mUZe nr. 40

muze MUZE IS HET DRIEMAANDELIJKS MEDISCH MAGAZINE VOOR DE HUISARTS DECEMBER 2016 nr. 40

8

ZIEKTEBEELD Alcoholisme: nood aan tijdige detectie

10

ACTUEEL Dokter, u bent toch ook cultuursensitief?

6 muze sprak met ...

DIRK LAFAUT "SOMMIGE RECHTEN KREGEN HET KARAKTER VAN EEN VOORRECHT"

Eén van de drie exemplaren van ‘Toegewijde dokters’ - zie p. 23

Kantoor van Afgifte: Brussel X • Erkenningsnummer P2 06218

-

ar winna s

ij en pr fit zilver non-pro ie r o g e t a c

Gertjie laat zien waar het echt om draait

u

Gertjie is borstkankerpatiënte én actrice. In zeven aangrijpende filmscènes herbeleeft ze haar eigen zorgproces. “Erg confronterend”, zegt ze daar zelf over in de ‘making of’. Het UZ Brussel geeft daarmee de zorg een gezicht in zijn jaarverslag 2015. Weer een zeer actief jaar waarin werd verder gebouwd aan grondige vernieuwing. Gertjie laat zien wat niet in grafieken te vatten is. En waar het echt om draait.

Gertjie deelt haar verhaal, deel jij dat van haar?

Ga naar http://jaarverslag2015.uzbrussel.be Kijk & Lees: Jaarverslag 2015 UZ Brussel

Universitair Ziekenhuis Brussel – Brussels Health Campus – Laarbeeklaan 101 – 1090 Jette

voorwoord Een tijdje geleden vond er op onze campus een debat plaats over de gezondheidszorg, met enkele belangrijke tenoren uit de sector zoals Lieven Annemans, Peter Degadt, Paul Callewaert en Marc Moens. Een pittig debat, met enkele dissonante visies, maar uiteindelijk: ‘Kurieren am Symptom’.

De sector, en iedereen die er in zit, merkt en voelt de nood

Wie zal er voor mij zorgen in 2045?

aan verandering.

De regeringen van dit land pleiten voor een voorzichtige, stapsgewijze evolutie. Geen revolutie. Eigenlijk vond ik dat ook. Maar: ik begin te twijfelen. Ik vraag me af of een snellere, meer ingrijpende verandering niet méér aangewezen is. Verschillende landen zijn daar -nu- mee bezig.

De Scandinavische landen en Nederland. Maar ook in Duitsland, Frankrijk, de UK, Spanje en Italië zijn er structurele veranderingen bezig.

Waarom is die verandering nu zo nodig? Enkele cijfers.

In België zijn er ongeveer 4.000 acute ziekenhuisbedden teveel. We horen bij de vijf ‘duurste’ landen van Europa (uitgedrukt in percentage BBP), maar scoren slechts ‘gemiddeld’ qua medische kwaliteit. Het systeem stimuleert – middels haar financieringsmechanismen – een enorm servicelevel, wat overigens ook voordelen heeft: quasi geen wachttijden, snelle toegang, vrije keuze, en dus een zéér tevreden patiënt. Maar datzelfde systeem verhindert elke vorm van structurele kostenbeheersing.

Dankzij onze welvaartsstaat en enkele cruciale medische verworvenheden, leven we nu langer dan 85 jaar. We worden (heel) oud, mèt onze chronisch geworden ziektes. En toch hebben we gewoon van alles tevéél. Behalve misschien van: 1) Preventie. Daar besteden we maar 2% van ons budget aan, we zijn dus vooral bezig met ziékenzorg.

2) Een structureel en geïntegreerd gezondheidszorgbeleid, met inbegrip van preventie, acute somatische en geestelijke zorg, èn ouderenzorg. Eén gedragen visie, over het federale en de gemeenschappen heen, met één set hefbomen en één financiering.

Er zijn vandaag net geen 300.000 mensen ouder dan 85 jaar in ons land, in 2045 (dan ben ik er 85) zijn we al met 600.000. Tegen dan zijn er voor elke persoon ouder dan 65

Prof. dr. Marc Noppen

maar 2,31 actieven op de arbeidsmarkt (nu nog bijna 4).

Gedelegeerd bestuurder

Voor elke 100 zorgverstrekkers die in de komende decennia met pensioen gaan, staan er slechts 60 nieuwe klaar. Wie zal er dus voor u en voor mij zorgen in 2045? Veel kans dat het grijze handen zullen zijn, of de ingeweken Fatima uit Syrië, Zbigniew uit Polen, of Ko uit de Filipijnen? Ook zij leveren goede zorg, laat dat duidelijk zijn.

Reageren ?

Mail naar marc.noppen@uzbrussel.be.

Inhoudelijke reacties worden gepubliceerd in mUZe, uiteraard indien akkoord van de auteur ervan.

Het is een thema waar we nu mee bezig moeten zijn. Alleen al uit eigenbelang dus, werken we best aan die verandering.

Want ooit worden we allen patiënt…

3

14 actueel

MEER DAN 3.000 TUMOREN IN TUMORBANK

6 Van naderbij bekeken.

FARMACEUTISCHE ZORG: EEN MULTIDISCIPLINAIRE OPDRACHT actueel

DIVERS TOESTELLENPARK ZORGT VOOR PRECIEZERE KANKERBEHANDELING 4

18

In dit nummer 6 Muze sprak met...

DIRK LAFAUT DOCTORANDUS IN DE FILOSOFIE (VUB) EN HUISARTS

VOORWOORD 3 MUZE SPRAK MET… Dirk Lafaut, huisarts in wijkgezondheidscentrum De Sleep

6

ZIEKTEBEELD Alcoholisme: nood aan tijdige detectie

8

ziektebeeld

ACTUEEL Dokter, u bent toch ook cultuursensitief?

10 Meer dan 3.000 tumoren in Tumorbank 14 Patiënt omgeven door beeld en geluid werkt ‘tunnelervaring’ weg 16 Divers toestellenpark zorgt voor preciezere kankerbehandeling 18

ALCOHOLISME: NOOD AAN TIJDIGE DETECTIE

ETHISCHE REFLECTIE Als diversiteit gelijkheid wordt

8

VAN NADERBIJ BEKEKEN Medische esthetiek in de dienst dermatologie Farmaceutische zorg: een multidisciplinaire opdracht

12

13 20

COLUMN De Machine en ‘Système D’

17

BOEKBESPREKING Toegewijd en (zoveel) meer

23

Academisch en ander nieuws 24 COLOFON 28

5

muze SPRAK MET ...

DIRK LAFAUT - DOCTORANDUS IN DE FILOSOFIE (VUB) EN HUISARTS

IN DE BAN VAN PAPIEREN ënten alsnog de meest gepaste zorg te kunnen bieden: voor

De humanitaire beweging redt mensenlevens. Maar ze schudt ook de arts-patiëntrelatie duchtig door elkaar. Huisarts en filosoof Dirk Lafaut waarschuwt voor de risico’s van ons humanitaire buikgevoel.

Het aantal mensen dat niet wettig in ons land verblijft, groeit gestaag. Via de regeling Dringende Medische Hulp krijgen zij toch toegang tot gezondheidszorg, maar ze komen lang niet

probleem X stappen ze naar een vzw, voor probleem Y kloppen ze aan bij een andere vereniging. En zo gaan ze door, tot ze alle benodigde zorgen hebben verzameld. In de literatuur bestaat daar een mooie term voor: welfare bricolage.”

“ Als we handelen uit humanitaire overwegingen vinden we – vaak onbewust – dat mensen onze liefdadigheid als het ware verdienen.”

altijd terecht in het klassieke zorgcircuit.

Van 2009 tot eind 2015 was Dirk Lafaut (36) huisarts in wijk-

Parallel met de afbouw van de welvaartsstaat maakt de hu-

gezondheidscentrum De Sleep, in de ‘Turkse buurt’ in Gent.

manitaire beweging opgang in onze contreien, stelde Dirk

In die periode kwam hij geregeld in contact met patiënten

Lafaut de laatste jaren vast. “Ook in de gezondheidszorg is

die niet onder de geborgenheid van de ‘klassieke solidariteit’

dat zichtbaar: ngo’s zoals Dokters van de Wereld of Samuso-

vielen, sans-papiers maar ook patiënten ‘van bij ons’. “Het was

cial die vroeger vooral focusten op de derde wereld, zijn nu

niet altijd evident om deze mensen alle zorg en begeleiding

ook in onze grootsteden actief. In de klassieke huisartsprak-

te bieden die ze nodig hadden”, vertelt dr. Lafaut. “Maar als

tijk zijn er steeds meer kwetsbare patiënten die moeten re-

een huisarts geconfronteerd wordt met obstakels, dan gaat

kenen op ‘liefdadige zorg’, waarbij ze niet hoeven te betalen

die op zoek naar oplossingen en alternatieven. Die erg prag-

voor een consultatie, gratis geneesmiddelen meekrijgen...”,

matische manier van denken en werken is kenmerkend voor

vertelt hij. “Gaandeweg werd ik me bewust van de ingrijpen-

ons beroep.”

de impact hiervan op de manier waarop zorgverleners de pa-

‘Welzijnsknutselaars’

tiënt benaderen. En dat intrigeerde me.”

