mUZe nr. 39

muze MUZE IS HET DRIEMAANDELIJKS MEDISCH MAGAZINE VOOR DE HUISARTS SEPTEMBER 2016 nr. 39

12

ACTUEEL Mitraclip: verbetering quality of life van de patiënt

18

ONDER DE LOEP Zullen vrouwen opnieuw vechten voor reproductieve controle?

8 ziektebeeld

DE GODEN LOSSEN HET OP

ED G A R D EEC K M A N M A R C N O P P EN

Een kortverhaal dat soms geïnspireerd is door ware gebeurtenissen

© Illustraties: Klaas Verplancke

Eén van de vijf gratis exemplaren van ‘De goden lossen het op’ - zie p. 20

GENEZING ZIEKTE VAN ALZHEIMER: EEN KWESTIE VAN MEER MIDDELEN OF EEN HOPELOZE STRIJD?

Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218

U ondersteunt uw bewoners.

Wie is er om u te ondersteunen?

Maak samen met uw ING-bankier uw missie waar.

Om het welzijn van uw bewoners te garanderen, is efficiëntie voor u een topprioriteit. Bij ING beseffen we dat. Daarom kunt u rekenen op een ING-bankier die uw behoeften begrijpt en financiële oplossingen aanreikt die u perfect ondersteunen in uw taak. Diensten die uw geldstromen optimaliseren en uw liquiditeitsbeheer en betalingen nog vlotter laten verlopen, bijvoorbeeld. Of elektronisch bankieren, speciaal afgestemd op uw situatie en organisatie. Zo maken we u het leven gemakkelijker.

Maak gerust een afspraak met uw ING-bankier. ing.be/business

ING België nv – Bank/Kredietgever – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789.

Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.

voorwoord De zomervakantie is voorbij. Wat een vreemde wereld.

Aan de ene kant: onze ‘Westerse’ (sport)zomer. Euro 2016, Wimbledon, de Tour, de Olympics, ... met daarbij het klassieke sausje festival- en reisvertier. Leisure-business as usual.

Aan de andere kant, bijna in een soort parallel universum, veraf en toch zo vlakbij, bloedige terreur en waanzinnig

Poincaré anno 2016

geweld. Nice, Istanbul, Munchen, Charleroi, en iets verderaf, Aleppo, Zuid-Turkije en Noord-Syrië, ... en dit alles zo kort na Parijs en Brussel. Terreurniveau? 3.

En dit alles in naam van ‘een’ god, ‘een’ maatschappijbeeld, ‘een’ filosofie, ditmaal in naam van allah de allergrootste.

Whoever. Nu allah, vroeger ‘onze’ god.

Ik – een vrijdenkende humanistische atheïst – ben er van overtuigd dat ‘religie’ in essentie streeft naar verbinding tussen de mensen, tussen de mensen en hun god.

Met alle goede gevolgen vandien. Eenheid, een stamgevoel, een morele en ethische code, allen verbonden in dat éne goede. Als ‘religieus atheïst’ kon en kan ik mij daar perfect in vinden. Nog steeds. Het goede doen omwille van het goede. En als het kan samen met anderen. En die god, ach, in de 21ste eeuw is dat toch een metafoor? Wie kan daar iets tegen hebben?

Echter, als religie leidt tot onderwerping en blinde gehoorzaamheid, dan haak ik af. Ik – en ik hoop velen met mij, die de principes van de Verlichting indachtig zijn – zal dat nooit doen. Ni dieu, ni maître. Ik zal mij nooit – moreel, geestelijk, intellectueel, lichamelijk,... - onderwerpen. Zolang ik kan.

Maar altijd respectvol. Onze ‘patroon’ Henri Poincaré – neen, geen heilige – verwoordde het al. Onze enige, echte, baseline. Vandaag meer dan ooit, ben ik daar fier op.

Toen was het een - politiek en maatschappelijk - statement, maar toch vooral ‘lokaal’. Vandaag is het een globale waarheid, die niet meer of niet minder ons maatschappijbeeld moet vrijwaren. Mijn persoonlijke vraag aan u allen is: (her)lees dit nog eens, denk er over na, en pas het toe.

Ongeacht uw ‘religie’.

Henri Poincaré (1854-1912) Prof. dr. Marc Noppen

Het denken mag zich nooit onderwerpen,

Gedelegeerd bestuurder

Noch aan een dogma, Noch aan een partij, Noch aan een hartstocht, Noch aan een belang, Noch aan een vooroordeel, Noch aan om het even wat,

Reageren ?

Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be.

Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.

Maar uitsluitend aan de feiten zelf, Want zich onderwerpen betekent het einde van alle denken.

3

16 actueel

LEIDEN GEZONDHEIDSAPPS TOT GEDRAGSVERANDERING?

6 muze sprak met ...

JACQUES VAN DER DONCKT

HUISARTS IN ROOSDAALSTRIJTEM

actueel

DE EERSTE MITRACLIPPROCEDURE IN UZÂ BRUSSEL 4

12

In dit nummer 8 ziektebeeld

GENZING ALZHEIMER: EEN KWESTIE VAN MEER MIDDELEN?

18 van naderbij bekeken

DE TOEKOMST VAN FERTILITEIT ONDER DE LOEP

VOORWOORD 3 MUZE SPRAK MET… Jacques Van der Donckt, huisarts in Roosdaal-Strijtem

6

ZIEKTEBEELD Genezing Alzheimer: een kwestie van meer middelen?

Over mantelzorg en dementie

8 10

COLUMN Afscheid nemen: wanneer?

11

ACTUEEL De eerste Mitraclip-procedure in het UZ Brussel 12 Leiden gezondheidsapps tot gedragsverandering? 16 ETHISCHE REFLECTIE Aandacht maakt alles mooier

15

VAN NADERBIJ BEKEKEN De toekomst van fertiliteit onder de loep

18

BOEKBESPREKING De goden lossen het op

20

Academisch en ander nieuws 21 COLOFON 24

5

muze SPRAK MET ...

HUISARTS IN ROOSDAAL-STRIJTEM JACQUES VAN DER DONCKT

“ HET WAS ZWEMMEN OF VERZUIPEN” “Er waren maar twee mogelijkheden na 20 jaar praktijk”, zegt dr. Jacques Van der Donckt, huisarts in Roosdaal-Strijtem, “ofwel lag ik op het kerkhof, ofwel mijn patiënten omdat ik mijn job niet goed meer deed.”

meer leuk. Ofwel lag ik op het kerkhof,

meer tijd voor haar gezin en verschoof

ofwel mijn patiënten omdat ik mijn job

het werk weer naar hem. Zij stopte en

niet goed meer deed. Ik moest ofwel

hij ging een associatie aan met twee an-

een secretaresse aanstellen of mij as-

dere artsen, een koppel. Die viel na tien

sociëren zodat ik meer vrije tijd had”.

jaar uiteen. “Samenwerken is niet een-

Samenwerkende praktijk

voudig”, zegt Jacques Van der Donckt daarover. “Een dokter is van nature een

Vandaag bestaat de praktijk uit 4 huis-

zelfstandige en de overgang naar een

artsen, een medisch secretaresse, 2

duo- of groepspraktijk is niet evident.

psychologen, een diëtiste en een po-

De samenwerking met anderen plakt

doloog. Bovendien wordt er gecon-

of plakt niet. En wie past zich aan wie

sulteerd op twee samenwerkende

aan?”.

praktijken: in Roosdaal-Strijtem (Rombautstraat 2a) en in Lennik-Eizeringen

"Van alles naar niets"

Jacques Van der Donckt wilde niet de-

(Kamstraat 52) waar ook zijn schoon-

De voordelen zijn nochtans duidelijk:

zelfde weg opgaan als zijn vader. Die

dochter Laurence Outtier consulteert

de praktijkpermanentie, meer kans op

zou 65 jaar geweest zijn als zijn zoon

samen met dr. Raymond Duyck. Dr. Van

verlof, meer snipperdagen, betere fami-

Jacques als arts afstudeerde in 1975 en

der Donckt: “Destijds was het zwem-

liale planning. Je hebt meer financiële

hij had dan de praktijk overgenomen.

men of verzuipen. Meer evenwicht

mogelijkheden dan als solo arts zoals

Maar dat plan viel in duigen toen zijn

werk-privé is vandaag niet meer dan

medisch secretariaat, aankoop van de-

vader op 63-jarige leeftijd overleed aan

normaal. De kwaliteit van de huisarts-

fibrillator of 24-uurs bloeddrukmeting.

hartproblemen. Toch was hij goed op

geneeskunde is ook veel verbeterd en

Je maakt meer kans op een multidisci-

weg om het zelfde pad te bewandelen.

de HAIO’s worden beter en professio-

plinair aanbod. Je vult elkaar aan.” Zelf

Jacques moest van nul beginnen en

neler opgeleid en begeleid. Ze staan er

is hij afgestemd op samenwerken en

dat was hard werk. Dat je je eigen baas

niet meer alleen voor”.

wellicht is het feit dat hij is opgegroeid in een gezin met 9 daar niet vreemd aan.

