer men niet zeker is

tomatische/grote metastasen met lokale bestraling, of ra-

van de totale resectie (hoewel metastasen goed afgelijnde

diochirurgie, of eventueel bestraling van de hele hersenen.

tumoren zijn, bestaat er dikwijls onzekerheid over eventueel achtergebleven tumorcellen die weer tot een tumor

• Microchirurgie Dit is de voorkeursbehandeling van metastasen die heel-

zouden kunnen aangroeien). De bestraling kan ambulant gebeuren in 5 tot 12 fracties.

kundig goed te benaderen zijn en symptomen veroorza-

9

Neurochirurgie:

• Radiochirurgie Hier spreekt men van een stereotactisch gestuurde hoog

vera.vanvelthoven@uzbrussel.be

gedoseerde eenmalige bestraling op een klein volume.

sven.glaesker@uzbrussel.be

Deze eenmalige behandeling kan soms zonder invasiviteit

johnny.duerinck@uzbrussel.be

(frameless) uitgevoerd worden. Voor deze behandelings-

Voor een afspraak: 02 477 60 12

vorm komen kleine (< 3cm) meestal diepgelegen hersenmetastasen in aanmerking. In ons centrum wordt voor

Medische oncologie:

deze behandelingsmodaliteit gebruik gemaakt van een

bart.neyns@uzbrussel.be

Lineare Accelerator (Novalissysteem).

Voor een afspraak: 02 477 60 40

Tegenover de voordelen van minimale invasiviteit en de

Radiotherapie:

eenmaligheid, staat het nadeel dat de eventuele sympto-

mark.deridder@uzbrussel.be

men niet snel afnemen en het omgevende oedeem zelfs

dirk.vandenberge@uzbrussel.be

kan toenemen met daardoor toenemende symptomen.

Voor een afspraak: 02 477 60 41

Hiervoor wordt vaak een behandeling met corticoïden ingeschakeld.

• Medicamenteuze behandeling (chemotherapie) Recent slechts zijn er voor een beperkt aantal specifieke indicaties medische behandelingen beschikbaar die een goede doeltreffendheid hebben tegen hersenmetastasen. Dit zijn zogenaamde moleculair ‘doelgerichte’ (targeted) therapieën. Een voorbeeld van dergelijke indicatie is de behandeling van hersenmetasatsen van een melanoom met BRAF V600-mutatie met BRAF-inhibitoren.

Klassieke cytotoxische chemotherapie is zelden zeer efficiënt indien toegepast als enige behandeling van hersenmetastasen. Chemotherapie die een standaardplaats heeft in

IRIS Group renovates, cleans & protects your properties

de behandeling van extracraniële ziekte (bij bijvoorbeeld borst- of longkanker) kan wel “adjuvant “ (ondersteunend, na operatie) worden toegediend.

Besluit De standaard eerste keuze behandeling van hersenmetastasen blijft de microchirurgische verwijdering en het gebruik van verschillende vormen van radiotherapie in de grote meerderheid van de gevallen. Nieuwe aanwinsten in meer efficiënte medicamenteuze behandelingen maken het mogelijk betere resultaten te boeken door bij elke patiënt een geïndividualiseerd behandelingsplan op te stellen tijdens een multidisciplinaire tumorconferentie binnen een (universitair) kankercentrum. Dit wordt in het UZ Brussel aangeboden.

PROF. DR. VERA VAN VELTHOVEN, DIENSTHOOFD NEUROCHIRURGIE

Maatschappelijke zetel

10

Bazellaan 5 - 1140 Brussel info@iris.be - Tel + 32 (0)2 204 03 00

www.iris.be

muze Ethische reflectie

Prof. dr. Patrick Lacor is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel

KIJKEN IS ZILVER, SLUITEN IS GOUD.

D

e veranderingen die het di-

In de geneeskunde heeft het belang

dat er ‘ergens wat wordt afgetapt’. In

gitale tijdperk met zich mee-

van privacy nooit ter discussie gestaan.

een ziekenhuis is de drempel daartoe

bracht, zijn haast ontelbaar,

De arts-patiëntrelatie is grotendeels

zeer laag. Op zovele plaatsen staan

en onnoemelijk divers. Een van de zeer

gebaseerd op het 'niet anders dan

computerschermen opgesteld, die alle

betrokken domeinen, is dat van onze

evidente' beroepsgeheim. Dat houdt

inzage bieden in het medisch dossier

privacy, en de beleving daarvan. De

in dat álle patiëntgegevens besloten

van alle ziekenhuispatiënten. Zoveel in-

digitale omwenteling laat immers ook

blijven binnen de muren van de spreek-

formatie is slechts een paswoord en

‘collateral damage’ na: de virtuele lij-

kamer, en binnen de grenzen van het

een muisklik ver. Het is dus niet moeilijk

nen die mensen wereldwijd met elkaar

medisch dossier. Dat laatste evolueer-

om binnen te stappen in de virtuele

verbinden, worden wel eens ‘ergens

de sinds de eeuwwisseling van een pa-

spreekkamer die een familielid, kennis,

afgetapt’ door derden, met motieven

pieren naar een digitale structuur, met

vriend, collega, … deelt met de betrok-

die niet noodzakelijkerwijze altijd het

virtuele sloten, en dus onderhevig aan

ken zorgverleners. Het is alleszins ge-

individu aanbelangen. Het gebeurde

het ‘close neighbour’-effect, …

makkelijker dan een bureauruimte bin-

allemaal sluipend, in de schaduw van de op de voorgrond staande vooruitgang. Men waarschuwde wel luidkeels voor ‘big brother’, het alziend oog van een controlerende overheid, maar men trok de aandacht weg van ‘close neighbour’, de meekijkende gelijke.

Die glipte langs de achterdeur naar

nen te gaan met een tastbare sleutel

De potentiële

en kasten, laden en mappen te openen

dreiging dat er

helpen om te beseffen dat een digitaal

‘ergens wat wordt

patiënt indruist als men als zorgvers-

afgetapt…’

disch probleem betrokken is. Welke

en in te kijken. Misschien kan dit beeld dossier lezen tegen de privacy van de trekker niet rechtstreeks bij het me-

binnen, toen iedereen de voordeur

‘deur’ men ook gebruikt om ‘een bu-

stond te bewaken, en kon er met heel

reauruimte’ te betreden, altijd is de

wat van onze persoonlijke dingen van

eerste vraag die men zich moet stellen:

doorgaan. Toen wij dat beseften, was

Het lijdt geen twijfel dat een digitaal

waarom, en wat men er precies komt

het eigenlijk al te laat. Zoveel gegevens

medisch dossier talloze voordelen

doen. Is kijken niet echt aangewezen,

van zovelen – waaronder wijzelf - lig-

biedt voor de professionele gebrui-

dan is buitengaan, en de deur terug

gen ‘ergens’ ter inzage om er ‘iets’ mee

kers: het is volledig, overzichtelijk, al-

sluiten, zonder meer de aanbevolen

te doen, omdat de achterdeur - tegen

tijd snel raadpleegbaar, uitwisselbaar,

houding.

beter weten in - niet afgesloten was.

soms zelfs interactief. Maar net zoals

Zo herwon ‘privacy’ haar status van es-

voor elke andere vorm van digitale in-

sentiële waarde.

formatie, is er de potentiële dreiging

11

muze actueel

NUTRITIETHERAPIE VOEDING IN DE STRIJD TEGEN KANKER Kanker is een wereldwijd verspreide ziekte met al te vaak een slechte afloop.

