muze
22
HET MEDISCH MAGAZINE VAN HET UZ BRUSSEL Driemaandelijks JUNI 2012
6 ziektebeeld Multiple sclerose
10 interview met huisarts in Merchtem Jan Kartounian
16
ACTUEEL
Reisplannen? Ga langs bij de huisarts of de Travel Clinic WIN één van de
3 exemplaren van ‘Baby blue, zinderend leven: van diepvriesei tot levende proefbuis’ pag. 25
WIN één van de 3 exemplaren van Een Goede Dood pag. 27
Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218
Vanaf 2 juli online Vanaf 16 augustus op campus Etterbeek en Jette INSCHRIJVINGEN 2012-2013 Alle info: www.vub.ac.be/inschrijvingen
Voorwoord
Reflectie over waarden
Het is goed én nodig om af en toe eens stil te staan bij
De maatschappij van vandaag maakt dit alles erg moeilijk.
Waarden. Bij die dingen, die het alledaagse overstijgen,
De ‘andere’, dat is de vijand. L’enfer, c’est les autres. De Isla-
en ons (zouden moeten) drijven. En hoe we hierover keuzes
miet. De Homo. De Waal. Le Flamand. De Jood. De Filippijn.
maken. Zeker in een tijdperk van instant genoegens.
De Katholiek. De… Vrijzinnige. Iedereen is altijd ergens een minderheid, een zwakke… Is het ooit anders geweest?
Heel af en toe, word je er door de omstandigheden zelfs toe verplicht. De manier waarop de waarden worden toegepast,
De maatschappij, dat zijn uiteindelijk u en ik, niet de ‘ànde-
wordt je dan deels opgedrongen. Door de buitenwereld bij-
ren’. En heeft een medemens een probleem met handelen
voorbeeld die genuanceerde feiten te vaak eenzijdig verslaat:
en Waarden, laat ons dan niet het hoofd afwenden, zwijgen,
òf zwart, òf wit. Nu. Instant communicatie. Tijd voor reflectie,
vergoelijken en hopen dat ‘een ander’ het wel zal oplossen…
is er dan nauwelijks.
Waarden mogen geen dode letter zijn. Ze zorgen ervoor dat onze samenleving meer is dan ‘Brood en Spelen’. Waarden
Onze Universiteit, ons ziekenhuis, is immers gebouwd op
zijn nodig voor de wereld die we bouwen, de wereld van
Waarden. Vrij-denken. Respect en tolerantie, voor iedere
onze kinderen. Daarom ook zijn ze veel meer waard dan
anders-denkende of -doende. Voor elkaar dus, want uiteinde-
instant reflectie.
lijk is iederéén ‘anders’. Onze stichters zijn hiervoor – letterlijk - op straat gekomen, hebben hiervoor gestreden.
Reflectie, betekent ook: naar jezelf kijken en oordelen of je
En we are here to stay…
je Waarden naar je eigen aanvoelen hebt gerespecteerd. Immers, de enige, echte Rechter ben je zelf.
De boodschap? Nooit vergeten waarvoor we staan. En ernaar handelen. Behandel de andere, zoals je zelf wil behandeld worden.
Prof. dr. Marc Noppen Gedelegeerd bestuurder
Reageren ? Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be. Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.
3
inhoud
16
actueel
Reisplannen? Ga langs bij de huisarts of de Travel Clinic
10
Muze sprak met ‌ Huisarts in Merchtem Jan Kartounian
4 MUZE juni 2012
In dit nummer 6
ziektebeeld Multiple sclerose
VOORWOORD Reflectie over waarden
3
ZIEKTEBEELD Multiple sclerose
6
MUZE SPRAK MET… Huisarts in Merchtem Jan Kartounian
10
VAN DICHTERBIJ BEKEKEN Fertiliteitspreservatie: hoop aan patiënten 13 met oncologische aandoeningen en onvoltooide kinderwens ETHISCHE REFLECTIE Phronesis 12
13
VAN DICHTERBIJ BEKEKEN Fertiliteitspreservatie: hoop aan patiënten met oncologische aandoeningen en onvoltooide kinderwens
ACTUEEL • Reisplannen? Ga langs bij de huisarts of de Travel Clinic • Nieuwe techniek tegen ruptuur aneurysma in aortaboog COLUMN Niet 32, maar 31
16 17
19
ACHTER DE SCHERMEN Patiëntenbegeleiding 20 KLINISCH EN ACADEMISCH NIEUWS 22 COLOFON 28
5
ziektebeeld
Multiple sclerose een mysterieuze aandoening met De oorzaak van de MS blijft onduidelijk. Men weet ook niet precies hoelang de ziekte al bestaat. De eerste concrete beschrijvingen zijn pas terug te vinden in werken die zijn gepubliceerd in het begin en midden van de 19de eeuw. Uit het wereldwijde distributiepatroon blijkt MS het meest voor te komen in Noord-Europa, Noord-Amerika, Zuidoost-AustraliÍ en Nieuw-Zeeland. Het treedt het minst op in tropische en subtropische gebieden. In onze regio’s treft de ziekte ongeveer 1 op 1000 personen.
6 MUZE juni 2012
muze Ziektebeeld
opvallend distributiepatroon Het heersend dogma is dat MS een auto-immuun ziekte is, veroorzaakt door T cellen gericht tegen eiwitten van de centrale myeline. Echter, het immuun repertoire van mensen met MS is niet opvallend verschillend van dat van gezonde mensen, zodat andere factoren een rol moeten spelen. Een hypothese die schoorvoetend wat weerklank krijgt, is dat MS mogelijk primair een ziekte van het centrale zenuwstelsel is en dat inflammatoire reacties secundair zijn.
Erfelijkheid versus omgevingsfactoren Er bestaat een genetische voorbeschiktheid om de ziekte te krijgen, maar omgevingsfactoren blijken een veel belangrijkere rol te spelen. Er wordt in eerste instantie gedacht aan een infectieus agens. ‘Het oorzakelijke virus’ is echter nog niet gevonden. Epidemiologisch zijn er aanwijzingen voor een mogelijke associatie met het Epstein Barr Virus (EBV). Vermits de overgrote meerderheid van de mensen besmet zijn met EBV en slechts een zeer kleine minderheid ooit MS zal ontwikkelen, moeten echter andere factoren een cruciale rol spelen in het ontstaan van MS. Lage bloedspiegels van vitamine D en roken zijn ook geïdentificeerd als mogelijke risicofactoren voor het ontwikkelen van MS.
Witte vlekjes op de MR scan MR scans van de hersenen laten typisch hyperintense letsels in de witte stof zien (zie illustratie). Echter, gelijkaardige letsels kunnen voorkomen bij andere ziektetoestanden, en zelfs bij mensen die geen evidente ziekte hebben. MS is nog steeds in eerste instantie een klinische diagnose, waarbij de MR scan van de hersenen en het ruggenmerg enkel ondersteuning bieden aan de klinische diagnose.
Lage bloedspiegels van vitamine D en roken zijn ook geïdentificeerd als mogelijke risicofactoren voor het ontwikkelen van MS.