“ De overgang naar een duo- of groepspraktijk is niet gemakkelijk”

Ondertussen wordt dokter Van der Donckt 69 jaar, is hij met pensioen en heeft zijn zoon Len zijn praktijk overgenomen, of toch nog niet helemaal.

Hij consulteert nog op woensdag want

bent als zelfstandig werkend arts, vindt

De overgang van solo naar een groeps-

hij wil niet “van alles naar niets”. Hij

Jacques Van der Donckt een mythe:

praktijk ging niet over rozen. De eerste

ziet nog vooral zijn oudere patiënten.

“Als zelfstandige-solo-arts heb je niet

associatie die hij aanging, leverde hem

“Eind volgend jaar stop ik met alles”,

gedaan met 8 uren werk. Reken daar

gedurende vijf jaar wat meer even-

zegt hij glimlachend. “Ik zou niet graag

maar 2 tot 4 uren administratie bij. Je

wicht op. De associé nam de helft van

hebben dat ze mij buiten kijken. Daar-

hebt weekwachten en nachtdiensten.

zijn chronische patiënten over waar-

naast moet je je blijven bijscholen en

Als de telefoon rinkelt, heb je niet te

door zij een soort gewaarborgd inko-

nieuwigheden liggen mij nu minder.

kiezen. Het werd teveel, het was niet

men kreeg. Maar na een tijdje wilde ze

Toch moet je op de hoogte blijven aan-

6

gezien de geneeskunde om de 10 jaar

Ik ben mijn praktijk opgestart met over-

lijnsgezondheidszorg Zorgnetwerk Zen-

helemaal verandert en de richtlijnen

wegend patiënten met depressie. Bijna

neland) ALLeRT en CRA-arts in het

veranderen zo snel dat het bijna niet

allemaal mannen tussen 40 en 50 jaar

woonzorgcentrum te Roosdaal. Dat

meer te volgen is.”

die veel verantwoordelijkheid droegen

professionele verenigingsleven vindt hij

en geplaagd werden door slaapstoor-

belangrijk en hij maakt zich zorgen om-

nissen, chronische vermoeidheid en

dat hij voelt dat het steeds moeilijker

uitputting. Twee op de drie medische

wordt om er vrijwillige medewerkers

gevallen zijn psychisch geladen.”

voor te vinden: “Mensen hebben te wei-

“ Je kan niet in alles even goed zijn” Jacques Van der Donckt praat rustig en bedachtzaam. “Ook in de huisartsge-

nig tijd, mannen en vrouwen willen

neeskunde moet je je op bepaalde za-

Vrijwilligerswerk?

ken toeleggen”, zegt hij. “Je kan niet in

Jacques Van der Donckt werkt in de tuin

gens, de toenemende complexiteit van

alles even goed zijn”. Zelf is hij altijd bij-

en kweekt druiven, hij fietst, tennist en

de organisatie van de gezondheidszorg

zonder bekommerd geweest in de eer-

wandelt. Zijn cv op de internetsite van

- met in het Pajottenland ongeveer 80

stelijns psychologische opvang in het

huisartsenpraktijk ‘+ Huisartsen’ ver-

huisartsen - overstijgt de inzet van vrij-

Pajottenland. “De huisarts zelf heeft

meldt ook ‘veteraan-vergaderaar’. Hij is

willigers. De beroepsomkadering loopt

daar te weinig tijd voor. Mensen met

nog steeds voorzitter van de welzijns-

gevaar”. Het is even stil, en dan zegt hij,

chronische hoofdpijn of buikpijn of

raad Roosdaal, bestuurslid van de huis-

glimlachend: “Maar moest ik herbegin-

spastisch colon moet je kunnen door-

artsenkring Pajottenland (waarvan hij 8

nen, ik maakte dezelfde keuzes”.

verwijzen. Vandaag doet een huisarts

jaar voorzitter is geweest), voorzitter

alles met 20 tot 30 patiënten per dag.

SEL (samenwerkingsinitiatief eerste-

meer tijd voor hun gezinsleven. Overi-

EDGARD EECKMAN

Dr. Jacques Van der Donckt, huisarts in Roosdaal-Strijtem: “De toenemende complexiteit van de organisatie van de gezondheidszorg overstijgt de inzet van vrijwilligers”.

7

muze Ziektebeeld

GENEZING VOOR DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER...

EEN KWESTIE VAN MEER MIDDELEN OF EEN HOPELOZE STRIJD? De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie en wordt vaak omschreven als een stille epidemie.

Dat komt door de toenemende prevalentie gerelateerd aan de vergrijzing van de bevolking. En hoewel er de laatste jaren enkele hoopgevende berichten verschijnen over een afname van het aantal nieuwe gevallen - wellicht door een betere controle van voornamelijk vasculaire risicofactoren - toch blijft het totaal aantal patiënten getroffen door de aandoening wereldwijd stijgen.

D

e kosten verbonden aan de zorg

moet hierbij vermeld worden. In 2012

aandoeningen zelfs verantwoordelijk

voor patiënten met de ziekte van

werd door de WHO het aantal disability-

voor maar liefst 6% van álle DALYs.

Alzheimer zijn gigantisch. Binnen

adjusted life years (zogenaamde DALYs,

de neuropsychiatrische aandoeningen

‘verloren’ jaren door ziekte, invaliditeit

Het besef van de schaal van deze 'epide-

is het, op stemmingsstoornissen na, de

of vroegtijdig overlijden) bij de ziekte

mie' en de hieraan verbonden kost heeft

duurste aandoening. Dat komt voorna-

van Alzheimer en overige dementies

geleid tot een injectie van financiële

melijk door kosten gerelateerd aan in-

geschat op 18 miljoen. Voor Europese

middelen ten voordele van onderzoek

stitutionalisering, maar ook door directe

vrouwen ouder dan 70 jaar zijn deze

gericht op een afdoende behandeling

medische kosten en indirecte kosten

van de ziekte. Deze impuls was nodig

o.a. door werkverlet. Zo wordt de totale

gezien dementie eerder stiefmoeder-

kost van dementie voor 2015 wereldwijd geschat op meer dan 800 miljard dollar, waarvan medicatie en diagnostiek samen slechts ongeveer 1% bedragen.

Impact op levenskwaliteit Niet alleen de kost is een belangrijke factor, ook de impact op levenskwaliteit

8

De G8-top in Londen stelde dat het onderzoek naar dementie prioritair moet worden.

lijk behandeld werd in vergelijking met ziektes zoals kanker en cardiovasculaire aandoeningen die, afhankelijk van land tot land, vaak met een onderzoeksbedrag bedeeld werden dat het meervoudige was dan dat voor dementie.

In december 2013 werd in dit verband ter gelegenheid van de G8-top te

In de behandeling van de ziekte van Alzheimer is er de laatste jaren een shift waar te nemen. Vandaag ligt de focus meer op het behandelen van vroege tot zeer vroege vormen van de ziekte.

London dan ook gesteld dat van het onderzoek naar dementie een absolute prioriteit gemaakt moest worden, met als finale ambitie een op zijn minst ziektemodulerende behandeling tegen het jaar 2025.

Shift in Alzheimeronderzoek In de meer dan 100 jaren die volgden op de ‘ontdekking’ van de belangrijkste oorzaak van dementie door Alois Alzheimer en zeker gedurende de laatste decennia is er een enorme vooruitgang geboekt.

ge tot zeer vroege vormen van de ziekte.

