muze MUZE IS HET DRIEMAANDELIJKS MEDISCH MAGAZINE VOOR DE HUISARTS JUNI 2016 nr. 38
8
ZIEKTEBEELD 25% van de Belgen komt in contact met chronische pijn
16
12 ACTUEEL
ONZE GEZONDHEIDSZORG: KWALITEIT OF KWANTITEIT?
ACTUEEL Radiotherapie voor Rectumkanker
Eén van de drie gratis exemplaren van ‘Burn-out in de zorg’ - zie p. 22
Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218
Gertjie laat zien waar het echt om draait
u
Gertjie is borstkankerpatiënte én actrice. In zeven aangrijpende filmscènes herbeleeft ze haar eigen zorgproces. “Erg confronterend”, zegt ze daar zelf over in de ‘making of’. Het UZ Brussel geeft daarmee de zorg een gezicht in zijn jaarverslag 2015. Weer een zeer actief jaar waarin werd verder gebouwd aan grondige vernieuwing. Gertjie laat zien wat niet in grafieken te vatten is. En waar het echt om draait.
Gertjie deelt haar verhaal, deel jij dat van haar?
Ga naar http://jaarverslag2015.uzbrussel.be Kijk & Lees: Jaarverslag 2015 UZ Brussel
Universitair Ziekenhuis Brussel – Brussels Health Campus – Laarbeeklaan 101 – 1090 Jette
voorwoord De werkdruk neemt toe. Overal. In elke sector. Ook in ons ziekenhuis. Je leest het in de krant, hoort het op de radio,
DRUK DRUK DRUK
en vooral: je merkt het zelf aan den lijve. ‘Ziekteverzuim neemt toe’. ‘Burn-out bij verpleegkundigen en artsen’. We zien het ook bij ons. Mensen haken dan (even, meestal, gelukkig) af.
Hoe komt dat? Voor een deel van buitenaf. We moeten steeds méér doen met minder mensen: de budgetten zijn en blijven nu eenmaal krap, en arbeid is duur. Je ziet dat overal, en ja, ook bij ons. Bovendien moét er steeds meer en mag er steeds minder: tientallen, honderden regeltjes en regels, van delegaties en bevoegdheden, van visitaties en accreditaties, van Brussel en Vlaams en federaal en Europees, ... De maatschappij evolueert steeds méér naar een burcht van wantrouwen, in een reflex om via deze regeltjes de valsspelers te ontmoedigen en te ontmaskeren (wat natuurlijk nooit lukt, en waar je vooral de grote meerderheid van eerlijken mee straft). Frustrerend... En voor een deel van binnenin. Aan het voorgaande kunnen we weinig doen, aan wat we zelf nog kunnen en mogen doen, voor een deel wèl. Ik had het er onlangs nog over met een journalist. Onderzoek toont aan dat drie dingen ècht nodig zijn om je goed te voelen op je werk: autonomy, mastery en purpose. Een duidelijk doel en zin (en/of deel uitmaken van een groter geheel), een job waarin je je talenten en vaardigheden optimaal beheerst en voldoende autonomie in het uitvoeren van je taken. Niet altijd even gemakkelijk om te organiseren, maar we maken er met de directie en de leidinggevenden vandaag echt werk van om dit maximaal te kunnen verwezenlijken. Maar het is ook een uitnodiging aan ieder van ons, om dit ook maximaal zèlf in te vullen, ja ‘op te eisen’. Hard werken voor iets dat ons niet boeit, noemen we stress; maar hard werken voor iets dat ons interesseert, waar we goed in zijn en waar we ons kunnen ontplooien, dat wordt passie. En, tenslotte, het is quasi nooit het werk alléén, dat aan de
Prof. dr. Marc Noppen Gedelegeerd bestuurder
basis ligt van het afhaken. Vrijwel altijd is het een mix, van job-, maar ook van persoonlijke levenssfeer-issues. Kinderzorg en mantelzorg, budgetten en afbetalingen, partner en relatie, job en vrije tijd, … Het vinden van tijd en evenwicht en harmonie is niet steeds makkelijk. ‘Nobody is too busy, it’s just a matter of priorities’. Ik weet niet meer wié dit gezegd heeft, maar het is wèl juist. Alhoewel het soms makkelijk praten is, merk ik ook bij mezelf...
Reageren ? Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be. Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.
Ik wens u allen het vinden van evenwicht en harmonie.
3
18 van naderbij bekeken
WANNEER ENKEL EEN CEL JE LEVEN KAN REDDEN ...
6 muze sprak met ...
LIESBETH DEVREKER
COÖRDINATER ARSTENKRING HALLE
van naderbij bekeken
HARTCHIRURG PROF. FRANCIS WELLENS 4
20
In dit nummer 8 ziektebeeld
CHRONISCHE PIJN
12 actueel
RADIOTHERAPIE VOOR RECTUMKANKER
VOORWOORD 3 MUZE SPRAK MET… Liesbeth Devreker, coördinator artsenkring Halle 6 ZIEKTEBEELD Chronische pijn
8
ETHISCHE REFLECTIE Informed consent: vertrouwen en garantie in de weegschaal
11
ACTUEEL Radiotherapie voor rectumkanker Kwaliteit, het hoogste doel? Ja, maar…
12 14
COLUMN Tussen doem en droom ligt de werkelijkheid
17
VAN NADERBIJ BEKEKEN Wanneer enkel een cel je leven kan redden… Hartchirurg prof. Francis Wellens
18 20
BOEKBESPREKING Burn-out in de zorg
22
Academisch en ander nieuws 23 COLOFON 28
5
muze SPRAK MET ...
LIESBETH DEVREKER ALGEMEEN COÖRDINATOR HUISARTSENKRING ZENNEVALLEI
VAN LUCHTBANDEN NAAR WACHTPOSTEN We schrijven 1916, dus precies 100 jaar geleden, dat de “Cercle de Médecins du canton de Hal” werd opgericht. Vandaag is de huisartsenkring Zennevallei met 101 aangesloten huisartsen en 7 HAIO’s springlevend. En vechtlustig.
“Het belangrijkste en waarschijnlijk
bezorgd aan de huisartsen. Er is een
de bestrijding van de griepepidemie
meest gekende onderdeel van onze
uitgebreide diabeteswerking. We heb-
en hoe ze de terugkeer van de WO1-
werking is onze wachtpost waarmee
ben een systeem van elektronische af-
vluchtelingen medisch in goede banen
we in 2012 zijn gestart”, zegt Lies-
spraken opgezet, geven opleiding over
kon helpen leiden. Naast deze inhou-
beth Devreker, algemeen coördinator
medische pakketten en men kan ook
delijke discussies, kregen de artsen
van de artsenkring Halle en omgeving
bij ons terecht voor de 24 uur bloed-
toen ook goed nieuws: de luchtbanden
(Halle,
Sint-Pieters-Leeuw,
rukmeting via de bloeddrukband.” Op
van hun fietsen zouden gefinancierd
Pepingen, Sint-Genesius-Rode, Linke-
hetzelfde adres bevindt zich ook het
blijven worden door de overheid …
beek en Drogenbos). Ze is aan de VUB
“Medisch Huis” waar een endocrino-
De huisartsenkring is altijd even vecht-
afgestudeerd als communicatieweten-
loog, een reumatoloog, 6 psychologen,
lustig gebleven want het beroep van
schapper en ze voelt zich goed bij de
4 diabetesconsultanten, een podoloog
huisarts blijft voorvechters nodig heb-
zeer diverse werking van de huisart-
en een diëtist consulteren. Voor wie
ben. “Er dreigt toch minder respect
senkring Zennevallei. Ze is daarmee
zich geroepen voelt: er is een vacature
voor de huisarts”, stelt Liesbeth Devre-
een van de 3,5 voltijdse medewerkers
voor een psychiater.
ker. “Dat is één van de redenen waar-
Beersel,
naast de 9 receptionisten die de wacht-
om we tegen een uitbreiding zijn van
post bemannen. “Zoals elke huisartsen-
de derdebetalersregeling voor ieder-
kring organiseren we bijscholingen en navormingen, maar we trachten toch vooruitstrevend te zijn. Er zijn inten-
“ Fraud is only one mouse click away”
een. Dat iedereen nog maar één of enkele euro zou moeten betalen aan de huisarts, beschouwen we als een soort degradatie van zijn expertise. Dit moet
sieve contacten met de lokale zieken-
echt beperkt blijven tot patiënten die
huizen, specialisten en andere zorgverleners om de samenwerking tussen
Tijdens de eerste jaren van het bestaan
het financieel moeilijk hebben. Het
hen en onze huisartsen te verbeteren
van de huisartsenkring werd er vooral
zou daarenboven veel administratieve
ten voordele van de patiënt. Dat is no-
gepraat over de dokterstarieven, die
rompslomp creëren en het riskeert me-
dig: nog te vaak worden verslagen van
toen nog 20 Belgische frank bedroe-
dische overconsumptie in de hand te
specialisten te laat en niet elektronisch
gen (0,5 euro). Er werd overlegd over
werken omdat het mensen kan stimule-
6
Liesbeth Devreker, algemeen coördinator van huisartsenkring Zennevallei: “De huisarts kan in samenspraak met de patiënt beslissen of de derdebetalersregeling moet worden toegepast. We willen geen betutteling door de overheid.”