7
muze Ziektebeeld
Bij de meeste mensen begint de ziekte met opstoten van
De diagnose
neurologische symptomen gevolgd door volledig of onvol-
MS vergt van bij het stellen van de diagnose een multidisci-
ledig herstel, de zogenaamde 'relapsing remitting MS'.
plinaire aanpak. Sommige neurologen denken vaak in eerste
Deze opstoten worden veroorzaakt door focale demyeli-
instantie aan het opstarten van immunomodulerende
nisatieletsels (geven de witte vlekjes op de MR scan). Deze
medicatie. Dat heeft te maken met een strategie die door
fase wordt bij de meerderheid gevolgd door een langzame
de farmaceutische industrie wordt opgedrongen: ”Zo snel
progressieve achteruitgang, de 'secundair progressieve MS'.
mogelijk behandelen”. Er is echter geen evidentie dat dit
Een minderheid van de patiënten lijdt aan een 'primaire pro-
de juiste handelswijze is. MS is een chronische levenslange
gressieve MS', gekenmerkt door een langzame progressie
aandoening en het is dus belangrijk eerst alles op een rijtje
van overwegend motorische symptomen zonder duidelijke
te zetten en grondig te bespreken. Vaak hebben patiënten
opstoten. Er zijn nu voldoende aanwijzingen dat de verschil-
veel vragen. Hierbij hebben niet alleen de neuroloog, maar
lende beloopsvormen expressievormen zijn van eenzelfde
ook de MS-verpleegkundige en, in functie van de behoefte,
ziektebeeld. De progressieve fase wordt veroorzaakt door
de psycholoog een belangrijke rol te vervullen. Goed
een trage diffuse degeneratie van axonen (zenuwcellen).
afstemmen met de huisarts is hierbij zeer belangrijk. Het
Nieuw Center for Neurosciences Onlangs werd op de medische Campus van
toenemen. De kennis van de pathofysiologie
de Vrije Universiteit Brussel in Jette het
van de meeste van deze aandoeningen is echter
gloednieuwe C4N (Center for Neurosciences)
nog steeds zeer beperkt. Het ontrafelen van het
plechtig geopend. Het nieuw centrum groepeert
functioneren van ons brein blijft een enorme
en coördineert het fundamenteel en klinisch
uitdaging voor wetenschappers.
neurowetenschappelijk onderzoek aan de VUB en het UZ Brussel. Onderzoeksthema's die in
Aan het hoofd van het C4N (Center for
het centrum aan bod komen zijn o.a. epilepsie,
Neurosciences) staan de professoren
multiple sclerose, neurovirologie, stroke, de
Jacques De Keyser, diensthoofd neurologie
ziekte van Parkinson, mentale aandoeningen,
van het UZ Brussel, en Yvette Michotte,
centrale regulatie van perifere aandoeningen en
hoofd van de onderzoeksgroep Experimentele
de invloed van sport/beweging op de hersenen.
Neurofarmacologie binnen het Farmaceutisch Instituut. De Geneeskundige Stichting Koningin
Neurologische en mentale aandoeningen
Elisabeth (GSKE) is medefinancier van het project.
zijn wereldwijd één van de belangrijkste
Prinses Astrid is erevoorzitster van de GSKE en
bedreigingen voor de volksgezondheid. Gezien
woonde de inhuldigingsplechtigheid bij.
de huidige leeftijdspiramide en het verhogen van de levensverwachting, zal de impact ervan
8 MUZE juni 2012
Meer info op www.c4n.be
muze Ziektebeeld
Tot op vandaag bestaat er geen medicatie om de progressieve achteruitgang bij zowel secundaire als primair progressieve MS tegen te gaan. Momenteel (2012-2015) loopt er in Vlaanderen een door het IWT (Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie) gesponsorde studie met fluoxetine (www.fluoxetinebijmultiplesclerose.be ). Opstoten kunnen worden behandeld met hoge dosissen corticosteroïden, gewoonlijk gebruikt men hiervoor methylprednisolon 500-1000 mg gedurende 3 tot 5 dagen. Naargelang van de klachten van de patiënt bestaan er mogelijkheden om spasticiteit, neurogene blaas, pijn, obstipatie, depressie, vermoeidheid en dergelijke, symptomatisch te behandelen.
Tot op vandaag bestaat er geen medicatie om de progressieve achteruitgang bij zowel secundaire als primair progressieve MS tegen te gaan. Praktische weetjes In tegenstelling tot wat vroeger werd gesuggereerd, zijn vaccinaties niet tegenaangewezen. De jaarlijkse griepprik wordt zelfs aanbevolen, omdat het doormaken van een griep een ernstige opstoot kan uitlokken. Heelkundige interventies en algemene en epidurale anesthesie gaan niet gepaard met een verslechtering van de ziekte. Er is geen medische reden voor vrouwen met MS om geen kinderen te opvolgen van de patiënt gebeurt ook best via het multi-
krijgen; de zwangerschap is gewoonlijk een periode waar op
disciplinair team waarvan ook een revalidatiearts, oogarts,
natuurlijke wijze opstoten worden onderdrukt.
uroloog, kinesist, ergotherapeut, logopedist en maatschappelijke assistent (bijv. van de MS Liga) deel uitmaken.
Prof. dr. Jacques De Keyser Dr. Melissa Cambron
‘Disease-modifying’ behandeling
Mevr. Annick Van Merhaegen - Wieleman
Immunomodulerende behandelingen zijn gedeeltelijk effectief in het verminderen van de opstoten en het optreden van nieuwe focale letsels op de MR scan van de hersenen. Over lange termijneffecten kan weinig worden gezegd. De eerstelijnsbehandelingen, beta interferonen en glatirameer, lijken relatief veilig. De tweedelijnsbehandelingen, natalizumab en fingolimod, brengen meer veiligheidsrisico’s met zich mee. Het starten van een immunomodulerende behandeling moet een afgewogen en geïnformeerde beslissing zijn die de patiënt neemt ondersteund door zijn behandelende neuroloog.
9
muze sprak met …
“Je hebt soms het gevoel dat men de huisarts in een keurslijf wil krijgen.”
Dr. Jan Kartounian praat rustig, neemt de tijd om na te denken voor hij antwoordt. En het valt mij op dat hij niet in extremen spreekt, maar overwogen en genuanceerd. Daar hebben de roots van deze huisarts wellicht iets mee te maken, zichtbaar aan de Vlaamse roepnaam en de vreemde achternaam.
Dr. Kartounian houdt niet toevallig praktijk in Merchtem, daar heeft hij zijn echtgenote gevonden. Zelf is hij in 1947 geboren in Etterbeek en in 1972 studeerde hij als arts af aan de ULB. Na 1,5 jaar legerdienst in Keulen begon hij met een solopraktijk in 1975, op 3 maart, hij weet het nog heel precies. Jan Kartounian: “In die tijd waren groepspraktijken nog niet zo gebruikelijk als nu. In 1982 kwam er één arts bij en vandaag zijn we met drie. Ik koos voor een geleidelijke evolutie. Door het feit dat ik een opleidingspraktijk had, ging het steeds over artsen die stage bij mij deden en die ik dus al kende. Het grote voordeel van een groepspraktijk is dat ik het kan combineren met andere zaken en dat zou als solo-arts veel moeilijker zijn”. Dr. Kartounian is ook professor aan de vakgroep huisartsgeneeskunde van de faculteit geneeskunde & farmacie van de VUB en is er eveneens coördinator van de stages huisartsgeneeskunde. “De praktijk combineren met lesgeven, is een goede remedie tegen burn-out”, zegt hij daarover.
10 MUZE juni 2012
muze muze sprak met …
Zijn filosofische ingesteldheid staat een kritische houding
Huisarts Jan Kartounian in Merchtem
echter geenszins in de weg. Jan Kartounian: “Er is duidelijk teveel bemoeienis van de overheid en door allerhande verenigingen en organisaties. Ik begrijp dat men de zorg efficiënter wil maken en dat daarvoor regels nodig zijn. Maar sommige modellen, zoals de zorgtrajecten, die er op papier misschien goed uitzien, werken in de praktijk soms minder goed. Een team van wetenschappers bouwt een theoretisch model uit en dat wordt niet altijd voldoende uitgetest voor het wordt gelanceerd. Het is goed bedoeld, maar creëert veel onnodige administratie en verandert in de praktijk weinig. De patiënt haalt zijn streefwaarde voor glycemie nu eenmaal niet door het ondertekenen van een contract. Je hebt soms het gevoel dat men de huisarts in een keurslijf wil krijgen. Het is niet de bedoeling om ons te ambeteren, maar het komt er wel op neer. Dat geldt natuurlijk niet voor alle regels.”
