muze MUZE IS HET DRIEMAANDELIJKS MEDISCH MAGAZINE VOOR DE HUISARTS MAART 2016 nr. 37
13
ACTUEEL Staan de sterren gunstig voor hervormingen in de gezondheidszorg?
16
Preciezer opereren via robotchirurgie
één van de drie gratis exemplaren van 'Organisatie van de gezondheidszorg’ - zie p. 19
8 ziektebeeld
SYSTEEMZIEKTEN: MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK DOOR TEAM VAN DERMATOLOGEN EN INTERNISTEN
Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218
SYMPOSIUM MEDISCHE WERELD 9:00 Deel 1 ETHIEK EN ECONOMIE
Moderatoren: Prof. dr. J. Lamote & Mr. W. Debeuckelaere
BTW heffing op esthetische geneeskundige verrichtingen: status quo
zaterdag
23 april 2016
Dr. A. Verpaele Plastisch Chirurg Coupure Centrum
BTW en geneeskunde: aandachtspunten voor uw praktijk Mr. T. De Gendt Advocaat & Universiteit Hasselt
E-health is empowered health Dhr. L. Engelen Radboudumc Nijmegen
Deontologische aspecten van m-health en e-health Prof. dr. M. Deneyer Medische Deontologie & Bio-ethiek VUB
11.00 Deel 2 DEBAT GEZONDHEIDSZORG 2016 Moderatoren: Dhr. Y. Desmet (HUMO) & Dhr. G. Tegenbos (De Standaard)
Prof. dr. D. Devroey kabinet minister Maggie De Block | Dhr. J. De Cock Administrateur-Generaal Riziv Prof. dr. M. Decramer CEO UZ Leuven | Dhr. P. Degadt Gedelegeerd bestuurder Zorgnet Icuro Prof. dr. B. Velkeniers Voorzitter Planningscommissie | Dr. D. Van Duppen Gezondheidsspecialist PVDA Thema 1 Herziening Riziv-nomenclatuur en derdebetalersregeling
+ Mevr. A. Reymen | Prof. dr. M. Hamdi | Dr. R. Hueting (ASGB)
Thema 2 Nut/rol van de mutualiteiten
+ Dhr. L. Van Gorp | Dhr. G. Peeters | Dr. R. Van Giel (Domus Medica)
Thema 3 Problematiek dubbele cohorte en assistentenplaatsen + Dr. V. Ninane | Mevr. J. Kuijk | Dr. J. De Toeuf (BVAS)
14.00 DEEL 3 TOPDOKTERS IN DE MEDISCHE WERELD Moderatoren: Dr. M. Degueldre & Dr. P. Buydens
INSCHRIJVEN
voor 10 april op www.medischewereld.be
Geassisteerde voortplanting anno 2016 Prof. dr. H. Tournaye Gynaecoloog UZ Brussel
Brein en bewustzijn
Prof. dr. S. Laureys Neuroloog CHU Luik
Nieuwe ontwikkelingen in de robotchirurgie Dr. A. Mottrie Uroloog OLV Aalst
Stoelgangstransplantatie: oude wijn in nieuwe zakken Prof. dr. D. De Looze Gastro-enteroloog UZ Gent
Tracheaherstel: keuze tussen transplantatie en regeneratie? Prof. dr. P. Delaere KNO & halschirurg UZ Leuven
16.10 SLOT
Prijsuitreiking Beurs Medische Wereld en receptie
18.00 BARBECUE
LOCATIE Geneeskunde en Farmacie VUB Laarbeeklaan 103 1090 Jette DEELNAME Student/ASO/HAIO € 10 Anderen € 35
Ontbijt, lunch, receptie & barbecue Incl.
ACCREDITATIE Ethiek en Economie 3 CP Nationale Vergaderingen 2 CP
voorwoord
‘De uitdagingen voor de gezondheidszorg’: dat was de opdracht voor dit voorwoord. Ik denk dat die stelling een understatement is, en verwijs graag naar een landmark paper van Porter uit 2013*. Lectuur die ik iedereen kan aanbevelen. Hoewel de paper vooral Amerikaans geïnspireerd is, gelden de beschreven trends en feiten ook voor België. Kort door de bocht zijn we vooral bezig met ‘sick-care’ i.p.v.
In healthcare, the days of business as usual are over. *
met ‘healthcare’. Enkele cijfers. Slechts 2% van het gezondheidsbudget wordt gespendeerd aan primaire preventie, terwijl we weten dat bv. tot één derde van alle kankers door intelligente preventie kan worden vermeden. 5% van de mensen ‘verbruikt’ 50% van het gezondheidsbudget, 20% verbruikt ongeveer 80% van het budget. En het gros van dit budget wordt uitgegeven tijdens het laatste levensjaar. De medisch-technologische evolutie (die we uiteraard niét willen tegenhouden) slaagt erin om nog verbetering aan te brengen in de laatste therapieresistente bastions van ziektes. Neem bv. bepaalde kankers: er zijn nieuwe behandelingen via immunotherapie. Maar die kosten wel 10.000 euro per maand per patiënt, of meer… Het huidige financieringssysteem van de ziekenhuizen beloont vooral service en volume van medische activiteit; en onvoldoende kwaliteitsvol werk en het behalen van resultaat of evidence-based gevalideerde zorg. Het beloont niet -of alleszins onvoldoende- de bijkomende academische opdrachten van een ziekenhuis. En dat stoort mij als exacademisch ziekenhuisarts en als CEO van een universitair ziekenhuis persoonlijk het meest. Omgaan met, de voor mij heel erg begrijpelijke, frustratie van onze artsen hierover. Uitleggen dat in ons Belgisch systeem wij grotendeels met dezelfde ‘yardstick’ worden gefinancierd als private algemene ziekenhuizen, en dat de financiële waardering voor kwaliteit, voor opleiding, voor wetenschappelijk onderzoek, nu eenmaal onvoldoende is… Maar: de huidige regering is alvast gestart –als we vergelijken met onze buurlanden misschien wel 20 jaar te laat– met een aanpak van o.a. de ziekenhuisfinanciering. Zeer voorzichtig wordt een opening gemaakt naar ‘pay for quality’. Zeer voorzichtig worden initiatieven genomen naar rationalisering, samenwerking, netwerking, uitrol van elektronische patiëntendossiers, integrale en transmurale
Prof. dr. Marc Noppen Gedelegeerd bestuurder
zorg… Allemaal elementen van de ‘healthcare reform’ die ook terug te vinden zijn in de paper van Porter. Ik kan onze huidige bevoegde ministers hiervoor alleen maar toejuichen, en hun vooral vragen deze weg verder te bewandelen (maar misschien iets sneller?). Dat zal onze gezondheidszorg alleen maar ten goede komen. En onze ziekenhuizen. En dus uiteindelijk ons allemaal. Want ooit
Reageren ? Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be. Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.
worden we allemaal wel eens patiënt. En willen we toegankelijke, betaalbare, én vooral goede gezondheidszorg. Maar daar zorgen jullie wel voor.
* ME Porter, TH Lee. Harvard Business Review, 2013
3
16 actueel
NOG PRECIEZER OPEREREN VIA ROBOTCHIRURGIE
6 muze sprak met ...
ROBERT DEGRAEF
HUISARTS IN TERVUREN
van naderbij bekeken
OVER DE AANPAK VAN EEN ZELDZAME ZIEKTE 4
20
In dit nummer 10 actueel
WAT ALS DE STROOM IN EEN ZIEKENHUIS UITVALT?
13 actueel
DE STERREN STAAN GOED, NU DE FEITEN NOG Journalist Guy Tegenbos is moderator op het symposium Medische Wereld en beschrijft de uitdagingen in de gezondheidszorg.
VOORWOORD 3 MUZE SPRAK MET… Dr. Robert Degraef, huisarts in Tervuren
6
ZIEKTEBEELD Onderliggende systeemaandoeningen
8
ETHISCHE REFLECTIE Online arts-patiëntrelatie?
12
ACTUEEL Wat als de stroom in een ziekenhuis uitvalt? De sterren staan goed, nu de feiten nog Nog preciezer opereren met de da Vinci Xi
10 13 16
COLUMN Tussen doem en droom ligt de werkelijkheid
18
BOEKBESPREKING Hoe is onze gezondheidszorg georganiseerd? Win één van de drie gratis exemplaren VAN NADERBIJ BEKEKEN Over de aanpak van een zeldzame ziekte
19
20
Academisch en ander nieuws 22 COLOFON 28
5
muze SPRAK MET ...