Dit is deels te wijten aan het optreden van cachexie (gewichtsverlies) in verder gevorderde stadia van de aandoening. De cachexie leidt tot verzwakking, infecties en sneller overlijden. Nutritietherapie op maat van de patiënt kan hier mogelijk helpen. Correct herstel van de voedingsstatus en een strikte voedingsbehandeling van de patiënt lijkt het gewicht te stabiliseren, maar heeft mogelijk een belangrijke impact op de overleving van de patiënt. Of hoe expertise bij patiënten op de dienst intensieve zorgen kan toegepast worden op oncologische patiënten.

Het originele aan deze behandeling is het feit dat een doeltreffende methode uit een andere populatie van zieken ingebracht werd in de behandeling van kanker.

Het totale energieverbruik kan nagegaan worden aan de hand van dit simpele armbandje, ook tijdens de slaap.

Wat is cachexie?

Kanker leidt in de meer gevorderde stadia, tot een hyperkatabole status. Kanker veroorzaakt vaak een algemene ontstekingsreactie met ontregelingen van het metabolisme tot gevolg. Proteïnen worden sneller afgebroken met verlies van spiermassa, en vetten worden meer verwerkt. Mede daardoor ontstaan ook anorexie, braken en depressie, met zelfs nog minder voedselinname tot gevolg. De afbraak van weefsels om energie vrij te maken, zal leiden tot vermagering. Dit veroorzaakt dan weer een verzwakking van de patiënt en uiteindelijk overlijden.

Een drastische vermagering gepaard met een ontsteking gedurende een bepaalde periode kan gedefinieerd worden als cachexie. Concreet wordt hier een gewichtsverlies van 5% lichaamsgewicht over 6 maanden onder verstaan. Deze entiteit is bijzonder belangrijk: door meerdere studies is gebleken dat het herstel van een goede voedingsstatus bij een aantal vormen van kanker, de kans op slagen van de therapie vergroot, de levenskwaliteit van de patiënt verbetert en zelfs de overleving lijkt te doen toenemen. Vanwege de verschillen in opzet tussen de studies zijn zowel de aanpak als de resultaten echter niet eenvormig. Alleszins bestaat er niet zoiets als ‘the magic bullet’: één bepaald voedingssupplement dat plotseling in hoge mate wordt ingenomen, vol-

te meten, omdat deze meespelen in het totale energiever-

staat zeker niet om het cachexieproces om te keren!

bruik. Dit kan gedaan worden door met een simpel armbandinstrumentje. Op deze manier wordt een idee verkregen

De meest eenvoudige manier om de voedingsstatus van de

over hoeveel energie een patiënt nodig heeft om in balans

patiënt te verbeteren, is uiteraard het advies van een gespe-

te blijven. Ook wordt via een voedingsdagboek nagegaan

cialiseerde diëtist. Dit volstaat echter niet om de nutritionele

welke eetgewoonten elke patiënt heeft. Deze informatie

status van de patiënt helemaal te herstellen. Een holistische

wordt dan later weer gebruikt bij de behandeling.

aanpak, rekening houdend met zowel psychische als fysiologische factoren is vereist. Het meten van de fysiologische

De patiënten in de studie krijgen volgende dagelijkse in-

variabelen is echter niet eenvoudig… Of wel?

name voorgeschoteld: 30 - 35% vetten (waarvan maximaal

Hoe meten en herstellen we de nutritionele status?

10% gesatureerde vetten), 50 - 55% koolhydraten, 10 - 15% eiwit en 30g vezels. Maar wat betekent dit in de praktijk? De diëtist bepaalt met de patiënt hoe de maaltijden moeten sa-

We benaderen de patiënten individueel: het is belangrijk te

mengesteld zijn. Als de patiënt zich hier niet aan kan houden,

weten hoeveel de dagelijkse energienood (de nood aan ca-

volgt een snelle aanpassing van het dieet door de diëtist. De

lorieën) bedraagt. Dit kan je berekenen met formules maar

patiënt wordt actief betrokken in het proces en houdt een

het is efficiënter om dit te meten. D.m.v. een techniek, de in-

dieetdagboek bij. Om de begeleiding compleet te maken,

directe calorimetrie, kan men na een periode van vasten het

is er zelfs een diëtist bereikbaar buiten de kantooruren om

eigenlijke energieverbruik in rust meten. Deze technologie

de patiënt nauwgezet te blijven opvolgen en te coachen.

wordt toegepast op kritiek zieke patiënten op de dienst in-

Vervolgens wordt deze volledige voedingsgerichte aanpak

tensieve zorgen en heeft daar zijn meerwaarde al bewezen.

vergeleken met die van een patiëntengroep die klassieke

Daarnaast is het mogelijk om fysieke activiteit en zelfs slaap

dieetadviezen aangereikt krijgt door oncologische diëtisten.

13

Nutritietherapie: werkt het ook?

met vragenlijsten die peilen naar het welbevinden van de

Na nauwelijks 6 maanden zien we al een stabilisatie in het

patiënt. Dit is echter een subjectieve methode. De onderzoe-

gewicht van de patiënten die de intensieve nutritietherapie

kers hadden een ander idee: gewoon het aantal niet-geplan-

ondergaan hebben. Dit is niet het geval in de groep patiën-

de hospitalisatiedagen optellen gedurende een jaar, en dit

ten die de klassieke dieetadviezen krijgt. Het eerste doel is

per patiënt. Hoewel dit een niet-gevalideerde methode is,

daarmee bereikt, aangezien we uit andere studies weten dat

zien we duidelijk dat patiënten die intensieve nutritiethera-

dit zeer belangrijk is voor een kankerpatiënt. Klinkt allemaal

pie kregen, tienmaal minder dagen op hun teller hebben dan

mooi, maar heeft dat nu eigenlijk ook een effect op de pati-

‘conventionele’ patiënten. Minder dagen in het ziekenhuis

ënt zelf, die het misschien niet zo erg vindt om wat overtol-

zal logischerwijs een belangrijk effect hebben op het welbe-

lige kilo's kwijt te spelen? Toch wel!