Ook elders in de welzijnssector moeten professionals steeds

Tijdens zijn periode als huisarts in De Sleep rondde hij met suc-

meer inventiviteit aan de dag leggen om patiënten te kun-

ces de studies wijsbegeerte af aan de Vrije Universiteit Brussel.

nen helpen, in de eerste plaats mensen uit kwetsbare groe-

Om daar uiteindelijk in 2016 met een doctoraatsbeurs als on-

pen. “Dat is het gevolg van de welvaartsstaat die zich overal

derzoeker aan de slag te gaan, op het snijvlak van zijn twee

in Europa terugtrekt”, meent dr. Lafaut. “Artsen en welzijns-

passies, huisartsgeneeskunde en filosofie. Onderwerp van

werkers in de superdiverse context van grootsteden nemen

zijn onderzoek? De zorg voor mensen zonder papieren beke-

daardoor vaker hun toevlucht tot indirecte routes om pati-

ken vanuit een ethisch-filosofisch standpunt.

6

Dr. Lafaut maakt een doctoraat over de zorg voor mensen zonder papieren bekeken vanuit een ethisch-filosofisch standpunt.

Hij wil vooral de achterliggende mechanismen in kaart brengen.

“Decennialang kenden we in Europa een ‘solidariteitssysteem’

mensen onze liefdadigheid als het ware verdienen. Daarbij

met een vrij universele dekking, waarbij inwoners zonder

maken we eerder een moreel dan een politiek oordeel.”

uitzondering konden rekenen op bepaalde sociale rechten.

Op gezondheidszorg bijvoorbeeld, een basisrecht voor iede-

De vraag is dan wie wat verdient en, vooral, waarom. “De in-

re burger. De laatste jaren is die ‘vanzelfsprekendheid’ echter

schatting van iemands verantwoordelijkheid speelt hier een

aan het verdwijnen. De automatische toekenning komt onder

rol in, net als de perceptie van kwetsbaarheid. Een Syrische

druk te staan en sommige rechten krijgen eerder het karak-

moeder met kinderen in het Maximiliaanpark ‘verdient’ bij-

ter van een ‘voorrecht’, waar niet iedereen van kan genieten.

voorbeeld onze steun, want ze is kwetsbaar en heeft niet ge-

Dat betekent niet dat we de nieuwe ‘rechtenloze’ medemen-

kozen voor haar situatie. Een jongeman die uit economische

sen helemaal aan hun lot overlaten. Alleen benaderen we hen

overwegingen naar hier kwam en illegaal in het land verblijft

nu anders, vanuit een humanitair discours. De aandacht ver-

daarentegen, zullen we minder snel als deserving beschou-

schuift van wat we als maatschappij kunnen doen, naar wat

wen”, verduidelijkt dr. Lafaut. “Ngo’s, activisten, sommige

de individuele hulpverlener zelf kan of moet doen.”

politici, de media: allemaal versterken ze het buikgevoel van

De persoon die de beslissing neemt, beseft meestal zelf niet goed wat de doorslag heeft gegeven.

deservingness door in hun beeldvorming mensen voor te stellen als passieve slachtoffers, zonder eigen stem.”

Maar als zij daardoor de zorg krijgen die ze nodig hebben, wat is dan het probleem? Dr. Lafaut: “Het gevaar zit in het gebrek aan transparantie: de beslissing of iemand zorg ‘verdient’ of niet, wordt genomen op basis van onderhuidse criteria. De persoon die de beslissing neemt, beseft meestal zelf niet goed wat nu de doorslag heeft gegeven. Zo’n situa-

Willekeur en selectiviteit

tie opent de deur naar zowel willekeur als selectiviteit. Daarom is het zo belangrijk dat we dit hele onbewuste proces

Met zijn doctoraatsonderzoek wil dr. Lafaut geen waarde-

boven water brengen, zodat we ons eigen functioneren kri-

oordeel vellen over de humanitaire beweging. Hij wil vooral

tisch kunnen bestuderen en in vraag stellen.”

de achterliggende mechanismen in kaart brengen. “Een belangrijk concept daarbij is deservingness: als we handelen uit humanitaire overwegingen vinden we – vaak onbewust – dat

FRANK VERMEULEN

7

muze Ziektebeeld

ALCOHOLISME:

NOOD AAN TIJDIGE DETECTIE Bij het einde van het jaar hoort vaak een glaasje drinken. U kan er niet aan ontsnappen. En toch… Ook matig drinken is niet aangewezen.

Er is nood aan tijdige detectie van het alcoholprobleem. De huisarts kan daar een rol in spelen.

U

it de gezondheidsenquête van 2013 blijkt dat in dat jaar 84 % van de Vlamingen van 15 jaar

of ouder het afgelopen jaar alcohol dronk. 13 % drinkt dagelijks terwijl dat in 2007 nog om 7% ging. Meer dan een vijfde van de Europese bevolking ouder dan 15 jaar meldt episodisch zwaar drinken, minstens eenmaal per week. Alcoholgebruik is de derde belangrijkste risicofactor voor ziekte en

Eerste opdracht voor de huisarts: de patiënt blijven aanmoedigen en hem niet demotiveren door hoge eisen.

Matig drinken toch niet zo gezond Intussen wordt over de zogenaamde ‘gezondheidseffecten’

van

matig

alcoholgebruik heftig gediscussieerd.

Recent verschenen twee publicaties die poneerden dat af en toe tot dagelijks een glas bier drinken zou beschermen tegen de ziekte van Alzheimer, en tegen hartziekten. Deze stelling is de afgelopen twintig jaar met veel klem

invaliditeit (ter vergelijking: tabaks-

verdedigd. Veel van het onderzoek op

gebruik staat op de zesde plaats).

dat gebied werd gesponsord - en dat

Alcohol ligt aan de basis van heel wat

moet ons niet verbazen - door de alco-

aandoeningen en ziektes, nog los van

holindustrie.

het verslavend effect. We denken hier aan aandoeningen van het spijsverte-

De WHO-norm voor veilig alcoholge-

Intussen is uit meta-analyses en gron-

ringstelsel, van lever en pancreas, van

bruik ligt op 21 eenheden per week

dig nazicht van de studies gebleken dat

het centrale en het perifere zenuwstel-

voor mannen en 14 eenheden per

het meestal om observationele studies

sel,

aandoeningen,

week voor vrouwen. Naarmate het

gaat waarbij de vergeleken groepen

kanker, … Misbruik van alcohol is ver-

inzicht in de effecten van alcohol toe-

zeer heterogeen zijn (bv. nooit-drinkers

antwoordelijk voor 17 % van de hyper-

neemt, groeit de tendens om deze

en ex-drinkers in één groep plaatsen),

tensie gevallen en normaliseert bij het

hoeveelheden nog te verminderen.

dat de verschillen ook aan andere fac-

stoppen met de alcohol. Er is meestal

De boodschap wordt dan: alcohol drin-

toren kunnen te wijten zijn (mediter-

een dosis gerelateerd risico. Dat bete-

ken houdt altijd enig gezondheidsri-

rane voeding) en dat het differentiëren

kent dat wanneer iemand zijn alcohol-

sico in. Drink je weinig, dan is er een

naar leeftijd laat zien dat er voor de

gebruik vermindert, ook het risico op

klein risico. Hoe meer je drinkt, hoe

meeste mensen geen positief effect zit

deze aandoeningen vermindert.

groter het risico.

aan matig drinken.

8

cardiovasculaire

Veilig alcoholgebruik volgens de WGO EENHEDEN/WEEK

ABSTINENTE DAGEN/WEEK

MAX. EENHEDEN/DAG

MINDER DAN 21

MINDER DAN 6

MINDER DAN 14

MINDER DAN 4

hol ontstaan meestal geleidelijk en

Beter verminderen dan helemaal niets doen

Hebt u als huisarts een ver-

de klachten die erdoor veroorzaakt

Sommige patiënten slagen er niet in of

moeden van alcoholmisbruik

worden, worden vaak niet in verband

zijn niet bereid om hun alcoholgebruik

bij een van uw patiënten?

gebracht met alcohol. Niet door de

helemaal te stoppen, ondanks duidelij-

Dan kan u hem doorverwijzen

patiënt, maar ook niet door de huisarts.

ke problemen ermee: gewenning, con-

naar de dienst psychiatrie van

troleverlies, dronkenschap, relationele

het UZ Brussel. De dienst biedt

Deze klachten zijn vaak weinig speci-

of professionele problemen, … Het

de mogelijkheid om in een

fiek en kunnen zowel somatisch zijn

streven naar een vermindering van de

veilige omgeving een begin te

(beven, gebrek aan eetlust, vermoeid-

hoeveelheid alcohol heeft altijd zin en

maken met het ontwennen van

heid, spijsverteringsproblemen, …) als

kan een positief effect hebben op de

overmatig gebruik van genots-

psychisch (slaapstoornissen, onrust,

gezondheid en het perspectief van de

middelen en/of medicatie. De

onduidelijke angst, …). Dikwijls is er op

patiënt. De kans om bv. levercirrose te

behandelingen in het UZ Brus-

dat moment nog geen of slechts een

ontwikkelen zal drastisch dalen. Voor

sel zijn altijd gebaseerd op de

lichte ‘stoornis in het gebruik van alco-

patiënten kan het ook een eerste stap

meest recente wetenschappe-

hol’ in de strikte zin. Dat impliceert dat

zijn om later naar verdere verminde-

lijke onderzoeksgegevens (de

de patiënt, wanneer hij degelijke infor-

ring of abstinentie te evolueren. Eerste

aanpak is, met andere woorden,

matie krijgt over de risico's van zijn al-

opdracht voor de huisarts is hier om de

steeds evidence-based).

coholgebruik, er meestal toe bereid en

patiënt te blijven aanmoedigen en hem

in staat is om het gebruik te verminde-

niet juist te demotiveren door te hoge

Een afspraak maken kan

ren; met een ‘gevoeld’ positief effect

eisen te stellen.

via: 02 477 60 12.