“Patiënten zijn nog steeds patiënten” Ik ben een voorstander van evidence based geneeskunde. En het is uitstekend dat we richtlijnen krijgen die als een soort algemeen aanvaarde consensus gelden... Maar het is niet denkbeeldig dat ze onze blik op de patiënt gaan verwringen en onze eigen observaties in de weg gaan staan omdat het denkwerk door anderen werd gedaan. Het is mijn overtuiging dat wij, artsen, altijd kritisch naar de feiten moeten blijven kijken en steeds de theorie aan de praktijk moeten toetsen. Dat is zo als je 40 jaar ervaring hebt met
Relativeren
patiënten. Ik vind huisartsen veel vrijer dan specialisten
Jan Kartounian kijkt eerder filosofisch tegen de dingen aan:
omdat ze over meer invalshoeken beschikken om de patiënt
“Als je de patiënt zijn zeg laat doen en je tracht te begrij-
te benaderen. Ze staan ook veel dichter bij de mensen.
pen wat zijn drijfveren zijn en waarom hij ongerust is, is er
Ze zijn niet meer 'Meneer Doktoor' van 50 jaar geleden.
doorgaans geen probleem. Ik kom vanuit een multiculturele
Maar zoals Camus zei: "Il faut refuser d'être Dieu pour
achtergrond en ben daardoor gewoon om op een andere
devenir un homme."
manier naar zaken te kijken. Ik heb geleerd om te relativeren”. Waar komt dat relativeringsvermogen vandaan?
Edgard Eeckman
Dr. Kartounian: “Mijn moeder was een Vlaamse, maar mijn vader was van Armeense afkomst en ook filosofisch aangelegd. Hij had een pedagogische opleiding. Zijn diploma werd echter in België niet erkend en dus begon hij een groentewinkel in Elsene. Onder meer door hem zie ik altijd de verschillende kanten van een verhaal”.
“Ik zie altijd de verschillende kanten van een verhaal”.
11
ethische reflectie
Phronesis een toenemend aantal patiënten, een plethora aan administratieve regels, de voortdurend evoluerende informatietechnologie en de alsmaar luidere roep naar economische responsabiliteit.
Patrick Lacor is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel
Wij voelen intuïtief aan dat er achter ‘professionalisme’ meer schuilgaat dan enkel ‘aan geneeskunde doen’ Het proces van assimilatie van alle elementen van medisch professionalisme is er dus een van lange adem, dat start ‘in de schoolbanken’ en dat op de keper beschouwd nooit stopt. Zowel de medische wetenschap als de conjunctuur waarin die als medisch be-
Van wie geneeskunde als beroep
voor het welzijn en de waardigheid
roep wordt toegepast, blijven immers
beoefent, kan zonder meer gezegd
van ieder individu, het engagement
onderhevig aan verandering. Profes-
worden dat hij of zij professioneel
en de inzet voor de maatschappij en
sionalisme is dus geen licht begrip. In
met dit vak bezig is. Maar aan de
het tegemoetkomen aan de basiseisen
een poging om de essentie ervan in
analyse van dit voor de hand liggend
die het beroep op zich stelt, zoals het
één woord weer te geven, hanteert
concept kan nog een dimensie worden
beheersen van specifieke kennis en
men de term phronesis, ontleend aan
toegevoegd, namelijk die van wat in
vaardigheden en het onderhouden
de filosofische traditie van Aristoteles
de Angelsaksische literatuur ‘profes-
van collegialiteit bij professionele con-
en staand voor ‘praktische wijsheid’.
sionalism’ wordt genoemd en het
tacten. Als men elk van deze onder-
Men verwerft deze progressief, door
makkelijkst kan vertaald worden als
delen verder opsplitst in elementaire
ervaring en voortdurende reflectie,
‘professionalisme’. Dit begrip uitleg-
bekwaamheden en attitudes, bekomt
waarbij een niet onbelangrijke taak
gen in de context van het beroep van
men een lange lijst van kwaliteiten die
van voorbeeldfunctie toegeschreven
geneeskunde, is echter moeilijker
strikt genomen in een beperkte tijds-
wordt aan leermeesters, namelijk …
dan het lijkt. Wij voelen intuïtief aan
spanne moeten verworven worden
professionele artsen.
dat er achter ‘professionalisme’ meer
(zelfs al beschouwt men een opleiding
Als zorgverstrekkers zijn wij dus leerling
schuilgaat dan enkel ‘aan genees-
van zes jaar nog als langdurig). En als
en leermeester tegelijkertijd. Wat de
kunde doen’ maar hoe definiëren wij
de arts zich al deze competenties zou
noodzaak impliceert om ons bewust te
dat? Verschillende auteurs hebben om-
eigengemaakt hebben op het ogenblik
zijn van de grenzen van ons kennen en
schrijvingen van medisch professiona-
waarop de beroepscarrière start, dan
kunnen en ons te blijven onderwerpen
lisme gepubliceerd. Zij formuleren dan
moet nog afgerekend worden met
aan kritische zelfontleding.
kernwaarden die samen een soort lexi-
de erosie onder invloed van allerlei
con vormen van de essentiële compo-
al dan niet verwachte factoren eigen
nenten van medisch professionalisme.
aan de ‘real world’ waarin het beroep
Daarbij worden vernoemd: het respect
bedreven wordt, zoals werkdruk door
12 MUZE juni 2012
Prof. dr. Patrick Lacor
van dichterbij bekeken
Fertiliteitspreservatie : hoop voor patiënten met oncologische aandoeningen en onvoltooide kinderwens De overlevingskans na kanker op jonge leeftijd is in de afgelopen decennia sterk verbeterd. Na een behandeling met chemo- en/of radiotherapie is onvruchtbaarheid echter een vaak voorkomende bijwerking. Nieuwe inzichten en ontwikkelingen in de voortplantingsbiologie en reproductieve geneeskunde hebben het mogelijk gemaakt om bij deze patiënten en bij patiënten met auto-immuunaandoeningen sperma, eicellen en gonadaal weefsel preventief in te vriezen vooraleer zij een gonadotoxische behandeling ondergaan. Bij mannen bestaat al lange tijd de mogelijkheid om sperma
groep BITE (Biology of the Testis) van de VUB wordt onder
in te vriezen en te bewaren voor toekomstig gebruik. Bij
leiding van prof. dr. Herman Tournaye onderzoek verricht
prepubertaire jongens is dit niet mogelijk, maar kunnen wel
op de voorlopers van zaadcellen (ook spermatogoniën ge-
de voorlopers van zaadcellen worden ingevroren. In het
noemd). Daardoor moet het binnen afzienbare tijd mogelijk
Centrum voor Reproductieve Geneeskunde (CRG) van het
worden om bij deze jonge patiënten teelbalweefsel na
UZ Brussel wordt al sinds enkele jaren teelbalweefsel van
vriesbewaring te transplanteren, waarna nieuwe zaadcellen
deze jonge patiënten ‘ingebankt’. Binnen de onderzoeks-
ontstaan.