ren om voor een banaliteit naar de huis-
veel inspanningen gedaan om deze
extraatje te worden beschouwd, maar
arts te gaan. Het laat ook fraude toe:
huisartsen bij onze werking te betrek-
is geen echte stimulans om zich als
‘Fraud is only one mouse click away’. We
ken en het verhuizen van onze wacht-
huisarts hier te vestigen.”
voelen dat aan als een vorm van betut-
post naar de Spoedgevallendienst van
teling door de overheid. De huisarts is
Sint-Maria Halle zou hen weer afsto-
Liesbeth Devreker werkt nu al zo’n 10
zelf het beste geplaatst om deze afwe-
ten. Uiteraard zijn we wel voorstander
jaar als algemeen coördinator van de
ging te maken in samenspraak met zijn
van goede afspraken tussen de lokale
huisartsenkring Zennevallei. Ze was
patiënt. En bovendien, als een patiënt
spoeddiensten en de wachtpost.”
enkele maanden tijdelijk communica-
het echt moeilijk heeft, zal de huisarts die 1 euro ook wel laten vallen.”
Respect voor het beroep
Huisartsentekort!
tiemedewerker in het revalidatieziekenhuis Inkendael en ze gaf een jaar
De regio heeft nog uitdagingen. Eén
wiskunde in het Bijzonder Secundair
ervan is de vergrijzing van de huisart-
Onderwijs. “Wiskunde geven in het
Even scherp is ze tegenover het plan
sen. Liesbeth Devreker: “Het was goed
BSO was erg hard”, vertelt ze daarover.
om de wachtposten te vestigen bij de
nieuws te horen dat er weer meer stu-
“Nu heb ik een zeer gevarieerde en
spoedgevallendiensten van ziekenhui-
denten studeren voor huisarts want
boeiende job, met diverse problemen
zen. Liesbeth Devreker: “We zijn niet
we kampen met een tekort in onze
en uitdagingen. Ik heb er alleen maar
tegen het principe, maar hebben wel
streek. Met 0,4-0,7 huisartsen per 1000
meer respect voor het huisartsenbe-
bedenkingen bij het feit dat het overal
inwoners halen we het streefcijfer van
roep door gekregen.”
zou worden opgelegd. De situatie ver-
1 per 1000 inwoners niet. De jonge
schilt van regio tot regio en het zou dan
artsen zijn bijna allemaal vrouwen, de
Een communicatiewetenschapper kan
ook per regio en op kringniveau moe-
helft van onze huisartsen is ouder dan
duidelijk ook een goede advocaat zijn.
ten worden bekeken. Onze eigen situ-
56 jaar. Daardoor zijn sommige artsen
atie is daar tekenend voor. We hebben
overbevraagd en worden meer en
7 gemeentes waarvan 3 faciliteiten-
meer opleidingen georganiseerd rond
gemeentes waar ook veel Franstalige
zelfzorg en burn-out. De financiële sti-
huisartsen actief zijn. We hebben heel
mulans via Impulseo1 blijkt als een leuk
EDGARD EECKMAN
7
muze Ziektebeeld
25% VAN DE BELGEN KOMT IN CONTACT MET
CHRONISCHE PIJN Een 20-tal jaar geleden kwam binnen de wetenschappelijke wereld het besef dat pijn en vooral chronische pijn meer is dan een biologisch probleem. Ook de psychologische toestand van de patiënt en de socio-economische context kregen de nodige aandacht. Uit dat besef zijn de multidisciplinaire pijnklinieken ontstaan en stilletjes aan is pijn uit de taboesfeer verdwenen. Hierdoor en samen met het nieuwe technologische en medicamenteuze arsenaal kon het gevecht ingezet worden tegen de verschroeiende ziekte. Voeding kan een rol spelen
aspartaam (gekend van de frisdranken), arachidonzuursup-
Anno 2016 zijn we verder dan ooit in diagnosticeren, behande-
plementen (gekend bij bodybuilders) en cafeïne, pijn kan ver-
len en opvolgen van chronische pijnpatiënten. De wetenschap
oorzaken en zelfs de symptomen kan verergeren.
heeft dan ook niet stilgestaan in deze materie. Dat pijneducatie en psychotherapie een toegevoegde waarde hebben,
Objectieve parameters
is niet te contesteren, maar dat voeding meer en meer aan-
Het objectiveren van pijn is nog vaak problematisch. Dikwijls
dacht krijgt bij pijnsyndromen, is nog niet overal geweten.
horen we van patiënten met pijnklachten dat hun grootste probleem zit in het feit dat ze niet meer geloofd worden.
Binnen de ‘pijnwereld’ zijn pijnexperten met interesse voor
Niet door de omgeving, niet door de familie en spijtig ge-
voeding meer en meer overtuigd dat voeding een grote rol
noeg ook niet meer door sommige artsen.
speelt in het onderhouden en misschien zelfs ook als de oorzaak van chronische pijn. Het behoeft geen betoog dat er pro-inflammatoire en anti-inflammatoire voedingselementen zijn die chronische pijn beïnvloeden. Het overgewaaide vettige en zoete voedingspatroon vanuit Amerika heeft ook een nefast effect op pijnontwikkeling. Zo is er recent in de ‘Expert Review of Neurotherapeutics’ een artikel gepubliceerd dat aantoonde dat consumptie van natriumglutamaat (in toenemende mate toegepast in vleesproducten zoals worst, in allerlei zoutjes, in drinkbouillons),
8
De intensiteit of de graad van ernst van pijn wordt afgenomen via de visual analogue scale (VAS) of de numerieke schaal (NRS).
Chronische pijn is aanslepende pijn die langer dan 6 maanden aanhoudt. De meest gekende vorm is chronisch lage rugpijn, maar ook kankerpijn is een vorm van chronische pijn.
Nog niet doorgedrongen in de courante behandeling, maar steeds meer wordt er vanuit de onderzoekswereld gezocht naar objectieve parameters voor pijndetectie, behandeling en outcome. Zo is er meer interesse in de effecten op het dagelijkse leven van de pijnpatiënt en wordt er gekeken naar slaapkwaliteit, slaappatronen, activiteit gradaties, … Hiervoor zijn gevalideerde apparaten (bv. Actiwatch en Basis Peak) op de markt om niet alleen de impact te meten van chronische pijn, maar ook om het effect van de ingestelde behandeling in kaart te brengen.
Diagnose van type van chronische pijn Eén wondermiddel om elk type van pijn aan te pakken, is nog niet uitgevonden. Het is dus noodzakelijk om een correcte diagnose en het type pijn te bepalen. Het onderscheid ma-
25%
van de Belgen komt in contact met chronische pijn
ken tussen neuropathische pijn (pijn ten gevolge van zenuwschade), nociceptieve pijn (pijn ten gevolgen van inflamatie), mixed pijn (combinatie van neuropathische en nociceptieve pijn) en neuroplastische pijn (pijn waarbij sensitisatie zowel perifeer als centraal de hoofdfactor is) is hierbij het beginpunt van ‘the journey’. Om neuropathische pijnen te identificeren van andere types, is een specifieke aanpak aan de orde. Het begint bij de anamnese. Is er een voorgeschiedenis van zenuwweefselbeschadiging? Is er een veralgemeend
De meest gekende vorm is chronisch lage rugpijn Ook kankerpijn is een vorm van chronisch pijn
pijnsyndroom of niet? Is de neuroanatomische distributie van de pijnklachten aannemelijk (= in overeenstemming met de voorgeschiedenis)? Nadien kan een nociceptieve evaluatie CHRONISCHE PIJN = aanslepende pijn die langer dan 6 maanden aanhoudt
ondergaan worden.
Doorverwijzen naar pijncentrum Bij een sterk vermoeden van neuropathische pijnen, waarbij de onderliggende oorzaak niet behandelbaar is, zou een doorverwijzing naar een multidisciplinair pijncentrum overwogen kunnen worden. Daar is de volgende stap in de
200.000 mensen
in België leven met chronische pijn
typering een uitgebreide psychologische evaluatie en oppuntstelling. Deze moet uitgevoerd worden door een gespecialiseerde pijnpsycholo(o)g(e). Deze laatste heeft een
9
tigen, te verzwaren of zelfs te doen afwijken naar een ander
Nociceptieve evaluatie
(sub)type. Enkele veel gebruikte schalen zijn de Pain Coping
De Belgian Society of Neurosurgery pleit voor een
Inventory (PCI), Ziekte Attitude Schaal (ZAS) en Symptom
nieuw evaluatiesysteem via een nociceptieve evaluatie
Checklist (SCL-90). Maar niets staat in de weg om bijkomende
(score tussen 0 en 14 met steeds 3 keuzemogelijkhe-
en diepgaander onderzoek uit te voeren. Soms lijkt het voor
den). Deze vragen en fysiek onderzoek zijn gemakkelijk
de patiënt een marteling om al deze vragenlijsten in te vul-
te hanteren in de eerstelijnsgeneeskunde en ook bin-
len, maar een goede profielschets van de chronische patiënt
nen de gespecialiseerde geneeskunde.
batterij aan vragenlijsten om de initiële diagnose te beves-
is cruciaal in het behandelplan. Deze eenduidige communicatie naar de patiënt toe is hierbij bepalend voor het eventuele succes van behandeling.