HUISARTS IN TERVUREN ROBERT DEGRAEF
“ DE HUISARTS MOET TOEGEVOEGDE WAARDE LEVEREN.” stelt hij. “Door meer accenten te leggen op sociale taken
Wie zei daar dat je lot als mens al van bij je geboorte vastligt? Dan zijn er toch die er zeer goed in slagen om zelf richting te geven aan hun bestaan. Huisarts Robert Degraef in “de druivenstreek” is zo’n man.
verschuift het werkterrein van patiënt naar ‘zorgcliënt’. De exclusiviteit van de huisartsactiviteit in de pathologie van alledag is verdwenen, ingepikt door de kinderarts, de gynaecoloog, enz. Door zich bezig te houden met taken beneden hun niveau zuigen zij de eenvoudige behandelingen weg uit het werkterrein van de huisarts. Daardoor ontbreekt op de duur de motivatie om opsporingswerk of specifieke vaardigheden te verwerven.” Hij heeft een concreet voorstel. “De uitvoering van de nomenclatuur zou zo ingericht moeten worden dat prestaties K120 en erboven voor het ziekenhuis
Dokter Degraef praat met de overtuiging van iemand die
zijn, tussen K60 en K90 voor specialisten en tussen K0 en K25
heeft geleerd zijn eigen weg te plaveien. Toen hij aan de vak-
uitsluitend voor de huisarts. Wat daar tussenin valt, is grijze
school het A3 diploma “elektriciteit” behaalde, kon wellicht
zone”. “Daarnaast moeten de vaardigheden en mogelijkhe-
nog niemand vermoeden dat hij vandaag in zijn woning in de
den van de huisarts het verschil maken”, vindt hij.
Heidestraat 28 in Duisburg (Tervuren) tegelijk een huisartsen een tandartspraktijk zou runnen. Dat hij het diploma van industrieel ingenieur chemie zou halen, en na ervaring in de industrie en wetenschappelijk onderzoek, auteur en co-auteur zou zijn van wetenschappelijke publicaties. Of dat hij de roepnaam ON4BGJ zou krijgen, als radioamateur, een hobby
“ ICT moet het proces ten behoeve van de patiënt dienen, niet omgekeerd”
waarvan de grote antenne in de zijtuin van zijn huis getuigt. Het is maar een greep uit een bewogen professioneel par-
“Het instrumentarium dat eigen is aan de huisarts is al meer
cours gestuwd door gedrevenheid. Want het zegt niets over
dan 100 jaar oud. Protectionisme staat hier evolutie naar
het feit dat hij een deel van zijn studieparcours via de exa-
techniciteit en innovatie in de weg. Dezer dagen heeft de
mencommissie behaalde. En ook niets over het feit dat hij
patiënt zijn eigen bloeddrukmeter in huis en het concept
op een bepaald ogenblik twee tandartspraktijken had en ja-
van de ‘quantified self’ vertelt ons dat mensen hun eigen ge-
ren les gaf in anatomie. Zo weet niemand dat hij op 30-jarige
zondheidstoestand in kaart brengen. De patiënt is vandaag
leeftijd botten van een begraafplaats ging oppikken. Enfin,
ook ‘knowledgeable’: hij zoekt gezondheidsinformatie op en
nu weet u het ook.
vertelt aan de huisarts welke medicatie hem het meest ge-
“Het huisartsberoep wordt uitgehold”
schikt lijkt. De huisarts moet als goed vakman die binnen zijn vakgebied zijn werkterrein beheerst, toegevoegde waarde
De 73-jarige Robert Degraef heeft een mening. “Kritisch zijn
leveren.” Het belang van vaardigheden onderstreept Robert
is niet hetzelfde als tegen zijn”, zegt hij, “maar je moet hier
Degraef geregeld tijdens zijn betoog. “De huisarts is geen
en daar vraagtekens bij durven zetten”. En dat doet hij. Met
‘eindafwerker’ bij niet-alledaagse pathologie of complexe
verve. Zo is hij scherp over hoe vandaag met het beroep van
therapie, maar eenvoudige behandelingen behoren tot zijn
huisarts wordt omgegaan. “Het beroep wordt uitgehold”,
exclusief werkterrein.”
6
Dr. Robert Degraef, huisarts in Tervuren: “Het is niet omdat je in een bibliotheek woont dat je continu alles moet opzoeken.”
In de vakschool heeft hij het belang van vaardigheden leren
rate kennis nodig hebben om verbanden te kunnen leggen
onderkennen en hij ervaart ook de onderwaardering ervan.
en inzicht te krijgen.”
Dat is ook waarom hij bedenkingen heeft bij de introductie van ICT in de huisartspraktijk. Let wel, dr. Degraef is geen
“Strakke regels remmen de creativiteit”
technologie-theoreticus: al in 1986 knutselde hij een digitale
“Guidelines en evidence-based medicine (EBM) zijn als ste-
patiëntendatabank in elkaar alsook software om studenten
nen tafels die over ons neerdalen, maar zijn geen vrijblijven-
examens af te nemen. Dr. Degraef: “ICT moet het proces
de zaak. Richtlijnen bevatten normatieve uitspraken en heb-
ten behoeve van de patiënt dienen en ondersteunen, niet
ben daardoor een juridische betekenis. De patiënt verwacht
omgekeerd. Het moet de hoeveelheid werk verminderen en
van zijn arts maatwerk, terwijl EBM ons wil doen geloven dat
de praktijkvoering verbeteren. ICT spiegelt een ‘hausse’ aan
de lijnen waarin geneeskunde beoefend wordt wetenschap-
mogelijkheden voor, maar waar is de toegevoegde waarde?
pelijk kan worden bepaald. Strakke regels remmen de crea-
Als ik de kosten en baten van al die ICT-toepassingen zorg-
tiviteit omdat ze leiden tot een tunnelvisie en ze ondergra-
vuldig analyseer, kom ik tot het besluit dat ze weinig produc-
ven de autonomie en ook de waardigheid van de huisarts.
tiviteitsverhoging opleveren. De huidige ICT-implementatie
Huisartsen moeten hun eigen verantwoordelijkheid kunnen
wordt gezien als controle-en administratief kostenbespa-
nemen. Ze weten het best hoe ze moeten omgaan met de
rend middel, zonder aandacht voor de werkelijke huisartsno-
beschikbare middelen, hoe ze de ‘prijs’ van een behandeling
den. Veelal is administratieve overlast tijdrovend en gaat ze
moeten afwegen tegenover de ‘opbrengst’ ervan. Genees-
ten koste van consultatietijd, dus van de patiënt. De overheid
kunde is ‘ook’ geneeskunst.”
‘overwint’ want die krijgt big data toegeschoven. Het is waar dat informatie opzoeken gemakkelijker is door het internet.
Dr. Robert Degraef is duidelijk minstens even vaardig als
Maar een boek wist ik staan en zoektermen op het inter-
advocaat voor het huisartsberoep dan als medicus.
net verouderen ook. Het is niet omdat je in een bibliotheek woont dat je continu alles moet opzoeken. Je blijft altijd pa-
EDGARD EECKMAN
7
muze Ziektebeeld
ONDERLIGGENDE SYSTEEMAANDOENINGEN: EEN MULTIDISCIPLINAIRE AANPAK IS NODIG
Systeemziekten zijn aandoeningen waarbij patiënten tegelijkertijd problemen ontwikkelen ter hoogte van verschillende orgaansystemen. Het is een belangrijke uitdaging om bij zulke patiënten enerzijds een algemeen overzicht te behouden en anderzijds toch orgaanspecifieke opvolging te voorzien. Om deze vraag tegemoet te komen, heeft het UZ Brussel sinds 2006 een multidisciplinaire raadpleging voor patiënten met een systeemaandoening ontwikkeld. Hierbij worden patiënten tegelijkertijd en samen gezien door een team van dermatologen en internisten. Zij gebruiken hun verschillende invalshoeken om tot een goede diagnose en behandeling te komen.
H
oe gaat dat dan in de praktijk?
teemziekte zoals systeemsclerose of
wordt er gelet op ulceraties, uitgezette
We nemen het voorbeeld van
sclerodermie en verwijst hij de patiënt.
bloedvaatjes (teleangiëctastieën) ter
een patiënt met het fenomeen
hoogte van het gelaat en de romp en
door worden de vingers van de patiënt
Hoe gaat het multidisciplinaire team te werk bij een vermoeden van systeemsclerose?
eerst wit, dan blauw en ten slotte rood.
De dermatoloog onderzoekt de patiënt
Dat fenomeen kan optreden bij plotse-
op, de voor systeemsclerose typische
linge kou, maar ook wel eens zonder
huidsymptomen, verstrakking en ver-
Daarnaast wordt een capillaroscopie
duidelijke aanleiding. Vaak is er geen
harding van de huid (fibrose). Deze
uitgevoerd: met een druppel olie op de
andere oorzaak te vinden; dan noemt
kunnen optreden aan de handen, de
nagelriem kijkt de arts met de capillaro-
men het de ziekte van Raynaud. In meer
voeten en het gelaat (beperkte cutane
scoop (een instrument met een lampje
zeldzame gevallen is er sprake van een
type) of meer veralgemeend (diffuus
en vergrootglas) naar de fijne bloed-
onderliggende
van Raynaud. Dit is een situatie waarbij de bloedstroom naar de handen en/of voeten in aanvallen vermindert. Hier-
afwijkingen ter hoogte van de hoofdhuid met onder andere kale plekken. De dermatoloog zal ook vaak een blik werpen op geboortevlekken of andere algemene huidklachten van de patiënt.
systeemaandoening.
cutane type). De mate van huidaantas-
vaten (capillairen). De aanwezigheid
Wanneer dat het geval is, denkt de
ting wordt systematisch uitgedrukt in
van bepaalde afwijkingen ter hoogte
huisarts aan een onderliggende sys-
de zogenaamde Rodnan score. Verder
van de capillairen bij een patiënt met
8
Als vingers eerst wit, dan blauw en tenslotte roord worden, denkt men vaak aan het fenomeen van Raynaud. In zeldzame gevallen is er sprake van een onderliggende systeemaandoening.
derzoeken worden voorgesteld. Vaak gaat het om een longfunctieonderzoek (blaastest), echografie van het hart en CT-scan van de longen.