13
muze van dichterbij bekeken
Eicellen invriezen kan Eierstokweefsel preventief invriezen om na genezing te
Door een oordeelkundige combinatie van hogerop genoem-
transplanteren is al meerdere jaren een van de speerpunten
de technieken kan de aanpak perfect worden aangepast
voor wetenschappelijk onderzoek in het Laboratorium voor
aan de specifieke situatie van elke individuele patiënt(e),
Folliculaire Biologie (onderzoeksgroep FOBI), onder leiding
om de kans op het behoud van vruchtbaarheid na chemo-of
van prof. dr. J. Smitz. Wereldwijd is al bij enkele tientallen
radiotherapie zo hoog mogelijk te maken.
patiënten ingevroren eierstokweefsel getransplanteerd. Tot nu toe zijn al twintig kinderen geboren bij vrouwen die voordien door gonadotoxische therapie steriel waren geworden. In het CRG is het sinds kort ook mogelijk om niet alleen embryo's (bij patiënten die een partner hebben) maar ook eicellen efficiënt in te vriezen. Dat betekent vooral een belangrijke doorbraak voor jonge vrouwen die geen partner hebben. Doorgaans worden eicellen verkregen na hormonale stimulatie van de eierstokken. Bij sommige aandoeningen, zoals hormoongevoelige tumoren, of indien het tijdsbestek voor cryopreservatie zeer kort is, is het niet mogelijk om de klassieke hormonale stimulatie toe te passen die ook voor een IVF-behandeling gebruikt wordt. In deze gevallen kunnen nu ook onrijpe eicellen worden geoogst, die na rijping in vitro (in-vitro maturatie of IVM) kunnen uitrijpen om vervolgens te worden ingevroren. Indien de patiënte een partner heeft, kan voorgesteld worden om de embryo’s in te vriezen die ontstaan na bevruchting. Dankzij deze nieuwe ontwikkelingen, die door wetenschappelijk onderzoek binnen het CRG, BITE en FOBI verder oppuntgesteld worden, neemt het UZ Brussel het voortouw in het domein van de fertiliteitspreservatie. De grootste troef is de beschikbaarheid van al deze bovengenoemde technieken binnen één centrum, want dat is uniek voor België.
14 MUZE juni 2012
Al 20 kinderen geboren bij vrouwen die voordien door gonadotoxische therapie steriel waren geworden.
muze van dichterbij bekeken
Een multidisciplinaire aanpak en een snelle, efficiënte be-
Duidelijke informatie over de mogelijkheden van fertiliteits
handeling op maat vormen de sleutelwoorden van het team
preservatie in UZ Brussel, zowel voor de patiënt als voor
dat instaat voor fertiliteitspreservatie binnen UZ Brussel.
de verwijzende arts, zal binnenkort ook beschikbaar zijn op
Aangezien na het stellen van de diagnose van kanker vaak
de webstek van het team: www.brusselsoncofertility.be.
slechts enkele dagen tot maximaal twee weken kan ge-
Momenteel is alle informatie met betrekking tot fertiliteits-
wacht worden met de start van de chemo- en/of radiothera-
preservatie nog te vinden op:
pie, is het van cruciaal belang dat de patiënte op zeer korte
www.brusselsivf.be/freezing
termijn wordt ingelicht over de mogelijkheden van fertiliteitspreservatie. Ze kan dan na duidelijke informatie de be-
Prof. dr. Michel De Vos
handeling of combinatie van behandelingen ondergaan die een maximale kans beoogt op vruchtbaarheid na genezing. De coördinator van het team, mevrouw Ellen Van Moer, heeft als taak het behandelingsproces zo snel mogelijk te laten verlopen en het overleg tussen artsen, onderzoekers en embryologen binnen het CRG, FOBI en BITE en anderzijds (kinder)oncologen, (kinder)hematologen, (kinder)chirurgen, radiotherapeuten, paramedici, psychologen en huisartsen in goede banen te leiden. Ze staat bovendien in voor de opvang, counseling en follow-up van de patiënten.
Meer informatie Ellen Van Moer Coördinator oncofertility Centrum voor Reproductieve Geneeskunde +32 2 477 66 48 of +32 24 77 40 44 ellen.vanmoer@uzbrussel.be
Binnen de onderzoeksgroep BITE (Biology of the Testis) wordt onder leiding van prof. dr. Herman Tournaye onderzoek verricht op spermatogoniën.
Prof. dr. H. Tournaye Diensthoofd CRG en hoofd onderzoeksgroep BITE +32 24 77 66 60 Prof. dr. J. Smitz Directeur Laboratorium voor Folliculaire Biologie en hoofd onderzoeksgroep FOBI +32 24 77 50 50 Dr. Greta Verheyen Hoofd IVF Labo Prof. dr. M. De Vos Kliniekhoofd Centrum voor Reproductieve Geneeskunde Dr. D. Stoop Kliniekhoofd Centrum voor Reproductieve Geneeskunde Dr. V. Vloeberghs Resident Centrum voor Reproductieve Geneeskunde
15
actueel
Reisplannen? Ga langs bij de huisarts of de Travel Clinic Nu de zomermaanden eraan komen, beginnen we met zijn allen stilaan uit te kijken naar een welverdiende vakantie, en velen onder ons zullen ook naar het buitenland vertrekken. Meer en meer worden er ook exotische oorden opgezocht. Met al de planning die bij zo'n reis komt kijken, verliezen we echter best onze gezondheid niet uit het oog. Eén reiziger op twee krijgt tijdens het verblijf in het buitenland te maken met een of andere kwaal en één op tweeduizend moet zelfs gerepatrieerd worden.
tenland soms nog vaker voor dan in Europa. Je rijdt beter niet, of zo weinig mogelijk ’s nachts. Je last best voldoende rustpauzes in en een defensieve rijstijl is het verstandigst, aangezien in andere landen de rijgewoontes wel eens kunnen verschillen. Sommige mensen hebben meer angst voor allerlei 'vreemde infecties' die ze zouden kunnen oplopen op reis. Nochtans is hun aandeel in het aantal ernstige medische problemen op reis eerder gering.
REiziGERsdiaRREE KoMT MEEsT vooR De meest voorkomende infectie op reis is reizigersdiarree. Vaak is dit probleem echter eerder 'vervelend' dan echt gevaarlijk. Bij het voorkomen van reizigersdiarree spelen elementaire hygiënische maatregelen een belangrijke rol. Eenvoudigweg je handen wassen voor je aan tafel gaat, is best een gewoonte. Water drink je best uit flessen; als het water gekookt heeft, is het in principe ook veilig.
"Voorkomen is beter dan genezen", en je kan beter goed
Met rauw voedsel, salades of ongeschild fruit moet je toch
voorbereid op reis vertrekken. Ziekte tijdens je reis of na-
een beetje oppassen. Bij gekookt of gebakken voedsel loop
dien, kan niet alleen een spelbreker zijn, maar is in sommige
je veel minder risico op diarree. Al bij al is het aangewezen
gevallen zoals bij malaria ook gevaarlijk. Reisgeneeskundig
je gezond verstand te gebruiken bij wat je eet, en je kan
advies voor je vertrekt, zeker naar 'exotische oorden', is dan
gerust ook genieten van de buitenlandse keuken.
ook een aanrader. Voor sommige bestemmingen blijken specifieke vaccinaties of geneesmiddelen ter preventie van
Een ander frequent probleem op reis zijn huidaandoenin-
malaria noodzakelijk, en voor je op reis vertrekt, is het vaak
gen, vandaar dat we onze huid best goed beschermen met
aangeraden eerst reisgeneeskundig advies in te winnen.
zonnecrème en eventueel met een insectenrepellent.
Daarvoor kan je terecht bij de huisarts, of in de Travel Clinic. Bij het geven van een reisgeneeskundig advies, zal de arts De kans op medische problemen op reis is reëel: één reiziger
niet enkel kijken naar de benodigde vaccinaties voor een
op twee krijgt tijdens het verblijf in het buitenland te maken
bepaald land. Hij of zij kijkt ook naar het profiel van de reizi-
met een of andere kwaal. Dit kan gaan van een 'banaal' pro-
ger, de aard van de reis, de duur van het verblijf en bepaalde
bleem zoals zonnebrand, tot een ernstige situatie zoals malaria
activiteiten zoals bijv. diepzeeduiken. Op basis van deze
of een ongeval. Eén op tweeduizend moet zelfs gerepatrieerd
gegevens zal de arts een persoonlijk reisadvies en aangera-
worden. Spijtig genoeg komen verkeersongevallen in het bui-
den vaccinaties voorstellen.