Evaluatie van kwaliteit van neuropathische pijn • Vertoont de patiënt een prikkelend, tintelend gevoel
Intensiteit van pijn
of sensaties van naalden in de huidzone van maximale pijn?
De intensiteit of de graad van ernst van pijn wordt naar goede gewoonte afgenomen via de visual analogue scale (VAS)
• Beschrijft de patiënt de pijnklachten als heet
of de numerieke schaal (NRS). Deze schalen zijn eerder momentopnames van de pijn, vandaar dat een pijnintensiteits-
of brandend? • Vertoont de patiënt een zekere mate van hypo-
dagboek gebaseerd op deze schalen een beter beeld geeft
esthesie of an-esthesie binnen de pijnlijke huidzone?
van de intensiteit. Deze schalen worden ook gebruikt om de
• Beschrijft de patiënt pijnklachten die uitgelokt
evolutie en succesgraad te bepalen van een behandeling.
worden door een lichte aanraking van de huid?
Indien een patiënt meer dan 50% daling bekomt na behandeling is dat een groot succes voor de specialist. Dikwijls is
(Klinisch) Sensorieel onderzoek
terugbetaling ook gelinkt aan zulke pijnverlichting. Initieel
• Kan een verminderde sensatie vastgesteld worden
zijn de patiënt en zijn omgeving blij met een dergelijk sub-
binnen de pijnlijke huidzone, gebruik makende van
stantiële verbetering. Maar na een tijd is de resterende pijn
- Pin prik stimulatie
nog steeds te hinderlijk. Recentelijk werd binnen de pijnwe-
- Lichte aanraking
reld het concept van remissie geïntroduceerd. D.w.z. dat in-
• In vergelijking met een niet spontaan pijnlijke
dien de resterende pijn onder de 3/10 duikt, de patiënt de
of contralaterale zone, kan de pijn uitgelokt
pijn als tolereerbaar ervaart. Dat concept van ‘remittors’ is
of vermeerderd worden door brushing?
uiteraard gebaseerd op de terminologie binnen de oncologie. Hierbij duwt de pijnwereld de lat wel heel hoog om
Als de patiënt een score van >4/14 heeft, moet de
patiënten te behandelen.
diagnose van neuropathische pijnen sterk naar voor
PROF. DR. MAARTEN MOENS
geschoven worden.
NEUROCHIRURGIE
MRI-compatibele ruggenmergstimulator met plaatelektrode Prof. Maarten Moens, neurochirurg van het UZ Brussel,
De plaatelektrodes, waarvan er jaarlijks een kleine 300 ge-
heeft een primeur beet. Op 6 april plantte hij bij een pijn-
ïmplanteerd worden in België, mochten tot nu toe niet on-
patiënt een ruggenmergstimulator in met een plaate-
der de MRI. Dankzij de nieuwe plaatelektrode hebben art-
lektrode die onder de MRI mag. De stimulator wordt ge-
sen nu de mogelijkheid om het hele lichaam van de patiënt
bruikt om pijn te verzachten bij patiënten met chronische
te scannen onder een MRI. Dat is belangrijk voor patiënten
rug- en/of beenpijn. De stimulator bestaat uit 2 delen:
met zo een stimulator, want het maakt een diagnose stel-
een batterij/pacemaker en een elektrode. Deze laatste
len veel makkelijker.
kan zowel een draadelektrode zijn als een plaatelektrode.
10
muze Ethische reflectie
Prof. dr. Patrick Lacor is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel
INFORMED CONSENT: VERTROUWEN EN GARANTIE IN DE WEEGSCHAAL
D
e term 'informed consent' is
matie de patiënt bereikt, heeft steeds
met de informatieplicht (van de arts)
het onderdeel van de commu-
die vorm van filtering ondergaan: de
en dus krijgt, in geval van een betwis-
nicatie tussen patiënt en arts,
interpretatie van feiten door de arts,
ting, de vraag in hoeverre die plicht
of onderzoeker, dat resulteert in toela-
de selectie van gegevens door de au-
volledig werd nagekomen een cruciaal
ting of weigering tot een bepaald on-
teur op Wikipedia, de grootte van de
gewicht. Een cassatiearrest van 25 juni
derzoek, behandeling of experiment.
geneesmiddelenbijsluiter, … En de in-
2015 stelt namelijk dat wie de infor-
Dat proces wordt beschouwd als een
vloed van die informatie op het beslis-
matieplicht heeft, ook de bewijslast
legaal en ethisch werkinstrument om
singsvermogen van de patiënt wordt
draagt aan deze plicht voldaan te heb-
de patiënt aan de interventie of aan
mee bepaald door zijn of haar capaci-
ben. Toegepast op de geneeskunde
het experiment te onderwerpen. Het
teit om deze te begrijpen en te duiden.
zou dit betekenen dat de arts onom-
is de vertaling in de praktijk van het
In de veronderstelling dat de patiënt
stotelijk moet kunnen aantonen dat de
ethisch principe van de persoonlijke en
een basaal vertrouwen heeft in de pro-
'consent' van de patiënt daadwerkelijk
autonome keuze. De toestemming kan
fessionele autoriteit van de arts, is het
'informed' was.
op papier vastgelegd worden, bekrach-
eigenlijk deze laatste die de grenzen
tigd met een handtekening, of kan ook
van de keuzevrijheid vastlegt.
Waar de basis van de arts-patiëntrelatie er fundamenteel steeds een van
mondeling gegeven worden.
wederzijds vertrouwen is geweest Dit principe is natuurlijk waardevol. Het garandeert nl. dat de keuze van het individu voldoet aan de criteria vrijwilligheid, authenticiteit en doelbewustheid, opdat de eigen waarden
Het wijst artsen op hun professionele verantwoordelijkheid.
-met partners die bij elke handeling, of ook bij niet handelen, telkens een zeker risico lopen- voelen wij toch een meer juridisch getint denken deze relatie binnensluipen. Dat is goed, want
en verlangens niet geschaad worden.
het wijst artsen op hun professionele
Het behoedt ook de arts-patiëntrelatie
verantwoordelijkheid. Maar, het creëert onvermijdelijk ook een spannings-
voor oubollig paternalisme. De arts 'biedt aan', de patiënt 'kiest vrij'. Intu-
Ten tweede is er de inhoud van 'toe-
veld. Het idee van een ondertekend
ïtief voelen wij aan dat dit enkel maar
stemming'. Dat kan een heikel punt zijn
'formeel contract' voor élk verstrekt
goed kan zijn. Maar op intuïtie volgt
wanneer betwist wordt dat deze ooit
gezondheidsadvies komt dan wat dich-
het rationeel denken. En dat legt val-
gegeven werd, bv. bij een ongunstige
terbij. De uitdaging ligt er dus in om in
kuilen van de informed consent bloot.
afloop van de behandeling of het expe-
de eerste plaats via een patiëntgericht
riment. Want in het concept van infor-
medisch professionalisme 'vertrouwen'
Ten eerste is er de inhoud van 'geïnfor-
med consent is die toestemming (van
en 'garantie' in balans te houden.
meerd zijn'. De manier waarop infor-
de patiënt) onlosmakelijk verbonden
11
muze actueel
RADIOTHERAPIE VOOR RECTUMKANKER: ONDERZOEKSPROGRAMMA OVER DE ‘BESTRALINGSBOOST’ Rectum-of endeldarmtumoren zijn kwaadaardige gezwellen, meestal adenocarcinoom, van de laatste 15 cm van de dikke darm. De totale mesorectale excisie (een en-bloc resectie van de tumor en het mesorectum) is de heelkundige voorkeursbehandeling. In tegenstelling tot colonkanker is het optreden van een locoregionaal recidief na heelkunde niet zeldzaam bij endeldarmtumoren. Dat veroorzaakt ernstige symptomen en is moeilijk behandelbaar.
P
atiënten met een lokaal gevor-
tomotherapie. Dankzij een continue
men aan de studie werd een uitsteken-
derd rectumcarcinoom krijgen
wijziging van de intensiteit van de
de lokale controle vastgesteld: minder
preoperatieve radiotherapie om
bestraling worden de omliggende ge-
dan 2% lokaal herval. De tolerantie was
het risico op lokaal herval te beperken
zonde weefsels maximaal gespaard,
uitstekend met slechts één opname
en het behoud van de anus te verge-
en dankzij de geïntegreerde CT-scan
wegens acute neveneffecten. Dat ligt
makkelijken. De gelijktijdige of conco-
worden de patiënten dagelijks exact
gevoelig lager dan de 15-27% graad
mitante toediening van chemothera-
gepositioneerd.