Ook in het UZ Brussel wordt klinisch on-

Dat zowel op het gebied van kennis over

In sommige gevallen gaat het zelfs over

derzoek verricht met nieuwe medicij-

de pathofysiologie en het stellen van de

'patiënten' die enkel risicofactoren heb-

nen en dit onder meer met aducanu-

diagnose door middel van enerzijds ge-

ben tot het ontwikkelen van de ziekte,

mab, een monoklonaal antilichaam

avanceerde

beeldvormingstechnieken

dit door het feit dat men er van uitgaat

selectief tegen de geaggregeerde vorm

(voornamelijk amyloidbeeldvorming) en

dat er bij patiënten met een matige tot

van amyloid-ß. In een preliminaire stu-

anderzijds het bepalen van biomerkers

ernstige vorm van de ziekte van Alzhei-

die kon men reeds aantonen dat dit

op ruggenmergvocht. Deze twee laatste

mer reeds een onherstelbare schade

middel leidde tot een dosis-afhankelijke

diagnostische technieken geven immers

is opgetreden. Dit laatste werd onder

vermindering van amyloidopstapeling

een maat weer voor de kern van het

meer geconcludeerd uit studies waarbij

én tot een reductie van het cognitief

ziekteproces zijnde de opstapeling van

men er met medicijnen gericht tegen het

verval, iets wat gezien de teleurstellende resultaten van de laatste jaren in de

het eiwit β-amyloid in de hersenen. Deze progressie heeft evenwel tot op vandaag nog niet geleid tot een afdoende ziektemodulerende behandeling, een behandeling die zich op dit moment dan ook beperkt tot symptomatische medicijnen ter verbetering van het geheugen en gedrag (de cholinesteraseremmers donepezil, rivastigmine en galantamine naast de NMDA-antagonist memantine) parallel aan een psychologische begeleiding van patiënt en (vaak vooral) mantelzorger, al dan niet via een formele geheugenkliniek.

Er is een enorme vooruitgang geboekt op het gebied van kennis over de pathofysiologie en het stellen van de diagnose.

wereld van het Alzheimeronderzoek met veel gejuich onthaald werd. Uiteraard moet evenwel het resultaat van de grootschalige fase III studies, die momenteel lopen, afgewacht worden.

PROF. DR. JAN VERSIJPT, NEUROLOOG

Voor meer informatie over Alzheimerstudies kan u terecht bij prof. dr. Jan Versijpt via tel. 02 476 37 39 of via mail: jan.versijpt@uzbrussel.be.

Contact geheugenkliniek

Wat betreft het onderzoek naar een ziektemodulerende behandeling van de

amyloid-eiwit wel in slaagde om de hoe-

UZ Brussel

ziekte van Alzheimer is er de laatste jaren

veelheid hersenopstapeling van amyloid

Karen De Roover, 02 477 63 66

een shift waar te nemen. Vandaag ligt de

te verminderen. Dit leidde niet tot een

karen.deroover@uzbrussel.be

focus meer op het behandelen van vroe-

klinische verbetering van de patiënt.

9

Het mantelzorgprogramma ‘Dementie en nu’ is sterk aan te bevelen voor wie draaglast en draagkracht in evenwicht wil houden. © www.onthoumens.be

DEMENTIE BELEEF JE NIET ALLEEN: OVER MANTELZORG EN DEMENTIE Het aantal patiënten met dementie zal wereldwijd toene-

lijk onderzoek weten we dat psycho-educatie bij dementie

men van ongeveer 47 miljoen op dit moment tot een ge-

werkzaam kan zijn en de volhoudtijd positief beïnvloedt. Het

schatte 131 miljoen mensen in 2050. Vlaanderen telt van-

goed onderbouwde programma ‘Dementie en nu’, dat o.a.

daag 122.000 mensen met dementie. Ongeveer 70% van

door het UZ Brussel wordt aangeboden aan mantelzorgers,

hen woont gewoon thuis, in het beste geval omringd door

is sterk aan te bevelen voor wie draaglast en draagkracht in

partner of andere mantelzorg.

evenwicht tracht te houden. Inschrijven voor het programma

Aandacht voor zorgdiagnose Naast de detectie van de eerste tekenen van dementie en

kan via de geheugenkliniek van het UZ Brussel of via de regionale expertisecentra dementie.

belangrijk om ook stil te staan bij de nood van deze mantel-

Contactpunt dementie voor hulpverleners

zorgers. Het leven dat men leidt, staat bij een diagnose op

Tenslotte is er het contactpunt dementie, georganiseerd

zijn kop. En de maatschappelijke beeldvorming helpt ook

door de ziekenfondsen dat uitsluitend gericht is naar profes-

niet echt: mensen met dementie worden nog tot amper iets

sionele hulpverleners. Een hulp- of zorgverlener stelt een

in staat geacht en besluitvorming gaat – soms letterlijk –

vraag aan het contactpunt (telefoon 078 05 08 19). Een

over hun hoofd heen. Nochtans willen we naast de klinische

maatschappelijk werker opgeleid inzake dementie neemt

diagnose ook de veel minder gekende term ‘zorgdiagnose’

vervolgens binnen de week contact op, beluistert de situatie

introduceren: deze brengt in kaart hoe de persoon verder

en stelt een gratis huisbezoek voor. Tijdens dat huisbezoek

kan rekenen op ondersteuning van zijn nabije omgeving, hoe

gaat de maatschappelijk werker na welke ondersteuning de

hij kan voorzien in zijn levensonderhoud en hoe hij kijkt naar

persoon met dementie en mantelzorgers nodig heeft. Bij-

zijn toekomst. Over vroegtijdige zorgplanning wordt best bij

voorbeeld psychosociale ondersteuning, gespecialiseerde

de diagnosemededeling al gesproken.

thuiszorg, opvang. Hij gaat ook na of een langdurige zorgbe-

de doorstroom naar een effectieve diagnosestelling is het

geleiding nodig is. Familieleden en mantelzorgers van perso-

Dementie en nu

nen met dementie kunnen rechtstreeks terecht bij de dienst

Uit onderzoek weten we dat mantelzorgers erg divers zijn

Maatschappelijk Werk van hun ziekenfonds of bij een regio-

en dus anders kunnen reageren op wat hen overkomt. Veel

naal expertisecentrum dementie.

heeft te maken met de aard van de relatie, de ernst van de

JURN VERSCHRAEGEN,

problematiek en de wijze waarop de mantelzorger de no-

DIRECTEUR EXPERTISECENTRUM DEMENTIE VLAANDEREN

dige coping strategieën hanteert. Vanuit wetenschappe-

WWW.DEMENTIE.VLAANDEREN

Een lied over Alzheimer UZ Brussel communicatiemanager Edgard Eeckman en ICT'er van het UZ Brussel Marc Borms schreven samen het lied “Eiland”, gegroeid uit eigen ervaring.

Het lied is te downloaden op Itunes. Info ook op www.eilandster.be

10

COLUMN

JEAN-PAUL VAN BENDEGEM IS GEWOON HOOGLERAAR AAN DE FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL. HIJ IS LICENTIAAT WISKUNDE EN DOCTOR IN DE WIJSBEGEERTE. HIJ WOONT IN GENT.

Prof. dr.

Jean-Paul Van Bendegem

Afscheid nemen: wanneer?

1999, 2002, 2006, 2008, mijn moeder,

lijk toch nooit zou gezegd worden) en

nog aanwezig was, kon je toch moeilijk

haar vader, mijn vader, haar moeder.

daarom, neem ik aan, praten zo veel

afscheid nemen? Dat zou vreemd, zeer

Slechts negen jaren waren er nodig op-

mensen tegen grafstenen, urnen en

vreemd geweest zijn. En dus stel je het

dat mijn partner en ik onze vier ouders

foto’s. “Ik moest u nog zeggen …”.

uit tot het punt bereikt wordt waar je

zouden verliezen. De eerste drie heb-

beseft dat de persoon niet meer aan-

ben ons bruusk verlaten: telkens het

wezig is en dan kan je ook geen afscheid

hart of iets wat ermee verbonden is.