Problemen in het gebruik van alco-

op zijn conditie.

Hoe vroeger men ingrijpt, hoe groter

DR. FRIEDA MATTHYS

de kans op volledig herstel. Daarom

DIENSTVERANTWOORDELIJKE

ligt hier een belangrijke taak voor de

PSYCHIATRIE

huisarts.

9

muze actueel

DOKTER,

U BENT TOCH OOK CULTUURSENSITIEF? tiënt is de basis, van daaruit zoeken we onze weg naar een

De communicatie tussen artsen en patiënten met een andere culturele achtergrond loopt niet altijd van een leien dakje. En dat tot grote frustratie van de artsen, die zeer goed het belang inzien van wederzijds begrip maar de brug niet altijd kunnen slaan. Gelukkig zijn er remedies voorhanden.

“Ik herinner me nog levendig hoe enkele studenten uit WestVlaanderen zich niets konden voorstellen bij etnische minderheden, omdat die er gewoonweg niet waren in hun geboor-

goede diagnose en een passende behandeling. Wederzijds begrip is daarom cruciaal. En daar ontbreekt het dikwijls aan bij contacten met mensen uit andere culturen”, weet ook prof. Huyghens. “Dat ligt voor een stuk aan de taalbarrière, maar ook aan onze verschillende referentiekaders. Als arts is het een meerwaarde als je inzicht hebt in andere culturen, zeker in een omgeving als Brussel. Daarom wijs ik mijn studenten van bij het begin op het belang van cultuursensitiviteit. Door hen nu al vertrouwd te maken met diversiteit in de zorg, via de cursus arts-patiëntrelaties maar ook tijdens klinische vakken, zullen ze daar later beter mee kunnen omgaan in hun praktijk.”

Patiënten uit andere culturen hebben een verschillende visie op de relatie arts-patiënt

tedorp of -stad. Voor hen was multiculturaliteit een grote ver-van-hun-bedshow.” We spreken 1997. Aan het woord is dr. Luc Huyghens, diensthoofd Intensieve Geneeskunde in het UZ Brussel en professor aan de faculteit Geneeskunde

Professionele hulp

en Farmacie van de Vrije Universiteit Brussel. Bijna 20 jaar la-

Om de taalkloof te overbruggen, stellen familieleden vaak

ter is zo’n situatie haast ondenkbaar. Vandaag is één op vijf

voor om op te treden als ‘informele tolk’, maar dat valt niet

Belgen van allochtone afkomst. Etnisch-culturele diversiteit

aan te raden. Tolken is sowieso niet eenvoudig voor ‘leken’,

is met andere woorden het nieuwe normaal. Althans in de

en er spelen ook onderlinge verhoudingen mee. De patiënt

cijfers. In de omgang worstelen meer- en minderheden nog

durft niet op alles eerlijk te antwoorden in het bijzijn van een

steeds met elkaar en met de zoektocht naar passende onder-

naaste, het familielid wil de patiënt sparen door iets te ver-

linge verhoudingen. Ook in de zorgsector.

draaien, … Beter is om een beroep te doen op professionele diensten. Wie dat wil, kan een sociaal tolk ter plaatse laten

“Als artsen werken wij in een hoogtechnologische omgeving,

komen of zijn of haar hulp vanop afstand inroepen, via video-

maar bovenal werken wij met mensen. De relatie met de pa-

conferentie.

10

In de omgang worstelen meer- en minderheden nog steeds met elkaar en met de zoektocht naar passende onderlinge verhoudingen.

Minder ‘zichtbaar’ maar daarom niet minder belangrijk, is het

delaar in het UZ Brussel staat Berfin Akgül dagelijks artsen

verschil in culturele achtergrond. Patiënten uit andere cultu-

en patiënten bij om culturele barrières weg te werken.

ren hebben een verschillende visie op de relatie arts-patiënt,

Zij vertaalt daarbij zowel woorden als culturele gevoelighe-

ze zijn niet vertrouwd met een systeem van getrapte zorg,

den en nuances. “Als ik één boodschap heb voor artsen, dan is

psychische problemen durven ze ‘somatiseren’, ze willen

het wel om alle vooroordelen te laten varen. Iemand die bin-

zich vaak niet laten behandelen door een arts van een ander

nenstapt in maatpak hangt bijvoorbeeld niet per se ‘wester-

geslacht, … En omgekeerd kijken veel artsen vanuit hun ei-

se’ waarden aan, net zomin als iemand in traditionele Marok-

gen opvattingen naar mensen met een andere achtergrond.

kaanse kledij een overtuigd moslim is. Diversiteit heb je op

De brug slaan tussen twee vaak erg afwijkende benaderin-

alle mogelijke niveaus, tussen maar ook binnen culturen.”

gen, is allesbehalve eenvoudig.

FRANK VERMEULEN

Het goede voorbeeld “Misverstanden zijn onvermijdelijk, en zolang er geen slechte wil mee gemoeid is, is er ook niets mis mee. Behalve als ze goede zorg in de weg staan”, vertelt dr. Hakki Demirkapu, huisarts in het Gezondheidscentrum MediSina in Schaar-

Gids interculturele bemiddeling

beek. Zijn aanpak klinkt simpel, maar is dat niet altijd: tijd

Jaarlijks doen interculturele bemiddelaars en coördi-

maken voor deze patiënten, hen respecteren en naar hen

natoren interculturele bemiddeling in ons land zo’n

luisteren. “Respect komt van twee kanten, maar het is aan

110.000 interventies in 20 talen. De meeste van die in-

ons om het goede voorbeeld te geven. Want wij zijn er uit-

terventies gebeuren in ziekenhuizen, maar sinds enkele

eindelijk om mensen te helpen. Meningsverschillen mag je

jaren lopen er ook pilootprojecten in enkele wijkge-

ook nooit als een persoonlijke aanval opvatten. Het komt

zondheidscentra. Momenteel werken de FOD Volksge-

erop aan om uit te leggen waarom je zo of zo wilt hande-

zondheid en het Riziv volop aan de uitbreiding van die

len. Als je dit geduldig en duidelijk doet, kan de patiënt daar

dienstverlening naar huisartsen. Binnenkort rollen ze

ook meestal begrip voor opbrengen, zelfs al dacht hij er oor-

een systeem uit voor interculturele bemiddeling vanop

spronkelijk anders over. Het gevoel gewaardeerd te worden

afstand, in eerste instantie in regio’s waar veel alloch-

maakt hier het verschil.”

tonen wonen.

Soms zal er ‘interculturele bemiddeling’ nodig zijn. Maar ook

Meer informatie via hans.verrept@gezondheid.be.

daarvoor bestaan er professionals. Als intercultureel bemid-

11

muze Ethische reflectie

Prof. dr. Patrick Lacor is internist en voorzitter van de reflectiegroep voor biomedische ethiek van het UZ Brussel

ALS DIVERSITEIT GELIJKHEID WORDT. “Zijn houding tegenover anderen niet laten beïnvloeden door levensbeschouwing, politieke overtuiging, sociale stand, ras, etnie, nationaliteit, taal, gender, seksuele voorkeur, leeftijd, ziekte of handicap.”

Zeer waarschijnlijk de dichtste bena-

Zeker een onvoorwaardelijk verdedig-

Hoe complex en veelomvattend het ook

dering van het ultieme respect voor

bare doelstelling, maar op de keper

klinkt, het wordt onmiddellijk vanzelf-

diversiteit. Zeer waarschijnlijk een doel-

beschouwd dus niet steeds realiseer-

sprekend wanneer het wordt toegepast

stelling die, hoewel bestand tegen elke

baar. En toch: een onderdeel van de

op de geneeskunde. Het maakt elke

graad van verwerping, in een doorsnee

artseneed, zoals die jaarlijks door een

arts, en bij uitbreiding elke zorgprofes-

maatschappij van mensen zelden waar-

nieuwe groep van net afgestudeerden

sional, tot ambassadeur van een maat-

gemaakt wordt. "Hoe kan het ook an-

afgelegd wordt. Een symbolische pro-

schappij die niet meer worstelt met di-

ders", roept deze stelling als gedachte

cedure, misschien, want niet verplicht.

versiteit omdat zij die van een grond van

op. Want zelfs daar waar op democra-

Maar toch concreter dan dat, want

verschil tot een grond van gelijkheid

tisch denken gestoelde beslissingen

doorheen de lange geschiedenis van de

maakte, waardoor het begrip overbodig

getroffen worden, zal toch voor ten

geneeskunde, en tot op de dag van van-

werd. Alleen, in “het echte leven” dient

minste één van de genoemde eigen-

daag, intrinsiek behorend tot de geest

afgerekend met de realiteit van een te-

schappen de houding, of het resultaat,

van het beroep. Met een inhoud die

rug verdeelde gelijkheid. Het moet ons

of de gevolgde weg, ongelijk behandel-

trouwens ook overdraagbaar is naar an-

als arts aanzetten tot alertheid, om bij

den opleveren. Taalregels aan loketten,

dere zorgberoepen. En die meteen ook

het verlenen van zorg niet met twee

de leeftijd als grens voor het verwerven

wijst op een professionele ethiek die

maten te meten. Kwestie van de vingers

van rechten, een statuut in functie van

buiten de relatie tussen zorgvrager en

aan de pols te houden, dus. Inderdaad,

ziekte of gezondheid, door het geslacht

zorgverlener treedt, want die betrek-

niet enkel die van de patiënt.

bepaalde regels in de sport …

king heeft op een thematiek met ook maatschappelijke relevantie.