Behandeling De nodige behandeling hangt sterk af van de specifieke orgaanaantasting en de algemene voorgeschiedenis van de patiënt. Het multidisciplinaire team bespreekt de beschikbare behandelingsopties voor elke patiënt. In het geval van het Raynaud fenomeen bij een patiënt met sclerodermie zal de behandeling bestaan uit rookstop, vaatverwijders en het vermijden van koude (warme kleding, handschoenen,...). Bij ernstige huid of orgaanaantasting kunnen medicijnen die de immuniteit onderdrukken helpen tegen de ontstekingsactiviteit. Patiënten met systeemaandoeningen hebben behoefte aan een regelmatige opvolging met evaluatie van de ziekteaantasting en de behandeling. Dit wordt gedaan in nauwe samenwerking met de huisarts. Een belangrijke doelstelling van deze gespecialiseerde raadpleging is om de
Het multidisciplinaire team bespreekt de beschikbare behandelingsopties voor elke patiënt.
zijn voor Sclerodermie of andere sys-
patiënten een regelmatige en gestruc-
teemaandoeningen. Anderzijds wordt
tureerde opvolging aan te bieden om
bloedonderzoek
om
zo snel mogelijk in te grijpen bij orgaan-
ontsteking en afwijkingen van bijvoor-
aantasting, en zo de schade te beper-
beeld nier en/of lever op te sporen.
ken. Via de multidisciplinaire benade-
ook
gebruikt
ring wordt voor de individuele patiënt De internist let bij anamnese en licha-
de beste behandeling gegeven.
melijk onderzoek op tekens die kunnen passen bij een uitbreiding van de
PROF. DR. BERT BRAVENBOER, INTERNE
ziekte naar de interne organen. Bij sys-
GENEESKUNDE & ENDOCRINOLOGIE
teemsclerose hebben de longen, het
DR. PETER JANSSEN, INTERNE
Raynaud fenomeen kan samen met
hart en de spijsverteringsorganen bij-
GENEESKUNDE / NEFROLOGIE
de aanwezigheid van auto-antistoffen
zondere aandacht nodig. Indien de pa-
DR. ARLETTE. DE CONINCK, ANATOMO-
diagnostisch zijn voor systeemsclerose.
tiënt klachten heeft die kunnen wijzen
PATHOLOGIE / DERMATOLOGIE
Een bloedonderzoek is enerzijds ge-
op problemen in deze orgaansystemen
DR. YORA MOSTMANS, DERMATOLOGIE
richt op het detecteren van auto-
of wanneer er bij lichamelijk onderzoek
PROF. DR. BRIGITTE VELKENIERS, INTERNE
antistoffen die diagnostisch kunnen
afwijkingen zijn, zullen bijkomende on-
GENEESKUNDE & ENDOCRINOLOGIE
9
muze actueel
WAT ALS DE STROOM IN EEN ZIEKENHUIS UITVALT? Als de stroom in een autofabriek uitvalt, dan stopt de productie van de wagens en kost dat de eigenaar geld. Een technische panne kan in een ziekenhuis mensenlevens in gevaar brengen. Om dat te allen tijde te voorkomen, moet elk ziekenhuis zich voorbereiden. Het UZ Brussel investeerde samen met de VUB in een nieuwe hoogspanningsinstallatie en noodstroomvoorziening. Deze installatie laat toe om in geval van een stroomonderbreking o.a. het ziekenhuis gedurende meerdere dagen operationeel te houden.
In de aanloop van de winterperiode kregen we wekenlang waarschuwingssignalen in de media. De federale overheid kon bij het begin van de winter geen bevoorradingszekerheid van elektriciteit garanderen. Iedereen moest zich voorbereiden op de ‘black-out’. Het fameuze 'afschakelplan', werd fors uitgebreid en ook Belgische ziekenhuizen kregen het signaal om zich via alarmeringsplannen voor te bereiden op een mogelijke stroomuitval.
Langdurige stroomonderbreking Net als andere ziekenhuizen beschikte het UZ Brussel over een noodstroominstallatie die ontworpen was om de meest kritische diensten (OK, intensieve zorgen,...) gedurende een korte tijd van noodstroom te voorzien. Bij de risicoanalyse naar de gevolgen van een ‘black-out’, werd al vlug duidelijk dat het ziekenhuis niet meer volledig kon functioneren bij een stroomuitval van meerdere uren. Diensten zoals bijvoorbeeld de keuken en medische beeldvorming waren niet voorzien van noodstroom en werkten dus niet bij een (langdurige) stroomonderbreking. Daarom werd er gedurende de voorbije twee jaar door de Brussels Health Campus geïnvesteerd in een nieuwe hoogspanningsinstallatie en noodstroomvoorziening. Deze instal-
10
IRIS Facility U begeleiden in uw multi-service aanpak : rendabel, duurzaam en imagoversterkend ! www.iris.be wellbeing@work IRIS Facility
Bazellaan 5 - 1140 BRUSSEL - Tel. : 02 204 03 00 - info@iris.be
ANNONCE A4-NL-FACILITY SERVICE_UZ Brussel - Magazine Muze 2016.indd 1
19/02/16 13:16
latie laat toe om in geval van een stroomonderbreking bijna
de patiënt die afhankelijk is van deze installaties voor zijn
de volledige campus (het UZ Brussel, de faculteit Geneeskun-
behandeling.
de en Farmacie van de VUB, de VUB studentenhomes, het VUB studentenrestaurant en het fitnesscentrum Go Fit) ge-
Tijdens de test werden een twintigtal fouten geforceerd in
durende meerdere dagen operationeel te houden. UZ Brus-
het noodstroomcircuit. Bedoeling was om uit te zoeken of
sel testte op 16 en 18 februari de noodstroomvoorziening
het systeem doet wat het moet doen als één van de moge-
en schakelde 22 keer de stroom uit. De test zorgde voor
lijke fouten in de stroomvoorziening of in het systeem op-
een enorme (groeps)dynamiek onder het ziekenhuisperso-
treden. Maar de test was niet enkel een technische oefe-
neel en het resultaat was duidelijk: UZ Brussel is een veilig
ning. Al snel bleek dat de test een gecoördineerde oefening
ziekenhuis.
moest worden tussen de technische-, medische- en onder-
Technische en medische test
steunende diensten van het ziekenhuis. Ook op medisch vlak werd een draaiboek uitgewerkt. Per specialiteit werden
Wanneer de stroom in het ziekenhuis uitvalt, is er met de
één of meerdere test-cases opgebouwd over hoe de zorg
drie noodgeneratoren en de twee warmtekrachtkoppelin-
zou verlopen voor, tijdens en na de black-out testen. Dat ge-
gen voldoende vermogen beschikbaar om het ziekenhuis,
beurde onder leiding van de medisch en technisch coördina-
en zelfs de gehele Brussels Health Campus operationeel te
tor van de test. Via simulatie werd gepoogd de praktijk
houden. De eerste installaties in het ziekenhuis, worden bij
zoveel mogelijk te benaderen. Hiervoor werd aan de ver-
een stroomuitval na ongeveer 15 seconden opnieuw inge-
schillende diensten gevraagd om ‘kritieke patiënten’ op te
schakeld zijn, de laatste na ongeveer 5 minuten. De installa-
stellen. Deze werden dan bekeken via verschillende scena-
ties die op een 'Uninterruptible Power Supply' werken, heb-
rio's: de normale situatie, het ideale test scenario en het
ben hiervan geen hinder. Alle kritieke installaties binnen het
worst-case scenario tijdens de test. Op deze wijze kregen
ziekenhuis zijn voorzien van een UPS, o.a. om te vermijden
alle diensten antwoorden op een manier die het meest con-
dat ze uitgeschakeld worden of beschadigd geraken bij een
creet is: met de patiënt centraal.