Kort en krachtig. Het soort dood waarvan mensen graag zeggen “’k Wou dat ik ook zo mocht gaan” of “’t Is een schone dood”. Ik ben zelf ook geneigd om dit te beamen, maar alleen de overledene

Zo lang zij nog aanwezig was, kon je toch moeilijk afscheid nemen?

meer nemen, toch niet zoals je had gedacht of gehoopt. De vloek van het geleidelijke: elk klein stapje stelt niets voor maar, na voldoende tijd, sta je waar je niet wilde zijn. Het is een bizarre ervaring geweest dat of het nu een aan-uit

kan hierover oordelen en dat oordeel is

schakelaar is dan wel een dimmer het

ons levenden niet gegund. Wat telt voor

resultaat gelijkaardig is: afscheid nemen

hen die blijven, is dat er geen moment

Haar moeder is dement geworden. Het

van afscheid is geweest. Nul-één, scha-

was mijn eerste confrontatie met de

kelaar aan, schakelaar uit, daarnet nog

ziekte en het was niet gemakkelijk, he-

Kan je afscheid nemen bij leven, is dat

wel, nu niet meer. Daarvan zeggen de

lemaal niet gemakkelijk. Het mag mis-

een uitweg? Klinkt dat niet al te bizar: je

mensen dan weer: “Stel u voor dat ge

schien wel menselijk klinken, mooi is

bent er nog maar ik heb al afscheid ge-

juist dan in onmin leefde, ge kunt het

het niet, maar ik ben eigenlijk gevlucht

nomen? Twee mensen op een perron,

nooit meer goedmaken, da’s erg”. Was

omdat ik het simpelweg niet aankon.

de trein is aangekondigd, ze wachten,

het mij overkomen, ik zou het effectief

(Ik weet dat ik daardoor mijn partner

ze zwijgen, ze kijken rond, de trein rijdt

erg gevonden hebben. Maar ook als dat

alle lasten heb laten dragen dus neen,

binnen, één stapt op en er valt niets

niet zo is dan nog blijft er het ontbreken

mooi is het niet). Wat het nog pijnlijker

meer te zeggen.

van het afscheid nemen. Er was nog zo

maakte, was het besef dat ook hier het

veel te zeggen (hoewel het waarschijn-

afscheid niet mogelijk bleek. Zo lang zij

is moeilijk zo niet onmogelijk.

11

muze actueel

DE MITRACLIPPROCEDURE EEN VERBETERING VAN DE QUALITY OF LIFE VAN DE PATIËNT Medische vooruitgang Een MitraClip-procedure wordt toegepast wanneer er sprake is van een ernstige mitralisklepinsufficiëntie. In België moet een ziekenhuisnetwerk een erkenning krijgen van de overheid om MitraClip-procedures uit te voeren.

Het netwerk rond het UZ Brussel ontving in 2016 zo een overheidserkenning. Begin juli werd in het ziekenhuis de eerste MitraClipprocedure uitgevoerd.

Er is de laatste decennia enorme vooruitgang geboekt in de cardiochirurgische behandeling, met o.a. de introductie van minimaal invasieve mitralisklepinterventies, waarbij de hartchirurg de klep herstelt met behulp van endoscopie of robot en mediane sternotomie vaak wordt vermeden. Toch blijft ook deze cardiochirurgische interventie een zware ingreep voor de patiënt, onder andere omdat het gebruik van de hart-longmachine voorlopig obligaat blijft.

We zien het laatste decennium in de interventie-cardiologie een sterke opgang van de percutane behandeling van structureel hartlijden.

Ernstige mitralisklepinsufficiëntie (of lekkage van de mitra-

Daarnaast krijgen we in de cardiologie ook steeds meer te

lisklep) is een klepaandoening waarvan we weten dat ze ge-

maken met een meer complexe patiëntenpopulatie, met een

paard gaat met majeure impact op morbiditeit en mortaliteit,

sterk verhoogd peri-operatief risico omwille van hoge leeftijd,

en die ook de ‘quality of life’ van de patiënt duidelijk negatief

maar vaak ook omwille van ernstige co-morbiditeit en frailty.

beïnvloedt. In principe is de oorzaak van de mitralisklepinsuf-

Voor deze patiënten wordt het operatief risico frequent als

ficiëntie in het merendeel van de gevallen terug te brengen

te hoog ingeschat en kunnen minder invasieve opties dan de

tot degeneratief kleplijden (hierbij is het de klep zelf die ‘ziek’

cardiochirurgische ingreep eventueel een oplossing bieden.

is) en/of functioneel kleplijden (waar de mitralisklepinsufficiëntie secundair is aan disfunctie van de linkerkamer). De stan-

Waar we sinds begin de jaren ’80 de PTCA (percutane coro-

daardbehandeling blijft de klassieke chirurgische therapie,

naire angioplastiek, vandaag ook wel PCI geheten) kennen,

waarbij de cardiochirurg de klep zal herstellen of vervangen.

de percutane behandeling van een coronaire stenose door

12

©Abbott

Bij de MitraClip-procedure legt de chirurg een ‘edge-to-edge’ hechting aan tussen het anterior en posterior klepblad van de mitraalklep. Zo creëert hij een ‘double-orifice’ mitraalklep.

middel van een ballon en/of stent, zien we het laatste decennium in de interventie-cardiologie ook een sterke opgang van de percutane behandeling van structureel hartlijden. De cardioloog is nu in staat om door middel van een interventie via een katheter defecten tussen hartkamers te sluiten.

Het gaat bv. om een atriaalseptumdefect, het patent fo-

Het herstel bij een MitraClipprocedure is veel korter dan bij de klassieke heelkundige ingreep.

ramen ovale of sommige ventrikelseptumdefecten. Daarnaast wint ook de percutane exclusie van het linkerhartoor aan belang, vooral in patiënten met voorkamerfibrillatie en

ficiëntie vandaag nog gelimiteerd. Door het succes van de

sterk verhoogd risico op bloeding, onder therapie met orale

TAVI procedure, worden er vandaag echter ook voor mitralis-

anticoagulantia. De belangrijkste vooruitgang is echter de

klepinsufficiëntie een groot aantal percutane behandelings-

percutane behandeling van (aorta)kleplijden. De percutane

opties geïnvestigeerd, waarbij de research zich zowel op mi-

vervanging van de aortaklep (TAVI) is de standaardingreep

tralisklepvervanging als op percutane mitraliskleprepair richt.

geworden bij ernstige symptomatische aortaklepstenose

De MitraClip is de percutane mitralisklepbehandeling waar-

voor inoperatieve patiënten en patiënten met een sterk ver-

mee op vandaag veruit het meeste ervaring beschikbaar is.

hoogd peri-operatief risico. Wereldwijd hebben er al meer dan 100.000 patiënten een TAVI procedure ondergaan.

Programma voor structureel hartlijden

Wat houdt de MitraClip-procedure in?

De basis voor de MitraClip-procedure ligt bij de chirurgische Alfieri techniek voor mitraalklepherstel, waarbij de chirurg

Het Centrum Hart- en Vaatziekten (CHVZ) van het UZ Brussel

een ‘edge-to-edge’ hechting aanbrengt tussen het anterior

heeft de laatste jaren sterk geïnvesteerd in de ontwikkeling

en posterior klepblad van de mitraalklep en op die manier

van haar programma voor de behandeling van structureel

een ‘double-orifice’ mitraalklep creëert.

hartlijden. Net als voor de behandeling van coronaire ziekten, worden de hartchirurg en de cardioloog steeds meer

De Mitraclip is een uit cobaltchroom vervaardigde clip, bij

partners in de aanpak van structurele hartziekten, zowel

volledige opening 2cm breed en bestaande uit 2 armen en

tijdens de diagnostiek (rol van het Hartteam), als tijdens de

2 grippers, om het anterior en het posterior klepblad tussen

interventie zelf.

vast te grijpen. Op die manier kunnen we de beide klepbladen als het ware aan elkaar ‘nieten’. Toegang tot het mitraalklep-

Omwille van technische redenen, maar ook omwille van de

apparaat wordt verworven via de punctie van de vena femo-

complexe 3D anatomie en pathologie van de mitralisklep,

ralis, waarna door punctie van het septum tussen de rechter

zijn de percutane behandelingsopties voor mitralisklepinsuf-

en linker voorkamer (transseptale punctie), de linkervoorka-

13

mer en vervolgens het mitraalklepapparaat wordt bereikt.

er gegevens beschikbaar uit verschillende grote registries en

Het ‘graspen’ van het mitraalklepbladen door de MitraClip

zijn er nog grote gerandomiseerde trials lopende. Op basis

armen is een precisiewerk dat op kloppend hart gebeurt, en

hiervan kunnen we besluiten dat de MitraClip-procedure een

is daardoor vaak technisch erg uitdagend. Net zoals voor de

signficante impact heeft op de quality of life en de functio-

rest van de procedure, is een optimale coördinatie tussen de

nele status van de patiënt. Bovendien heeft het een gunstige

interventie-cardioloog en echografist-cardioloog essentieel.

invloed op de frequentie van re-hospitalisatie. Verder tonen langetermijn follow-up resultaten geen verschil in recidief van mitraalklepinsufficiëntie t.o.v chirurgie.