12

muze van naderbij bekeken

GEEN LUXE MAAR NOODZAKELIJKE AANVULLING MEDISCHE ESTHETIEK IN DE DIENST DERMATOLOGIE Het behandelen van dermatologische problemen vergt meer dan een medisch voorschrift van de arts. Huidproblemen hebben vaak een specifieke verzorging nodig, zeker wanneer het gaat om een chronische problematiek. Op de dienst dermatologie is daarvoor belangrijke aanvulling voorzien: de consultatie medische esthetiek.

N

agelpathologie is een veel-

ook een medische behandeling nood-

kinderen voor een beroep in de zorg-

voorkomende

problematiek

zakelijk. De dienst dermatologie voor-

sector en delen zij hun ervaring met

bij jong en oud. Pijnlijke inge-

ziet naast verzorgingsadviezen ook ge-

jonge artsen. De interdisciplinaire sa-

groeide teennagels, schimmelinfec-

laatsbehandelingen en peelings om de

menwerking van artsen en estheticien-

ties, nagelproblemen door chemothe-

huid te verbeteren. Peelings worden

nes vanuit verschillende ooghoeken

rapie of onvoldoende verzorging bij

overigens ook gebruikt voor de behan-

zorgt voor een kritische en verrijkende

oudere patiënten hebben veel onge-

deling van zwangerschapsmasker, zon-

kijk op de gestelde problemen met een

mak als gevolg. Het team medische

neplekjes en om de huidstructuur te

echte meerwaarde voor de patiënt.

esthetiek van het UZ Brussel is opge-

verbeteren. Overmatige beharing (hir-

leid in het verzorgen van deze aandoe-

sutisme) wordt via ontharingslaser en

PROF. DR. JAN GUTERMUTH

ningen. Dankzij de behandeling is er

elektrolyse behandeld. Verder voorzien

DIENSTHOOFD DERMATOLOGIE

een onmiddellijke verbetering van het

de estheticiennes van het UZ Brussel

patiëntencomfort en daarnaast is ook

ook medische camouflagetechnieken,

DR. VALERIE PEETERS

de esthetische verbetering van groot

bv. bij patiënten met vitiligo (een auto-

DERMATOLOGIE

belang voor de patiënt. Zo worden bv.

immuunziekte die de pigmentcellen

verdikte teennagels gefreesd en heeft

aantast) of bij oncologische patiënten

het team zich gespecialiseerd in het

die na een chemotherapie nood heb-

aanmaken van teenorthesen (op maat

ben aan het camoufleren van bv. het

gemaakte teenspreiders).

verlies van wimpers of wenkbrauwen.

Goede en professionele huidverzorging Naast een medische pedicure wordt ook andere aanvullende dermatologische verzorging voorzien. Een vaak voorkomend probleem in de dermatologische praktijk en bij de algemene

Het team medische esthetiek bestaat uit drie medische esthetici-

De behandeling zorgt voor onmiddellijk patiëntencomfort.

ennes: mevr. Ghysbrecht, mevr.

Gauderis en mevr. Wauters. Zij werken dagelijks nauw samen met de dermatologen voor een optimale behandeling van de patiënten.

Contacteer het team telefonisch via

bevolking is acne of (jeugd)puistjes.

02 477 60 12 (volwassenen)

De basis van elke acnebehandeling is een goede en professionele verzorging

Naast de verzorgende functie motive-

van de huid. Bij ernstige varianten is

ren de estheticiennes geregeld school-

of 02 477 60 61 (kinderen).

13

muze actueel

MEER DAN 3.000 UNIEKE TUMOREN IN TUMORBANK ONSCHATBARE BRON VAN MATERIAAL VOOR KLINISCH EN TRANSLATIONEEL ONDERZOEK Hoe werkt de Tumorbank UZ Brussel in de praktijk?

In 2008 werd in België een wettelijk kader gecreëerd, dat toelaat om restmateriaal in te vriezen. Het gaat hierbij om menselijk weefsel dat overblijft na selectie van het vereiste materiaal voor diagnose en dat sowieso zou vernietigd worden na de nodige onderzoeken. Ongeveer gelijktijdig werd het Kankerplan gelanceerd. Een van de initiatieven binnen dit plan is de oprichting van een Tumorbank om zo onderzoek te faciliteren dat kan leiden tot een ontrafeling van kankermechanismen en een optimale effectiviteit van de behandeling. Dankzij deze financiering vanuit het Kankerplan kon de Tumorbank van het UZ Brussel verder uitgebouwd worden.

Elke patiënt die in het UZ Brussel een operatie ondergaat of een biopsie laat nemen (via CT-geleide punctie, gastroscopie, bronchoscopie, …) wordt geïnformeerd over de mogelijkheid dat het restmateriaal van zijn/haar weefsels zou kunnen ingevroren en bewaard worden in de Tumorbank UZ Brussel.

Indien beschikbaar, wordt ook overeenkomstig normaal weefsel ingevroren (cfr. een borstresectie met huidflap, een darmresectie met gezonde marges, een partiële leverresectie voor meta’s, …) en worden paraffineblokken gemaakt met zowel tumoraal als normaal weefsel.

De Tumorbank van het UZ Brussel bevat vriesstalen afkomstig van meer dan 3.000 unieke tumoren.

Bezwaar aantekenen Hoofdstuk V van de wetgeving van 2008 laat toe dat residuair lichaamsmateriaal wordt verzameld, bewaard en gebruikt

De Tumorbank UZ Brussel werd in 2003 opgestart binnen de

voor wetenschappelijk onderzoek, in zoverre de donor a

dienst anatomopathologie van het UZ Brussel. Het is een bio-

priori werd geïnformeerd - dit gebeurt via een hoofdstuk in

bank waar op een gestandaardiseerde en kwaliteitsvolle ma-

de opnamebrochure van het UZ Brussel - én de donor geen

nier tumorweefsel - maar ook andere, geassocieerde weefsels

bezwaar heeft aangetekend tegen het gebruik van zijn resi-

en lichaamsmaterialen - verzameld wordt, met de bedoeling

duair lichaamsmateriaal.

dit te gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek. Het doel is om van elke tumor, goed- of kwaadaardig, een representa-

Een patiënt kan echter op elk ogenblik (vóór staalname of

tief prelevement in te vriezen met het oog op wetenschap-

zelfs vele jaren later) bezwaar aantekenen via de medische

pelijk onderzoek. De noodzakelijke investeringen in opslag,

directeur van het ziekenhuis of via zijn behandelende arts en

werkkrachten, maar ook in het beveiligen van de vriezers, de

aldus vragen om zijn stalen en de geassocieerde data te laten

opslagruimten en de patiëntgegevens, werden gedaan.

vernietigen.

14

Gegevens over het staal en de patiënt worden opgeslagen op een gepseudonimiseerde wijze en zijn enkel herkenbaar voor medewerkers van de Tumorbank UZ Brussel.

In 2011 startte de Tumorbank UZ Brussel ook met het verzamelen van bloedstalen. Zo kunnen onderzoekers eveneens beschikken over germline-DNA uit de witte bloedcellen om aldus mutaties van polymorfismen te onderscheiden bij eenzelfde patiënt. Elke patiënt die hiervoor in aanmerking komt, wordt gevraagd om een toestemmingsformulier te ondertekenen, waarin hij/zij verklaart akkoord te gaan met de afname van bloed, de opslag ervan en het wetenschappelijk

Onderzoeksproject opstarten?

onderzoek dat erop uitgevoerd kan worden.

• Onderzoekers die een project willen opstarten, Al deze activiteiten hebben geleid tot een verzameling van vriesstalen afkomstig van meer dan 3.000 patiënten, al dan niet met bijhorend normaal weefsel, paraffinemateriaal en bloed. Deze collectie biedt een onschatbare bron van materi-

kunnen bij de Tumorbank UZ Brussel een aanvraag indienen om stalen te bekomen.

• De aanvraagdocumenten zijn beschikbaar op de dienst anatomopathologie.

aal voor klinisch en translationeel onderzoek, wat kan leiden

• Een project moet allereerst de goedkeuring hebben

tot nieuwe inzichten in kankermechanismen, diagnostiek

van een ethisch comité (van het UZ Brussel of een

en therapieën.

andere instelling), voor het voorgelegd wordt aan JAN SADONES,

de begeleidingscommissie Tumorbank UZ Brussel

MANAGER TUMORBANK UZ BRUSSEL

ter evaluatie. Deze commissie bestaat onder andere uit het diensthoofd anatomopathologie, het diensthoofd medische oncologie, het diensthoofd radiotherapie, de decaan van de faculteit geneeskunde en farmacie van de VUB en een vertegenwoordiger van de dienst hematologie. Eens een positief ad-

Belgische Virtuele Tumorbank

vies, kan overgegaan worden tot het kosteloos ter beschikking stellen van de stalen.