onverwachte uitval. Ze vormen ook een bescherming voor
ELLEN COOPMAN
11
muze Ethische reflectie
Prof. dr. Patrick Lacor is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel
ONLINE ARTS-PATIËNTRELATIE? WAIT A MINUTE…
D
e wet op de patiëntenrechten,
Het gebruiksgemak en de ongelooflijk
dienst' aanbiedt, is er eigenlijk geen
waarvan de oorspronkelijke
grote bron aan informatie hebben van
sprake van keuzevrijheid. Alleen al het
versie dateert van 2002, is on-
het internet een onmisbaar educatief
ontbreken van een lichamelijk onder-
getwijfeld zeer betekenisvol voor het
instrument gemaakt, en terecht. De
zoek kan twijfel doen rijzen over de
medisch beroep. Zij stelt immers de re-
voornaamste tekortkoming ervan lijkt
volledigheid van de diagnostiek. Hoe
latie arts-patiënt centraal en bouwt op
het risico op desinformatie dat even-
en door wie die opgebouwd wordt, en
deze essentiële pijler een kader waar-
redig is aan het volume van de verza-
volgens welke kwaliteitscriteria, is niet
binnen de patiënt zich verzekerd kan
melde gegevens. Maar dat kan omzeild
altijd geweten. Het is evenmin zeker of
weten van goede medische zorg, aan-
worden door kritisch te lezen, net
alle vergaarde informatie terechtkomt
gepast aan zijn individuele behoeften
zoals wij dat ook doen met papieren
in een medisch dossier, waarvoor inza-
en met respect voor zijn autonomie.
tijdschriften, of met boeken. Maar nu
gerecht geldt. En, het is nog minder zeker in hoeverre deze informatie strikt
De patiënt wordt te allen tijde geïnformeerd over zijn gezondheidstoestand, door de arts die hijzelf gekozen heeft. Ook komt hem de vrijheid toe om -geïnformeerd- het voorgestelde diagnostisch onderzoek en de daaruit voort-
Online geneeskunde kan niet tegengehouden worden.
vertrouwelijk zal blijven. Toch is 'online geneeskunde' een ontwikkeling die niet kan tegengehouden worden, en misschien hoeft dat ook niet. Snel en efficiënt data uitwisselen
vloeiende behandeling te ondergaan.
wint meer en meer aan belang in de
Er is ook de garantie om zicht te hebben op alle gegevens uit het medisch
duiken ook ‘dokters Google’ op, in de
zorgsector, waar tijd vaak de prognose
dossier, en op zorgvuldige bescher-
gedaante van online artsen bij wie men
bepaalt. Maar een 'wait a minute'-frons
ming van de persoonlijke levenssfeer.
'op digitaal spreekuur' kan gaan, of
is hier misschien wel op zijn plaats.
En, bij gebeurlijke conflictsituaties kan
aan wie men een 'second opinion' kan
Want als de beslissing om gezond-
contact gelegd worden met een om-
vragen. Als wij trachten de bepalingen
heidsgegevens te laten beheren bin-
budsdienst. Voor beide partners in de
van de wet op de patiëntenrechten op
nen de structuur van een virtuele arts-
arts-patiëntrelatie is deze wet dus een
deze meer bijzondere arts-patiëntre-
patiëntrelatie een patiëntenrecht is -en
leidraad voor ‘goed handelen’. Het is
laties toe te passen, dan blijkt dat niet
inderdaad, ook die vrije keuze moet
ook een steun waarop men kan terug-
zo voor de hand liggend. Of anders ge-
gemaakt kunnen worden- dan rijst de
vallen wanneer er iets dreigt mis te
zegd: dan voelen wij aan dat deze wet
vraag of de bovenvermelde wet in haar
lopen. Hoeven wij in deze context het
niet voor deze vorm van zorgverstrek-
huidige vorm de patiënt in die omstan-
succes van 'dokter Google' dan niet
king geschreven werd. Als een online-
digheden wel voldoende in bescher-
vreemd te vinden?
systeem een (vaak anonieme) 'arts van
ming neemt.
12 12
muze actueel
DE STERREN STAAN GOED,
NU DE FEITEN NOG
Staan de sterren goed voor ingrijpende hervormingen in het gezondheidsbeleid? Het geeft die indruk, almaar meer, maar het wordt wel stilaan tijd dat die indruk bevestigd wordt door feiten. Wanneer valt er iets uit de hemel? Guy Tegenbos, moderator op het symposium Medische Wereld, maakt een stand van zaken op over de uitdagingen in de gezondheidszorg.
D
e Nederlandse sociale inspec-
prestatie van de anamnese, het maken
Zij hebben er ook belang bij dat hun
tie pleitte eind vorig jaar voor
van een diagnose, het ontwerpen van
artsen veel extra technische onderzoe-
de afschaffing van één van de
de behandeling en het omgaan met
ken verrichten en dat ze hun patiënten
laatste vormen van stukloonbetaling,
de patiënt. Ze kunnen hun inkomen
extra honoraria vragen, want ook daar-
met name bij de pakjesbezorgers. Dit
opkrikken door heel veel patiënten te
op kunnen zij afhoudingen doen.
stelsel leidt tot salarissen die onder het
zien, en ze kunnen het aanvullen door
minimumloon duiken, luidde het. Lan-
extra technische onderzoeken te ver-
Maar de ziekenhuizen slagen er niet
ge werktijden, de neiging tot veelpro-
richten – een eeg’tje, een ecg'tje, een
meer in daarmee het hoofd boven
ductie en de daarmee samenhangende
endoscopietje, … - die vaak weinig ex-
water te houden. Bovendien zijn ze
aftakeling van de kwaliteit, zijn de drie
tra informatie bijbrengen maar wel wat
dat geklungel beu: het is niet profes-
andere gevolgen die de meeste Euro-
extra honorarium.
sioneel, en niet goed voor de kwaliteit
pese landen deden kiezen voor de geleidelijke afschaffing van het stukloon. Ook in België is het stukloon bijna verdwenen als verloningsmechanisme, alleen in de geneeskunde (‘prestatiebetaling’ heet het daar) is het nog volop in zwang, met lange werktijden, veel-
Artsen beseffen almaar meer dat het mogelijk moet zijn financieringsstelsels te vinden die hun echte competenties belonen.
productie, en geregeld ook kwaliteitsaantasting tot gevolg (Onder de minimumlonen duiken, komt in die sector
Geklungel beu
van de zorg. Ook de artsen beseffen
minder vaak voor).
Niet alleen de artsen worden zo ge-
almaar meer dat het mogelijk moet zijn
blameerd, ook de ziekenhuizen. Die
financieringsstelsels te vinden die hun
Ook veel specialisten ondergaan de
zijn ook slecht gefinancierd; daardoor
echte competenties belonen en kwali-
vernedering dat het stukloonsysteem
zijn ze sterk afhankelijk van de afhou-
teit aanmoedigen in plaats het tegen-
hen relatief slecht betaalt voor hun
dingen die ze kunnen doen op de stuk-
gestelde.
echte competentie – de intellectuele
loonbetaling van de specialisten.
13
Al meer dan twintig jaar is in beleids-
nodig sinds de jaren zestig, toen het
sen jaren 70 en 90. België pas nà 2010,
kringen te horen dat de financiering
einde van het klassieke industriële tijd-
vijftig jaar te laat.
van de ziekenhuizen en de betaling van
perk het onderscheid tussen hand- en
de artsen moeten veranderen. Maar
hoofdarbeid deed vervagen. De mees-
Vier op een rij
er kwam niets van. Zoals er van zoveel
te Europese landen losten dit op tus-
Hoe komt het dat beslissen in dit land
super-nodige hervormingen in dit land, niets in huis komt. Het besef dat we iets moesten doen aan ons pensioenstelsel bijvoorbeeld, groeide begin de jaren negentig, toen de meeste Europese landen eraan begonnen. Hier duurde het echter tot 2010 en 2015 eer er iets op gang kwam. 25 jaar te laat. De wegwerking van het verschil in behandeling van ‘hand-‘ en ‘hoofdarbeiders’ (arbeiders en bedienden) was al
14
toch oh zo moeilijk is?
Dit land heeft een traditie van overdreven kortetermijnbeleid en overdreven politisering.
Voor gewone politieke beslissingen is al minimaal een ‘vier op een rij’ nodig: minstens vier bekvechtende federale regeringspartijen die het met elkaar eens moeten worden. Voor veel hervormingen – zeker in de sociale sector – is bovendien het akkoord nodig van veel van de talrijke elkaar bekampende pressiegroepen: vakbonden en werkgevers, artsenvakbonden en ziekenfondsen, ...
Vaak is daarnaast ook nog afstemming
Op één lijn staan
nodig tussen de federale overheid en
Maar sinds een paar jaren staan de ster-
de deelstaten die zelden samenwerken.
ren vrij goed voor een hervorming. De pressiegroepen lijken elkaar al te ver-
Ten slotte heeft dit land een traditie
staan hierover. In elk van de politieke
van overdreven kortetermijnbeleid en
partijen circuleren nota’s die min of
overdreven politisering. Instellingen
meer gelijk klinken: ze kunnen een rij
die de lange termijn verdedigen, zitten
vormen. Nota’s van denkgroepen zoals
constant op de schop of worden mond-
de Kievitgroep, vonden makkelijk hun
dood gemaakt door ze vol te stoppen
weg naar de sanhedrin. De instellingen
met politiek benoemden. Dat zijn rede-
zoals de ziekteverzekering (Riziv) en
nen waarop België vaak achterop loopt.
het Kenniscentrum (KCE) trekken de kar en zetten de beleidsagenda. En op
In sociale kwesties is dat overigens al
alle bestuursniveaus zijn er regeerver-
altijd zo geweest. België heeft de naam
klaringen die gelijkaardige hervormin-
'debat gezondheidszorg 2016'
voorop te lopen in sociale materies. Dat
gen aankondigen. Federaal minister
op het symposium Medische Wereld.
is niet zo. Integendeel zelfs. Het was al
Maggie De Block zet aan de lopende
in de 19de eeuw bij de laatste landen
band overlegprocessen en proefpro-
in Europa om een begin te maken met
jecten op de rails. Vlaams minister Jo
de uitbouw van de sociale zekerheid.