16 MUZE juni 2012
Contact Centrum voor reis- en vaccinatieadvies, Travel Clinic Coördinator : prof. dr. Patrick Lacor
3D Multilayer stent
Volwassenen : prof. dr. Patrick Lacor, dr. Annelies van Raemdock, dr. Rembert Mertens, dr. Seyler Lucie, dr. P. Delabarre 02 477 60 01 Kinderen : prof. dr. Anne Malfroot, dr. Iris De Schutter 02 477 60 61
Eerst en vooral wordt nagegaan of de 'basisvaccinatie' in orde is. Vooral correcte bescherming tegen tetanus is van belang, soms dient ook heringeënt te worden tegen poliomyelitis, difterie of mazelen. Verder zijn er 'specifieke' vaccinaties, die sterk aanbevolen worden voor bepaalde gebieden, en die soms zelfs verplicht zijn, zoals het gele koorts vaccin. Dat vaccin kan enkel worden gegeven in een erkend centrum, waarbij er dan ook steeds een internationaal certificaat wordt afgeleverd.
© Cardiatis (Belgium)
Nieuwe techniek voorkomt aneurysma ruptuur van de aortaboog
sPECiFiEKE vaCCiNaTiEs De indicatie van deze specifieke vaccinaties dient best individueel te worden bekeken, en hangt af van het risico op blootstelling tijdens de reis. Bescherming tegen hepatitis A is in veel gevallen een aanrader, aangezien deze aandoening in de meeste landen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika nog endemisch is. Bij avontuurlijk reizen of een langdurig verblijf kan een vaccinatie tegen hepatitis B en buiktyfus worden overwogen. In functie van het profiel van de reiziger kan soms ook vaccinatie tegen meningitis, rabiës, teken-encefalitis of Japanse encefalitis noodzakelijk zijn.
Het eventuele risico op malaria moet ook zeker worden aangekaart. Het eventuele risico op malaria moet ook zeker worden aangekaart. Wanneer men reist naar een land waar malaria endemisch is, moet men beschermende maatregelen tegen
Als eerste in Europa en als tweede ter wereld, heeft een team vaatchirurgen van het UZ Brussel o.l.v. prof. dr. Erik Debing en prof. Dr Pierre Van den Brande een nieuwe 3D multilayer stent in de aortaboog gezet om een ruptuur van een aneurysma op die plek te voorkomen. Aneurysma’s zijn abnormale uitzettingen van slagaders. Op een kritieke plaats zoals de aortaboog, de hoofdslagader die vanuit het hart vertrekt, kan een ruptuur van zo’n uitzetting een levensbedreigende bloeding veroorzaken. In België overlijden jaarlijks 700 patiënten (bijna twee per dag) aan deze aandoening.
muggen nemen (vooral 's avonds en 's nachts), met een muskietennet en een muggenrepellent. In landen waar er een re-
In België leven 50.000 mannen en 10.000 vrouwen met een
latief hoog risico is op malaria, wordt meestal ook preventief
aneurysma van de aorta. Jaarlijks sterven 700 mensen aan
de inname van medicatie tegen malaria aangeraden. Welk
de gevolgen van een aneurysma ruptuur. Deze aandoening
geneesmiddel men best inneemt, hangt af van de duur van
van de slagaders geeft aanvankelijk weinig klachten en is
de reis, de regio waar men verblijft, en factoren afhankelijk
vaak een toevallige vondst tijdens een echografie of een
van de reiziger zelf (zoals leeftijd, tolerantie en interacties).
scan. Daarom is het een stille moordenaar die, naarmate de
De medicatie moet reeds voor het vertrek worden gestart,
zwelling groeit, ook meer risico op ruptuur heeft. Daarnaast
en moet ook nog tijdelijk worden verder ingenomen bij
heeft een aneurysma nog andere risico’s, zoals losgekomen
terugkomst in België. Honderd procent efficiënte bescher-
bloedklonters die een verstopping kunnen veroorzaken in
ming kan echter nooit worden gegarandeerd, vandaar dat bij
hersen-, arm-, ingewanden- en beenslagaders. Bovendien
koorts, ontstaan na een verblijf in malaria gebied, steeds een
kunnen heel grote uitzettingen een beknelling veroorzaken
bloedonderzoek moet gebeuren ter uitsluiting van malaria.
van bijvoorbeeld de slokdarm en de luchtpijp.
17
muze actueel
De behandeling van een aneurysma in de aortaboog be-
wegstromen. Het gevolg is dat het aneurysma verschrom-
stond tot nu toe uit een zware operatie waarbij de borst-
pelt. Het unieke van de stent zit ook in een ander aspect
kas werd opengemaakt, het hart werd stilgelegd en de
van het ontwerp: de zijtakken van de slagader blijven open,
aortaboog vervangen werd door een slagader uit kunststof.
zodat het risico op een probleem veroorzaakt door de stent,
Andere aneurysma’s, zoals die in buik- en borstkasslagaders,
vrijwel onbestaande is.
Prof. dr. Erik Debing en zijn team plaatsen succesvol een 3D Multilayer stent
De stent wordt voorlopig enkel gebruikt voor kritieke patiënten die de klassieke open-borstkasoperatie niet kunnen ondergaan.
Met deze stent slaagden prof. dr. Erik Debing, afdelingshoofd vaatheelkunde in het UZ Brussel, en zijn team erin om een patiënte met hoog risico (ze onderging in het verleden al een open hartoperatie) met een groot aneurysma van de aortaboog, succesvol te behandelen met deze techniek. De patiënte was stabiel en kon na enkele dagen al terug naar
kunnen met een minder ingrijpende operatie verholpen
huis. Een controle scan 6 weken na de operatie toonde al
worden. Hierbij gebruikt men dan een kunststof- of en-
een verschrompeling van het aneurysma. Omdat de
doprothese.
techniek niet onmiddellijk bescherming biedt tegen een
Endoprotheses kunnen echter niet gebruikt worden in de
ruptuur, de verschrompeling gebeurt geleidelijk aan, wordt
aortaboog omdat ze de hersen- en armslagaders zouden
de stent daarom voorlopig enkel gebruikt voor kritieke
afsnijden, wat natuurlijk niet de bedoeling kan zijn. De
patiënten die de klassieke open-borstkasoperatie niet
oplossing daarvoor is de nieuwe 3D multilayer stent, die
kunnen ondergaan. De stent wordt echter tot op heden nog
ontwikkeld werd in België. Het lijkt op een buis met verschil-
niet terugbetaald door het RIZIV.
lende lagen van metaaldraad. Het ontwerp is te vergelijken met een zeef, want bloed kan ongehinderd door de stent
18 MUZE juni 2012
Inge Staelens
column
Jean Paul van Bendegem is decaan van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte
Prof. dr. Jean Paul Van Bendegem
van de Vrije Universiteit Brussel en gewoon hoogleraar. Hij is licentiaat wiskunde en doctor in de wijsbegeerte. Hij woont in Gent.