• De Tumorbank UZ Brussel maakt deel uit van De Belgische Virtuele Tumorbank, een consortium van 12 Belgische tumorbanken.

Contact Tumorbank UZ Brussel

• Meer info via http://virtualtumourbank.kankerregister.be • Op regelmatige tijdstippen wordt vergaderd om gemeenschappelijke strategieën en uniforme werkwijzen uit te bouwen. Dit zorgt voor een schaalvergroting, die in het voordeel van het wetenschappelijk onderzoek speelt.

• Coördinatoren: Prof. dr. Ramses Forsyth (Diensthoofd anatomopathologie) en Prof. dr. Jacques De Grève (Diensthoofd Medische Oncologie).

• Manager, dagelijks beheer: Jan Sadones – jan.sadones@uzbrussel.be – 02 474 90 73 • Algemeen e-mailadres: tumorbank@uzbrussel.be

15

muze actueel

PATIËNT OMGEVEN DOOR BEELD EN GELUID WERKT ‘TUNNELERVARING’ WEG Een MRI-onderzoek betekent vandaag de dag nog steeds een redelijk benauwende en lawaaierige ervaring voor de patiënt, maar daar wordt iets aan gedaan.

Een bioscoopervaring

MRI als communicatiekanaal

De MRI-scanner is een indrukwekkend apparaat waarin de

Samen met deze beelden kunnen eveneens instructies

patiënt (op de rug) op een patiëntentafel in de magneet-

aan de patiënt worden meegegeven (duur van het onder-

tunnel wordt geschoven. Ondanks de inspanningen van de

zoek, ademhalingsinstructies, andere communicatie, …).

verschillende MRI-producenten op gebied van comfort, kijkt

Het spreekt voor zich dat deze aanpak vooral ten goede

de patiënt in vele gevallen nog pal tegen een tunnelwand

komt aan pediatrische en geriatrische patiënten. Het is deze

of -rand aan, en wordt geluidsoverlast beperkt door een

bevolkingsgroep die gemiddeld de meeste aanpassings-

hoofdtelefoon. Om daar verandering in te brengen, beschikt

moeilijkheden kent m.b.t. de omstandigheden van een MRI-

de dienst radiologie van het UZ Brussel sinds begin oktober

onderzoek. Eveneens wordt vooropgesteld dat de leeftijd

over een MRI-scanner die het patiëntencomfort verhoogt.

van noodzakelijke anesthesie bij kinderen naar beneden kan worden gebracht.

In die scanner is een MRI-compatibele spiegel aangebracht boven de ogen van de patiënt. Hierdoor lijkt het net alsof

De totale opstelling van de MRI heet ‘In-bore Experience’

de patiënt naar een tv-scherm kijkt in de achterwand van de

(Philips). Zo’n opstelling laat het UZ Brussel toe het MR-

onderzoeksruimte. Op het tv-scherm worden foto’s, video’s

onderzoek aangenamer, toegankelijker en minder claustro-

of filmpjes getoond die het volledige gezichtsveld van de pa-

fobisch te maken.

tiënt innemen, waardoor een relaxerend effect wordt gecreëerd. Deze opstelling maakt ook gebruik van een hoofdtele-

HUBERT RAEYMAEKERS, MANAGER MR - RADIOLOGIE

foon en slaagt erin om de tunnelervaring te vervangen door een bioscoopervaring.

Patiënten weten niet altijd wat hen te wachten staat Uit de Bachelorproef ‘Exploratief onderzoek naar de informatienoden van patiënten bij MRI’ van Amber Koenig (juni 2016) blijkt dat patiënten vaak ongeïnformeerd aankomen op een dienst medische beeldvorming van een ziekenhuis. Ze ondervroeg at random 110 patiënten in 5 Vlaamse algemene ziekenhuizen. Patiënten geven aan dat ze van hun doorverwijzer meer informatie willen ontvangen over: de contrastvloeistof, het lawaai van het toestel, de vorm van het toestel, het verloop van het onderzoek en het claustrofobisch gevoel dat een Via de MRI-compatibele spiegel lijkt het net alsof de patiënt naar een tv-scherm kijkt in de achterwand van de onderzoeksruimte.

16

scanner met zich meebrengt.

COLUMN

JEAN-PAUL VAN BENDEGEM IS GEWOON HOOGLERAAR AAN DE FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE VAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL. HIJ IS LICENTIAAT WISKUNDE EN DOCTOR IN DE WIJSBEGEERTE. HIJ WOONT IN GENT.

Prof. dr.

Jean-Paul Van Bendegem

De Machine en ‘Système D’

Kent u het nog, dat mooie begrip ‘Sys-

Zoals wij allen weten, heeft een ma-

renderen dus wordt er gezorgd naar

tème D’? Ik ben er absoluut verzot op,

chine een levensloop. Wat oneerbiedig

oplossingen die niet perfect hoeven

moet ik eerlijk bekennen. Voluit heet

wordt er gezegd dat ze op termijn moet

te zijn maar die haar leven verlengen.

het ‘Système débrouillard’, wat vrij ver-

afgeschreven worden, een boekhoud-

Typisch zijn dat ‘Système D’ oplossin-

taald betekent: ‘Vindingrijk systeem’

kundig zeer interessante verrichting.

gen, wat de nevenschikking in de titel

als men vriendelijk blijft, en ‘Bricoleurs

Komt de machine binnen dan is ze spik-

verklaart. De handleiding ligt ondertus-

systeem’ indien niet. U past ‘Système D’ toe in al die situaties waarin u een zeer specifiek werktuig nodig hebt maar het niet voorhanden is en u dus noodge-

sen al een tijdje ergens veilig opgebor-

Er is geen perfectie zonder bricolage.

gen en je hebt de ingewijden nodig om te weten wat je moet doen. “Normaal zou het Ctrl-F moeten zijn, gevolgd door de code XYZ maar er zit blijkbaar een

dwongen een alternatief moet zoeken.

bug in dus doe je het beter zo: …”, zijn

Lukt het om de opdracht uit te voeren met dat andere werktuig dan hebt u

splinternieuw. Er wordt met de nodige

kenmerkende uitspraken in deze fase.

met succes ‘Système D’ gehanteerd.

eerbied naar gekeken en enkelen wor-

Worden de mankementen te groot dan

Het mes dat dienst kan doen als vervan-

den ingewijd in haar bediening. In deze

treedt de machine de eindfase binnen

gende schroevendraaier. De schroeven-

aanvangsperiode heerst de perfectie:

en zal het proces zich herhalen met een

draaier die helpt om een verfpot open

de machine doet wat de handleiding

nieuwkomer.

te krijgen. De huissleutel als flesopener.

zegt. Maar dan begint onherroepelijk de

De voorbeelden zijn te talrijk om op te

slijtage en, wat dat betreft, lopen mens

Heeft dit stukje een moraal? Zeker. Er

sommen, er bestaat trouwens een apart

en machine gelijk: wij lappen onszelf

is geen perfectie zonder bricolage dus

tijdschrift volledig gewijd aan ‘Système

ook continu op, maar in het beste geval

eigenlijk bestaat perfectie zonder meer

D’ met de toepasselijke titel …, jawel!

vertraag je de onvermijdelijke sleet. Dus

niet en dat verklaart dat we zijn wie we

Maar wat heeft dat nu te maken met de

komt de machine in de volwassen peri-

zijn: geniale bricoleurs.

machine die in de titel van deze column

ode. Door het gebruik ontstaan kleine

wordt vermeld?

mankementen. De machine moet nog

17

muze actueel

RADIOTHERAPIE:

NAAR EEN STEEDS PRECIEZERE KANKERBEHANDELING maximaal de gezonde hersenen (ook

Ongeveer 60% van alle kankerpatiënten hebben tijdens hun ziekte radiotherapie nodig. Via stralen met een hoge energiewaarde vernietigt radiotherapie kankercellen. Die behandeling heeft de voorbije 20 jaar een enorme ontwikkeling gekend dankzij technische vooruitgang. Het toestellenpark van de dienst radiotherapie van het UZ Brussel volgt doorlopend de trends naar meer precieze bestraling.

wel stereotactische radiotherapie en radiochirurgie).