vinden van de patiënt. Het gaat hier echter wel degelijk om niet-geplande opnames. Geplande opnames voor chemothe-

Hoewel de studie kleinschalig is, merken we duidelijk op dat

rapie of een vooraf geplande heelkundige interventie tellen

patiënten die hun gewicht houden, letterlijk veel gezonder

dus niet mee.

zijn: ze komen minder vaak in het ziekenhuis terecht en liggen er ook minder lang. Het is moeilijk om het begrip ‘ziekte’ (morbiditeit) te meten. Er bestaat wereldwijd geen echt gestandaardiseerde methode, en meestal wordt er gewerkt

Kankerpatiënten die hun gewicht houden, zijn letterlijk gezonder Ondanks de kleinschaligheid van de studie, merken we dat nutritietherapie gedurende een periode van één jaar een gunstig effect lijkt te hebben op de levensduur. Patiënten uit deze groep zijn na een jaar haast allemaal nog in leven, dit in tegenstelling tot de patiënten die het klassieke dieetadvies kregen, van wie de helft al is overleden. De reden? Mogelijk meer effect van de kankertherapie die niet moet onderbroken, veranderd of zelfs gestopt worden vanwege de slechte algemene toestand van de patiënt. Natuurlijk moeten we in een grotere studie nagaan of dit wel degelijk het effect is van onze interventie.

SCIEN T IF IC I N S T R U MEN T S F OR LABO R AT O R I ES MAIL@ANALIS.BE NAMUR 081 25 50 50 GENT 09 243 77 10

… en de toekomst?

De studie is te klein om meteen al als heiligmakend te beschouwen. Het originele aan deze behandeling en mogelijk ook een groot deel van het succes ervan is het feit dat een doeltreffende methode uit een andere populatie van zieken (patiënten op intensieve zorgen) ingebracht werd in de behandeling van kanker. Daarom wordt een tweede, veel grootschaligere studie gepland om de resultaten van het onderzoek te bevestigen.

DR. ELISABETH DE WAELE (INTENSIEVE ZORGEN) EN DR. JOERI PEN (INTERNE GENEESKUNDE)

14

W W W. A N A L I S . B E

YOUR TRUSTED PARTNER IN HEALTHCARE

Aurobindo is one of the leading worldwide pharmaceutical companies with a strong focus on product development. In Belgium we offer hospitals a solid, continuously growing portfolio in generics and branded products, such as antibiotics, cytostatics and pain management.

We help you monitor your budget, with favorable commercial terms and conditions.

Above all, quality and safety are our top priorities. Combined with excellent service and expertise in all aspects in the product lifecycle: Aurobindo is your trusted partner in healthcare.

More information?

Contact us at 0800 - 99 662 (toll-free), info@aurobindo.be or www.aurobindo.be

www.aurobindo.be

muze actueel

AARDVERSCHUIVINGEN IN

DE BEHANDELING VAN KANKER In de laatste 50 jaar is er een belangrijke vooruitgang geboekt in de lokale behandelingen (heelkunde en radiotherapie) van kanker en in de antikankergeneesmiddelen. Terwijl de lokale behandelingen min of meer het maximum hebben bereikt van wat ze kunnen verwezenlijken, zorgen voortdurende en belangrijke innovaties in de antikankergeneesmiddelen voor een gestage verbetering van de overleving en levenskwaliteit. Een overzicht.

Wat voorafging…

rantieprofiel is veel beter dan de chemotherapie en boven-

Ongeveer 60 jaar geleden heeft de chemotherapie haar

dien treedt resistentie trager op. Aangezien we weten hoe

intrede gedaan. Chemo heeft een belangrijke impact op de

ze precies werken, kunnen ook de resistentiemechanismen

genezing van een aantal kankers (borstkanker, testiskanker,

gemakkelijker ontrafeld worden. En daarmee kunnen we dan

Ziekte van Hodgkin, ovariumkanker, enz.). Ook nu blijft de

weer verder aan de slag om ook die aan te pakken.

chemotherapie onmisbaar, omdat ook de nieuwere behandelingen ondanks een grote impact geen definitieve gene-

De doelgerichte middelen hebben niet alleen een grote door-

zing geven. Ook de hormonale behandelingen van borst- en

braak betekend in zeldzame kankers (CML, GIST), maar ook in

prostaatkanker blijven al meer dan 40 jaar hun grote nut

veel voorkomende kankers, zoals longkanker (bij niet-rokers),

tonen. In borstkanker zijn ze ook complementair aan che-

borstkanker, enz. Longkanker is zowaar de voorloper gewor-

motherapie omdat ze goed werken op de indolente vormen

den met nu al een enorme fragmentatie van de patiëntenpo-

waarop de chemotherapie minder actief is.

pulatie. Ons centrum leidt een actief onderzoeksprogramma

Doelgerichte behandelingen De ontrafeling sinds eind jaren ’70 van de moleculaire aspec-

(FIELT) in dit domein in samenwerking met externe partners en netwerk. Vandaag beschikken we over meer dan 50 verschillende associaties tussen kanker-genotype-behandeling.

ten van kanker, en in het bijzonder de ontdekking van de kankergenen en de ingewikkelde signaaltransductiepaden in de

De meeste van deze “behandelbare mutaties” zijn zeldzaam

cel waar ze deel van uitmaken, heeft, met een latentie van

en moeten gedocumenteerd worden door het onderzoek

ongeveer 20 jaar, geleid tot belangrijke klinische doorbraken

van specifieke genen in het tumorweefsel. Dat noemen we

(eind jaren ’90) met de intrede van doelgerichte behandelin-

“companion diagnostics”. Omdat er vele genen moeten ge-

gen: vooral monoclonale antilichamen en kleine moleculen

test worden, is dit niet houdbaar (gebrek aan voldoende

die overactieve (gemuteerde) oncogene eiwitten neutrali-

diagnostisch materiaal, betrouwbaarheid, kost, …). Daarom

seren. Ze kunnen ook in hoge mate gericht worden naar de

streven we naar één test om al die genen te onderzoeken.

patiënten die de relevante mutaties in hun kanker hebben

Dat kan met de Next Generation Sequencing (NGS) techno-

(gestratificeerde kankergeneeskunde). Hun gemiddeld tole-

logie. We hebben geïnvesteerd in het BRIGHTcore platform

16

(samenwerking Oncologisch centrum en Centrum Medische

dat het immuunsysteem iets doet tegen kanker, maar on-

genetica). We streven nu naar een terugbetaling van deze

voldoende om die te elimineren. We beschikken over twee

test onder het motto “elke kankerpatiënt zijn/haar molecu-

strategieën om hieruit te geraken.

lair profiel” zodat elke kankerdiagnose zowel de anatomopathologische als de moleculaire diagnose omvat.