Niet 32, maar 31. Als je, zoals ik, als wiskundige bent opgeleid dan, onver-
verdubbelt telkens, ja toch? Twee, vier, acht. Wedden dat,
mijdelijk, krijg je geregeld de vraag wat er nu zo boeiend
als we vijf punten kiezen op de rand van de cirkel en alle ver-
kan zijn aan al dat abstracte gereken en gedenk. Is dat niet
bindingslijnen tekenen, we zestien stukken zullen bekomen?
weerzinwekkend saai, stapje na stapje gemotiveerd tot
Lezer, niet wedden, want het antwoord is inderdaad zes-
een conclusie komen waarvan je nu weet dat die absoluut
tien. Nog niet weglopen, als je wil, want, als we zes punten
betrouwbaar is maar waarvan, laat ons eerlijk zijn, niemand
kiezen en wederom alle lijnen tekenen, wil ik wel graag een
echt opkijkt, genre “2 + 2 = 4” en “Een driehoek telt drie
weddenschap aangaan. Want ik neem aan dat, als ik voor
hoeken”? Het antwoord is een volmondig neen! En, dat
de zoveelste keer vraag hoeveel stukken er gevormd zijn, je
zal de lezer wel beseffen, de ruimte die ik hier ter beschik-
vrij geïrriteerd zal antwoorden: tweeëndertig natuurlijk. Ah
king heb, is beperkt en toch zal ik heel even de schoonheid
neen, ik moet de lezer teleurstellen, het juiste antwoord is
van de wiskunde laten zien, die heel vaak in de verrassing
éénendertig.
verborgen zit.
Teken het maar na. In het begin denk je, dat is simpel, ge-
Een driehoek telt drie hoeken?
woon telkens verdubbelen maar, neen, dat is het niet. Geef toe, dit is toch mooi. En voor de diep geïnteresseerden, de formule is niet twee tot de macht van het aantal punten
Denk even met mij mee. Je hebt een cirkel en je kiest
min één (2n-1, waarbij n het aantal punten is, dat geeft 2, 4,
twee punten op de omtrek en je tekent de verbindingslijn.
8, 16, 32, …) maar wel, hou je vast, (n4 – 6n3 + 23n2 – 18n
Daardoor wordt de cirkel opgedeeld in een aantal stuk-
+24)/24. Even checken: voor n = 6, wordt dat (1296 – 1296 +
ken. Hoeveel? Uiteraard twee. Ik kies nu drie punten en ik
828 – 108 + 24)/24 = 31 en dat klopt.
teken weer de verbindingslijnen en ik bekom een driehoek.
Niet alleen is dit gigantisch mooi, maar het is mij toch maar
Hoeveel stukken deze keer? Vier natuurlijk, de binnenkant
even mooi gelukt om wiskunde in deze column binnen te
van de driehoek en de drie stukken aan elke zijde. Nog
smokkelen. Ook verrassend!
één stap verder: we kiezen nu vier punten en we bekomen een vierhoek. Hoeveel stukken nu? Indien nodig, maak de
Prof. dr. Jean Paul Van Bendegem
tekening en je zal zien dat het antwoord acht is. Ik voel het, mijn lezer wordt ongeduldig. Wat voor een flauwe grap is dit? We kunnen zo blijven voortdoen. Het aantal stukken
19
achter de schermen
Patiënten begeleiding Tevredenheid van patiënten wordt in grote mate bepaald door de manier waarop artsen, verpleegkundigen en andere medewerkers van het ziekenhuis met hen omgaan. De rol van sociaal verpleegkundigen, die patiënten helpen met allerhande praktische problemen, is hierbij van het allergrootste belang. Jaarlijks begeleiden in het UZ Brussel 25 sociaal verpleegkundigen gemiddeld 60 000 patiënten. Patiëntenbegeleiding is niet bij wet verplicht maar ongeveer elk ziekenhuis heeft wel een sociale dienst die indien nodig instaat voor opvang van patiënten en hun familie.
Een ziekenhuisopname, een dag- of ambulante behandeling kan voor de zieke en zijn omgeving zeer ingrijpend zijn. Bij een ziekenhuisopname of bij een behandeling kan men voor problemen komen te staan waarvoor men zelf geen bevredigende oplossing vindt. Als een ouder bijvoorbeeld onverwacht wordt opgenomen in het ziekenhuis kan dit problemen geven met kinderopvang. Of een man moet opgenomen worden en zijn zieke echtgenote heeft thuis verzorging nodig. Vaak gebeurt het ook dat huisdieren die thuis achtergebleven zijn, moeten opgevangen worden.
“Je moet zelfstandigheid stimuleren”
De dienst patiëntenbegeleiding zal in dergelijke situaties samen met de patiënt helpen zoeken naar een oplossing.
gelegd worden tijdens de hospitalisatie. Om al deze zaken in
In het zoeken naar een oplossing wordt ook altijd zo veel
orde te krijgen, werkt de dienst nauw samen met OCMW’s,
mogelijk samengewerkt met de huisarts in kwestie.
woon-zorgcentra, mutualiteiten en andere instellingen. De dienst patiëntenbegeleiding komt vooral tussen als de
Contacten tijdens hospitalisatie
patiënt zelf geen oplossing kan vinden voor zijn probleem.
Niet alleen bij opname, maar ook bij ontslag van patiënten
Maurice Vilrokx, hoofdverpleegkundige van de dienst: “Je
kunnen er zich problemen voordoen. Ook daar kan patiën-
mag de capaciteiten van een patiënt niet onderschatten.
tenbegeleiding zorgen voor het regelen van doktersafspra-
Vaak kan hij of zij zelf nog familieleden of buren opbellen
ken, het overplaatsen van de patiënt naar een woon-zorgcen-
om de hond te voederen of een hulpbehoevende partner
trum of thuiszorg organiseren. Om het ontslag vlot te laten
te verzorgen. Je moet die zelfstandigheid ook stimuleren
verlopen, is het wenselijk dat de contacten met de thuiszorg
zodat ze later eventueel zelf zaken kunnen regelen.”
(thuisverpleging, warme maaltijden, poetsdienst, enz.) al
De sociaal verpleegkundige staat er borg voor dat iedere
20 MUZE juni 2012
muze achter de schermen
g Contact Dienst patiëntenbegeleiding UZ Brussel Sociaal verpleegkundig diensthoofd : Maurice Vilrokx, wordt vanaf 1 juli 2012 vervangen door Anne Marie Moens Telefoonnummer secretariaat : 02 477 88 01 Elke weekdag beschikbaar van 8 uur tot 16 uur
gelijkgerechtigde toegang heeft tot kwaliteitsgeneeskunde.
medische achtergrond hebben, waardoor zij beter de fysi-
Het UZ Brussel ligt aan de rand van de grootstad Brussel. Dit
sche problemen en psychosociale noden van de patiënten
gegeven impliceert dat ook illegalen, thuislozen, vreemdelin-
kunnen inschatten. Zo kan de patiënt op een kwalitatieve
gen en toeristen over de vloer komen die problemen hebben
manier ondersteund worden. De begeleiding gebeurt met
bij de afrekening of met de nodige documenten. De dienst
inachtneming van het beroepsgeheim, de autonomie, de
zorgt daarom voor tolken en interculturele bemiddelaars als
cultuur en de overtuiging van de patiënt.
dit nodig is. De bemiddelaars duiden de culturele verschillen op vlak van gezondheidszorg en geven uitleg over de werking
Geregelde contacten en deelname aan werkgroepen met
van het ziekenhuis. Zo is het belangrijk dat aan allochtone
andere professionelen uit de gezondheidszorg maken een
patiënten wordt uitgelegd waarom het beter is om niet met
betere integratie van het sociaal werk en een multidiscipli-
heel de familie in één keer op bezoek te komen.
nair zorgprogramma mogelijk.
Beroepsgeheim
Inge Staelens
De dienst is samengesteld uit sociaal verpleegkundigen. Het grote voordeel hiervan is dat sociaal verpleegkundigen een
21
academisch en ander
nieuws
Contact Voor meer informatie over de hervorming
Naar 6-jarige opleiding geneeskunde aan VUB
van de opleiding geneeskunde aan de VUB: prof. dr. Nicole Pouliart
via Nicole.Pouliart@uzbrussel.be.
In andere Europese landen duurt de opleiding geneeskunde zes jaar en dus kon BelgiÍ niet achterblijven. Alle Belgische universitei‑ ten moeten de basisopleiding terugbrengen tot 6 jaar. Vanaf het academiejaar 2012‑2013 zal de opleiding geneeskunde aan de Vrije Universiteit Brussel er dus helemaal anders uitzien.