Deze gegevens waren de basis voor het verkrijgen van CE marking in Europa in 2008 en USA FDA approval in 2013.

Ondertussen zijn er wereldwijd meer dan 38.000 patiënten behandeld met de MitraClip.

Terugbetaling behandeling In België is nog maar sinds dit jaar een terugbetaling voorzien voor deze innovatieve, maar erg dure behandeling. De overheid heeft beslist dat de MitraClip-erkenning enkel wordt toegekend aan ziekenhuisnetwerken waarin minimum drie ziekenhuizen deelnemen die over een B3-erkenning beschikken en samen minimaal 600 klepoperaties per jaar verrichten.

Ernstige mitralisklepinsufficiëntie is een klepaandoening

Voor het hele land wordt er in 2016 voor maximum 92 Mitra-

waarvan we weten dat ze gepaard gaat met majeure impact

Clip ingrepen terugbetaling voorzien. Het UZ Brussel heeft

op morbiditeit en mortaliteit.

zich voor haar netwerk, een van de grootste MitraClip-netwerken in België, verenigd met het ZNA Middelheim Antwer-

Sinds 2016 voorziet de overheid een terugbetaling voor de innovatieve, maar dure MitraClip-behandeling.

pen, Erasmus ziekenhuis Brussel, CHU Brugmann Brussel, CHU

Saint-Pierre

Brussel,

CHU

Charleroi

en

CHU

Tivoli La Louvière. Het UZ Brussel is de grootste partner binnen het netwerk en daarom worden de procedures uitgevoerd op de site van het UZ Brussel. Het ziekenhuisnetwerk heeft de ambitie om het MitraClip programma in de volgende maanden verder uit te bouwen.

DR. STIJN LOCHY, INTERVENTIE-CARDIOLOOG

De procedure gebeurt onder algemene anaesthesie, maar het herstel is veel korter dan bij de klassieke heelkundige ingreep. Normaliter verlaat de patiënt al na een drietal dagen het ziekenhuis. Uiteraard is niet voor elke patiënt, die niet in

MitraClip in UZ Brussel

aanmerking komt voor chirurgische behandeling van mitraal-

• Op 7 juli 2016 werd de eerste MitraClip-interventie in

klepinsufficiëntie, percutaan herstel met de MitraClip een optie. Er zijn immers een groot aantal exclusiecriteria, zowel op anatomisch, echocardiografisch als klinisch vlak.

Wetenschappelijk onderzocht

het UZ Brussel uitgevoerd.

• Een 79-jarige man met een ernstige insufficiëntie van de mitralisklep, die niet meer in aanmerking kwam voor een klassieke heelkundige ingreep, werd succesvol behandeld.

Er zijn ondertussen ruime wetenschappelijke data beschik-

• Het behandelende team bestond uit: interventie-

baar over de MitraClip procedure. De MitraClip werd geëva-

cardiologen dr. Lochy en dr. Sonck, in samenwerking

lueerd in een safety/feasability trial (EVEREST I) en nadien in

met cardiologen prof. Droogmans en prof. Cosyns.

een gerandomiseerde, klinische trial (EVEREST II); verder zijn

14

muze Ethische reflectie

Prof. dr. Patrick Lacor is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel

AANDACHT MAAKT ALLES MOOIER.

H

et concept van het ziekenhuis

iedereen hoopt dat ziekte wegblijft. Uit

'beleveniseconomie' waarin onderne-

als een inrichting waar men

bedrijfskundig oogpunt is het echter

mers de aandacht van het bedrijf meer

verblijft voor medische zorg

een streefdoel: het bewijst de trouw

doen uitgaan naar hoe iets wordt aan-

die niet anders dan daar kan verleend

van de klant aan het product en aan de

geboden dan naar wat er precies wordt

worden, is door de eeuwen heen on-

leverancier ervan.

aangeboden. Het risico van zo'n model is dat het baat vindt bij versterking van

vermijdelijk aan verandering onderhevig geweest. Ziekenhuizen zijn inmiddels grote instellingen geworden met een zeer breed zorgaanbod, zowel 'outpatient' als 'in hospital'. Dat vaak Engelse termen de werking beschrijven, kan gezien worden als de neerslag van neo-liberale en Angelsaksische in-

Ziekenhuizen zijn bedrijven geworden, en worden ook zo 'gerund'

illusie en suggestie, en niet in de eerste plaats bij de intrinsieke kwaliteit van het aanbod. Een meer extreme uitloper is het 'Disney-model' voor ziekenhuizen. Op basis van analyse van klanttevredenheid in pretparken worden hierin actiepunten benoemd om mensen de in een ziekenhuis door-

vloeden die een model creëerden dat

gebrachte tijd te laten beleven als een

zorg en wetenschap wil emulgeren met 'business'. Die 'vereconomisering'

Het idee van klantgerichte dienstver-

'memorabele gebeurtenis' die garan-

van de zorg heeft geleid tot nieuwe

lening rond een product (in casu 'ge-

deert dat zij als trouwe klanten zullen

'targets' die niet echt eigen zijn aan

zondheid') wordt gesteund door initia-

terugkeren.

zorg op zich, zoals marketing, concur-

tieven die de patiënt (of: de potentiële

reren en winstmaken.

klant) op een objectieve wijze willen

Hoewel wij de evolutie van ziekenhui-

informeren en behoeden voor 'slechte

zen naar efficiënt en veilig werkende

Ziekenhuizen zijn dus eigenlijk bedrij-

keuzes', zoals 'rankings' en keurmerk-

instellingen, onderhevig aan neutrale

ven geworden, en worden ook zo 'ge-

labels. Sommige denkpatronen verrui-

en

rund'. Zo verwordt het 'opvangen van

men het begrip 'patiënttevredenheid'

slechts kunnen toejuichen, dienen wij

patiënten' meer en meer tot het 'aan-

naar 'patiëntervaring'. Deze laatste

ons ervoor te behoeden dat wij de mo-

trekken van klanten' en raakt de term

term dekt een lading die diagnose en

rele en ethische kern van de verstrekte

'klantenbinding' stilaan ingeburgerd in

behandeling van ziekte overschrijdt.

zorg niet laten eroderen door krachten

het ziekenhuisjargon. Soms wordt zelfs

Hier wordt immers gerefereerd aan de

die op de keper beschouwd zuiver

in commerciële slogans gedacht, type

wijze waarop de patiënt het verblijf in

commercieel zijn. Aandacht maakt alles

'Ik keer tevreden terug'. Dit is eigen-

het ziekenhuis belééft. Dit sluit aan bij

mooier, inderdaad. En dat geldt niet

lijk een contradictio in terminis want

een ook Angelsaksisch geïnspireerde

enkel voor Zweeds design.

transparante

kwaliteitscontrole,

15

muze actueel

GEDRAGSVERANDERING VIA GEZONDHEIDSAPPS WISHFUL THINKING? Bijna elke dag is er wel een bericht over een nieuwe gezondheidsapp en het lijkt wel of ze de positieve toekomst van de gezondheidszorg verzekeren. Leiden gezondheidsapps tot gezond gedrag? Enkele bedenkingen.