3+ toxiciteit die gerapporteerd wordt
pie wordt als standaardbehandeling
in de literatuur. Gezien de gunstige re-
respons van de tumor, maar heeft geen
Nieuwe aanpak: bestralingsboost
effect op de overleving of het ontstaan
Om de neveneffecten te beperken,
onze nieuwe boost-aanpak vergeleken
van metastasen of uitzaaiingen.
werd een fase-II-studie verricht, waar-
werd met standaard chemoradiothera-
beschouwd. Het verbetert de lokale
sultaten zetten we een internationale fase III studie (RECTUMSIB) op, waarbij
pie. De interimanalyse toont een ver-
De bestralingsboost is een waardevol alternatief voor patiënten die niet in aanmerking komen voor chemotherapie.
gelijkbare respons met een mild toxiciteitsprofiel (5% graad 3 toxiciteit) in beide armen. We besluiten hieruit dat concomitante chemotherapie (Xeloda) goed verdragen wordt in combinatie met tomotherapie. Daarenboven biedt onze nieuwe aanpak met de bestra-
De preoperatieve behandeling ver-
bij de concomitante chemotherapie
lingsboost een waardevol alternatief
oorzaakt acute en laattijdige neven-
vervangen werd door een hogere be-
voor patiënten die wegens bv. cardiale
effecten. Om de toxiciteit te vermin-
stralingsdosis: een boost gericht op de
comorbiditeit niet in aanmerking ko-
deren, introduceerde het UZ Brussel
tumor. Bij de 108 patiënten die deelna-
men voor chemotherapie.
12
Patiënten die deelnemen aan de nieuwe fase II studie krijgen 5 weken preoperatieve tomotherapie in combinatie met Xeloda, metformine en een bestralingsboost.
Uitdagingen voor de toekomst
Onze hypothese is dat de efficiëntie
gen een watchful waiting programma
van neoadjuvante chemoradiothera-
aangeboden zonder chirurgie en dus
Naar de toekomst toe zien we 2 be-
pie kan verbeterd worden door toe-
met behoud van hun rectum en anus.
langrijke uitdagingen. De heelkundige
voeging van metformine, een goed
Een recente pilootstudie uit Neder-
verwijdering van het rectum en het
gekend geneesmiddel voor type II dia-
land rapporteert dat minder dan 5%
aanleggen van een kunstmatige anus
betes. Recente dierproeven tonen dat
van deze patiënten lokaal hervallen.
of stoma hebben een ernstige impact
metformine de regressie van de tumor
Het betreft wellicht een selectie van
op de levenskwaliteit. Daarnaast vormt
na bestraling potentialiseert door her-
biologisch minder agressieve tumoren,
het optreden van metastasen een be-
programmering van het metabolisme
waarvoor een orgaanpreserverende
langrijk probleem. In onze klinische
en
aanpak veilig is.
studies blijkt de verdeling van de witte
van de tumor. Daarnaast zou metfor-
bloedcellen een belangrijke prognos-
mine de uitputting van lymfocyten te-
PROF. MARK DE RIDDER
tische factor. Patiënten met relatief
gengaan. Daar metformine zeer goed
EN DR. BENEDIKT ENGELS,
minder lymfocyten en meer neutrofie-
verdragen wordt, is het geneesmiddel
DIENST RADIOTHERAPIE
len doen het minder goed. Dankzij de
een goede kandidaat om te evalueren
DR. SANDRA SERMEUS,
steun van Kom op tegen Kanker gaat
in combinatie met preoperatieve che-
DIENST GASTRO-ENTEROLOGIE
er weldra een nieuwe klinische studie
moradiotherapie.
van start.
We verwachten een complete tumorregressie bij 25-30% van de patiënten
verbeterde
zuurstofvoorziening
PROF. HENDRIK EVERAERT, DIENST NUCLEAIRE GENEESKUNDE
Deelnemers fase II studie Patiënten die deelnemen aan de nieuwe fase II studie krijgen 5 weken preoperatieve tomotherapie in combinatie met Xeloda, metformine en een bestralingsboost. Na 6 à 8 weken zal de response endoscopisch geëvalu-
Meer informatie?
eerd worden. We verwachten een
Tel. 02 477 61 44
complete tumorregressie bij 25-30%
mark.deridder@uzbrussel.be
van de patiënten. Deze patiënten krij-
13
muze actueel
KWALITEIT, HET HOOGSTE DOEL? JA, MAAR… Lieven Annemans: “Om het hoofd boven water te houden, focussen veel ziekenhuizen daarom op omzetmaximalisatie.
Belgen zijn best tevreden over hun gezondheidszorg, zo blijkt uit de meest recente Health Consumer Index* waarin ons land als 5de eindigde van de 35 deelnemende landen. Toch zijn verschillende stakeholders vragende partij voor dringende hervormingen, vooral dan wat betreft de financiering van de ziekenhuizen. Niet zelden moeten die een keuze maken tussen kwaliteit en kwantiteit … waarbij deze laatste afweging het vaak wint.
Sommigen vangen dat op door bijvoorbeeld hun artsen te vragen extra – vaak overbodige – medische prestaties te leveren. Ziekenhuizen mogen namelijk een deel van wat de artsen verdienen, afhouden. Dus, hoe meer een arts presteert, hoe meer geld er naar het ziekenhuis terugvloeit. Door dit alles komt kwaliteit soms op de tweede plaats.” De laatste tijd ondervindt professor Annemans naar eigen zeggen echter dat steeds meer ziekenhuizen resoluut de kaart van kwaliteit trekken. “Zo sluiten sommige ziekenhuizen afdelingen die onvoldoende kwaliteit kunnen bieden. In plaats daarvan zetten ze in op medische behandelingen waar ze wel goed in zijn. Door (betere) kwaliteit te leveren, trekken ze nieuwe patiënten aan en vergroten ze hun marktaandeel binnen het ziekenhuislandschap. Want hoe je het ook draait of keert; in het huidige financieringsmodel blijft patiënten aantrekken belangrijk.”
“Ziekenhuizen zijn voor hun werking afhankelijk van de finan-
Betere beeldvormingstechnologie
ciering die ze van de overheid ontvangen”, duidt Lieven Anne-
Elk ziekenhuis moet deze afweging maken. Professor Johan
mans de context. Annemans is hoogleraar gezondheidseco-
de Mey is goed geplaatst om dat te weten. “De evolutie van
nomie aan de UGent. Omdat die financiering de laatste jaren
de medische beeldvormingstechnologie heeft gezorgd voor
terugloopt, hebben ziekenhuizen vaak financiële tekorten.
steeds meer – vooral diagnostische – mogelijkheden”, zegt
In een ideale wereld kan je voor elke patiënt ruim de tijd nemen. Maar ons huidig economisch model laat dat niet toe.
het diensthoofd Radiologie van het UZ Brussel. “Het beeldvormingsproces gaat sneller, het aantal beelden dat we ter beschikking krijgen is groter en de beelden zijn ook van betere kwaliteit.” Die technologische vooruitgang heeft echter tot gevolg dat radiologen er gemiddeld langer over doen om alle beelden te kunnen bekijken. Johan de Mey: “In een ideale we-
14
*De Health Consumer Index raadplegen kan via: www.healthpowerhouse.com.
reld kan je voor elke patiënt ruim de tijd nemen. Maar ons
Ook oncoloog Bart Neyns van het UZ Brussel ziet zich in zijn
huidig economisch model laat dat niet toe. Immers, de kwa-
dagelijkse praktijk geconfronteerd met de strijd tussen kwa-
liteit van de beeldvorming is dan wel gestegen, de terug-
liteit en kwantiteit. Begin dit jaar haalde hij het nieuws met
betalingsvoorwaarden zijn dat niet. Dus moeten radiologen
een onderzoek naar immunotherapie bij (ver)gevorderde
compromissen sluiten.”
huidkanker (melanoom). Blijkt dat bij een op de drie patiënten uit de studie de ziekte overtuigend is teruggedrongen.
“Ofwel ga je de beelden sneller bekijken, waardoor je in de-
“De toestand van een van mijn patiënten leek tien jaar gele-
zelfde tijdspanne als voorheen even veel patiënten kan be-
den uitzichtloos. Haar agressieve huidkanker was uitgezaaid
handelen”, legt dr. de Mey uit. “Ofwel ga je selectief te werk:
in de botten, longen, klieren, ... We probeerden het middel
je neemt minder beelden, die ook van een lagere resolutie
ipilimumab en dat sloeg meteen aan.”
zijn maar die wel toelaten vast te stellen of er met de patiënt iets mis is. Is dat daadwerkelijk het geval, dan wordt de patiënt gevraagd om later terug te komen zodat we zijn aandoening op dat moment meer in detail kunnen bekijken.” “In feite maak je die compromissen al op het moment dat je de technologie aanschaft”, merkt Johan de Mey op. “Zo bestaan er vandaag verschillende soorten echografie-, MR- en
We staan voor een nieuw tijdperk waarbij nieuwe medicijnen kankerpatiënten volledig doen genezen.