De eerste is een echte gepersonaliseerde kankerbehandeling: immuuncellen van de patiënt zelf worden ex-vivo

De Belgian Society of Medical Oncology (BSMO) werkt ook

gemanipuleerd zodat ze de kanker beter herkennen en

aan een multicentrisch initiatief rond “Precision medicine”

aanvallen (“Chimeric antigen receptor”, gemanipuleerde

samen met mecenaten, de overheid en de farma-industrie.

immuuncellen of “CAR’s” en dendritische celvaccins). In de

Met dit initiatief willen we ervoor zorgen dat de resultaten

ontwikkeling van dendritische celvaccins, in het bijzonder in

van de NGS testing maximaal toegang geven tot een over-

melanoom, speelt ons centrum een voortrekkersrol.

eenstemmende behandeling.

Immunologische behandelingen

De tweede strategie is die van de nieuwe "immune checkpoint"-inhibitoren. Deze behandelingen activeren

De doelgerichte behandelingen werken het best in kankers

de latent bestaande “auto-immuniteit” van de patiënt tegen

die een relatief eenvoudig genoom hebben (longkanker bij

de kanker. Ongeveer de helft van de patiënten hebben een

niet-rokers) en niet (longkanker bij rokers) of veel minder

voorafbestaande auto-immuniteit. Deze is echter verlamd

goed (melanoom) in kankers die vele mutaties hebben. Blijkt

door exact dezelfde mechanismen die onze normale weef-

evenwel dat net de behandeling van die kankers het meest

sels tegen auto-immuniteit beschermen, de zogenaamde

gebaat is met de recente doorbraak in de immunotherapie.

“immune response checkpoints”. Met monoklonale antilicha-

De basis hiervoor werd 25 jaar geleden gelegd met de iden-

men worden die checkpoints geïnhibeerd wat leidt tot het

tificatie van tumorspecifieke antigenen. We weten al lang

effectief doden van de kankercellen.

Prof. dr. Jacques De Grève: “Het is belangrijk de behandelingen dichter bij de patiënt te brengen door systematische sequencing van kankers en door netwerking tussen de verschillende kankercentra”.

17

muze actueel

Deze behandelingen (anti-PD-L1, anti-PD1 en andere in ont-

Voor veel oudere patiënten betekenen de nieuwe behande-

wikkeling) worden in alle kankertypes ontwikkeld en gaan in

lingen voor het eerst een kans op een volwaardige behan-

de komende jaren één voor één de patiënten bereiken. Ze

deling. Dus meer patiënten en dure behandelingen. België

geven spectaculaire responsen in longkanker (rokers), me-

heeft een efficiënte negotiatiemethode met farma die

lanoom, blaaskanker, hoofd- en halskanker, …) in gevallen

nog geaccentueerd zal moeten worden als we ons sociaal

waar de chemotherapie en de doelgerichte behandelingen

rechtvaardig systeem willen behouden. Nationale offertes

faalden en worden, afgezien van mogelijke auto-immune

zouden de oude geneesmiddelen nog goedkoper moeten

bijwerkingen, dermate goed verdragen dat de fragiliteit van

maken. Competitie tussen innovatieve geneesmiddelen met

de patiënt (denk aan oudere patiënten) nauwelijks een rol

een gelijkwaardig profiel en “pay for value”-systemen zou-

speelt.

den mogelijk moeten worden.

Maatschappelijke aspecten

De ontwikkelingskosten kunnen gereduceerd worden door

Verschillende spelers hebben die ontwikkelingen mogelijk

futiele klinische studies te vermijden en de klinische ont-

gemaakt. De werkelijke helden zijn de patiënten die met

wikkeling van antikankergeneesmiddelen met hoge impact

een behoorlijke proportie aan altruïsme deelnemen aan de

“compacter” te maken. Maar zelfs met optimale rationalisa-

klinische studies. In de academische wereld ontstaat de we-

tie zal er een expansie nodig zijn van het budget voor die bij-

tenschap en de concepten die toelaten dat farma effectief

komende antikankergeneesmiddelen.

de medicaties tot ontwikkeling laat komen en bij de patiënt brengt. De maatschappij draagt de kost van die behandelin-

Toekomst

gen en verzekert ook de context voor een veilige toepassing.

We blijven alle behandelingen nodig hebben: chemothera-

Meer dan de helft van de patiënten zijn boven de 70 jaar.

pie, hormonale, doelgerichte, immunotherapie. De uitdaging voor de nabije toekomst is uit te zoeken hoe zij optimaal gebruikt kunnen worden, in combinatie en/of sequentieel, en hoe ze de lokale behandelingen kunnen versterken. Alles moet in het werk gesteld worden om ons sociaal systeem met gratis kankerbehandelingen te behouden. Responsabilisering van patiënten, zelfs gedeeltelijk, zou onrechtvaardig zijn en zou leiden tot sociale drama’s. We vragen dat de terugbetaling van nieuwe geneesmiddelen onmiddellijk ingaat na de goedkeuring door EMA, zoals in omliggende landen. In Duitsland is bewezen dat dit kan met een even goede budgetcontrole.

PROF. DR. JACQUES DE GRÈVE, DIENSTHOOFD MEDISCHE ONCOLOGIE, ONCOLGISCH CENTRUM

18

COLUMN

JEAN-PAUL VAN BENDEGEM IS GEWOON HOOGLERAAR AAN DE FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL. HIJ IS LICENTIAAT WISKUNDE EN DOCTOR IN DE WIJSBEGEERTE. HIJ WOONT IN GENT.

Prof. dr.