P

rof. dr. Koen Kas' boek over de gezondheidszorg van morgen heet ‘Nooit meer ziek’. Kas stelt vast dat de geneeskunde door de technologie evolueert van

genezen naar ‘gezond houden’ en zelfs ’beter maken’. Hij heeft het over een gezondheidszorg gekenmerkt door 4 P’s: ‘Predictief, Participerend, Precies (of gePersonaliseerd) en Preventief’. Een toenemend aantal patiënten zoekt gezondheidsinformatie op via Google en er gaat bijna geen dag voorbij of er wordt weer een nieuwe app gelanceerd die toelaat je lichaamsfuncties en fysieke inspanningen te kwantificeren. In het spoor van bv. de al lang bestaande stappentellers houd je via een speciaal polshorloge, bril, armband, kledingstuk, tatoeage of via de smartphone bij hoeveel meter je hebt gejogd, hoe snel je hebt gelopen, welke weg je hebt afgelegd,… De ‘quantified self’ kan via self-tracking zijn eigen gezondheid monitoren (hartslag, bloeddruk, suikerspiegel, zweetsamenstelling, slaapkwaliteit, hersenactiviteit,…), aan zelfmedicatie doen of de hulp van een arts inroepen. Als hij mobiel toegang heeft tot zijn medisch dossier, dat zowel zijn eigen informatie als die van de artsen centraliseert, krijgt hij een totaalbeeld van zijn gezondheidstoestand en dat verhoogt de betrokkenheid en het gevoel van controle. Dat leidt dan weer tot ‘patient empowerment’.

Denken dat er een lineair verband is tussen gezondheidsapps en gezond gedrag is te eenvoudig.

Efficiëntere gezondheidszorg?

Betrokken patiënten met inzicht in hun zorgproces zijn doorgaans gemotiveerder om de behandeling effectiever uit te voeren en het bevordert dus de therapietrouw. Sommigen voorspellen dat de traditionele asymmetrische relatie tussen patiënt en arts door de technologie in evenwicht zal komen

16

ARCHITECTS &ARCHITECTS ENGINEERS &&ARCHITECTS ENGINEERS ENGINEERS

omdat de patiënt (en meer van thuis uit) de lead zal nemen in zijn zorgproces. Dit alles is, aldus Kas, het gevolg van de talrijke sensoren die vandaag ons lichaam en gedrag kunnen

VK delivers fully integrated architecture and engineering services for demanding healthcare clients worldwide who want to invest in healing environments in a constantly evolving society where our quality of life is under stress. www.vkgroup.be

monitoren en van het sociaal netwerk dat het internet is en dat toelaat kennis en ervaring te delen, zowel onder patiënten als patiënten met experts. Apps kwantificeren niet enkel, ze ondersteunen ook.

Gezondheidsapps kunnen potentieel nuttig zijn en ze afwijzen is zinloos.

UZ Brussel - The Landmark // VK services: masterplanning, architecture, structural engineering, infrastructure, building services, landscape design, interior architecture

Denk aan de app die je herinnert dat je een geneesmiddel moet nemen of het pilletje dat na inname automatisch een sms verstuurt. De hele evolutie zou leiden tot een effectievere, efficiëntere en minder dure gezondheidszorg doordat het accent verschuift naar preventie, doordat patiënten minder blind de hulp van zorgverstrekkers en zorgorganisaties inroepen en doordat de controle verhoogt en het aantal fouten vermindert.

Gedrag en gedragsverandering zijn complex

vraagt een inspanning en mensen zoeken doorgaans de weg van de minste weerstand. Dat kan gekoppeld worden aan

ad-vk-muze-20151130.indd 1

het concept van ‘cognitieve dissonantie’ van Festinger. Dat

Dit mag ons echter niet verleiden tot ‘technologische deter-

concept omvat de onaangename spanning die ontstaat bij

minisme’. Apps die als hulpmiddel fungeren (een afspraak

het kennisnemen van feiten of opvattingen die strijdig zijn

met de huisarts niet vergeten) zullen ongetwijfeld werken,

met een eigen overtuiging of mening, of bij gedrag dat strij-

maar het wordt complexer als het de bedoeling is dat een

dig is met de eigen overtuiging, waarden en normen. En ook:

gezondheidsapp tot een gedragsverandering van de patiënt

je krijgt toegang tot een massa informatie en gegevens, op

moet leiden. Gedrag is immers complex. De Reasoned action

het internet en via apps. Hoe interpreteer je die? Een huisarts

theory bijvoorbeeld geeft een beeld van welke elementen

moet soms de consultatie beginnen met allerlei verkeerde

het gedrag beïnvloeden en het basisidee ervan luidt: gedrag

interpretaties uit het hoofd van een patiënt te praten voor

kan beredeneerd zijn, maar is daarom nog niet redelijk. Veel

hij zelf aan de analyse kan beginnen. Data en informatie zijn

literatuur bevestigt de basisstelling van die theorie. Het gaat

niet gelijk aan kennis en interpreteren vraagt cognitieve vaar-

daarbij uiteraard niet om impulsief gedrag. Deze theorie

digheden. Niet iedereen is daar in dezelfde mate toe in staat.

stelt dat gedrag verandert in fasen: van intentie naar attitu-

Tot slot, niet alle gezondheidsapps leveren even betrouwbare

de en zo tot gedragsverandering. Of die gedragsverandering

gegevens.

blijvend is, is daarom ook nog niet zeker. Vanuit die optiek is denken dat er een lineair verband is tussen een gezondheids-

Dus? Gezondheidsapps kunnen potentieel nuttig zijn en ze af-

app en gezond gedrag te eenvoudig.

wijzen is zinloos. Maar denken dat het wondermiddelen zijn

De weg van de minste weerstand

die rechtstreeks leiden tot gezond gedrag of gedragsverandering is wishful thinking. Ook Kas noemt de mens “de zwakste

Natuurlijk kan inzicht in (on)gezond gedrag een oogopener

schakel” in het hele verhaal. En maar gelukkig ook dat een

zijn en aanzetten tot de intentie van een gedragsverandering.

mens niet zomaar via een app te sturen is.

Maar er is soms nog een grote afstand tussen de intentie, de attitude en de verandering zelf. Een gedragsverandering

EDGARD EECKMAN

17

30/11/2015

muze van naderbij bekeken

ZULLEN VROUWEN IN DE 21ste EEUW OPNIEUW VECHTEN VOOR

REPRODUCTIEVE CONTROLE DE TOEKOMST VAN FERTILITEIT ONDER DE LOEP

In 1978 werd dankzij Bob Edwards, Nobelprijswinnaar en VUB gastprofessor, Louise Brown geboren. Zij was de allereerste proefbuisbaby. 38 jaar later zijn technieken als ivf, ICSI en het inbanken van sperma- en eicellen uit hun taboesfeer gehaald. Maar liefst 1 op 12 kinderen wordt geboren via een of andere vruchtbaarheidsbehandeling. Fertiliteit is nog een jong medisch domein, toch zijn al heel wat mijlpalen gezet en ligt de toekomst nog open.

of vrouw een anatomisch of functio-

pie ondergaat en plaatsen we het weef-

neel probleem, dan werd dat opgelost.

sel terug wanneer de patiënt genezen

Wat nu meer begint door te dringen,

is”, zegt prof. Herman Tournaye.

is dat fertiliteitsklinieken een andere rol kunnen innemen. Behalve het cu-

De menopauze op pauze?

ratieve, komt ook het preventieve luik

Wereldwijd zijn er al vele kinderen ge-

aan bod”, zegt prof. Herman Tournaye,

boren na deze procedures en in sep-

diensthoofd van het Centrum voor Re-

tember werd in het UZ Brussel ook voor

productieve Geneeskunde (CRG) van

de eerste keer eierstokweefsel terug-

het UZ Brussel.

geplaatst bij een kankerpatiënt. “Hier-

Vruchtbaarheid bewaren na chemotherapie of radiotherapie

natuurlijke menstruele cycli krijgen.

Het zijn vrouwen die anders door hun chemotherapie in menopauze waren.

is de oncofertiliteit: een kruising tussen

Als je dat vaststelt dan vraag je je af of

een kankerbehandeling en vruchtbaar-

je met die fertiliteitspreservatie nog

heidsgeneeskunde. Het streeft naar

verder kunt gaan en preventiever kunt

het behoud van de vruchtbaarheid bij

werken”, aldus prof. Herman Tournaye.

kankerpatiënten die het risico lopen onvruchtbaar te worden door chemotherapie of radiotherapie. “Jaarlijks krijgen duizenden jonge vrouwen of mannen de diagnose van kanker. Als je vandaag die diagnose krijgt, dan zijn de vooruitvroeger. Via oncofertiliteit proberen we de vruchtbaarheid van mensen op lange termijn te bewaren en veilig te stellen. Daarom banken we niet alleen

België telt 34 ivf-klinieken. “De afgelo-

zaadcellen, maar nu ook eicellen en ei-

pen jaren werd in de fertiliteitsklinie-

erstokweefsel van de kankerpatiënt in

ken erg curatief gewerkt. Had een man

voor ze chemotherapie of radiothera-

18

rugplaatsing ondergaan, ook opnieuw

Een preventieve aanpak binnen het CRG

zichten op genezing vaak gunstiger dan

Van curatief naar preventief

bij bleek dat vrouwen die zo een te-

Via oncofertiliteit proberen we de vruchtbaarheid van mensen op lange termijn te bewaren en veilig te stellen.