Vandeurzen trekt zijn eerstelijnsconfe-
Het was bij de laatsten om een leer-
rentie op dreef, brengt een persoons-
plicht (1914) en het vrouwenstemrecht
volgende financiering op gang voor de
(1948/1949) in te voeren. Het ontwierp
mensen met een beperking en gaat
in 1944 voor die tijd een goed sociaal
straks hetzelfde doen in de ouderen-
zekerheidssysteem maar viel dan weer
zorg. En die twee – het federale en het
stil: het was bij de laatsten om de zelf-
deelstaatniveau – lijken elkaar zelfs te
standigen ook een glimp van een soci-
verstaan.
Guy Tegenbos is moderator van het
Meer info via: www.medischewereld.be.
aal zekerheidssysteem te gunnen; het was bijna het laatste land in Europa om
Rapporten als die van de Koning Bou-
een leefloon in te voeren voor wie tus-
dewijnstichting, het Riziv en het KCE
sen de mazen van het net valt.
over het centraal stellen van de patiënt en zijn wensen, geven het geheel een
Het wordt tijd dat de hervormingen vaste vorm krijgen en voelbaar worden.
duidelijk draagvlak. Maar over enkele maanden is de helft van de regeerperiode voorbij. De tijd van de nota’s en de plannen en de proefprojecten moet dus stilaan voor© Mine Dalemans
bij zijn. Het wordt tijd dat de hervormingen vaste vorm krijgen en voelbaar België zal een van de laatste landen in
worden.
Europa zijn om een modern financieringssysteem voor de gezondheidszorg
De sterren staan al een tijd goed. Nu
te ontwikkelen. Die zorg heeft twee
moeten de feiten volgen.
sterke punten: hij is zeer bereikbaar en de patiënten zijn relatief tevreden. Maar de kwaliteit is middelmatig, de preventie is onderontwikkeld en de
GUY TEGENBOS
patiënt betaalt zelf zowat het hoogste
SENIOR JOURNALIST EN COLUMNIST
aandeel in Europa: 28 procent.
BIJ DE STANDAARD
15
muze actueel
NOG PRECIEZER OPEREREN
DANKZIJ DA VINCI XI OPERATIEROBOT MET GEÏNTEGREERDE OPERATIETAFEL teerd en de andere 3 armen bevatten instrumenten die via
Meerdere ziekenhuizen in België maken vandaag al gebruik van een da Vinci operatierobot. Robot geassisteerde heelkunde is op zich al revolutionair, maar binnen deze technologie worden steeds nieuwe technieken ontwikkeld. Eén daarvan is de ‘table motion integration’. Het UZ Brussel is een van de eerste zes centra in Europa en het eerste in eigen land om de nieuwste da Vinci Xi robot in te zetten met de geïntegreerde operatietafel. Daarmee werd door het ziekenhuis geïnvesteerd in het meest volledige en innovatieve operatierobotplatform.
8 mm kleine poorten in de patiënt worden binnengebracht. De bewegingen van de instrumenten worden door de chirurg zeer precies gestuurd vanuit een console met een driedimensionaal beeld. Met een grotere bewegingsvrijheid dan de menselijke hand kunnen ze de meest precieze en fijne handelingen uitvoeren. Door deze visuele precisie kan men bijvoorbeeld zenuwsparende oncologische operaties uitvoeren bij baarmoederhals- of prostaatkanker.
Inzetbaar bij verschillende diensten voor complexe operaties.
Het UZ Brussel heeft lang afgewacht om in deze technologie te investeren omdat er door een jarenlange ruime ervaring met klassieke endoscopische operatietechnieken geen directe behoefte of noodzaak was voor een dure operatierobot. De nieuwste generatie da Vinci Xi robot is echter eleganter, mobieler, compacter en daardoor performanter, veelzijdiger en gebruiksvriendelijker dan de vorige generatie robots. De vier armen roteren nu vrij boven de patiënt en laten aldus multi-kwadrantchirurgie toe. De dikte van de poorten meten
De opeenvolgende generaties van de Amerikaanse da
nog slechts 8 mm en camera en instrumenten zijn onderling
Vinci operatierobot bestaan al meer dan 10 jaar. Het is een
uitwisselbaar. De Da Vinci Xi is daarenboven uitgerust met
hoogtechnologisch systeem dat de chirurg ondersteunt om
een aantal nieuwe technologische snufjes zoals ondermeer
moeilijke en complexe ingrepen via endoscopie uit te voe-
het Firefly fluorescence imaging system. Dit visueel systeem
ren, zonder noodzaak om een laparotomie of thoracotomie
maakt het mogelijk om na toediening van Indocyanine-green,
te moeten verrichten. De operatierobot wordt opgesteld
onder meer lymfeklieren, bloedvaten en galwegen selectief
naast de patiënt. Op een eerste arm is de camera gemon-
zichtbaar te maken.
16
Via de operatierobot
Table motion integration: bewegingen van de patiënt worden door de robot automatisch opgevolgd.
worden moeilijk toegankelijke ruimtes bereikt via een minimale (of zelfs zonder) incisie. ©2016 Intuitive Surgical, Inc
Tot op vandaag was het tijdens sommige multi-kwadrant operaties noodzakelijk om de operatierobot volledig los te koppelen van de patiënt als deze geherpositioneerd moest worden. De nieuwe da Vinci Xi robot heeft nu ook de mogelijkheid om gekoppeld te worden aan een synchroon beweegbare operatietafel waardoor de bewegingen van de pa-
Voordeel voor de patiënt
tiënt automatisch door de robot opgevolgd worden zonder hem steeds te moeten loskoppelen. De tafel kan kantelen in
• Voor een aantal urologische en gynaecologische in-
alle richtingen, de robot volgt de bewegingen uitermate pre-
grepen is er een medisch voordeel vastgesteld: min-
cies en veilig waardoor de ingreep zonder onderbreking kan
der nevenwerkingen, verkorte ligduur, minder bloed-
worden voortgezet. Hierdoor kan tijdens complexe ingrepen
verlies, minder weefseltrauma, sneller functioneel
gemakkelijker, sneller en veiliger worden gewerkt.
herstel, … • Moeilijk toegankelijke ruimtes worden bereikt via
Met deze technologische evolutie acht het UZ Brussel, als uni-
een minimale of zelfs zonder incisie. Dat is bv. het
versitair centrum, de tijd nu wel rijp om onomkeerbaar te in-
geval bij transorale KNO-ingrepen, transaxillaire en
vesteren in de robotchirurgie van de toekomst. De veelzijdig-
transthoracale toegangswegen.
heid van dit innovatieve robotplatform maakt het uitermate
• Complexe ingrepen: worden minder tijdrovend en
geschikt voor lange, moeilijke en complexe procedures, veel-
makkelijker gemaakt zonder noodzaak om de buik- of
al voor oncologische indicaties in diverse specialiteiten. De
thoraxwand te openen.
diensten gynaecologie, abdominale heelkunde urologie en
• Integratie robot-operatietafel: dankzij de moge-
thoraxheelkunde zijn al gestart met het gebruik van robotchi-
lijkheid van de geïntegreerde-endoscopie operatie-
rurgie met geïntegreerde tafel.
tafel kunnen patiënt, operatietafel en robot volledig synchroon bewegen.
DR. PHILIPPE DE SUTTER, GYNAECOLOGIE - ONCOLOGIE
• Geen extra kost: Er wordt geen persoonlijke bijdrage
PROF. DR. DIRK MICHIELSEN, UROLOGIE
gevraagd aan een patiënt wanneer hij in het UZ Brussel
DR. CHRISTIAN SIMOENS, ABDOMINALE HEELKUNDE
via de nieuwe robotchirurgie behandeld wordt.
DR. DIRK SMETS, THORAXHEELKUNDE
17
COLUMN
JEAN-PAUL VAN BENDEGEM IS GEWOON HOOGLERAAR AAN DE FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL. HIJ IS LICENTIAAT WISKUNDE EN DOCTOR IN DE WIJSBEGEERTE. HIJ WOONT IN GENT.
Prof. dr.
Jean-Paul Van Bendegem
Tussen doem en droom ligt de werkelijkheid
De laatste tijd krijgen we nogal wat
leiden tot het verlies van een aantal mo-
moet zijn: nemen we het risico of niet?
waarschuwingen te horen over de ge-
gelijkheden. Wie vandaag zou klagen
Het belang van zogenaamde “voorzich-
varen die de moderne technologie met
dat hij of zij de letters op deze pagina
tigheidsprincipes” kan niet voldoende
zich meebrengt. Als beroemde we-
niet kan lezen wordt meteen naar de
benadrukt worden: in welke mate kun-
tenschappers zoals Stephen Hawking
oogarts gestuurd. Dat is één. Maar voor-
nen de risico’s beheerst worden?