Jean-Paul Van Bendegem

Een bijzonder beestje

Wetenschap. Hoe meer een mens er-

chines om die wereld van het minuscule

complex beestje zijn. Maar het beestje

over nadenkt – en professioneel ben ik

te bestuderen alsmaar groter en groter?

heeft alleen maar zijn eigen vermogens

zelfs verplicht om het doen, je bent een

Het valt allemaal moeilijk te geloven.

om die complexiteit te bestuderen en

door de maatschappij betaald weten-

Het wordt evenwel nog vreemder wan-

dat moet wel fout lopen.

schapsfilosoof of niet – hoe vreemder

neer dat beestje zichzelf begint te be-

de situatie wordt. Is het niet bizar dat

studeren. Al was het maar omdat dat

Een mooie vergelijking is, denk ik, met

een heel specifiek beestje, de mens

niet zo goed wil lukken. Ons zelfbeeld

het uiterst accurate dagboek. In dat

met name, op een planeetje, Aarde

lijkt weinig stabiel te zijn. Je moet maar

boek schrijf je alles maar dan ook alles

genaamd, dat rond een ordinaire ster

simpele vragen stellen over gezondheid,

op in het volste detail. Het is niet onre-

draait, met de weliswaar mooie naam

goed en slecht eten, te veel of te weinig

delijk om aan te nemen dat het neer-

Zon, in een sterrenstelsel, Melkweg ge-

slaap, depressies en burn-outs en het

schrijven van een dag in een leven zeker

naamd - het wordt alleen maar mooier

regent ideeën, suggesties en theorieën.

een dag zal vragen. Maar zie je wat er

- in een almaar sneller expanderend universum, …. Ik herneem, is het niet vreemd dat zo’n beestje erin geslaagd is om een beschrijving te geven van dat gehele universum vanop dat onooglijk planeetje? Hoe kan dat? Welke eigen-

moet gebeuren? Jouw enige activiteit

“De voornaamste eigenschap: tegenstrijdigheid”

schappen moet zo’n beestje hebben om

zal nog het beschrijven zijn van wat je deed de vorige dag maar dat was het neerschrijven van wat je deed de dag daarvoor. Je loopt dus vast. Dit probleem krijg je nooit opgelost en juist daarom zijn humane en sociale weten-

dit mogelijk te maken? En wie kan ons

schappen, met inbegrip van geneeskun-

daarop een antwoord geven? En niet

Hun voornaamste eigenschap lijkt wel

de, van het moeilijkste en mooiste dat

alleen dat, als we naar de kleinste be-

de tegenstrijdigheid, voor elke ja vind je

we kennen. Over filosofie heb ik het nog

standdelen kijken die dit gehele univer-

een neen en omgekeerd. Hoe kan dat?

wel eens op een ander moment want

sum samenstellen, dan kunnen we ook

Eigenlijk is de reden vrij eenvoudig: het

dat is een vak apart.

dat redelijk goed beschrijven. Hoe kan

beestje dat het allergrootste en het al-

dat nu weer? En waarom worden de ma-

lerkleinste kan kennen, moet een heel

19

muze van naderbij bekeken

UITWISSELING TUSSEN

BORSTKANKERKLINIEKEN UIT BRUSSEL EN RAMALLAH

De gezondheidszorg in België bereikt helaas niet alle zorgbehoevenden. Vooral personen met een andere culturele, etnische en religieuze achtergrond worden nog onvoldoende bereikt. Dit besef was er in 2001 in de Kinderpsychiatrie van het UZ Brussel.

O

m tegemoet te komen aan deze nood, werd Solen-

geen moeder meer, geen vrouw. De perceptie van de om-

tra opgericht, een vzw die zich richt op het verho-

geving weegt zwaar door op de patiëntes en maakt dat ze

gen van de toegankelijkheid en efficiëntie van psy-

de diagnose vaak verborgen houden, zelfs tegenover hun

chologische en psychiatrische zorg voor vluchtelingen- en

eigen man en kinderen …. als ze niet zelf al weigeren om een

migrantenkinderen en hun families. Haar jarenlange ervaring

screening te ondergaan. Dit heeft als gevolg dat zowel diag-

inzake cultuursensitieve zorg deelt ze graag ook met andere

nose als behandeling vaak zeer laattijdig plaatsvinden, met

medische disciplines. In dat kader organiseerde Solentra

- in vergelijking met België - een dubbel zo hoge mortaliteit

onlangs een uitwisselingsproject tussen de Borstkliniek van

als gevolg. Herkenbaar bij de oncologen in het UZ Brussel

UZ Brussel en de Borstkliniek uit Ramallah, Palestina, de Dun-

is dat sommige vrouwen zich enorm schamen, niet over de

ya Women’s Health Clinic.

ziekte durven spreken en zich daarin dus enorm eenzaam voelen. Hierdoor en omdat personen met een migratieach-

De uitwisseling kwam er n.a.l.v. de vraag van de Dunya Women’s Cancer Clinic naar ondersteuning bij psychologische zorg voor borstkanker patiëntes en hun families. De nood hieraan is groot gezien het taboe op borstkanker en de ge-

De perceptie van de omgeving weegt zwaar door op de patiëntes”

volgen hiervan op het welzijn van de patiënten, hun families en bijgevolg de volledige gemeenschap. En wellicht konden we ook van hen leren: van de Brusselse bevolking heeft een

tergrond vaak een zwakker sociaal netwerk hebben, is de

derde een islamitische achtergrond, een niet te onderschat-

nood aan professionele psychologische zorg des te groter bij

ten doelgroep dus, ook voor het ziekenhuis.

deze doelgroep. Echter, ook over psychologische zorg heersen nog veel vooroordelen. Uitdagingen genoeg dus voor de

Drie dagen lang schetste de delegatie uit Palestina de uitda-

artsen, verpleegkundigen, psychologen en andere zorgverle-

gingen. Naast de beperkingen in zorgaanbod in Palestina -

ners hier in Brussel.

radiotherapeutische stoffen (nodig voor de behandeling van apparatuur, die maakt dat de mammografie soms pijnlijker

Nood aan een cultuursensitieve attitude

is dan nodig, iets dat vrouwen enorm afschrikt. Bovenal is er

“Wat kunnen wij op de Borstkliniek leren van de Palestijnen

het culturele aspect van het stigma dat rust op borstkanker.

over de Maghrebijnen hier in Brussel?”, vroeg professor La-

Het woord kanker is een taboe en de borsten van de vrouw

mote, hoofd van de UZ Brussel Borstkliniek, zich terecht af

hebben een grote symbolische waarde. Zonder borsten is ze

in een interview met FM Brussel. Je mag en kan allochtone

borstkanker) komen het land niet in - is er de soms nog oude

20

Het is moeilijk begrip op te brengen voor de wensen van patiënten uit een andere cultuur als hun context en achtergrond niet gekend zijn. (de delegatie van de Dunya Women’s Cancer Clinic uit Palestina bezoekt de borstkliniek)

gemeenschappen in Brussel niet over één kam scheren. Dit is

gevolgen die dat heeft op therapietrouw en de manier waar-

een goede cultuursensitieve reflex. Het gaat erom te besef-

op zij omgaan met de ziekte. De cultuur van de patiënt be-

fen dat er verschillen zijn, waar die kunnen zitten en waar

paalt in belangrijke mate de ziektebeleving, maar uiteraard

die door worden ingegeven. Het gaat er niet om alle verschil-

niet volledig. Het blijft een uitdaging om na te gaan welke de

lende culturen van al uw verschillende patiënten tot in detail

culturele aspecten zijn die een rol spelen en op welke manier.

te kennen. Natuurlijk helpt het om kennis te hebben van ver-

Dit eist specifieke cultuursensitieve vaardigheden van de arts

schillende culturen en logischerwijs in eerste instantie van de

en zorgverlener, die grotendeels zijn aan te leren.

cultuur van de individuele patiënt. Met een cultuursensitieve attitude, waarbij de zorgverstrekker zich allereerst bewust is van het eigen culturele referentiekader en dat kan expliciteren, kan hij of zij uitleggen aan de patiënt, die misschien een andere referentiekader heeft, wat volgens de zorgverstrek-

KIM HEIJNEN, ASSISTENT-COÖRDINATOR SOLENTRA

Consultancy in cultuursensitieve zorg van Solentra vzw

ker belangrijk is in de arts-patiëntrelatie en de behandeling.