CT-toestellen, met elk hun prijskaartje en kwaliteit van dienstverlening. Voor elk van deze toestellen geldt echter dezelfde terugbetaling. De meeste ziekenhuizen schaffen gelukkig
Farmabedrijven zetten steeds meer in op dergelijke precisie-
kwaliteitsvolle toestellen aan, maar in feite is daar bitter
geneeskunde. Nadeel: de kostprijs. Om één product te ont-
weinig controle op. Onze gezondheidszorg is er niet naar
wikkelen is vandaag al snel 1 à 2 miljard euro nodig. Dergelijk
gebouwd om kwaliteit te belonen”, besluit Johan de Mey.
groots onderzoek is niet alleen duur, het mislukt ook vaak.
“Daardoor krijg je een geneeskunde met twee snelheden.”
Eenmaal die behandelingen werken, zullen ze ook een stuk
15
Steeds meer ziekenhuizen kiezen resoluut voor kwaliteit.
een nuttige besteding omdat we precies kunnen afbakenen welke mensen het meest baat hebben bij zo’n behandeling. Uiteindelijk zal dit voordeliger blijken dan de uitgaven die we doen aan minder doeltreffende behandelingen.”
Financiering heroriënteren Uiteraard moet kwaliteit altijd voorop staan, besluit prof. Annemans. Daar zal geen enkele zorgverlener het mee oneens zijn. De beste manier om niet de nadruk te leggen op het leveren van zoveel mogelijk zorg maar op de gevolgen van zorg voor de kwaliteit van leven, is door de financiering van de ziekenhuizen te heroriënteren. “Vandaag worden ziekenhuizen die voor kwaliteit gaan finanduurder zijn; net omdat ze gericht zijn op een kleine doel-
cieel als het ware gestraft”, zegt Lieven Annemans. “Als een
groep. Maar wat als een patiënt (jaarlijks) geen honderddui-
ziekenhuis bijvoorbeeld minder complicaties en daardoor
zenden euro’s kan neertellen voor een geneesmiddel?
minder heropnames kan aantonen, houdt het daar minder aan over dan moest dit wel het geval zijn.”
Professor Neyns erkent dat de meeste patiënten dit niet zullen kunnen betalen. “Maar indien het medicijn niet aanslaat,
Annemans pleit daarom voor een mechanisme dat kwaliteit
wordt het gestopt waardoor het totaalbedrag natuurlijk niet
beloont in plaats van kwantiteit. In Europa werken verschil-
oploopt tot de totaalkost van één jaar therapie.” Vandaag
lende gezondheidszorgsystemen al volgens deze logica. “Zo
worden de medicijnen Opdivo en Keytruda, een klasse van
omvat de betaling voor een behandeling in landen als Italië,
immunotherapie, terugbetaald voor patiënten met agressie-
Duitsland en Nederland ook de drie tot zes maanden follow-
ve huidkanker. Beide middelen verhogen de overlevingskans
up. Loopt er in die periode iets medisch fout, dan is het finan-
van patiënten na één jaar met 70 procent, maar hun prijs
cieel risico voor het ziekenhuis.”
wordt geschat op 130.000 euro per jaar. Als je weet dat jaarlijks tussen de 200 en 250 patiënten van de terugbetaling profiteren, rijst de vraag of dergelijke terugbetalingen niet eerder moeten ingezet worden voor courante medicijnen. Bart Neyns: “Rond de behandeling van acu-
We moeten naar een mechanisme dat kwaliteit beloont in plaats van kwantiteit.
te myeloïde leukemiepatiënten, die in totaal veel meer kost dan deze vorm van immunotherapie, maakt niemand heisa. Vandaag bij melanoom wel. Ja, we gebruiken dure middelen.
Een andere piste is de zogenaamde ‘pay for quality’ (P4Q) of
Maar we staan aan de start van een nieuw tijdperk waarbij
‘pay for performance’ (P4P): een concept dat de vergoeding
nieuwe medicijnen niet gebruikt worden om patiënten lan-
voor de geleverde zorg rechtstreeks in verband brengt met
ger te doen overleven als zieke, maar wel om hen volledig
de bereikte resultaten op gebied van structuur, proces- en/
te genezen. En dát besef dringt nog te weinig door”, zegt dr.
of uitkomstindicatoren.
Neyns. “Er moet dringend een kentering komen in ons denken. De winst die een dergelijk geneesmiddel oplevert, valt
Lieven Annemans: “In de hervormingsplannen van minister
niet af te lezen in het begin, maar na twee jaar wanneer de
van Volksgezondheid Maggie De Block zou 1 à 2 procent van
patiënt weer in staat is om zijn steentje bij te dragen aan de
de ziekenhuisfinanciering hierop voortbouwen. In de litera-
maatschappij.”
tuur zien we echter dat 10 procent een efficiënter scenario is. Die 2 procent is dus aan de lage kant, maar het is een start.”
De oncoloog pleit er dan ook voor om patiënten zo snel mogelijk toegang te verschaffen tot de therapieën. “Het is
16
EMILY NAZIONALE
COLUMN
JEAN-PAUL VAN BENDEGEM IS GEWOON HOOGLERAAR AAN DE FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL. HIJ IS LICENTIAAT WISKUNDE EN DOCTOR IN DE WIJSBEGEERTE. HIJ WOONT IN GENT.
Prof. dr.
Jean-Paul Van Bendegem
Over de helikopter en de kikvors
Van 5 tot en met 9 april had ik het grote
toelaten kan niet want, als iedereen het
die termen lijken te suggereren dat het
genoegen uitgenodigd te zijn op een
doet, is het met ons gedaan.
om een uniform domein gaat dat je van-
studiereis naar de Peloponnesos met
uit twee richtingen kunt benaderen.
als thema ‘Waardig levenseinde’. Samen
Dat is de helikopter van de titel: je hebt
met collega’s filosofen Patrick Loobuyck
het grote beeld van bovenaf met weinig
En dat is juist het punt dat ik wil maken:
en Jan Verplaetse en neuropsychiater
detail. Maar wie op de grond staat, te
de relatie tussen helikopter en kikvors is
Peter De Deyn, waren we gevraagd om
midden van de harde, dagelijkse wer-
zelf ongelofelijk complex en moeilijk.
te reflecteren over vrije wil en wils(on)
kelijkheid, ziet iets geheel anders: nu
Het punt is niet dat het volstaat de alge-
bekwaamheid.
moet er geredeneerd en gehandeld
mene principes te vertalen naar concre-
worden met de volle complexiteit van
te situaties door simpelweg wat abstract
Gedurende vijf dagen was de moeilijke
een concrete casus. Details kunnen im-
is te vervangen door iets concreets. Een
en complexe problematiek van pallia-
mens belangrijk en bepalend zijn. Dat is
beetje zoals in de wiskunde waar je een
tieve zorgen, levenseinde en euthanasie
de kikvors van de titel: het perspectief
abstracte variabele x in een vergelijking
aanwezig. Het zou onbetamelijk zijn om
van onderuit. Misschien denkt de lezer:
vervangt door een specifiek getal waar-
de beperkte omvang van deze column
tiens, waarom spreekt hij niet gewoon
door het concreet wordt. Ik durf zelfs
te misbruiken om die complexiteit te
van ‘bottom-up’ en ‘top-down’? Omdat
meer te beweren: in heel wat gevallen
schetsen. Daarom wil ik mij beperken
lukt de vertaling niet eens, dus moet de
tot slechts één observatie waarvan ik
kikvors zelf een denken en handelen
meen dat ze werkelijk fundamenteel
ontwikkelen dat we kennen en met
is. Een filosoof denkt graag, zoals dat zo mooi heet, vanuit ‘eerste principes’, zo algemeen mogelijke uitspraken die in principe onbeperkt geldig zijn. Denk aan een imperatief à la Kant: een ethische regel die niet kan veralgemeend worden is niet aanvaardbaar dus moord
Een filosoof denkt graag, zoals dat zo mooi heet, vanuit ‘eerste principes’.
“expertise” wordt aangeduid en dat verschilt van de eerste principes van de filosofen. Wat expertise nu precies is, is wederom een compleet ander verhaal maar één ding is zeker: het is geen helikopter en dus past het de filosoof bescheiden te wezen.