– “Artificial Intelligence zal het van de
zien welke die mogelijkheden zijn, dat is
mens overnemen!” – of Ray Kurzweil
pas een delicate kwestie. De geschiede-
Deze beknopte eerste orde analyse laat
– “The singularity is near!” – zich zor-
nis van de technologie zit vol met voor-
toe om de doem- en droomdenkers
gen maken dan kan je maar best even
beelden van goedbedoelde ideeën met
meteen te situeren aan de uiteindes.
luisteren. Maar als je dat gedaan hebt
onvoorziene, onverwachte gevolgen en
De doemdenkers zijn ervan overtuigd
dan blijft er, alles bij elkaar genomen,
verkeerde inschattingen.
dat er altijd een onverwacht nevenef-
een zekere teleurstelling. Want, op de
fect zal zijn dat het einde betekent, de
keper beschouwd, gaat het nog steeds
Is DDT* geen dramatisch voorbeeld?
droomdenkers dat alles te voorzien valt.
over doem- versus droomdenken. Of-
Het kan op zijn minst op twee manieren
Daartussenin speelt zich een complex
wel worden we eeuwig en onsterfelijk.
fout lopen: ofwel heb je een mogelijk-
verhaal af, vol afwegingen, aarzelin-
Ofwel verdwijnen we van de planeet en
heid niet voorzien ofwel heb je dat wel
gen, “goede” en “foute” beslissingen. Ik
uit het universum. Is een ander discours
maar heb je de zaak verkeerd ingeschat.
wil de mensen die zich met dit verhaal
mogelijk? Ik denk van wel en laat ik een
Dat laatste kan ook weer op minstens
bezig houden ook een naam geven: ik
bescheiden aanzet geven.
twee manieren fout lopen: wat ge-
noem ze de doordenkers. Doorgaan
beurt, is niet wat men voor ogen had of
tussen doem en droom, dat is pas een
Laten we om te beginnen even logisch
er gebeurt iets bijkomends (het beruch-
uitdaging.
wezen. Elke nieuwe technologie creëert
te “onverwachte neveneffect”). Dat is
een aantal nieuwe mogelijkheden die
twee. Voeg je dit samen dan betekent
voordien niet aanwezig waren. Vliegen
dat eenvoudigweg dat elke technolo-
is het mooiste voorbeeld. Het kan ook
gische ontwikkeling een risicoverhaal
18 18
* DDT is een organisch chemisch insecticide. De ontdekker van de stof ontving in 1948 de Nobelprijs. In 1962 werd pas duidelijk hoe schadelijk DDT is voor het milieu. Momenteel is het gebruik van DDT in westerse landen verboden.
muze BOEKBESPREKING
HOE IS ONZE GEZONDHEIDSZORG GEORGANISEERD? ‘Organisatie van de gezondheidszorg’ is een kanjer van een
Omdat het een uitgebreide bron van informatie wil zijn, wer-
naslagwerk, maar de Belgische gezondheidszorg is dan ook
den in het boek een gedetailleerde inhoudstafel voorzien
complex. Deze derde editie uitgegeven door Intersentia telt
(van 17 pagina’s) en een trefwoordenregister. De inhoud is
755 pagina’s. Uitgevers Stefaan Callens en Jan Peers geven
logisch opgebouwd en redactioneel ingedeeld in kortere
samen met andere auteurs een overzicht van hoe de gezond-
genummerde artikels waardoor iets opzoeken erg efficiënt
heidszorg formeel is georganiseerd; ze
kan. Het doet daarmee denken aan
geven dus een beeld over wat het be-
‘Geneeskunde: Recht en medisch han-
leid en de wetgeving ons leren over onze gezondheidszorg. Het boek geeft dus geen beeld van de economische of medische aspecten ervan. De uitgevers hebben grote volledigheid nagestreefd: ze houden rekening met de
De eerstelijn moet de rol van ‘integrator’ opnemen
Europese context en voor eigen land met zowel het federaal niveau als met
delen’ uitgegeven door Herman Nys bij E.Story-Scientia dat op dezelfde manier is opgebouwd en dat een basiswerk is voor elke zorgverstrekker. ‘Organisatie van de gezondheidszorg’ geeft een goed, duidelijk, volledig en gestructureerd overzicht van hoe onze
de gemeenschappen, al pretenderen ze niet volledig te zijn.
gezondheidszorg is georganiseerd. Het is daardoor een basis
De publicatie heeft ook aandacht voor de plannen tot her-
naslagwerk dat thuishoort in elke boekenkast van wie in de
vorming van de ziekenhuisfinanciering. Ook de eerstelijns-
gezondheidszorg werkzaam is.
gezondheidszorg, de geestelijke gezondheidszorg, de sector van de ouderenzorg, de preventieve sector, m-health en e-
‘Organisatie van de gezondheidszorg’ is uitgegeven door Stefaan
health (al moeten we dat tegenwoordig ‘e-gezondheid’ noe-
Callens en Jan Peers voor Intersentia in Antwerpen en telt 755
men), de laboratoria en het ziekenvervoer komen aan bod.
pagina’s – ISBN 978-94-000-0593-8. EDGARD EECKMAN
In de inleiding van het hoofdstuk over de eerstelijnsgezondheidszorg wijzen de auteurs op de uitdagingen. De eerstgenoemde houdt verband met de demografische en epidemiologische ontwikkelingen. Mensen worden ouder, de kans op kanker stijgt en de multimorbiditeit ook: 2 op de 5 75-plussers zouden zelfs lijden aan vier of meer chronische
Win een exemplaar!
aandoeningen. De eerstelijn moet daarom de rol van ‘integrator’ opnemen en de patiënt boven de ziekte centraal
Dankzij uitgever Intersentia kan
stellen. Daarnaast zorgen wetenschappelijke en technologi-
mUZe drie exemplaren van het
sche ontwikkelingen voor nieuwe preventieve en curatieve
naslagwerk onder zijn lezers verloten. Interesse? Stuur
mogelijkheden, ook in de thuiszorg. De derde genoemde uit-
zo snel mogelijk een mail naar de dienst communicatie
daging is de evolutie van patiënten naar een mondige con-
van het UZ Brussel (communicatie@uzbrussel.be) en for-
sumenten die de zorgverstrekkers kritisch bevragen. Tot slot
muleer daarin kort wat volgens u de grootste uitdaging
wordt melding gemaakt van de financiële en economische
is waar huisartsen vandaag voor staan. Een onschuldige
crisis en de toenemende sociale ongelijkheid die er een van
hand trekt de drie gelukkigen uit de ingezonden mails.
de gevolgen van is.
19
muze van naderbij bekeken
OVER DE AANPAK VAN EEN ZELDZAME ZIEKTE krijgen. De oplossing is het Referentiecentrum voor Zeldzame Ziekten. Wanneer een huisarts niet duidelijk een verkla-
Een ziekte is zeldzaam als ze bij minder dan 1 op 2.000 personen voorkomt. Maar als men bedenkt dat er ongeveer 8.000 zeldzame ziekten gekend zijn, dan gaat het in totaal toch over een aanzienlijke groep patiënten. De moeilijkheid ligt in het stellen van de correcte diagnose en het aanbieden van de juiste gespecialiseerde zorg. Door de zeldzaamheid van deze ziekten hebben slechts weinig artsen hier ervaring mee. Om toegang te bieden tot gespecialiseerde en multidisciplinaire zorg, werd het Belgisch plan voor Zeldzame Ziekten ontwikkeld. Binnen het plan kaderen de Referentiecentra voor Zelfzame Ziekten. Het UZ Brussel startte met zo een centrum.
ring vindt voor diverse symptomen kan hij de patiënt verwijzen naar het Referentiecentrum waar trajecten voorzien zijn om de patiënten bij de juiste expert of team van experten te brengen. Zowel voor kinderen als volwassenen zijn deze trajecten voorzien.
Het kernteam werkt samen met een netwerk van 22 domein-specifieke expertises. Professor Linda De Meirleir, hoofd van de Kinderneurologie en Metabole Aandoeningen, en dr. Marjan De Rademaeker, Centrum Medische Genetica, bundelden in 2014 hun kennis in een eerste stap, een gezamenlijke raadpleging zeldzame ziekten. Dit evolueert nu verder in de oprichting van het Referentiecentrum Zeldzame Ziekten van het UZ Brussel. Om patiënten en artsen beter wegwijs te maken en zo nog meer efficiëntie te boeken op het vlak van diagnostiek en patiëntenzorg en revalidatie, sloten nog andere specialisten zich aan bij het kern-
Patiënten met zeldzame ziekten hebben vaak een aantal
team van het Referentiecentrum Zeldzame Ziekten, onder
onverklaarde klachten of een combinatie van verschillende
andere professor Geert Martens van het Metabool Labo, dr.
symptomen. Voor de huisarts is het niet altijd gemakkelijk in
Luc Régal, Kinderneurologie en dr. Peter Janssens, Interne
te schatten wanneer en naar wie een patiënt door te sturen.