Bewegende tumoren bewegen mee met de ademhaling en bemoeilijken de bestraling.

het

pensatie d.m.v. een ademhaling gecor-

Ook bij dit type bestraling is een exac-

UZ Brussel, dankzij de financiële steun

releerde adaptieve bestraling. Onge-

te positionering en immobilisatie van

van de Herculesstichting, het VERO-

acht hoeveel het letsel beweegt, zal de

de patiënt cruciaal. Standaard wordt

SBRT systeem. Dat werd specifiek

VERO steeds even accuraat bestralen

hiervoor een ring met vier schroeven

ontworpen om heel nauwkeurig extra-

waardoor de patiënt dus een behande-

tegen de schedel gefixeerd waarbij

craniële letsels (prostaat-, long- en le-

ling op maat kan krijgen.

een lokalisatiebox op de invasieve ring

Van

2010-2014

ontwikkelde

vertumoren) te bestralen. In het geval

wordt gemonteerd voor de positio-

zeer hoge dosis in een paar fracties

Truebeam STx Novalis voor bestraling in hersenen

toe te dienen, wat de genezingskansen

In 2016 werd een Truebeam STx No-

tegen te gaan. De dienst radiothera-

verbetert. Deze tumoren hebben het

valis geïnstalleerd voor hogeprecisie-

pie is op zoek gegaan naar een niet-

nadeel dat ze mee bewegen met de

bestralingen in de hersenen. Recente

invasieve benadering van deze tech-

ademhaling hetgeen de bestraling be-

publicaties tonen aan dat het aange-

niek om het comfort van de patiënt

moeilijkt. Klassieke bestralingstechnie-

wezen is om de stralen op het letsel

te verhogen. In samenwerking met

ken maken gebruik van marges rondom

meer lokaal te richten met een korte

de firma Brainlab is het UZ Brussel

de tumor om deze beweging op te van-

radiotherapieschema in plaats van

erin geslaagd om een alternatief te

gen. Dat heeft natuurlijk als nadeel dat

grote hersenvolumes te bestralen in

bieden aan de patiënt. Dit gebeurt

er meer gezond weefsel blootgesteld

een langere reeks. Dit nieuwe bestra-

door een verstevigd masker te gebrui-

wordt aan stralen. Wanneer tumorlet-

lingstoestel dient een hoge dosis stra-

ken om de patiënt te immobiliseren

sels meer dan 7 mm bewegen, wordt

len toe aan goedaardige of kwaadaar-

en door beeldvormingsmodaliteiten

met de VERO geopteerd voor een com-

dige hersenletsels en spaart daarbij

om de patiënt accuraat te positione-

van long- en levertumoren bestaat er een trend in de radiotherapie om een

18

nering. De immobilisatie bestaat erin om de patiënt aan de bestralingstafel vast te maken om zo bewegingen

Prof. Mark De Ridder: “Het toestellenpark van de dienst radiotherapie van het UZ Brussel volgt doorlopend de trends naar meer precieze bestraling en maakt keuzes op maat van de patiënt.”

Het UZ Brussel gaat steeds op zoek naar technieken om het comfort van de patiënt te verhogen.

Wereldprimeur met Radixact Midden oktober nam het UZ Brussel als eerste wereldwijd het nieuw bestralingstoestel Radixact in gebruik. De eerste patiënten werden reeds succesvol bestraald. Radixact is specifiek ontworpen voor complexe radiotherapie.

Het toestel straalt nauwkeuriger dan zijn voorganger de Tomotherapie. Het maakt een CT-scan met een betere resolutie, waardoor er exacter kan gewerkt worden. Verder zal de bestraling sneller gebeuren, waardoor de patiënt minder lang hoeft stil te liggen. Met dit nieuwe systeem wil de dienst radiotherapie niet enkel geïndividualiseerde beren, op basis van zijn anatomie. Deze

gelopen jaren intensiteit gemoduleer-

stralingen aanbieden aan de patiënt,

innoverende beeldgestuurde positio-

de en beeld gestuurde radiotherapie

maar wil het eveneens de bestraling

nering heeft een sub-millimetrische

geïmplementeerd met het Tomothe-

aanpassen door adaptieve radiothera-

nauwkeurigheid om de stralen toe te

rapie systeem voor o.a. rectumkanker,

pie uit te voeren waardoor anatomi-

dienen aan het letsel equivalent aan

hoofd-en-halstumoren en borstkanker.

sche veranderingen snel kunnen aan-

die van historisch gegroeide invasie-

Door een continue wijziging van de in-

gepast worden om zo de slaagkansen

ve techniek. Het recent geïnstalleerd

tensiteit van de bestraling kunnen de

te vergroten voor deze complexe be-

Truebeam STx Novalis systeem kan

omliggende gezonde weefsels maxi-

stralingen.

zowel gebruik maken van de invasie-

maal gespaard worden terwijl er aan

ve als de niet-invasieve benadering.

het doelvolume nog steeds een hoge

Tomotherapie voor complexe radiotherapie

dosis stralen wordt toegediend. Daar-

PROF. MARK DE RIDDER,

enboven beschikt het over een inge-

DIENSTHOOFD RADIOTHERAPIE

bouwde CT-scan die de patiënten op

Voor complexe radiotherapie en om de

submillimeter niveau positioneert voor

toxiciteit te verminderen, werd de af-

de start van de behandeling.

PROF. THIERRY GEVAERT, COÖRDINATOR MEDISCHE FYSICA

19

muze van naderbij bekeken

FARMACEUTISCHE ZORG: EEN MULTIDISCIPLINAIRE OPDRACHT

KLINISCHE ZIEKENHUISAPOTHEKERS NEMEN HUN ROL OP Heel vaak wordt er gesproken over ‘seamless care’, waarbij vooral de nadruk wordt gelegd op een naadloze overgang

Binnen een zorgproces staat de patiënt centraal als expert van zijn eigen lichaam.

Rond de patiënt werken verschillende partners, zowel uit de eerste als de tweede lijn. Ze doen dat liefst samen; om zo de best mogelijke outcome voor de patiënt te realiseren. De partners zijn de artsen als experten in de aandoening, de verpleegkundigen als experten in de zorg en niet onbelangrijk de apothekers als experten in de farmaceutische zorg.

van de zorg wanneer de patiënt zich beweegt van de ene setting naar de andere. Het is echter niet onlogisch dat er in zo een complex zorgproces soms zaken fout lopen.

De complexiteit wordt ondermeer in de hand gewerkt door verschillende medicatieregelgevingen opgelegd door de overheid. Anders dan de apotheken in de eerste lijn, moeten ziekenhuisapotheken werken met een geneesmiddelenformularium. Dat is een beperkte lijst van medicatie die altijd in voorraad is in het ziekenhuis. Deze lijst geneesmiddelen is afgestemd op de patiëntennoden van het ziekenhuis, zodat elke patiënt op elk moment adequaat kan behandeld worden. Zo kan een patiënt in zijn thuisomgeving bv. Bisoprolol nemen tegen een te hoge bloeddruk, maar krijgt hij in het ziekenhuis het formulariumgeneesmiddel Emconcor. Door het aanbod te reduceren naar deze beperkte lijst, kunnen de geneesmiddelen rechtstreeks worden aangekocht bij de fabrikant en daardoor kunnen ze voordeliger aangeboden

Nog te vaak worden ziekenhuisapothekers als een soort ‘magazijnier’ aangezien. Toch staan zij dichter dan ooit bij de pa-

worden aan de patiënt.

en meer naar chronische zorg evolueren, valt of staat veel bij

Medicatieschema is basis voor goede behandeling

het correcte gebruik en inname van medicatie.

Heel vaak worden er gedurende een ziekenhuisopname

tiënt. En dat is nodig. Want in een zorgmodel waar we meer

geneesmiddelen die de patiënt nam vóór de opname beFarmaceutische zorg is een complex gegeven en daarom is

wust gestopt en worden er naar aanleiding van de opname

een multidisciplinaire aanpak vereist. De patiënt en zijn fa-

nieuwe geneesmiddelen gestart door de ziekenhuisspecia-

milie natuurlijk, de huisarts, de huisapotheker, de verpleeg-

listen. Na ontslag uit het ziekenhuis is het voor de patiënt

kundigen, de ziekenhuisarts en de ziekenhuisapotheker; al-

en de huisarts niet altijd duidelijk wat verder ingenomen

len hebben ze hierin een verantwoordelijkheid op te nemen.

moet worden. Er wordt veel hoop gesteld op gegevens-

20

Ziekenhuisapotheken werken met een geneesmiddelenformularium.

Dat is een beperkte lijst van medicatie die altijd in voorraad is in het ziekenhuis.

De klinisch ziekenhuisapotheker verzekert een goede informatiestroom bij het ontslag van de patiënt.

view met de patiënt overlopen om een zo correct mogelijk beeld te krijgen van welke medicatie de patiënt juist neemt, wanneer en hoe de medicatie wordt ingenomen. Dit proces stimuleert ook de betrokkenheid van de patiënt in het medicatiegebeuren. Ook wanneer de patiënt het ziekenhuis verlaat, wordt gestreefd naar een duidelijke vermelding van de verder te zetten medicatie in de ontslagbrief en bijhorend ontslagmedicatieschema voor de patiënt zelf, de huisarts, en

overdracht via e-Healthplatformen zoals Vitalink, maar die werken nog niet optimaal en zijn nog niet in elk ziekenhuis van toepassing.

de huisapotheker.