Solentra vzw staat voor een betere toegankelijkheid Na de uitwisseling was heel het team (de oncologen, ver-

en efficiëntie van zorg bij vluchtelingen en migranten.

pleegkundigen, psychologe en kinesitherapeut) overtuigd

Ontstaan in de schoot van PAika, de kinderpsychiatri-

van de nood aan een cultuursensitieve houding. Het bezoek

sche dienst van het UZ Brussel, richt zij zich sinds haar

had hen doen inzien dat het onmogelijk is begrip op te bren-

oprichting in 2001 op de verbetering van psychologisch

gen voor de wensen van patiënten als de context en achter-

en psychiatrische zorg voor vluchtelingen- en migran-

grond niet gekend zijn. Het is telkens van belang na te gaan of

tenkinderen. Dit doet ze via gespecialiseerde klinische

er culturele aspecten meespelen, welke deze zijn en hoe hier-

consultaties, ondersteuning aan zorg- en hulpverleners,

aan tegemoet gekomen kan worden. Voor vrouwen in het

onderzoek en consultancy aan andere organisaties in

Midden-Oosten evenals voor vrouwen hier, zowel zij die Bel-

de sector. Dankzij een unieke methodologie waarbij

gische zijn als de vrouwen met een andere culturele, etnische

transculturele psychologie gecombineerd wordt met

en religieuze achtergrond, is de psychologische impact van

community based werken, bereikt Solentra, vanuit een

de ziekte enorm. Echter, de manier waarop zij hiermee om-

holistische en ecologische visie, die doelgroep van pati-

gaan, verschilt sterk en hangt af van de context: het grote

ënten die om meerdere redenen moeilijk bereikbaar is.

taboe dat heerst over borstkanker in veel islamitische culturen speelt hierbij een rol. Dit besef kan helpen om de patiën-

Contact: Geert Serneels, algemeen coördinator

ten te begrijpen, open te staan voor hun ziektebeleving en de

T 02 477 57 15 - www.solentra.be

21

muze van naderbij bekeken

INTERNE LIAISON GERIATRIE DICHTER BIJ DE HUISARTS van het ziekenhuis te bereiken, werd binnen het Zorgprogramma Geria-

Uit onderzoek in het UZ Brussel bleek dat slechts weinig huisartsen weten dat het Intern Liaisonteam Geriatrie (ILT-G) bestaat. Zowel de huisartsen als het ILT-G hebben eenzelfde doel voor ogen: een optimale autonomie van de bejaarde patiënt. Sommige, maar niet alle oudere patiënten hebben een hoog risico op autonomieverlies.

trie de functie Interne Liaison Geriatrie gecreëerd. Als onderdeel van het zorgprogramma geriatrie wil de dienst geriatrie een zorgcontinuüm voor geriatrische patiënten uitbouwen. Het doel is het behouden van het dagelijks functioneren en het vergroten van de levenskwaliteit, rekening houdend met de capaciteiten en noden van de patiënt. Het is evident dat de medische (na) zorg voor deze patiënten toekomt aan de huisarts en de andere medewerkers

Het autonomieverlies is te wijten aan

bale en multidisciplinaire benadering,

van "de eerste lijn".

verminderde reservecapaciteit op zo-

… een geriatrische benadering (arts,

wel medisch als mentaal en sociaal

verpleegkundige, sociale dienst, kine-

Hoe screenen?

vlak. Deze senioren hebben naast de

sitherapeut, psycholoog, ergothera-

Het opsporen van de patiënten met

gespecialiseerde zorgen van hun op-

peut, diëtist, logopedist) om medische

geriatrisch profiel gebeurt op een sys-

namedienst, buiten de eenheid geria-

en psychosociale risico's systematisch

tematische wijze aan de hand van een

trie, vaak ook nood aan een meer glo-

op te sporen. Om dit op alle diensten

gevalideerd eenvoudig screeningsin-

Geriatisch Risicoprofiel (≥ 2 = positief)

Ja

Nee

1 Aanwezigheid van een cognitieve stoornis (bv. desoriëntatie, dementie, delirium)

2

0

2 Alleenwonende OF geen hulp van inwonende partner/familie

1

0

3 Moeilijkheden bij het stappen of transfers OF gevallen in het voorbije jaar

1

0

4 De patiënt werd gehospitaliseerd in de afgelopen 3 maanden

1

0

5 De patiënt gebruikt 5 of meer geneesmiddelen

1

0

TOTAALSCORE Het GRP is het aanbevolen screeningsinstrument voor 75-plussers in de Belgische setting.

strument. Met een focus op predictieve

pressieschaal en de MiniCog voor cog-

tisch opsporen van patiënten met een

waarden en functionele achteruitgang

nitieve functies). Indien nodig wordt

geriatrisch profiel door de verpleegkun-

als belangrijkste uitkomstmaat, werd

dit aangevuld met domeinspecifiek

digen en het organiseren van opleidin-

onder andere het Geriatrisch Risico Pro-

pluridisciplinaire geriatrische evalua-

gen of bijscholingen, in het bijzonder

fiel (GRP) door de Belgische Vereniging

ties (psycholoog, ergotherapeut, kine-

het coachen van het verpleegkundig en

voor Gerontologie en Geriatrie aanbe-

sitherapeut, diëtist). Een multidiscipli-

paramedisch personeel. Het pluridisci-

volen als screeningsinstrument voor

naire bespreking van de patiënt met

plinair team van de geriatrische interne

75-plussers in de Belgische setting. De

de geriater, met aanbevelingen zowel

liaison neemt geen zorgtaken over.

screening gebeurt binnen elke niet G-

voor het zorgteam als voor de huisarts,

dienst door de verpleegkundige die de

wordt in het dossier opgenomen.