Geneeskunde. Het kernteam werkt samen met een intern
Een voorbeeld: een patiënt van 18 jaar heeft al verschillende
netwerk van maar liefst 22 domein-specifieke expertises.
jaren klachten van buikpijn, pijn in de voeten en vermoeidproteïnurie vastgesteld. Deze bijkomende symptomatologie
Hoe werkt het Referentiecentrum voor Zeldzame Ziekten?
kan wijzen op een behandelbare zeldzame aandoening, na-
Het kernteam bestaat uit vijf artsen uit complementaire
melijk de ziekte van Fabry. Dit toont aan dat het soms heel
expertisedomeinen met professor Linda De Meirleir als
lang kan duren vooraleer deze patiënten bij de juiste specia-
hoofd. De centrale coördinator, Freddy Raymackers zorgt
listen terecht komen, een diagnose en behandeling kunnen
voor een vlotte doorverwijzing van de patiënten. De patiën-
heid. Later wordt tijdens een test voor de verzekering een
20
Bij een zeldzame ziekte ligt de moeilijkheid in het stellen van een correcte diagnose en het aanbieden van de juiste, gespecialiseerde zorg.
ten melden zich rechtstreeks aan bij de coördinator ofwel
aandoening niet in huis is, wordt er doorverwezen naar een
komen zij – en dit bij voorkeur – via de huisarts of via de raad-
ander universitair ziekenhuis en omgekeerd. Er is namelijk
plegingen van andere verwijzende artsen in het Referentie-
een overkoepelend Vlaams netwerk zeldzame ziekten waar
centrum terecht. Dankzij de multidisciplinaire aanpak wordt
de vier Vlaamse universitaire ziekenhuizen onderling exper-
er gezorgd voor voldoende overleg tussen de verschillende
tise verdelen en vooral samenwerking gaan afspreken.
disciplines en een maximaal gebruik van alle relevante expertises. Zo wordt vermeden dat patiënten met een zelfde ziek-
Een specifiek kenmerk van het Centrum UZ Brussel is de laag-
te in verschillende specialiteiten terechtkomen en soms zelfs
drempeligheid. Het comfort van de patiënten staat centraal,
bij verschillende personen binnen een zelfde specialiteit
vandaar ook de keuze voor één aanspreekpunt. Het centraal
zonder onderling overleg. De patiënten werden voordien
dossier, het Klinisch Werkstation, bundelt alle informatie
wellicht goed verzorgd, maar er was onvoldoende multidis-
over patiënten, wanneer een kind volwassen wordt blijft al-
ciplinair overleg en pooling van patiënten. Ook de terugstro-
les in één dossier, wat van belang is voor goede opvolging.
ming met goede informatie naar de huisarts is van belang.
Dat geeft een integraal beeld op de symptomen en vooraf-
Het kernteam komt wekelijks samen en interageert met een
gaande historiek.
ziekenhuisbreed netwerk van artsen, verpleegkundigen en paramedische medewerkers.
Het Referentiecentrum Zeldzame Ziekten is opgericht als deel van het Belgisch Plan Zeldzame Ziekten. Via het plan
Het comfort van de patiënten staat centraal, vandaar ook de keuze voor één aanspreekpunt.
engageerde België zich om een oproep van Europa uit te voeren. Het Plan beoogt de oprichting van een interuniversitair netwerk met vier Referentiecentra Zeldzame Ziekten in Vlaanderen, waaronder het UZ Brussel. Door de expertise te inventariseren en te bundelen in verschillende centra kan België aansluiten bij Europese onderzoeksprojecten.
Een eerste raadpleging met de specialisten van het kernteam of een rechtstreekse doorverwijzing naar één van de
Contacteer als arts het Centrum Zeldzame Ziekten
22 relevante multidisciplinaire teams is mogelijk. Op basis
Coördinator Freddy Raymackers
van de bevindingen wordt een zorgtraject op maat gemaakt
Tel. 02 801 27 01
en worden afspraken geregeld met andere specialisten in
zeldzameziekten@uzbrussel.be
het intern netwerk. Indien de expertise voor een bepaalde
21
ACADEMISCH EN ANDER
NIEUWS Belgische kinderen eten structureel ongezond
Het dieet van Belgische peuters en kleuters voldoet niet aan de maatstaven van een gezond voedingspatroon. Dat blijkt uit een studie onder leiding van onderzoeker Koen Huysentruyt van de VUB. Kinderen blijken veel te veel energie en eiwitten tot zich te nemen en te weinig vetten en vezels. Borstvoeding langer voortzetten kan zorgen voor een gezondere inname van energie en eiwitten. Bij kinderen die de borstvoeding ontgroeid zijn kunnen ouders zich aan voedingsrichtlijnen houden door individueel voedingsadvies van een diëtist(e). De resultaten zijn gepubliceerd in het vakblad European Journal of Nutrition.
Polikliniek en radiologiepraktijk Dilbeek onder één dak Eind 2016, begin 2017 zullen twee diensten van het UZ Brussel – de consultaties in de polikliniek en radiologie – onder één dak te vinden zijn in een nieuw gebouw
Hielprik zal vaker aan huis gebeuren
langs de Oudesmidsestraat in het centrum van Dilbeek. De polikliniek biedt een meerwaarde voor alle betrokken partijen: de patiënt, de huisarts en de UZ Brussel-arts. Het verkleint de afstand tot zowel de huisartsen als de
De Vlaamse overheid is gestart met een bevolkingson-
verwijzende specialisten, het verlaagt de drempel naar
derzoek bij pasgeborenen om ouders attent te maken
het ziekenhuis en het personaliseert de dienstverlening.
voor de hielprik. Ook al zijn ze zeldzaam, de 11 ziektes waarop getest wordt, hebben een belangrijke impact voor wie ermee geconfronteerd wordt. Doordat de
Verwonderd: eerste Vlaamse vereniging ter preventie van zelfverwonding
kraamperiode in het ziekenhuis steeds korter wordt,
Op 1 maart, de internationale self-injury awareness day,
name moet ten vroegste na 72 uur en ten laatste 96
startte de eerste Vlaamse lotgenoten vereniging Verwon-
uur na de bevalling gebeuren. De ziektes die worden
derd. Meer info over deze vereniging vindt u op de website
opgespoord zijn levensbedreigend en kunnen blijvende
verwonderd.weebly.com. Prof. dr. Imke Baetens van de VUB
hersenschade veroorzaken.
zal de hielprik vaker aan huis gebeuren door de vroedvrouw thuis, de huisarts of de kinderarts. De bloedaf-
draagt zorg voor de wetenschappelijke aanpak die de vereniging hanteert. Zij is gespecialiseerd in onderzoek naar opzettelijke zelfverwonding bij jongeren.
22
Meer info op: www.bevolkingsonderzoek.be.
UZ Brussel geeft het woord aan patiënten in vernieuwende rekruteringscampagne In februari lanceerde het UZ Brussel een bijzondere rekru-
verschil voor Sylvie?” De campagne richt zich op de rekrute-
teringscampagne. 6 patiënten van het UZ Brussel komen
ring van zeer diverse profielen. Op korte termijn heeft het
via filmpjes met een persoonlijk verhaal naar buiten. In het
UZ Brussel tientallen vacatures en de uitdaging is vooral om
eerste filmpje vertelt de jonge patiënte Sylvie over haar
de correcte profielen te vinden.
confrontatie met kanker. Het laatste beeld van het filmpje
De filmpjes zijn te zien op www.werkeninhetuzbrussel.be
is de basis van het campagnebeeld met de zin: “Maak jij het
en ook de vacatures zijn er te vinden.
MAAK JIJ HET VERSCHIL VOOR SYLVIE? www.werkeninhetuzbrussel.be
150446_UZBrussel_postkaart A6_Sylvie_v4.indd 1
1/02/16 11:04
23
ACADEMISCH EN ANDER
NIEUWS
Dyslexie ontrafeld in nieuw handboek Over dyslexie is de afgelopen decennia veel wetenschappelijke kennis verzameld. Deze kennis is helaas vaak slechts summier aanwezig in de onderwijs- en behandelpraktijk, en soms is er zelfs sprake van regelrechte misvattingen. In het 'Handboek dyslexie', dat tot
Nieuwe techniek meet correcter energiebehoefte van de patiënt
stand kwam onder leiding van Wim Van den Broeck van de VUB, worden de belangrijkste elementen van die
Onderzoekers van de diensten Intensieve Geneeskunde,
kennis op aanschouwelijke wijze samengevat. De au-
Perfusie en Cardiologie van het UZ Brussel zijn erin ge-
teurs gaan in op de diagnose, erfelijkheid, hersenonder-
slaagd om het energieverbruik van zwaar zieke patiënten
zoek, cognitieve oorzaken, preventie en de behandeling
te meten via een hartlongmachine. Vroeger gebeurde deze
van dyslexie. Het boek is ook bijzonder informatief voor
meting via een berekening met formules, wat niet altijd tot
al wie professioneel betrokken is bij dyslexie. In bijna
een even nauwkeurig resultaat leidde. Via de nieuwe tech-
alle hoofdstukken wordt de relatie tussen theorie en
niek wordt het energieverbruik van de patiënt gemeten via
praktijk ter harte genomen.
de ademhaling. Ze doen dat door een gespecialiseerd apparaat te verbinden met de hartlongmachine. Dat leidt tot een resultaat dat zeer precies, maar vooral op maat is. Wan-
80 nieuwe parkeerplaatsen
neer het energieverbruik van een patiënt correct in kaart is gebracht, kan de patiënt ook voeding op maat toegediend krijgen. Momenteel is het UZ Brussel het enige centrum in de wereld die deze werkwijze aanbiedt, maar het concept is opgepikt door de Europese Vereniging voor Metabo-
Het UZ Brussel breidt de bezoekersparking aan het on-
lisme. Momenteel wordt nu samengewerkt om de module
cologisch centrum uit met een 80-tal parkeerplaatsen.
te voorzien in de indirecte caloriemeters van de toekomst.