Het nieuwe pakket wordt opgebouwd
Stages zullen niet meer halftijds moe-
zullen de stages in het derde master-
per twee jaar. De eerste en tweede
ten ingepast worden met de theore-
jaar ook al voltijds worden afgewis-
bachelorjaren zullen voornamelijk
tische opleiding, maar lesblokken van
seld met enkele lesblokken. Voltijdse
aandacht besteden aan de basiswe-
twee of vier weken worden afge-
stages laten meer flexibiliteit toe in
tenschappen, de structuur en opbouw
wisseld met periodes van volledige
de keuze van de stageplaats (zowel
van cel en lichaam. De twee jaren erna
stagedagen. Verder worden zowel de
in binnen- als buitenland). Bovendien
zullen de studenten meer klinisch
wetenschappelijke als de sociaal-maat-
kan de student hierdoor gemakkelijker
opgeleid worden, voortbouwend op
schappelijke lijn verder uitgebouwd,
kennismaken met alle aspecten van de
de basiswetenschappen. Tenslotte
waarbij onder andere meer aandacht
moderne praktijkvoering.
focussen het tweede en derde master-
wordt besteed aan ethiek, levenseinde
De doorvoering van het nieuwe
jaar op het ontwikkelen van klinische
en ouderenzorg, maar ook aan EHBO-
bachelorprogramma werd al goed-
vaardigheden in een wetenschap-
en communicatievaardigheden.
gekeurd. Op de bevestiging van de
pelijke context, waarbij de klinische
De opleiding plant ook meer ruimte
nieuwe masteropleiding is het nog
en wetenschappelijke stages gecom-
in voor klinisch redeneren.
heel even wachten.
bineerd worden met seminaries en
Voor de studenten die nu al aan de
lesblokken.
opleiding geneeskunde gestart zijn,
22 MUZE juni 2012
De helft van de longkanker‑ patiënten blijft verstoken van informatie over palliatieve zorg en levenseindebeslissingen, on‑ danks het feit dat deze patiënten de eerste maanden van hun ziek‑ te consistent waren in hun wens om deze informatie wél te krij‑ gen. Het is hierbij niet duidelijk of patiënten hun wens voldoende duidelijk maken aan artsen, dan wel of artsen vermijden om over deze topics te spreken. Dit blijkt uit een studie van Koen Pardon en professor Luc Deliens van de Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde van de Vrije Univer‑ siteit Brussel en UGent die recent is verschenen in het vaktijdschrift Supportive Care in Cancer.
Te weinig longkankerpatiënten krijgen informatie over palliatieve zorg en levenseinde
heidsredenen belangrijk dat patiënten
sen hier tijdens de behandelingsduur
geïnformeerd en betrokken worden.
meerdere keren naar informeren.”
Het is met andere woorden nodig dat
In een vervolgonderzoek worden de
deze topics meer aan bod komen.”
resultaten van deze studie voorgelegd aan oncologen en pneumologen en
gevorderd stadium werden tijdens hun
Blijven peilen naar de nood aan informatie
ziekte driemaal geïnterviewd over hun
Een andere bevinding uit de studie is
ring van de communicatie opgelijst.
informatie- en communicatiewensen
dat een derde van de patiënten tijdens
Het uiteindelijke doel is om een inter-
m.b.t. palliatieve zorg en levens-
het verloop van hun ziekte soms
ventie of training te ontwikkelen voor
eindebeslissingen*. Een derde van
wel, soms niet informatie willen over
artsen en/of patiënten die gericht is
deze patiënten bleek een duidelijke,
levenseinde. Als de fysieke conditie
op betere informatievoorziening.
stabiele informatiewens over levens-
verbetert tijdens het ziekteproces
eindebeslissingen te hebben. Van
zijn patiënten geneigd om minder
die patiënten zei maar de helft ook
informatie te willen over palliatieve
effectief geïnformeerd te zijn geweest
zorg en levenseinde. Als de fysieke
* De onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde
door de arts.
conditie terug achteruit gaat, neemt
heeft in samenwerking met 13 ziekenhuizen in
de informatiewens opnieuw toe.
Vlaanderen patiënten opgevolgd die gediagnos-
67 patiënten met longkanker in een
worden hun suggesties voor verbete-
ticeerd waren met longkanker in een gevorderd
Professor Deliens: “Het is niet duidelijk waarom dit zo is, maar een mogelijke
Professor Deliens: “Het is belangrijk
stadium (gemiddelde levensverwachting van
verklaring is dat artsen te veel schroom
dat artsen steeds oog blijven hebben
10 maanden vanaf diagnose). De patiënten werden
hebben om met de patiënt te spre-
voor de informatiewensen van de
om de twee maanden geïnterviewd.
ken over het levenseinde. Het is ook
patiënt. Het is niet voldoende om pati-
mogelijk dat de patiënten hun wens
ënten alleen bij het begin te vragen of
voor informatie niet of onvoldoende
zij informatie over levenseinde willen,
duidelijk maken aan de arts. Nochtans
juist omdat de patiënt van mening kan
is het omwille van ethische en gezond-
veranderen. Het is belangrijk dat art-
23
muze academisch en ander
nieuws
DEELNEEMSTERS AAN ONDERZOEK NAAR PRILLE ZWANGERSCHAPSBELEVING
GEZO
CHT
De dienst medische genetica van het UZ Brussel is op zoek naar Nederlandstalige vrouwen tussen 25 en 38 jaar oud, die willen deelnemen aan een onderzoek dat peilt naar de
stressbeleving bij de zwangerschap. Eén van de belangrijke voorwaarden is dat ze nog geen kind op de wereld hebben gezet. Daarnaast is het belangrijk dat ze de intentie hebben
Contact
om binnen het jaar zwanger te worden en tot nu toe geen
Indien u interesse hebt of u kent mensen
fertiliteits- of genetische problemen hebben gehad.
die interesse hebben, kan u contact
Het doel van het onderzoek is het nagaan van de stressbeleving en de prille ouder-kind binding tussen koppels met zowel genetische- en fertiliteitsproblemen als koppels zonder die problemen. De dienst biedt een gynaecologisch onderzoek aan voorafgaand aan de zwangerschap met een goede opvolging bij eenzelfde gynaecologe in het UZ Brussel. Om het onderzoek te vervolledigen wordt er verwacht dat de koppels voor, tijdens en na de zwangerschap een aantal online vragenlijsten invullen. Deze worden anoniem geanalyseerd.
opnemen met : Chris Winter tel.: 02 477 64 67 e-mail: christiane.winter@uzbrussel.be Leen Ausloos tel.: 02 477 64 65 e-mail: leen.ausloos@uzbrussel.be
‘Baby blue, zinderend leven : van diepvriesei tot levende proefbuis’ Prof. dr. Paul Devroey, recent op emeritaat en nu erecon-
vrouwen bevruchten met het zaad van hun overleden
sulent aan het UZ Brussel en de faculteit Geneeskunde &
man… . Daarnaast zijn er nog de ethische vragen, rond
Farmacie van de Vrije Universiteit Brussel, heeft een gevul-
eugenetica, klonen, draagmoeders en designerbaby’s…
gariseerd boek geschreven over fertiliteitsbehandelingen.