Dat de bevolking ouder wordt, is een

patiënt als eerste ziet en het verpleeg-

algemeen gekend fenomeen. De ver-

dossier opstelt.

grijzing zal verschillende effecten heb-

Het resultaat van deze screening wordt opgenomen in het patiëntendossier en aan de behandelende huisarts overgemaakt. Bij een positieve screening ( = ≥2) wordt door het ILT-G een geriatrisch assessment uitgevoerd (CGA of Comprehensive Geriatric Assessment).

Senioren hebben vaak ook nood aan een meer globale en multidisciplinaire benadering.

ben op de maatschappij. De toename in zorg zal hand in hand gaan met een toename in uitgaven. Verder zal de aard van de zorg veranderen. De ambulante zorg zal meer en meer aan belang toenemen om de kosten van de traditionele ziekenhuisopnames te verminderen.

Dit omvat een evaluatie van basale en instrumentele Activiteiten van het Da-

De vraag naar sociale voorzieningen

gelijks Leven (b- en iADL), voedingstoe-

zal toenemen terwijl er tegelijkertijd

stand, mobiliteit, cognitief, emotioneel

fors bespaard moet worden. Nodeloos

en sociaal functioneren. Naast de an-

De huisarts krijgt ook hier ook een uit-

te zeggen dat de maatschappij hier

amnese gebruiken we hiervoor weten-

gebreid verslag van. Van het ILT-G wordt

dus voor een enorme uitdaging staat.

schappelijk gevalideerde meetinstru-

ook verwacht dat zij de geriatrische

Sinds het KB van 18/04/2014 heeft

menten (bijv. de Katz- en Lawtonschaal

benadering in het ziekenhuis promoot,

elke 75-plusser recht op screening naar

voor b- en iADL), de Geriatrische De-

o.m. via het aanleren van het systema-

een geriatrisch profiel. Bij positieve

Door een nauwe samenwerking met de huisartsen en alle andere hulpverleners, kunnen we met eenzelfde visie ondersteunend en preventief te werk gaan.

23

screening is een bijkomende multidisci-

de eerste plaats. Om specifieke proble-

plinaire evaluatie door het ILT-G ver-

men, de huidige leefomstandigheden

Over het geriatrisch

plicht. De nodige onderzoeken en in-

en de familiale waarden te betrekken

daghospitaal

terventies kunnen op verschillende

bij de opstart van een behandelplan of

manieren voorzien worden: op de afde-

thuiszorg kan de huisarts altijd telefo-

Oudere patiënten - vanaf 75 jaar -

ling waar de patiënt verblijft, na over-

nisch contact opnemen via de contact-

kunnen voor ambulante opvol-

name op de dienst geriatrie of ambu-

gegevens vermeld op het ILT-G verslag.

ging en diagnostiek terecht op

lant via het Geriatrisch Dagziekenhuis

Door een nauwe samenwerking met de

het geriatrisch daghospitaal. Het

(GDH). Het GDH is ook beschikbaar

huisartsen en alle andere hulpverle-

multidisciplinair team staat er ter

voor patiënten boven de 75 jaar die

ners, kunnen we met eenzelfde visie

beschikking voor geriatrische con-

niet opgenomen waren in het zieken-

ondersteunend en preventief te werk

sultaties en verder onderzoek van

huis, maar direct doorverwezen wor-

gaan. Zo kunnen we samen de continu-

uiteenlopende klachten zoals cog-

den door de huisarts. Daarbij is de com-

ïteit van de zorg voor onze ouderen

nitieve stoornissen, vallen, osteo-

municatie tussen huisarts en het ILT-G

verzekeren en ervoor zorgen dat de ou-

porose, sarcopenie, hyperkyfose,

een belangrijke factor. Zo kunnen de

dere patiënt zo lang mogelijk in zijn/

incontinentie, ...

huisartsen meer betrokken worden in

haar thuissituatie kan functioneren.

Afspraak nodig?

de behandeling en de opmaak van de adviezen voor de individuele patiënt en

PROF. DR. INGO BEYER,

komen de belangen van de patiënt op

DIENSTHOOFD GERIATRIE

02 477 63 66

LID NV

Industriële en particuliere dakwerken KALKPROBLEMEN? Uw boiler is verstopt, minder warm water, meer energieverbruik?

Voor een aangepaste waterbehandeling (huishoudelijk of industriëel): Guldager N.V. 24 Halleweg 385 - 1500 Halle Tel. 02/5690973 - www.guldager.com

Tel 011 31 11 48 www.lid.be | info@lid.be

ACADEMISCH EN ANDER

NIEUWS Jaarverslag 2014 is online!

Het jaarverslag van het UZ Brussel is opnieuw een digitale belevenis geworden. Ontdek het zelf op http://jaarverslag2014.uzbrussel.be.

Postuum eredoctoraat voor dr. Willy Peers Dr. Willy Peers (1924-1984) ontving op 29 mei postuum een eredoctoraat van de Vrije Universiteit Brussel voor zijn strijd voor de legalisering van abortus in België, waarvoor hij zelfs een tijd de cel in moest. Prof. em. Jean-Jacques Amy van het UZ Brussel en zelf ook een voorvechter voor het recht op abortus, verwoordt het als volgt: “Dat de abortuswetgeving uiteindelijk veranderd werd, is te danken aan het feit dat één man met de strijd is begonnen.” Ook Lucie Van Crombrugge, die het engagement van Peers heeft voortgezet, ontvangt een eredoctoraat. Lucie Van Crombrugge is sinds de jaren 70 actief in de strijd voor het recht op abortus. Beiden hebben zich vanuit een diepgaand sociaal, feministisch en vrijzinnig

De Appeltuin is open (11.095 bedankt!)

engagement gewijd aan de politieke strijd voor het recht op abortus en de concrete hulpverlening aan ongewenst zwangere vrouwen.

Vandaag lijkt abortus een evidentie, maar het is omdat voor-

Met de steun van 11.095 mensen kon het UZ Brussel

vechters als Willy Peers, Jean-Jacques Amy en Lucie Van

De Appeltuin bouwen en inrichten. De Appeltuin is

Crombrugge op de barricaden stonden tegen de gevestigde

een leef-, speel- en leerruimte voor kinderen die in

waarden in dat het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw een

het ziekenhuis verblijven. Eind april was de officiële

wettelijke basis kreeg. Het UZ Brussel – toen nog het AZ-VUB

opening. En dat maakte de kinderen, hun ouders,

– heeft hun strijd altijd ondersteund. Vechten voor het recht

schenkers en medewerkers heel 'happy'! Steeds meer

op zelfbeschikking zit nu eenmaal in de genen van het zie-

mensen tonen hun waardering voor het ziekenhuis via

kenhuis en van de VUB.

een testamentaire beschikking of een gift. Meer info daarover op www.vriendvoorhetleven.be Een glimp zien van De Appeltuin? Bekijk het filmpje op de YouTube pagina van het UZ Brussel.