Van een balie naar de ziekenhuisgang Maar dat is niet de enige manier hoe de ziekenhuisapotheek

Omdat een goede kennis van het medicatieschema bij een

van het UZ Brussel inzet op kwaliteitsbewaking en de opstart

ziekenhuisopname de basis is voor een goede behandeling,

van een veilige medicatietherapie. Zo is er een klinisch apo-

hebben de ziekenhuisapothekers van het UZ Brussel, naar

theker aanwezig op de dienst geriatrie om ondersteuning te

analogie met ook andere ziekenhuizen in het land, de thuis-

geven bij het uitvoeren van de medicatieamneses en bij de

medicatiezak ontwikkeld. Deze zak wordt aangeboden aan

overdracht van informatie over de medicatie aan de patiënt

de patiënt die gaat opgenomen worden om de medicatie die

bij het ontslag. De problematiek van multiple aandoeningen,

hij thuis gebruikt, mee te brengen naar het ziekenhuis. In de

het gebruik van meerdere geneesmiddelen en soms angsti-

zak zit ook het formulier ‘Mijn thuismedicatie’. Het formulier

ge en/of verwarde patiënten maakt dat het medicatieproces

heeft twee luiken (vragenlijst en medicatielijst) die de pati-

niet altijd even vlot verloopt. De klinisch apotheker speelt

ënt het best invult samen met de huisarts, de huisapotheker

hier een belangrijke rol en neemt de tijd om rustig met de

of de thuisverpleegkundige. De meegebrachte medicatie,

patiënt te praten en medicatie, vitamines en voedingssup-

samen met het ingevulde formulier worden in een inter-

plementen te overlopen. Indien nodig neemt de klinisch

21

Via de thuismedicatiezak kan de patiënt de medicatie die hij thuis gebruikt, meebrengen naar het ziekenhuis. Ook bij ontslag uit het ziekenhuis wordt gestreefd naar een duidelijke communicatie over het medicatieschema van de patiënt.

apotheker ook contact op met familie, de thuisapotheek, de

formatie Service (MIS) een meerwaarde kan bieden voor het

huisarts, de thuisverpleegkundige of de residentiële instel-

ziekenhuis. De bedoeling van een MIS is om alle farmaceuti-

ling waar de patiënt verblijft. De klinisch apotheker, als speci-

sche vragen of problemen rond geneesmiddelentherapie

alist van het geneesmiddel, waakt samen met de ziekenhuis-

samen te brengen in één aanspreekpunt. Deze service

arts over de voorgeschreven medicatie en geeft waar nodig

wordt geleverd door een klinische apotheker die specifiek

advies over de vorm van de medicatie. Als een patiënt bv.

beschikbaar is voor het geven van klinisch-farmaceutisch ad-

moeilijk kan slikken wordt een oplosbaar alternatief voorge-

vies of voor specifieke activiteiten (vb. in kaart brengen van

steld. Ook kan er gewezen worden op mogelijke interacties

de thuismedicatie, geneesmiddeleninteracties, farmaceuti-

met voeding of andere medicatie wanneer deze gelijktijdig

sche screening op de thuis- en of ziekenhuismedicatie, op-

worden toegediend.

stellen ontslagmedicatiefiches, ontslagbegeleiding van specifieke patiënten, enz.) die medicatie- en patiëntgebonden

Het UZ Brussel wil onderzoeken of een Medicatie Informatie Service (MIS) een meerwaarde kan bieden.

zijn. In landen als Engeland, Noorwegen en Duitsland is zo een service al goed ingeburgerd en draagt het bij tot een verhoging van de patiëntveiligheid. Ook het UZ Brussel wil op termijn deze ondersteunende rol aan elke zorgverlener (artsen, verpleging, enz.) en patiënt binnen het ziekenhuis kunnen aanbieden, om op multidisciplinaire wijze de meest veilige, kwalitatieve en effectieve geneesmiddelentherapie aan te bieden.

ELLEN COOPMAN

Een ander voorbeeld is de klinisch apotheker op de dienst oncologie van het UZ Brussel. Kankerpatiënten zijn vaak fragiele patiënten die veel geneesmiddelen gebruiken. Tijdens het gesprek met de arts krijgen ze onaangenaam nieuws te

Thuismedicatiezak aanvragen?

horen, waardoor ze bepaalde zaken uit het gesprek niet op-

Verwijst u patiënten door naar het UZ Brussel? Dan kunt u

nemen of vergeten. Tijdens een nagesprek met de apothe-

hen al een thuismedicatiezak meegeven en het invulfor-

ker worden de belangrijkste zaken over de medicatie extra

mulier samen met hen invullen. Het invulformulier kan

toegelicht. De apotheker komt dus de patiënt zelf opzoeken.

gedownload worden via de website www.uzbrussel.be

Veilige geneesmiddelentherapie aanbieden

U kunt thuismedicatiezakken en formulieren ook aanvragen via de apotheek van het UZ Brussel.

Om de patiënt nog meer centraal te stellen in haar werking,

Telefoon: 02 477 52 60

start de ziekenhuisapotheek van het UZ Brussel met een

E-mail: apo@uzbrussel.be

nieuw onderzoek. De dienst wil nagaan of een Medicatie In-

22

muze BOEKBESPREKING

TOEGEWIJD EN (ZOVEEL) MEER Een boek door dokters en voor dok-

communicatie bij ‘ingrijpende keuzes’

ters, dat is ‘Toegewijde dokters’ uitge-

(zoals het levenseinde), de brug tussen

geven door Garant. De meerderheid

wetenschap en praktijk, de invloed van

van de 21 auteurs zijn immers arts, op

de medische technologie, ‘inzichten en

een gezondheidswetenschapper en

tips om de liefde voor het werk te be-

een patiënt na. Het boek behandelt

houden in tijden van management’, de

verschillende actuele verantwoorde-

groeiende rol van de media en ethische

lijkheden van de hedendaagse arts

reflectie op de moraal van het vak om-

buiten het klassieke medische domein.

gaan met zingevingsvragen. Soms wor-

Terecht dus dat ook een patiënt getuigt

den er praktische tips gegeven, maar

over de zogenaamde ‘zachte waarden’.

in essentie is dit geen doe-boek. Het

Tegelijk stelt één van de auteurs dui-

houdt het midden tussen het breed

delijk dat de prioriteiten natuurlijk ook

aansnijden van actuele onderwerpen

‘Toegewijde dokters’ werd gepubliceerd

niet moeten worden omgedraaid. Het

en de praktijk.

door Garant in de reeks ‘Geestelijke Ver-

primaire doel van een arts is de gene-

zorging & Ethiek’ en telt 247 bladzijden.

zing van de patiënt en dus het medi-

Terecht wordt gesteld dat het erop

sche aspect. Dat betekent echter niet

lijkt alsof het belang van niet-medi-

dat andere aspecten onbelangrijk zijn,

sche competenties iets eigentijds is.

wel integendeel. Een arts leeft niet op

Het discours van de patiënt centraal

een eiland, en hij of zij wordt vandaag

bv. is absoluut niet nieuw, en er is een

gevraagd om naast arts ook nog ma-

periode geweest in de medische ge-

nager te zijn, gids én coach. Dat stelt

schiedenis dat artsen niet veel anders

natuurlijk ook andere eisen aan het

hadden dan de anamnese om een

onderwijs en aan de universitaire zie-

diagnose te stellen, door gebrek aan

Win een exemplaar!

kenhuizen. De faculteit Geneeskunde

kennis. Maar de samenleving en men-

Dankzij uitgever Garant kan mUZe

van de Vrije Universiteit Brussel bv.

sen veranderen en het zorgaanbod

drie exemplaren van het boek on-

besteedt veel aandacht aan die nieuwe

ook (onder meer door toenemende

der zijn lezers verloten. Interesse?

rollen van de arts van vandaag.

marktwerking), en of alle evoluties nu

Stuur zo snel mogelijk een mail

positief zijn of niet, ze zijn er en zul-

naar de dienst communicatie van

len er blijven. ‘Toegewijde dokters’

het UZ Brussel (communicatie@

houdt daarmee de vinger aan de pols

uzbrussel.be) en formuleer daarin

van het veranderende artsenberoep

kort wat volgens u de meest nood-

en komt op een goed moment. En als

zakelijke zachte waarde is van een

In de 11 hoofdstukken komen aspec-

lezer voel je dat het boek ook door

huisarts. Een onschuldige hand

ten aan bod zoals de niet-medische

toegewijde dokters is geschreven,

trekt de vijf gelukkigen uit de inge-

competenties van artsen, het samen-

waardoor het ook met extra toewij-

zonden mails.

werken over eigen belangen heen,

ding werd gerecenseerd.

‘Het lijkt maar nieuw’

ISBN: 978-90-441-3438-4.

EDGARD EECKMAN

23

ACADEMISCH EN ANDER

NIEUWS Koppels, kinderen en gezinnen met genetische problemen die een beroep doen op PGD stellen het goed Koppels kunnen verschillende problemen ondervinden wanneer ze zwanger proberen worden. Ze kunnen onvruchtbaar zijn, maar ook het risico lopen om een kind te krijgen dat een genetische ziekte draagt. In dat geval kunnen ze een beroep doen op de relatief nieuwe me-

Wat doet een vroedvrouw?

disch techniek pre-implantatie genetische diagnostiek (PGD). De voornaamste reden om voor PGD te kiezen is om een zwangerschapsafbreking te voorkomen. Bij

Brusselse vrouwen weten weinig over wat vroedvrou-

deze behandeling worden embryo’s teruggeplaatst

wen doen en wat ze kunnen betekenen voor aanstaande

in de baarmoeder die deze specifieke erfelijke aan-

moeders. Nochtans kunnen vroedvrouwen net zo goed

doening niet dragen. PGD is nog niet overal in Europa

consultaties doen en vrouwen tijdens hun zwanger-

toegestaan omwille van het ethisch aspect. Er rijzen

schap intensief begeleiden.

ook vragen over het welzijn van het kind en zijn gezin.