En achter al deze technieken, wetten en regels schuilen
Met 15% van de wereldbevolking die onvruchtbaar is, is
mensen en hun verhalen, van hoop en wanhoop, van taboes
dit boek meer dan relevant. “Eigenlijk zouden elke vrouw
en onbegrip, van intens geluk en diepe ontgoocheling.
en elke man die een kindje willen dit boek moeten lezen”,
Over dat alles gaat ‘Baby Blue’: over het immense verlan-
zegt prof. Devroey.
gen van mensen om een kindje te krijgen en hoe dat lang
De wetenschap kan heel veel: de kinderwens van schijn-
niet altijd vanzelfsprekend is.
baar onvruchtbare vrouwen en mannen toch waarmaken,
‘Baby Blue’ is uitgegeven bij Borgerhoff & Lamberigts.
embryo’s screenen op genetische afwijkingen, kinderen op de wereld zetten om andere kinderen te helpen genezen,
24 MUZE juni 2012
© Noëlle Cruysmans
Prof. dr. Ilse Smolders en prof. dr. Ann Massie beloond voor onderzoek naar epilepsie
prof. Ilse Smolders en prof. Ann Massie krijgen de prijs ING uit handen van prinses Astrid.
De Geneeskundige Stichting Koningin
prof. dr. Ilse Smolders (2de van links)
glutamate antiporter (system Xc) in
Elisabeth heeft beslist om de ‘prijs
en prof. dr. Ann Massie (3de van links)
hippocampal functioning, mechanisms
ING’ ter waarde van 15.000 euro toe te
van de VUB voor het onderzoekspro-
of epilepsy and its comorbidities: a
kennen aan het onderzoeksteam van
ject ‘Unveiling the role of the cystine/
new era for future drug treatment’. Het team van de VUB onderzoekt de
WIN een gratis
exemplaar De eerste drie lezers die een
betrokkenheid van de cystine/glutamaat antiporter of systeem xc- in het ontstaan van epileptische aanvallen, de ontwikkeling van epilepsie en zijn comorbiditeiten. De onderzoekers toonden al aan dat in de hippocampus systeem xc- de belangrijkste bron van extracellulair glutamaat is en dat een verlies van deze antiporter resulteert in een anticonvulsief effect zonder veel interferentie met het geheugen. Op dit ogenblik onderzoekt het team of deze antiporter ook een interes-
email sturen naar de dienst
sant aangrijpingspunt is voor het
communicatie van het
afremmen van epileptogenese en het
UZ Brussel ontvangen een gratis exemplaar van Baby Blue.
verminderen van epileptische aanvallen in chronische modellen. Simultaan bestudeert het team de rol van systeem xc- op depressief gedrag.
Mail naar: communicatie@uzbrussel.be. 25
muze academisch en ander
nieuws
Prof. dr. Wim Distelmans ontvangt L. Steinbergprijs voor zijn onderzoek naar het levenseinde voorkomen van gevorderde ziekten, bijv. een mammografie van de borst). Het 3e niveau is tertiaire preventie die bestaat uit het voorkomen van de dood (bijv. bij iemand die kanker heeft, de behandeling opstarten en de patiënt zo lang mogelijk in leven houden). Het 4e niveau is een nieuw niveau namelijk quarternaire preventie en die bestaat uit het voorkomen van lijden. Dit wil zeggen het zo vroeg mogelijk inschakelen van palliatieve zorg, aandacht hebben voor wat mensen willen en beslissingen rond het levenseinde zoveel mogelijk met de patiënt bespreken.” Het euthanasie debat is 10 jaar na datum nog altijd actueel. Prof. dr. Wim Distelmans heeft de
daarom vaak naar kankeronderzoek.
Lucien Steinbergprijs ontvangen.
Prof. Distelmans heeft als oncoloog
De prijs wordt uitgereikt door de
de prijs mogen ontvangen vanwege
'Waardig Levenseinde' steekt de taalgrens over
Antwerpse vrijmetselaarsloge en
zijn activiteiten rond palliatieve zorg
Ondertussen is het boek ‘Een waardig le-
bekroont elk jaar wetenschappelijk
en euthanasie. Prof. Distelmans geeft
venseinde’ van prof. dr. Wim Distelmans
medisch onderzoek. Het gaat om een
wat meer duiding: “Er zijn vier niveaus
aan een 7e druk toe. Bovendien is het
geldprijs om het onderzoek verder te
binnen het geneeskundig onder-
boek recent ook in het Frans vertaald:
financieren.
zoek: ten eerste primaire preventie
“Euthanasie et soins palliatifs:
(voorkomen van ziekten, bijv. een
le model belge”.
De man die de prijs heeft in het leven
anti-rookcampagne om longkanker te
geroepen was zelf arts en is gestorven
voorkomen). Ten tweede secundaire
aan kanker. Aanvankelijk ging de prijs
preventie (vroegtijdig opsporen en het
26 MUZE juni 2012
Een Goede Dood 2002-2012: tien jaar ‘controversiële’ euthanasiewet? Het boek bevat bijdragen van : Corinne Assenheimer, Johan Bilsen, Franky Bussche, Marc Cosyns, Peter Deconinck, Peter P. De Deyn, Petra de Jong, Luc Deliens, Jacinta De Roeck, Wim Distelmans, Mariola Farina, Léon Favyts, Freddy Mortier, Tinne Smets, Sylvie Tack, Lieve Thienpont, Julie Van Garsse en Etienne Vermeersch.
België beschikt als één van de weinige
Waar kan ik informatie krijgen over
landen ter wereld over een euthana-
euthanasie en de verschillende
siewet. Deze wet kwam tot stand na
medische beslissingen bij het levens-
een grondig parlementair debat in
einde? Welke knelpunten zijn er bij
2002. Tien jaar later blijkt dat er geen
de toepassing van de euthanasiewet?
WIN één van de 3 exemplaren van Een Goede Dood
Aan drie aandachtige – en snelle – lezers
wildgroei kwam van het aan-
Welke wettelijke wijzigingen zijn er
tal toepassingen van euthana-
gewenst? Waar kan ik terecht wanneer
sie. Een aantal mensen blijft
mijn vraag betreffende het levens-
zich echter verzetten tegen
einde niet wordt gehoord? Waar kan ik
deze praktijk en weigert een
als hulpverlener terecht voor onder-
uitbreiding van de wet. In dit
steuning en opleiding betreffende de
boek analyseren de auteurs
verschillende medische beslissingen bij
(onder redactie van Franky
het levenseinde?
geeft mUZe elk een exemplaar van het
Bussche en Wim Distelmans) de evolu-
Het boek werd uitgegeven bij VUB
boek weg.
tie van de toepassing van euthanasie
Press.
sinds 2002 en bespreken ze de huidige Stuur daartoe je antwoord op de vraag
praktijk en knelpunten. Ook richten ze
‘Hoeveel patiënten worden jaarlijks
hun blik op de toekomst.
gemiddeld begeleid door de dienst
Talrijke vragen krijgen een antwoord:
Patiëntenbegeleiding?’ naar :
Wat is euthanasie? Wat zijn de ethi-
communicatie@uzbrussel.be.
sche aspecten van euthanasie? Kan euthanasie bij psychisch lijden?
De eerste drie correcte antwoorden slepen
Wat betekent de toepassing van eu-
een exemplaar in de wacht.
thanasie voor de familie? Hoe zit de euthanasiewet in elkaar?
27
Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine van het UZ Brussel. Redactionele coördinatie en eindredactie: Edgard Eeckman en Inge Staelens Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Pierard, Jan Schots, Inge Staelens, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers In dit nummer staan redactionele bijdragen van Michel De Vos, Edgard Eeckman, Patrick Lacor, Rembert Mertens, Marc Noppen, Inge Staelens, Jean Paul Van Bendegem. De foto’s in dit nummer zijn o.m. van Marie-Noëlle Cruysmans, Marc De Beukeleer en Edgard Eeckman. De vormgeving werd verzorgd door Megaluna. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.
Wie dat wil, kan zich gratis abonneren. Het volstaat een mail te sturen naar muze@uzbrussel.be of te telefoneren naar de dienst communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 82. mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel. Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Algemene info over werken in het UZ Brussel: www.werkeninhetuzbrussel.be
Zoeken, Weten, Helpen