Op deze manier verliezen de patiënten minder tijd met
Zo zal er wereldwijd een betere voedingsbehandeling voor
te zoeken naar een plaats. Met deze uitbreiding creëert
deze enorm kwetsbare patiënten, waarbij de mortaliteit 50%
het UZ Brussel meteen ook een veilige circulatie waarbij
is, mogelijk zijn. Vroeger werd voeding in de medische we-
bezoekers op het einde van de parking terugkeermoge-
reld aanzien als een ondersteunende behandeling. Dankzij de
lijkheid hebben.
baanbrekende techniek komt voeding nu op gelijke hoogte van antibiotica te staan.
24
Pediaters pleiten (nogmaals!) voor erkenning subspecialismen Op het congres van de Belgische Vereniging voor Kinderge-
(via e-bedden) door een pediater worden behandeld, zo
neeskunde in Brussel op 10 en 11 maart werd (nog maar een
schrijft de wet voor, maar een kind dat ambulant wordt be-
keer!) een lans gebroken voor het erkennen van subspecialis-
handeld niet. Nochtans is daar de nood aan gespecialiseerde
men in de pediatrie. De pediatrische sector is daar een groot
kennis even groot. Dat brengt ons bij een volgende reden.
voorstander van en ook de Hoge Gezondheidsraad bepleit
Een pathologie bij een kind en een volwassene kunnen van
het, maar blijkbaar zit die algemene erkenning politiek ge-
elkaar verschillen, vooral omdat een kind nog in volle groei-
blokkeerd. Op dit ogenblik zijn enkel de subspecialismen pe-
fase is. En dan de 3de reden: een kind-patiënt vraagt om een
diatrische hemato-oncologie, kinderneurologie en neonato-
andere psycho-sociale aanpak dan een volwassen patiënt.
logie erkend, en dat heeft al veel voeten in de aarde gehad.
Het discours dat de zorg de patiënt centraal moet stellen,
Waarom is die erkenning noodzakelijk? Om meerdere rede-
geldt ook als die patiënt een kind is. Elk kind dat in ziekenhuis
nen. Vooreerst omdat de huidige wetgeving terzake incon-
opgenomen wordt, moet in een e-bed (een bed bij de dienst
sequent is. Wetteksten vermelden vaak dat een ziekenhuis
pediatrie) verblijven. Dat zou ook voor de ambulante zorg
moet beschikken over een pediater erkend in een subdisci-
moeten geleden. Kinderen hebben recht op kwaliteitsvolle
pline om in aanmerking te komen voor bepaalde conventies.
verzorging, en dit op alle gebied, zowel puur medisch als
Dus enerzijds eist de wetgever de aanwezigheid van zo een
psycho-sociaal. Het behandelen van kinderen met een spe-
subspecialist, maar anderzijds weigert diezelfde wetgever
cifieke pathologie is een specialisatie binnen de specialisatie
de erkenning van die subspecialist te regulariseren. Een kind
pediatrie. De kinderartsen weten dat al lang en wachten op
dat wordt opgenomen in een ziekenhuis bijvoorbeeld moet
politiek gehoor.
Transflux
The Standard in Contrast Administration
P&R MEDICAL High Tech Science Park 1/13 University Hasselt 3590 Diepenbeek Belgium +32 (0)11 23 46 81 +32 (0)11 23 46 82 www.prmedical.be
25
ACADEMISCH EN ANDER
NIEUWS Witte jassen ceremonie Op 13 februari vond de ‘witte jassen ceremonie’ van de VUB plaats. Tijdens de ceremonie kregen de studenten van de eerste master Geneeskunde officieel hun doktersjas: een plechtig moment dat symbool staat voor het begin van hun stage in het UZ Brussel. Dit jaarlijkse ritueel symboliseert hun overgang naar het medische beroep. Met hun stage krijgen de geneeskundestudenten voor het eerst de verantwoordelijkheid voor de omgang met patiënten.
UZ Brussel start met proefproject ‘bevallen met verkort ziekenhuisverblijf’
UZ Brussel Blogt! • Zijn de dokters van morgen asociaal? Dirk Devroey is professor huisartsgeneeskunde aan de
Zeven pilootprojecten met als thema ‘bevallen met verkort
Vrije Universiteit Brussel. Hij is voorzitter van de vakgroep
ziekenhuisverblijf’ starten weldra in verschillende ziekenhui-
huisartsgeneeskunde en chronische zorg. Hij is lid van de
zen die gaan samenwerken met andere instellingen en met zorgverstrekkers uit de eerste lijn zoals vroedvrouwen, thuis-
Hoge Raad voor geneesheer specialisten en huisartsen. • Artsenberoep nog lang niet dood!
verpleegkundigen en huisartsen. De geselecteerde projecten
Edgard Eeckman is manager dienst communicatie en
zijn bestemd voor zwangere vrouwen die kiezen voor een be-
woordvoerder van het UZ Brussel. Hij is wetenschap-
valling in het ziekenhuis en voor wie de artsen een risicoloze
pelijk medewerker van ‘Research center for Culture,
bevalling verwachten. De moeder kiest zelf of ze al dan niet
Emancipation, Media and Society’ (CEMESO) - VUB
aan het pilootproject wil deelnemen. UZ Brussel neemt deel in een van de zeven projecten en zal hiervoor samenwerken met
en doctoreert er over de patiënt-(huis)artsrelatie. • Taal? Welke taal?
CUB Erasme. Het proefproject kadert binnen de hervorming
Prof. dr. Marc Noppen is sinds 2006 CEO van het
van de ziekenhuisfinanciering- en landschap.
UZ Brussel. Marc is pneumoloog en behaalde zijn doctoraat aan de VUB in 1996. Hij volgde uiteenlopende bijkomende opleidingen waaronder FarmacoEconomie en Ziekenhuismanagement en is gastprofessor aan verscheidene buitenlandse instellingen. Lees de blogberichten via: http://blog.uzbrussel.be
26
U ondersteunt uw bewoners. Wie is er om u te ondersteunen? Maak samen met uw ING-bankier uw missie waar. Om het welzijn van uw bewoners te garanderen, is efficiëntie voor u een topprioriteit. Bij ING beseffen we dat. Daarom kunt u rekenen op een ING-bankier die uw behoeften begrijpt en financiële oplossingen aanreikt die u perfect ondersteunen in uw taak. Diensten die uw geldstromen optimaliseren en uw liquiditeitsbeheer en betalingen nog vlotter laten verlopen, bijvoorbeeld. Of elektronisch bankieren, speciaal afgestemd op uw situatie en organisatie. Zo maken we u het leven gemakkelijker. Maak gerust een afspraak met uw ING-bankier. ing.be/business
27 ING België nv – Bank/Kredietgever – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.
Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine voor de huisarts. Redactionele coördinatie en eindredactie: Edgard Eeckman en Ellen Coopman Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Piérard, Jan Schots, Ellen Coopman, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers. In dit nummer staan redactionele bijdragen van Bert Bravenboer, Ellen Coopman, Arlette De Coninck, Linda De Meirleir, Philippe De Sutter, Edgard Eeckman, Peter Janssen, Patrick Lacor, Dirk Michielsen, Yora Mostmans, Marc Noppen, Freddy Raymackers, Christian Simoens, Dirk Smets, Guy Tegenbos, Jean-Paul Van Bendegem, Brigitte Velkeniers. De foto’s in dit nummer zijn o.m. van Edgard Eeckman, Mine Dalemans, Bart Moens en Jan Puttevils. De cartoon in dit nummer is van Arnout Fierens. De vormgeving werd verzorgd door DADDY KATE. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.
Hebt u een vraag of suggestie voor de redactie? Mail naar: muze@uzbrussel.be of telefoneer naar de dienst Communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 80. Wilt u zich abonneren op mUZe of een adreswijziging doorgeven, mail dan naar communicatie@uzbrussel.be mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel. Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Vacatures: www.werkeninhetuzbrussel.be Volg het ziekenhuis ook op twitter, facebook, Google+ en via de blog http://blog.uzbrussel.be www.facebook.com/UZBrussel en www.twitter.com/uzbrussel ( @uzbrussel )
Adverteren in m
UZe?
Contacteer Publiest Be lgië op telefoon nummer 0484 08 91 55