17
muze van naderbij bekeken
WANNEER ENKEL EEN CEL JE LEVEN KAN REDDEN… BRENGT HET STAMCEL DONORREGISTER HOOP celdonorregister hoop. Het donorregister van het UZ Brussel telt momenteel meer dan 4.500 vrijwillige stamceldonoren
Bij een kleine groep van patiënten biedt een stamceltransplantatie de enige kans op overleving. Om een stamceltransplantatie mogelijk te maken, moeten de stamcellen van de donor compatibel zijn met die van de patiënt. Dat betekent dat het HLA systeem (Human Leucocyte Antigens) moet overeenkomen tussen patiënt en donor. In praktijk moeten een 10-tal HLA-merkers overeenkomen. Dit zijn de belangrijkste componenten van ons individuele immuunsysteem. Men spreekt van een 10/10 match wanneer er volledige overeenkomst is. Bij een onvolledige match is er een grotere kans op afstoting.
of zogenaamde onverwante donoren. Deze vrijwilligers hebben zich in de loop der jaren anoniem geregistreerd en het HLA-laboratorium van het UZ Brussel heeft hun 10 belangrijkste HLA-merkers bepaald. Het stamceldonorregister van het UZ Brussel is elektronisch verbonden met het nationaal beenmergdonorregister (Marrow Donor Registry-Belgium). Dat nationaal centrum beheert alle Belgische donoren en patiënten via het Prometheus sotfware programma. Het nationaal register is onderdeel van een wereldwijd netwerk van registers van een 80-tal landen verspreid over alle continenten. Het basisprincipe is dat elk land dat wil toetreden tot het netwerk ook zelf een stamceldonorregister moet oprichten. Er wordt zowel nationaal als internationaal op een gestandaardiseerde manier samengewerkt. Internationaal gebeurt dit door de richtlijnen van de World Marrow Donor Association te volgen.
75 donaties Het is precies 20 jaar geleden dat de eerste donor uit het stamcelregister van het UZ Brussel werd geselecteerd door een buitenlands centrum voor stamcelcollecte. Intussen zitten we aan 75 donaties van stamcellen die naar alle hoeken van Europa en zelfs wereldwijd werden geëxporteerd (zie
Stamceldonorregister: wereldwijd netwerk Tijdens de zoektocht naar een geschikte donor wordt in de eerste plaats naar de broers en zussen van de patiënt gekeken. Zij hebben elk één kans op vier om compatibel te zijn. In ongeveer 30% van de casussen vinden we die donor dan ook in de familie. Wat met de anderen? Hier brengt het stam-
18
figuren). Het gebruik van de hematopoëtische stamcellen is
Broers en zussen van de patiënt hebben elk 25% kans om een compatibele donor te zijn
Via het stamcelregister van het UZ Brussel vonden wereldwijd al 75 donaties plaats.
1 stamcelaferese 25 stamcelafereses EUROPA
niet beperkt tot patiënten met leukemie. Ook patiënten met aplastische anemie, klierziekten of sommige aangeboren afwijkingen (thalassemie, sikkelcelziekte, enzymdefecten, …) kunnen ermee behandeld worden. In het UZ Brussel vond het eerste allogeen transplant met hematopoëtische stamcellen plaats in 1987. Dat belicht een
NOORD-AMERIKA
andere zijde van de internationale samenwerking: we bezorgen niet alleen stamcellen van onze donoren naar binnenlandse en buitenlandse transplantcentra maar ook helpen we onze patiënten in het zoeken naar een geschikte donor in de nationale en internationale databanken.
CHRISTIAN DEMANET STAMCELDONORBANK EN HLA-LABORATORIUM UZ BRUSSEL
Groot aantal donoren is noodzakelijk
AUSTRALIË
Vandaag zijn er wereldwijd meer dan 27 miljoen stamceldonoren geregistreerd. Dat is nodig omdat er ongeveer 14.000 verschillende varianten zijn van die 10 belangrijke HLA-antigenen die in miljoenen verschillende combinaties kunnen voorkomen in de verschillende populaties. Het vinden van een geschikte, 100% compatibele, onverwante donor is dan ook geen sinecure. Inschrijvingen in het Belgisch stamceldonorregister kan via www.stamceldonor.be
19
muze van actueel naderbij bekeken
“ JE MOET MET BEIDE VOETEN OP DE GROND BLIJVEN STAAN” Sommige patiënten moeten onder het mes en dan worden ze onder handen genomen – letterlijk – door iemand zoals hartchirurg Francis Wellens. Tijdens een operatie kan elke fout fataal zijn.
Dankzij de medische steun van prof. Wellens en zijn zoektocht naar sponsors werden in 2 grote ziekenhuizen in Myanmar 3 operatiezalen gebouwd.
P
rof. Francis Wellens ging dit jaar
Hij heeft niets van het narcisme dat
realisatie en schreef ook een autobio-
op emeritaat maar hij is nog ge-
sommigen aan chirurgen toeschrijven.
grafie. Op zich niets mis mee, maar de
regeld in het UZ Brussel. Met
Christaan Barnard voerde in 1967 in
patiënt hoort centraal te staan en niet
sommige patiënten heeft hij een echte
Kaapstad de eerste harttransplantatie
de chirurg, stelt Francis Wellens: “Ons
vertrouwensrelatie opgebouwd en die
uit en dat was natuurlijk een enorme
beroep heeft in onze samenleving veel
blijven op hem rekenen. Het siert hem
stap in de geneeskunde. Daarna gaf
prestige, maar ik heb het altijd willen
dat hij hen niet in de steek wil laten.
hij wereldwijd spreekbeurten over zijn
demystificeren. Je moet met beide
20
In vergelijking met Myanmar hebben we hier echt een luxesituatie. Daar hebben we minder diagnostische middelen en een meer klinische benadering.
voeten op de grond blijven staan. Ge-
sluiting vindt bij de cultuur van de Vrije
meer klinische benadering. Maar er
neeskunde blijft een kunst en de iatro-
Universiteit Brussel met zijn typische
blijft veel te doen, we helpen er maar
gene effecten zijn in de loop der jaren
open debatcultuur, zijn oog voor de
een klein deel van de bevolking.”
niet verminderd, ook niet door de tech-
mens en zijn respect voor het zelfbe-
nologie. Geneeskunde is vandaag 'me-
schikkingsrecht dat zich vertaalt in veel
Prof. Wellens maakte in eigen land de
dia-' en 'industry driven' geworden en
vrijheid en ook veel verantwoordelijk-
innovatieve evolutie van de hartchirur-
ook de patiënten oefenen op zorgvers-
heid. Hij studeert aan de ULB en aan het
gie mee: “De ingrepen worden steeds
trekkers een steeds hogere druk uit, ze
Brugmann ziekenhuis. Daarna doet hij
minder invasief en traumatisch. De
shoppen om een second, third en meer
wereldwijd cardiologische ervaring op:
post-operatieve zorgen nemen toe en
opinion.” En tegelijk onderstreept hij
eerst in Curaçao en daarna in verschil-
worden gesofisticeerder. Er is meer mi-
dat de patiënt primeert.
lende ziekenhuizen in de Verenigde
niaturisatie. De druk van de industrie en
Staten. In 1977 is hij ook betrokken bij
de competitie tussen de chirurgische
het oprichten van het operatiekwartier
centra is gestegen. Het is goed dat er
van wat toen nog AZ-VUB heette. Hij
gestreefd wordt naar een concentratie
tekende er nog de plannen van uit. In
van expertise in grote chirurgische cen-
2008 hoofd worden van de dienst car-
tra. Om de zorg betaalbaar te houden,
diologische chirurgie bij het UZ Brussel
moet er meer samenwerking zijn”.
“Die dominantie stoorde mij”
was dan ook als thuiskomen. Toeval, niet een voorbedachte ambitie
Commitment
Lier gaat hij naar de kadettenschool in
Jongeren uit Myanmar volgen hier opleidingen
het vooruitzicht om piloot te worden.
Zijn interesse in andere culturen en
tie de eindverantwoordelijkheid, maar
Hij wil met Mirages vliegen. Maar tij-
continenten brengt hem in 1997 in
je werkt in een team dat maar zo sterk
dens zijn Grieks-Latijnse moet hij brillen
Zuidoost-Azië waar hij kennis maakt
is als de zwakste schakel en waarvan
en daardoor tegelijk zijn vliegambitie
met dokter Tim Maung Aye en de ge-
elkeen moet streven naar perfectie.
opbergen. Hij komt terecht bij de Ko-
zondheidszorg in Myanmar die niet al-
Eén fout kan immers grote gevolgen
ninklijke gezondheidsdienst van het le-
tijd even optimaal is. Sindsdien gaat hij
hebben. Een chirurg moet daarom de
ger waar hij zich moet engageren om 6
er tweemaal per jaar naartoe en dank
correcte technische bagage hebben, de
jaar bij te tekenen nadat hij zes jaar ge-
zij zijn medische steun en zoektocht
vaardigheden bezitten en de fysio-pa-
studeerd heeft. Dat ziet hij niet zitten
naar Belgische ondernemingssponsors
thologie kennen. Hij of zij moet kunnen
en hij stapt eruit. Misschien was hij ook
werden in twee grote ziekenhuizen 3
overleggen met collega’s en met het
niet gemaakt voor het strikte hiërarchi-
operatiezalen gebouwd. 90% van de
team. En er zijn drie belangrijke sleutel-
sche legerkader want al in het college
routineoperaties die bij ons gebeu-
woorden: commitment, commitment
had hij het er aan de stok met de reli-
ren, kunnen nu ook daar. Jongeren uit
en commitment, want je moet er altijd
gieuze orde. “De dominantie stoorde
Myanmar volgen opleidingen in het
zijn voor de patiënt.”