Daarom onderzocht psycholoog Chris Winter van het

Een onderzoek van de VUB en de Erasmushogeschool

UZ Brussel de impact van PGD op de ontwikkeling van

bracht die gebrekkige kennis aan het licht. Zo weten

het kind enerzijds en de stress in het gezin anderzijds.

veel Brusselse vrouwen bv. niet dat ze voor de bevalling

Het resultaat van dit onderzoek heeft een tweeledige

ook terecht kunnen bij een vroedvrouw en zijn ze niet

positieve boodschap. Ten eerste, PGD kinderen en hun

op de hoogte dat hun ziekenfonds kan instaan voor de

ouders kennen een gelijklopende ontwikkeling als niet-

terugbetaling van een consultatie bij de vroedvrouw.

PGD gezinnen. En ten tweede, een PGD-zwangerschap

De resultaten verschenen in het Engelstalige tijdschrift

volgt hetzelfde traject als een niet PGD-zwangerschap.

Midwifery.

Indien medisch-technische problemen het risico op misdiagnose zouden verhoogd hebben, kan er gekozen worden voor een bijkomende invasieve prenatale diagnostiek. "Deze vindt best plaats zo vroeg mogelijk in de zwangerschap om de ouder-kind hechting zo weinig mogelijk te belemmeren", zegt dr. Chris Winter.

24

ARCHITECTS &ARCHITECTS ENGINEERS &&ARCHITECTS ENGINEERS ENGINEERS

Informatiecentrum in UZ Brussel VK delivers fully integrated architecture and engineering services for demanding healthcare clients worldwide who want to invest in healing environments in a constantly evolving society where our quality of life is under stress. www.vkgroup.be

Het UZ Brussel zet een nieuwe stap in zijn ondersteuning van patiënten en bezoekers. Voor velen is een ziekenhuis een ingewikkeld en ondoorzichtig kluwen van diensten en specialiteiten. Zeker wie voor het eerst in het ziekenhuis komt, heeft het soms moeilijk om zijn weg te vinden. Naast de infobalies

UZ Brussel - The Landmark // VK services: masterplanning, architecture, structural engineering, infrastructure, building services, landscape design, interior architecture

die bemand worden door vrijwilligers, opent het UZ Brussel als eerste in België een informatiecentrum ‘info@UZ’.

In de grote inkomhal (route 150) is een speciale ruimte voorzien waar patiënten en bezoekers van maandag tot vrijdag (telkens van 10 tot 16 uur) op maat service-informatie kunnen krijgen, d.w.z. correcte informatie over de diensten en consultaties en de dienstverlening door het UZ Brussel. Er staan ook twee pc’s waarop patiënten, indien nodig met begeleiding, zorggerichte informatie kunnen opzoeken en afprinten. Het informatiecentrum ‘info@UZ’ zal ook de meeste folders en brochures centraliseren die in het UZ Brussel beschikbaar zijn. Op vraag wordt er ook het patiëntenportaal van het UZ Brussel gedemonstreerd.

UZ Brussel Blogt!

ad-vk-muze-20151130.indd 1

• Werelddiabetesdag: let’s make Sint-Maarten great, again!

Prof. dr. Bart Keymeulen is diensthoofd van de diabeteskliniek van het UZ Brussel. Hij is ook erevoorzitter van de Diabetesliga.

• De strijd tegen overgewicht en obesitas: stop de huidige ‘wait and see’ houding met opvang van catastrofes op latere leeftijd.

Prof. dr. Inge Gies werkt als kinderendocrinoloog.

Verder is ze de verantwoordelijke van de obesitaskliniek binnen de pediatrie van het UZ Brussel.

• Epileptische spasmen treffen ongeveer 1 op 2.000 kinderen Prof. dr. Anna Jansen is kinderneuroloog. Ze is de coördinator van het TSC-team in het UZ Brussel en neemt deel aan het EPISTOP-project.

Lees de blogs via: blog.uzbrussel.be.

U kan er zich ook op abonneren.

25

30/11/2015

ACADEMISCH EN ANDER

NIEUWS Het risico op infecties in ziekenhuizen kan omlaag met nieuwe lampen in het operatiekwartier In Europa ontwikkelt gemiddeld 1 op de 30 patiënten een

niet-steriele zone verplaatsen naar de steriele zone en de

infectie na een operatie. Postoperatieve infecties zijn na-

wonde kunnen infecteren. Om dit risico in te perken, ontwik-

delig, in eerste plaats voor de patiënt, maar ook voor het

kelden twee doctoraatstudenten van de VUB en KU Leuven

medisch personeel, het ziekenhuis en de ziekenzorg. Door

een revolutionaire operatielamp. Zij zetten de operatiezaal

de operatielamp te combineren met de toevoer van zuive-

letterlijk op zijn kop: ze plaatsen de toevoer van zuivere lucht

re lucht wordt de strijd aangebonden met deze infecties.

onder de verlichting om de patiënt te beschermen met een toevoer van zuivere lucht. In de nabije toekomst zal een pro-

Het huidige verlichtingssysteem in operatiezalen verstoort

totype op ware grootte gebouwd worden in het UZ Brussel.

de toevoer van zuivere lucht. Enerzijds mechanisch, wanneer

“Het ziekenhuis heeft een operatiekwartier ter beschikking

de neerdalende luchttoevoer wordt afgebogen door de ope-

gesteld. Het prototype zal ons in staat stellen aan te tonen

ratielamp. Anderzijds produceren lampen ook warmte, wat

hoeveel mensen gebaat zouden zijn bij een dergelijke oplos-

aanleiding geeft tot een opwaarts gerichte stroom van lucht

sing, hoeveel infecties we kunnen voorkomen, en hoeveel

die botst met de neerwaarts gerichte stroom van koelere,

mensenlevens wij kunnen verbeteren, of zelfs redden”, zegt

zuivere lucht. Hierdoor ontstaan ongewenste luchtstromin-

Marc Noppen, CEO van het UZ Brussel.

gen die het mogelijk maken dat ziektekiemen zich vanuit de

IRIS Facility U begeleiden in uw multi-service aanpak : rendabel, duurzaam en imagoversterkend ! www.iris.be wellbeing@work IRIS Facility

Bazellaan 5 - 1140 BRUSSEL - Tel. : 02 204 03 00 - info@iris.be

U ondersteunt uw bewoners.

Wie is er om u te ondersteunen?

Maak samen met uw ING-bankier uw missie waar.

Om het welzijn van uw bewoners te garanderen, is efficiëntie voor u een topprioriteit. Bij ING beseffen we dat. Daarom kunt u rekenen op een ING-bankier die uw behoeften begrijpt en financiële oplossingen aanreikt die u perfect ondersteunen in uw taak. Diensten die uw geldstromen optimaliseren en uw liquiditeitsbeheer en betalingen nog vlotter laten verlopen, bijvoorbeeld. Of elektronisch bankieren, speciaal afgestemd op uw situatie en organisatie. Zo maken we u het leven gemakkelijker.

Maak gerust een afspraak met uw ING-bankier. ing.be/business

27 ING België nv – Bank/Kredietgever – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789.

Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.

Colofon mUZe is het driemaandelijks medisch magazine voor de huisarts.

Redactionele coördinatie en eindredactie: Ellen Coopman en Edgard Eeckman.

Redactieraad: Johan Braeckman, Toon De Backer, Wim Distelmans, Edgard Eeckman, Martine Huybrechts, Patrick Lacor, Marc Noppen, Denis Piérard, Jan Schots, Ellen Coopman, Ria Vanschoenwinkel, Brigitte Velkeniers.

In dit nummer staan redactionele bijdragen van Ellen Coopman, Mark De Ridder, Edgard Eeckman, Thierry Gevaert, Jan Gutermuth, Patrick Lacor, Frieda Matthys, Marc Noppen, Valerie Peeters, Hubert Raeymaekers, Jan Sadones, Jean-Paul Van Bendegem, Frank Vermeulen De foto’s in dit nummer o.m. zijn van: Bart Moens De illustratie is gemaakt door Gudrun Makelberge.

De vormgeving werd verzorgd door DADDY KATE. mUZe wordt gedrukt op de persen van Leleu Printing op milieuvriendelijk papier.

Hebt u een vraag of suggestie voor de redactie?

Mail naar: muze@uzbrussel.be of telefoneer naar de dienst Communicatie van het UZ Brussel op 02 477 80 80.

Wilt u zich abonneren op mUZe of een adreswijziging doorgeven, mail dan naar communicatie@uzbrussel.be mUZe is een realisatie van de dienst Communicatie van het UZ Brussel.

Verantwoordelijke uitgever: Marc Noppen, Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Algemene info over het UZ Brussel: www.uzbrussel.be Vacatures: www.werkeninhetuzbrussel.be

Volg het ziekenhuis ook op twitter, facebook, Google+ en via de blog http://blog.uzbrussel.be www.facebook.com/UZBrussel en www.twitter.com/uzbrussel ( @uzbrussel )

Het UZ Brussel wenst u een gezond 2017!

Adverteren in m

UZe?

Contacteer Publiest Be lgië op telefoon nummer 0484 08 91 55