“De afgelopen jaren werd in de fertiliteitsklinieken erg curatief gewerkt.

Wat begint door te dringen, is dat fertiliteitsklinieken een andere rol kunnen innemen”, zegt prof. dr. Tournaye.

“We weten dat de levensverwachting

een gevecht voeren voor hun repro-

van de vrouw in de nabije toekomst

ductieve controle, maar ditmaal om

Terugbetalingssysteem moet herbekeken worden

naar de 100 jaar gaat en dat een vrouw

hun leven aangenamer te maken”, ver-

De overheid moet ook meestappen in

rond haar 50 jaar in de menopauze

telt prof. Herman Tournaye

het preventieve denkpatroon. Het te-

komt. In de toekomst zullen vrouwen dus de helft van hun leven in menopauze doorbrengen en dat brengt een aantal kwalen met zich mee. Om dat te vermijden, zou je theoretisch bij vrouwen rond hun 35 jaar een stukje eierstok kunnen wegnemen en later staafjes eierstokweefsel onderhuids in de arm kunnen terugplaatsen om zo de

rugbetalingssysteem moet hier ook op

We kunnen met een vergrootglas naar cellen en hun genetisch materiaal kijken.

menopauze uit te stellen.

Een ander voorbeeld is het inbanken

afgestemd worden. “Bij ivf werken we momenteel met een forfaitair terugbetalingssysteem dat botst met de nieuwere doch efficiëntere technieken. Ook blijft de terugbetaling van de fertiliteitspreservatie bij jonge kankerpatiënten nog steeds onder de radar. Dat is iets wat snel aangepakt zou moeten worden”, besluit prof. Herman Tournaye.

ELLEN COOPMAN

beslissen wanneer ze kinderen hebben,

Genetisch testen zorgen voor ethisch dilemma

waarbij ze vaak nu een afweging naar

Ook de technologie en kennis bij het

• Het CRG van het UZ Brussel is

hun carrière toe moeten maken en

genetisch testen gaat steeds verder.

het grootste fertiliteitscentrum

sneller dan gedacht tegen hun ‘repro-

Prof. Herman Tournaye: “We gaan naar

in België en tekent voor bijna

ductief glazen plafond’ zitten. Bedrij-

de next-generation sequencing (NGS).

een kwart van de ivf-procedu-

ven als Apple en Facebook bieden deze

We kunnen a.h.w. met een enorm ver-

techniek aan bij hun vrouwelijke werk-

grootglas naar cellen en hun genetisch

• Het centrum was één van de pi-

nemers als een extralegaal voordeel.

materiaal kijken. ‘Fantastisch’ denk je

oniers toen in 1983 in België de

Sinds 2009 kunnen vrouwen in het

dan omdat je met heel wat informatie

eerste proefbuisbaby’s werden

UZ Brussel hun eicellen ook inbanken

preventief aan de slag kan gaan. Maar

en waarschijnlijk zal ook in België deze

het gaat hierbij vaak om ethische kwes-

• Het CRG maakte geschiedenis

trend niet tegen te houden zijn. Op

ties. Stel dat je als arts aan een vrouw

toen het in het begin van de

die manier zal fertiliteitspreservatie

kunt meedelen dat ze zwanger is, maar

jaren negentig de ICSI-techniek

gaandeweg niet enkel mensen helpen

tegelijk moet zeggen dat je in het ge-

lanceerde. Die techniek wordt

die een vruchtbaarheidsprobleem heb-

netisch materiaal van het embryo al

intussen wereldwijd toegepast.

ben, maar ook vrouwen die een oplos-

kunt achterhalen dat het kind een

sing willen voor het ‘reproductief gla-

meisje wordt en dat ze als late twinti-

zen plafond’. Anders gezegd: waar in

ger borstkanker zal krijgen. Wat doe je

Contactinformatie CRG:

de 20ste eeuw vrouwen het gevecht

dan als arts en vooral als moeder? Hier

Tel. 02 477 66 99

voerden voor de controle over hun re-

moet duidelijk over nagedacht worden.

crg@uzbrussel.be

productie via geboorteregeling, zullen

Anders kun je in een ethisch mijnenveld

www.brusselsivf.be

ze in de 21ste eeuw mogelijk opnieuw

terechtkomen.”

van eicellen zodat vrouwen zelf kunnen

res in ons land.

geboren.

19

muze BOEKBESPREKING

DE GODEN LOSSEN HET OP RIDENTEM DICERE VERUM

De gezondheidszorg is in volle ontwikkeling en dat loopt niet altijd van een leien dakje. Dat merken ook de goden die vanop hun hemeldek de stervelingen observeren.

Als Zeus op aarde Madame M. tijdens een gladde regenach-

uitgangspunt is (maar kwaliteit houdt ook in dat je geen me-

tige dag in een kop-staartaanrijding verwikkeld ziet, roept hij

dicijnen voorschrijft die patiënten niet nodig hebben of dat

in spoed de Raad der Goden samen. Nadat weergod Frank

je geen nutteloze scans bestelt…). Wie tussen de regels van

het hard te verduren krijgt, beslissen de goden om prof.

‘De goden lossen het op’ leest, merkt dat het boekje ook het

Aston Best naar de aardkloot te sturen in de hoop dat hij te-

kluwen aan regels en procedures aanklaagt dat de gezond-

rugkomt met een handleiding voor hoe de gezondheidszorg

heidszorg langzamerhand verstikt. Op die manier vormt het

beter georganiseerd kan worden. Professor Best is geen god,

boekje een bijtende analyse van de Belgische gezondheids-

maar een mens die zichzelf tot een god heeft verheven en

zorg. Een gezondheidszorg die gelukkig voor belangrijke

soms is het onderscheid niet te merken. Maar de prof wordt

veranderingen staat. En waar het uitgangspunt is zoals het

afgeleid van zijn godenopdracht en een en ander loopt uit

hoort te zijn: de patiënt staat centraal.

de hand. Tot zover de inhoud van ‘De goden lossen het op’.

Dit bijzondere boekje is uitgegeven door de Humanistisch‘De goden lossen het op’ werd geschreven door Edgard

Vrijzinnige Vereniging (HVV) n.a.v. de lancering van haar

Eeckman, communicatiemanager van het UZ Brussel en prof.

jaarthema ‘zorg’. Het boekje kost 12 euro en is te verkrijgen

dr. Marc Noppen, CEO van datzelfde ziekenhuis. Het boekje,

in de boekhandel en bij HVV (email: info@h_vv.be).

mooi geïllustreerd door Klaas Verplancke, is een plezante, absurdistische, soms bijtende analyse van de Belgische ge-

ELLEN COOPMAN

zondheidszorg in de vorm van een verhaal dat ook leuke lectuur kan zijn voor wie niet in de gezondheidszorg actief is.

Het verhaal is geïnspireerd op ware personages en gebeurtenissen en zijn soms zo herkenbaar dat het pijnlijk wordt.

Want, al lachend spreekt men de waarheid. Of om in godentaal te blijven: Ridentem dicere verum.

Een bijtende analyse

Win een exemplaar!

KMAN P P EN DE MEDAGRACR DN OEEC GODEN LOSSEN HET OP

Een kortverhaal dat soms geïnspireerd is door ware gebeurtenissen

© Illustraties: Klaas Verplancke

De auteurs brengen in hun boek hulde aan iedereen die in

Dankzij uitgever Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging

de gezondheidszorg werkt. Vlaanderen telt tal van zorgor-

(HVV) kan mUZe vijf exemplaren van het boek onder zijn

ganisaties waar tienduizenden professionals, vrijwilligers,

lezers verloten. Interesse? Stuur zo snel mogelijk een

familieleden en mantelzorgers elke dag het beste van zich-

mail naar de dienst communicatie van het UZ Brussel

zelf geven. Zij doen dit in situaties die niet altijd gunstig zijn

(communicatie@uzbrussel.be) en formuleer daarin kort

(wachten op VIPA-financiering voor broodnodige vernieu-

wat u zou veranderen in de gezondheidszorg wanneer u

wingen, voelt aan als wachten op Godot), waar ze keuzes

voor een dag God zou kunnen spelen. Een onschuldige

moeten maken (elke handeling administratief uitschrijven of

hand trekt de vijf gelukkigen uit de ingezonden mails.

die tijd spenderen aan patiëntenzorg?), en waar kwaliteit het

20

ACADEMISCH EN ANDER

NIEUWS Save the dates!