mij”, vertelt hij daarover, “de onrecht-
UZ Brussel, het OLV in Aalst en aan de
vaardigheid soms. Tegelijk heb ik er zin
universiteit in Leuven. “Je leert dat je
Francis Wellens, die altijd met beide
voor orde en discipline geleerd, ook in
met simpele dingen veel kan doen”,
voeten op de grond bleef staan, heeft
het leger. Er werd hard gestudeerd en
zegt hij, “maar het vraagt veel inspan-
als lievelingsschilder Chagall, de Franse
gewerkt, er was een sterk gevoel van
ning en goede organisatie. In verge-
kunstenaar die vaak mensen penseelt…
competitie maar ook van groepsgevoel,
lijking met Myanmar hebben we hier
die zweven.
zoals in een English college”. Als rebel
echt een luxesituatie. Daar hebben we
hoeft het niet te verbazen dat hij aan-
minder diagnostische middelen en een
zorgt ervoor dat hij arts wordt. Want in
Samenwerken is al van oudsher zijn motto. “Als chirurg heb je bij een opera-
EDGARD EECKMAN
21
muze BOEKBESPREKING
‘ BURN-OUT IN DE ZORG’: INZETTEN OP DUURZAAM PERSONEELSBELEID Is burn-out een buzzwoord of een echt probleem? Wie er in
den besproken. De rol van de leidinggevende en de re-inte-
het boek “Burn-out in de zorg” het hoofdstukje over cijfers
gratie
op naleest, zal met de auteurs vaststellen dat er weinig cij-
(voorkomen) blijkt duidelijk een gedeelde verantwoordelijk-
fers over bekend zijn. Dat zou onder meer toe te schrijven
heid: zowel het individu als de organisatie zijn ervoor verant-
zijn aan het ontbreken van een algemeen aanvaarde diagno-
woordelijk. In het 4de en laatste hoofdstuk komt de maat-
semethode of meetinstrument. Er zijn echter wel indicatieve
schappelijke context aan bod. Onze samenleving wordt
na
burn-out
worden
geanalyseerd.
Burn-out
onderzoeken die illustreren dat
gekenmerkt
artsen en verpleegkundigen onder
tijdsdruk, individualisering, presta-
zware druk staan en soms is er sprake van emotionele uitputting en burn-out. Wie denkt dat burn-out een modeverschijnsel is, krijgt daarop in het boek een antwoord. Het
Bun-out (voorkomen) is een gedeelde verantwoordelijkheid.
begrip is niet nieuw, al in 1908 werd
door
toegenomen
tiedruk, digitale overprikkeling en het verdwijnen van grote ideologieën, zo stellen de auteurs. Deze vaststellingen maken burn-out en de preventie ervan meteen ook de verantwoordelijkheid van ons allen.
er onderzoek naar gedaan. Maar
Een heel nuttig boek dat bijzonder
niemand zal ontkennen dat media er vandaag veel aandacht
lezenswaardig is. Het is door LannooCampus uitgegeven op
aan besteden en de symptomen ontkennen is ook niet aan-
vraag van Zorgnet/Icuro en beiden verdienen een pluimpje.
gewezen. Daarom komt het boek van Gorik Kaesemans, Elke
En de auteurs uiteraard ook.
Van Hoof, Lode Godderis en Erik Franck op tijd. Via getuige-
EDGARD EECKMAN
nissen van vijf personen illustreren de auteurs hoe burn-out ontstaat, wordt beleefd en hoe er aan geremedieerd kan
Het boek telt 208 pagina’s. Een uitgave van LannooCampus
worden. Toch overstijgt het boek het niveau van de loutere
ISBNnr 9789401428996.
getuigenissen, die zijn er vooral ter illustratie. Het boek is ingedeeld in 4 hoofdstukken. Eerst wordt uitgelegd wat burn-out is en welke de kenmerken zijn. Dat is op zich al niet evident. Een burn-out wordt doorgaans eerder beschreven dan gedefinieerd. Een mogelijke definitie luidt: “Een syndroom van emotionele uitputting, depersonalisatie
Win een exemplaar!
en een gevoel van verminderde persoonlijke bekwaamheid”. Het boek maakt een mooie vergelijking met een pc: bij een
Dankzij uitgever LannooCampus
depressie crasht de hard schijf, bij een burn-out raakt het
kan mUZe drie exemplaren van
systeem niet meer opgestart. In het tweede hoofdstuk komt
het boek onder zijn lezers verloten. Interesse? Stuur zo
onder de veelzeggende titel ‘Op eigen kracht’ aan bod hoe
snel mogelijk een mail naar de dienst communicatie van
een persoon met burn-out kan omgaan en hoe het kan wor-
het UZ Brussel (communicatie@uzbrussel.be) en for-
den voorkomen. De tips zijn praktisch en daardoor erg nut-
muleer daarin kort wat volgens u de grootste reden is
tig. In hoofdstuk 3 komt aan bod welke de verantwoordelijk-
waarom huisartsen kunnen kampen met een burn-out.
heid van organisaties is in het voorkomen van burn-out.
Een onschuldige hand trekt de drie gelukkigen uit de
Primaire (risicofactoren wegnemen), secundaire (snel detec-
ingezonden mails.
teren) en tertiaire preventie (re-integratie bevorderen) wor-
22
ACADEMISCH EN ANDER
NIEUWS AZ Jan Portaels gebruikt het elektronisch patiëntendossier van het UZ Brussel
Geertrui Serneels bekroond tot Psycholoog van het Jaar
UZ Brussel en AZ Jan Portaels in Vilvoorde hebben een over-
loog van het Jaar gekroond. Deze prijs moet de ver-
eenkomst gesloten voor het gebruik van Primuz, het elek-
diensten van psychologen erkennen en in het bijzonder
tronisch patiëntendossier (EPD) van het UZ Brussel. Primuz,
degenen die tot een positief beeld van het beroep heb-
is een volledig geïntegreerd klinisch werkstation dat alle co-
ben bijgedragen bedanken. Dit jaar ging de titel naar
refuncties bevat eigen aan de hedendaagse patiëntensoft-
Geertrui Serneels.
Op 2 juni werd voor het zevende jaar op rij de Psycho-
ware. Algemeen directeur AZ Jan Portaels Guy Buyens: “We hebben gekozen voor het EPD van het UZ Brussel omdat het
Geertrui Serneels is verbonden aan het UZ Brussel. Daar
een geïntegreerd en gebruiksvriendelijk systeem is dat we
werkt ze voor het Centrum voor Solidariteit en Trauma
snel kunnen uitrollen. Maar ook de manier waarop zal worden
(Solentra), een vzw die kinderen van vluchtelingen en
samengewerkt, met respect voor ieders eigenheid, heeft ons
migranten en hun families psychologisch begeleidt.
overtuigd. Het feit dat er medezeggenschap is over de ver-
Serneels coördineert mee de mobiele teams die sinds
dere roadmap, dat de samenwerking financieel interessant is
1 februari langs de Vlaamse scholen en welzijnscentra
en dat onze data ook die van ons blijven, vonden we erg posi-
trekken. Door hun toedoen moeten jonge, getraumati-
tieve aspecten.”
seerde asielzoekers sneller bereikt en begeleid worden.
VUB lanceert BruBotics BruBotics is het multidisciplinaire onderzoekscentrum dat mensvriendelijke toepassingen ontwikkelt op het gebied van robotica. Ze spreken dan onder meer over ondersteunende robots in de gezondheidszorg tot machines met kunstmatige intelligentie die maatschappelijke problemen helpen op te lossen. Het onderzoekscentrum wordt geleid door professor Dirk Lefeber: “We staan aan de vooravond van het tijdperk van mensgerichte robots die een zeer belangrijke plaats in onze samenleving zullen hebben. BruBotics is een multidisciplinaire onderzoekscentrum dat alle aspecten hiervan in de maatschappij, industrie en onderzoek dekt.”