25

ACADEMISCH EN ANDER

NIEUWS

Positief verslag Vlaamse Zorginspectie Vijf auditoren van de Vlaamse Zorginspectie brach-

Tram 9

ten op 31 maart een onaangekondigd bezoek aan het

Het was even heel lastig rondom het UZ Brussel toen de

positieve beoordeling. De inspectieverslagen vind je op

werken ter voorbereiding van Tram 9 begonnen. De Laar-

deze website: http://www4wvg.vlaanderen.be/wvg/

beeklaan werd gedeeltelijk een eenrichtingsstraat en dat

zorginspectie/inspectieverslagen

UZ Brussel om de zorgkwaliteit voor de internistische patiënt te controleren. Het UZ Brussel kreeg een zeer

leidde tot lange files en veel opwinding. Eens de aanpassingen duidelijk en bekend waren en iedereen letterlijk en figuurlijk zijn weg had gevonden, was de druk van de ketel. Dat

kelde op openbaar vervoer, gebruik van de fiets, carpoolen,

Win een exemplaar van MEDISCHE KEUZES

stappen, … zorgde ervoor dat de ziekenhuisparking ineens

“Medische Keuzes, Praktische Gids voor Overleg tus-

weer ademruimte kreeg en het verkeer rond het ziekenhuis

sen Zorgverstrekker en Patiënt” van Chantal Van

bijna opnieuw was zoals voorheen. In de loop van de werken

Audenhove, is uitgegeven door LannooCampus. Van

verdwijnen de blauwe zones en o.m. daarop start op 1 juli de

Audenhove is hoogleraar aan het departement Maat-

bouw van een bijkomende verdieping op de overdekte par-

schappelijke Gezondheidszorg en Eerstelijnszorg van

king. De werken zullen lopen tot eind september. Eens tram

de KU Leuven. Vandaag wordt tot een specifieke me-

9 rijdt, zal het ziekenhuis weer wat bereikbaarder zijn.

dische behandeling beslist in overleg tussen patiënt

is mede te danken aan de inzet van het ziekenhuispersoneel zelf dat, ondersteund door het ziekenhuis, creatief met het probleem omging. Het groot aantal mensen dat overscha-

en arts. Op 247 pagina’s dissecteert de auteur op een toegankelijke manier het overlegmodel: de oorsprong, de context, de meerwaarde, de nodige competenties,

Nieuwe diensthoofden hartheelkunde en vaatheelkunde

beslissingshulpen, toekomstperspectieven en een aan-

Prof. Mark La Meir is het nieuwe diensthoofd Hartheel-

dat aan de eerste drie lezers die een mail sturen naar

kunde van het UZ Brussel. Hij volgt prof. Francis Wel-

communicatie@uzbrussel.be met daarin een antwoord

lens op. Prof. dr. Erik Debing werd het nieuwe dienst-

op de vraag: “Wat lijkt u de grootste hindernis tot

hoofd Vaatheelkunde na het emeritaat van prof. Pierre

patiëntenparticipatie?”.

Vanden Brande.

26

tal praktische voorbeelden. mUZe kan – met dank aan LannooCampus – drie exemplaren weggeven. Het doet

Vlaams euthanasiecijfer meer dan verdubbeld in zes jaar tijd

UZ Brussel Blogt! · Peperdure geneesmiddelen terugbetalen voor zeldzame ziektes? Prof. Linda De Meirleir · Druk op de Arts-specialisten in Opleiding, hoe komt het?

Prof. Brigitte Velkeniers

Het aantal mensen dat euthanasie kreeg in Vlaanderen

· Hoezo onvruchtbaar, Angelina? Prof. Michel De Vos

is tussen 2007 en 2013 meer dan verdubbeld, van 2%

· Baby’s die swipen, positief of negatief?

naar 4,6% van alle overlijdens. Dat blijkt uit een recente

Dr. Johan Marchand

studie van de Onderzoeksgroep Zorg rond het Levens-

· Voorkomen slechter dan genezen? Prof. Patrick Lacor

einde van de Vrije Universiteit Brussel en Universiteit Gent. De studie verscheen in het toonaangevende vak-

http://blog.uzbrussel.be/

tijdschrift The New England Journal of Medicine.

Waarom die verdubbeling? Enerzijds zijn er steeds meer mensen die euthanasie aanvragen, anderzijds zijn artsen ook steeds vaker bereid om op die verzoeken in te gaan.

Laura Walrave wint posterprijs met epilepsie-onderzoek Laura Walrave, doctoraatsstudente in de Farmaceutische Wetenschappen won de eerste posterpresentatieprijs op de International Gap Junction Conference. Op deze conferentie presenteerde ze haar onderzoek naar de karakteristieken van een mogelijk nieuw aangrijpingspunt voor de behandeling van epilepsie.

Aanleg voortuin Wat al een hele tijd nog een braakliggende, grijze en vooral werfzone is tussen de hoofdingang en de spoedgevallendienst, zal in het najaar een rustgevende tuin worden. Een plek waar iedereen even buiten het ziekenhuis kan zijn zonder echt weg te moeten gaan. Door de verschillende stukken vegetatie slingeren wandelpaden waardoorheen je een korte of een langere wandeling kan maken. Op een centraal rustpunt komt een kunstwerk van Gert Robijns.

“Partner van het UZ ter verzorging van voldoende parkeerruimte…”

www.apcoa.be

27

Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine van het UZ Brussel.

Redactionele coördinatie en eindredactie: Edgard Eeckman en Inge Staelens Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Piérard, Jan Schots, Inge Staelens, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers.

In dit nummer staan redactionele bijdragen van Ingo Beyer, Jacques De Grève Elisabeth De Waele, Edgard Eeckman, Kim Heijnen, Patrick Lacor, Marc Noppen, Joeri Pen, Inge Staelens, Jean-Paul Van Bendegem, Vera Van Velthoven.

De foto’s in dit nummer zijn o.m. van Bart Moens en Edgard Eeckman.

De vormgeving werd verzorgd door The Factory Brussels. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.

Hebt u een vraag of suggestie voor de redactie?

Mail naar: muze@uzbrussel.be of telefoneer naar de dienst Communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 80.

Wilt u zich abonneren op mUZe of een adreswijziging doorgeven, mail dan naar communicatie@uzbrussel.be mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel.

Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Vacatures: www.werkeninhetuzbrussel.be Volg het ziekenhuis ook op twitter, facebook, Google+ en via de blog http://blog.uzbrussel.be www.facebook.com/UZBrussel en www.twitter.com/uzbrussel ( @uzbrussel )

Adverteren in m

UZe?

Contacteer Publiest Be lgië op telefoon nummer 0484 08 91 55