DEBAT: LOSSEN DE GODEN HET OP? Op donderdag 29 september organi-

G ARD EEC KMAN NO PPEN DE EDMARC GODEN LOSSEN HET OP

UZ Brussel Blogt!

- De een zijn nood, de andere zijn brood?

Prof. dr. Patrick Lacor is internist en voorzitter van de Reflectiegroep Biomedische Ethiek UZ Brussel.

seert de Humanistisch-Vrijzinnige Ver-

Een kortverhaal dat soms geïnspireerd is door ware gebeurtenissen

© Illustraties: Klaas Verplancke

eniging (HVV) een bijzondere bijeen-

- “Als ’t niet is, dan is ’t niet”

komst. Op die dag plant het HVV het

Edgard Eeckman is manager dienst communicatie van het UZ

startdebat van hun Jaarthema gezond-

Brussel. Hij is wetenschappelijk medewerker van CEMESO -

heidszorg. Onder leiding van journalist

VUB en doctoreert er over de patiënt-(huis)artsrelatie

Guy Tegenbos zullen Lieven Annemans (UGent), Paul Callewaert (Socialistische mutualiteiten), Peter Degadt (Zorgnet-

Lees de blogs via: blog.uzbrussel.be

Icuro), Marc Moens (Vlaams Artsensyndicaat) debatteren over de gezondheidszorg. Tijdens de avond wordt ook de publicatie ‘De goden lossen het op’ voorgesteld.

9de DIABETESSYMPOSIUM VOOR HUISARTSEN

PLAATS

Tijdens het negende diabetessymposium, dat exclusief voor

Faculteit geneeskunde en Farmacie

(auditorium Brouwer)

huisartsen georganiseerd wordt, ligt de nadruk op de prak-

Brussels Health Campus in Jette

tische aanpak van diabetes. “Nieuw bij deze editie is de mo-

UUR

ontvangst vanaf 19.00 uur,

gelijkheid tot interactieve deelname tijdens elke presentatie

aanvang programma 19.30 uur

via televoting. Hierbij worden opinies onmiddellijk binnen de

INSCHRIJVEN

Via mail secretariaat@h-vv.be,

spreekbeurt gereflecteerd wat tot boeiende, relevante dis-

of tel. 03 233 70 32

cussies leidt”, aldus prof. dr. Bart Keymeulen van de Diabeteskliniek van het UZ Brussel.

GENOMICS EVENEMENT: NGS 2016 BENELUX

WANNEER

1 oktober 2016

WAAR

UZ Brussel, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel

In november vindt het jaarlijks genomics evenement plaats in Brussel. Het event is het resultaat van een samenwerking

Tijdens het symposium komen de volgende onderwerpen

tussen Biotexcel, Genome Diagnostics Nijmegen en BRIGHT-

aan bod:

core. Tijdens de conferentie wordt gekeken naar de laatste

• de aanpak van type 2 diabetespatiënten met obesitas en

ontwikkelingen in het gebruik van Next Generation Sequen-

met niet-alcoholische steatohepatitis (NASH)

cing.

• huidletsels bij diabetes

Meer details over het programma en registratie is te vinden

• glucosemonitoring zonder bloedprik

via https://biotexcel.com/event/ngs-2016-benelux.

• kostenefficiëntie en terugbetalingscriteria van nieuwe medicatie in de behandeling van type 2 diabetes.

WANNEER

14 -17 november 2016

WAAR

Vrije Universiteit Brussel

Het volledige programma kunt u raadplegen

Laarbeeklaan 103, 1090 Brussel

op www.uzbrussel.be.

21

ACADEMISCH EN ANDER

NIEUWS Krachtige methode verbetering hormoonvrije vruchtbaarheidsbehandeling ontdekt Voor onvruchtbare koppels is ivf vaak de oplossing om kinderen te krijgen. Australische en Belgische (van het UZ Brussel en Vrije Universiteit Brussel) onderzoekers hebben ontdekt hoe ze de kansen van een vrouw op

John Stobo Prichard Award voor prof. dr. Anna Jansen

een zwangerschap kunnen verbeteren met een minder invasief en goedkoper alternatief. Die behandeling ge-

Op 4 mei 2016 ontving prof. dr. Anna Jansen de John Sto-

bruikt geen hormonale medicijnen, maar groeifactoren

bo Prichard Award op het International Child Neurology

om de bestaande vruchtbaarheidsbehandeling in-vitro

Congress in Amsterdam voor haar werk over hersenmal-

maturatie te verbeteren.

formaties. Prof. Jansen is kliniekhoofd kinderneurologie in het UZ Brussel en is o.a. aangesloten bij de Research

“Ook al is verbeterde techniek momenteel nog niet be-

group Neurogenetics.

schikbaar als behandeling, toch is dit een belangrijke stap in de fertiliteit. De techniek zal nl. vermijden dat de

De John Stobo Prichard Award Lecture wordt uitgereikt

vrouw zichzelf hoge dosissen hormonen moet toedie-

door de ICNA (International Child Neurology Association)

nen”, zeggen prof. dr. Johan Smitz en prof. dr. Michel De

aan een kinderneuroloog die een belangrijke bijdrage

Vos van het UZ Brussel. Zij werkten mee aan het inter-

heeft geleverd aan klinisch/basis wetenschappelijk on-

nationale onderzoek.

derzoek. De Award Lecture is genoemd naar dr. John Stobo Prichard, de eerste Voorzitter van ICNA. Hij was één van de grondleggers van de pediatrische neurologie en ICNA. Het was prof. dr. Linda De Meirleir die prof. dr.

Jansen nomineerde voor de prijs.

Transflux

The Standard in Contrast Administration

P&R MEDICAL High Tech Science Park 1/13 University Hasselt 3590 Diepenbeek Belgium +32 (0)11 23 46 81 +32 (0)11 23 46 82 www.prmedical.be

22

IRIS Facility U begeleiden in uw multi-service aanpak : rendabel, duurzaam en imagoversterkend ! www.iris.be wellbeing@work IRIS Facility

Bazellaan 5 - 1140 BRUSSEL - Tel. : 02 204 03 00 - info@iris.be

ANNONCE A4-NL-FACILITY SERVICE_UZ Brussel - Magazine Muze 2016.indd 1

19/02/16 13:16

Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine voor de huisarts.

Redactionele coördinatie en eindredactie: Ellen Coopman en Edgard Eeckman.

Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Piérard, Jan Schots, Ellen Coopman, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers.

In dit nummer staan redactionele bijdragen van Ellen Coopman, Edgard Eeckman, Patrick Lacor, Stijn Lochy, Marc Noppen, Jean-Paul Van Bendegem, Jurn Verschraegen, Jan Versijpt.

De foto’s in dit nummer o.m. zijn van: Edgard Eeckman, Bart Moens en Petra Van San. De illustratie van het boek ‘De goden lossen het op’ werd gemaakt door Klaas Verplancke.

De illustratie van www.onthoumens.be werd gemaakt door Ilah.

De vormgeving werd verzorgd door DADDY KATE. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.

Hebt u een vraag of suggestie voor de redactie?

Mail naar: muze@uzbrussel.be of telefoneer naar de dienst Communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 80.

Wilt u zich abonneren op mUZe of een adreswijziging doorgeven, mail dan naar communicatie@uzbrussel.be mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel.

Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Vacatures: www.werkeninhetuzbrussel.be Volg het ziekenhuis ook op twitter, facebook, Google+ en via de blog http://blog.uzbrussel.be www.facebook.com/UZBrussel en www.twitter.com/uzbrussel ( @uzbrussel )

Adverteren in m

UZe?

Contacteer Publiest Be lgië op telefoon nummer 0484 08 91 55