23
NIEUWS
HERKEN JIJ DE SYMPTOMEN VAN EEN BEROERTE? Doe de FAST-test: let op Face-Arm-Spraak-Tijd
KIJK OF DE MOND SCHEEF STAAT
LUISTER OF PERSOON ONDUIDELIJK SPREEKT
Caroline Pauwels nieuwe rector Vrije Universiteit Brussel
KIJK OF ARM/BEEN MINDER GOED BEWEEGT
REAGEER ONMIDDELLIJK, ELKE MINUUT TELT
Beperk de schade: bel
112
Leer de FAST-test op HERKENEENBEROERTE.BE
Caroline Pauwels volgt Paul de Knop op als rector van de Vrije Universiteit Brussel. Ze kreeg ruim 66 % van de uit-
tenschappen en directeur van het onderzoekscentrum
Campagne: herken jij een beroerte?
iMinds-SMIT. Pauwels wordt zo, na emeritus-hoogleraar
Iedere dag zijn er 52 mensen in België die een beroerte krij-
Els Witte, de tweede vrouwelijke rector van de VUB.
gen. Een beroerte of herseninfarct is de verzamelnaam voor
gebrachte geldige stemmen achter haar naam en haalde het van haar tegenkandidaat Viviane Jonckers. Professor Caroline Pauwels is actief binnen communicatiewe-
aandoeningen veroorzaakt door een gestoorde bloedvoorziening in de hersenen. Hierdoor ontstaat een zuurstoftekort en sterft een stukje hersenweefsel af. Door het snel herken-
Patient Health Viewer: patiënt kan voortaan ook gegevens over bevolkingsonderzoeken raadplegen
nen van de symptomen kan hersenschade beperkt worden
3.252.715 Vlamingen kunnen voortaan vanop hun ei-
- FACE: Vraag het slachtoffer om te glimlachen en controleer
gen computer toegang krijgen tot gegevens over de bevolkingsonderzoeken waar ze aan deelnemen. Daardoor kan elke Vlaming digitaal nagaan wanneer hij zich kan laten testen op kanker via een van de bevolkingsonderzoeken en wat zijn resultaten van vorige onderzoeken waren. Ze zijn te bekijken via de Patient Health Viewer, een gratis soft-
en soms zelfs een leven gered. Daarom lanceerde de Vlaamse overheid op 9 mei, de dag van de beroerte, de campagne ‘Herken een beroerte’. Die campagne toont hoe de bevolking een beroerte op een eenvoudige manier kan herkennen via de FAST-test.
of een mondhoek naar beneden hangt. - ARM: Laat het slachtoffer beide armen naar voren uitsteken en check of ze tegelijk omhoog gaan. - SPRAAK: Stel vragen en ga na of het slachtoffer moeite heeft om je te begrijpen of moeilijk kan spreken. - TIJD: Schakel onmiddellijk medische hulp in en beperk de schade.
wareprogramma van de ziekenfondsen.
Een campagneaffiche downloaden kan via: http://herkeneenberoerte.be.
24
v.u. Karine Moykens, Secretaris-generaal, Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Koning Albert II-laan 35 bus 30, 1030 Brussel
ACADEMISCH EN ANDER
Eerste bacteriën in de darm van een baby bepalen voor de rest van het leven het immuunsysteem Kunnen we microben gebruiken om kinderen een betere
De manier waarop je geboren wordt
start te geven? Artsen en onderzoekers kwamen eind april
(keizersnede of vaginaal)
gedurende drie dagen rond die vraag samen in Het Pand in
Kinderen die via een keizersnede worden geboren lopen
Gent. “Het belang van bacteriën bij het levensbegin wordt
een groter risico (20% meer kans) op allergieën, astma,
nog te vaak onderschat”, zegt Yvan Vandenplas, dienst-
diabetes en obesitas.
hoofd kindergeneeskunde van het UZ Brussel en voorzitter De voeding (borstvoeding of kunstvoeding)
van het congres.
In moedermelk zitten natuurlijke, goede bacteriën en speciWanneer een baby geboren wordt, is zijn darm steriel. De eer-
fieke stoffen die de juiste bacteriën doen floreren. Het zorg
ste bacteriën die in de darm terechtkomen, sturen en stuwen
m.a.w. voor een goede darmflora. Moedermelk heeft een
het immuunsysteem voor de rest van ons leven. 70% van onze
unieke samenstelling die niet nagemaakt kan worden via
immuuncellen zitten namelijk in onze darm. De eerste bacteri-
flessenvoeding.
ën in onze darm zijn dus cruciaal en beïnvloeden de risico’s op immunologische zieken. Er zijn drie zaken die deze bacteriën
Het gebruik van antibiotica
sterk kunnen beïnvloeden.
Het is belangrijk dat kinderen voor bepaalde gevaarlijke infecties van bij de geboorte gevaccineerd worden. Toch trainen ook lichtere virale infecties het afweersysteem. Het is dus belangrijk om niet meteen voor elk kwaaltje naar antibiotica te grijpen.
IRIS Facility U begeleiden in uw multi-service aanpak : rendabel, duurzaam en imagoversterkend ! www.iris.be wellbeing@work IRIS Facility
Bazellaan 5 - 1140 BRUSSEL - Tel. : 02 204 03 00 - info@iris.be
25
ACADEMISCH EN ANDER
NIEUWS Dr. van Schaik, rugspecialist in het UZ Brussel In juli gaat dr. Christian Spreuwers op pensioen. Ze wordt op
van de mensen krijgt ooit eens rugpijn. Van de werkende men-
de dienst orthopedie van het UZ Brussel opgevolgd door dr.
sen onder de 45 is rugpijn grootste bron voor ziekteverzuim.
David van Schaik die haar werk zal verderzetten en verder
Rugklachten moeten dus de nodige aandacht krijgen én de
uitbouwen. Dr. David van Schaik heeft in Nederland als arts
passende behandeling”.
gestudeerd en volgde de specialisatie tropengeneeskunde. Nadien werkte hij enkele jaren in Tanzania als Tropenarts. Na
Dr. van Schaik maakt deel uit van de “Multidisciplinaire Spine
het beëindigen van zijn opleiding als orthopedisch chirurg aan
Unit”. Deze eenheid combineert de ervaring van orthopedi-
de VUB, is hij zich zeer specifiek gaan toeleggen op de rug-
sche en neurochirurgie met die van fysiotherapie en de pijn-
chirurgie. Zo volgde dr. van Schaik gedurende 6 maanden een
kliniek. Deze eenheid beoogt een globale aanpak van rugaan-
specifieke opleiding in de rugchirurgie in de Centre Hospita-
doeningen. Hierin verzorgt dr. van Schaik vooral de operatieve
lier Universitaire (CHU) van Bordeaux. “Ongeveer 80 procent
behandeling van rugproblemen.
© Marie-Noëlle Cruysmans
Prijs Burggravin Valine de Spoelberch Begin mei ontvingen prof. dr. Ann Massie en prof. dr. Ilse Smolders van de VUB de prijs Burggravin Valine de Spoelberch. Ze ontvingen, in aanwezigheid van prinses Astrid, de geldprijs ter waarde van 100.000 euro voor hun onderzoek naar de ziekte van Par-
LID NV
Industriële en particuliere dakwerken
kinson. De onderzoeksgroep van de twee proffen bestudeert, mede dankzij de steun van de Geneeskundige Stichting Koningin Elizabeth, het potentieel van inhibitie van de cystine/glutamaat antiporter systeem xc- als nieuwe behandeling voor de ziekte van Parkinson.
26
Tel 011 31 11 48 www.lid.be | info@lid.be
U ondersteunt uw bewoners. Wie is er om u te ondersteunen? Maak samen met uw ING-bankier uw missie waar. Om het welzijn van uw bewoners te garanderen, is efficiëntie voor u een topprioriteit. Bij ING beseffen we dat. Daarom kunt u rekenen op een ING-bankier die uw behoeften begrijpt en financiële oplossingen aanreikt die u perfect ondersteunen in uw taak. Diensten die uw geldstromen optimaliseren en uw liquiditeitsbeheer en betalingen nog vlotter laten verlopen, bijvoorbeeld. Of elektronisch bankieren, speciaal afgestemd op uw situatie en organisatie. Zo maken we u het leven gemakkelijker. Maak gerust een afspraak met uw ING-bankier. ing.be/business
27 ING België nv – Bank/Kredietgever – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.
Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine voor de huisarts. Redactionele coördinatie en eindredactie: Edgard Eeckman en Ellen Coopman Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Piérard, Jan Schots, Ellen Coopman, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers. In dit nummer staan redactionele bijdragen van Ellen Coopman, Christian Demanet, Mark de Ridder, Edgard Eeckman, Benedikt Engels, Hendrik Everaert, Patrick Lacor, Maarten Moens, Emily Nazionale, Marc Noppen, Sandra Sermeus, Jean-Paul Van Bendegem. De foto’s in dit nummer o.m. zijn van: Marie-Noëlle Cruysmans, Bart Moens, Edgard Eeckman en Francis Wellens. De illustratie is gemaakt door Gudrun Makelberge. De vormgeving werd verzorgd door DADDY KATE. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.
Hebt u een vraag of suggestie voor de redactie? Mail naar: muze@uzbrussel.be of telefoneer naar de dienst Communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 80. Wilt u zich abonneren op mUZe of een adreswijziging doorgeven, mail dan naar communicatie@uzbrussel.be mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel. Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Vacatures: www.werkeninhetuzbrussel.be Volg het ziekenhuis ook op twitter, facebook, Google+ en via de blog http://blog.uzbrussel.be www.facebook.com/UZBrussel en www.twitter.com/uzbrussel ( @uzbrussel )
Adverteren in m
UZe?
Contacteer Publiest Be lgië op telefoon nummer 0484 08 91 55