Wekelijks magazine bij jouw krant • 25 november 2017
ZORGSECTOR IN WURGGREEP ALS ER GEWOON NOOIT GENOEG PERSONEEL ZAL ZIJN
PERSONEELSTEKORT IN DE ZORG - P. 3 Creatieve oplossingen nodig
GEGARANDEERD WERK - P. 6 Carrièremogelijkheden voor zorg- en verpleegkundigen
DE GEÏMPORTEERDE VERPLEEGSTER - P. 7 Faith Padayao kwam van de Filippijnen naar België
25 november 2017 - vacature.com
2
VOOR EENS EN ALTIJD EEN KNELPUNTBEROEP Het Planbureau schat dat er in de social profit tegen 2022 ruim 50.000 jobs zullen bijkomen. Een gigantische en wellicht onmogelijke uitdaging. Het goede nieuws is dat de zorg wel steeds meer antwoorden vindt om met de toenemende personeelstekorten om te gaan. En nee, zorgverleners moeten niet in een robotje veranderen. Integendeel. Tekst: HERMIEN VANOOST
We komen handen tekort. Het is een zinnetje dat de ziekenhuizen en andere zorgorganisaties in ons land maar blijven herhalen. Sinds de jaren 90 al staan zorg- en welzijnsjobs systematisch in het lijstje knelpuntberoepen van de VDAB. De analyse die de Vlaamse arbeidsbemiddelaar toen maakte, is vandaag nog steeds dezelfde: ‘De zoektocht naar verpleegkundig personeel is de voorbije jaren steeds problematischer geworden. In het begin van de jaren negentig werden enkel tekorten gesignaleerd bij de ziekenhuisverpleegkundigen, ondertussen is de problematiek uitgedeind tot een ruime waaier medische en paramedische beroepen.’ KWALITEIT, NIET KWANTITEIT De knelpunten in de zorg zijn intussen zo hardnekkig dat je je afvraagt of we ze ooit nog zullen kunnen wegwerken. Ook zorgambassadeur LON HOLTZER doet dat: «Natuurlijk moeten we alles in het werk stellen om de juiste mensen in de zorg te krijgen, maar het is een illusie te denken dat je alleen via de instroom alle tekorten zult kunnen invullen.» PAUL VAN AKEN, directeur patiëntenzorg van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen, formuleert het zo: «Qua aantallen stoten we op de grenzen van wat mogelijk is. Ik denk dat de sleutel eerder bij de kwaliteit dan bij de kwantiteit zal liggen.» Voor dat laatste vindt Van Aken steun bij de wetenschap. Internationaal onderzoek, waar onder meer KU Leuven-professor Walter Sermeus aan meewerkte, leert dat wanneer het aandeel hooggeschoolde verpleegkundigen in een ziekenhuis toeneemt ook de resultaten bij de patiënten verbeteren. Concreter: hoe meer bachelors en masters onder het verpleegkundig personeel, hoe lager de mortaliteitscijfers, hoe tevredener de patiënten en hoe beter de uitkomst van de ingreep. Het is dus niet zozeer het aantal zorgverleners maar wel hun professionaliteit die de kwaliteit van de zorg bepaalt. Holtzer kan zich in die analyse vinden. «In de zorg heb je mensen nodig die voldoende sterk in hun schoenen staan, die
3
vacature.com - 25 november 2017
klinisch kunnen redeneren en routines kunnen en durven doorbreken. Daarom ook ben ik zo tevreden dat de opleiding verpleegkunde vier jaar is geworden. Vooral de sterkere studenten zullen zich daardoor aangetrokken voelen. Tegelijk geeft het de scholen extra tijd om hen te vormen.» ‘Interdisciplinaire samenwerking’ is een andere formule waar de zorgexperten hard in geloven. Een voorbeeld: patiënten met slikproblemen hebben bij elke maaltijd hulp nodig van een verpleegkundige. Om die veelbevraagde groep minder te belasten, kan je bijvoorbeeld aan de logopedist vragen om de therapie over de middag te laten doorgaan. De sliktechnieken kan hij zo
Zolang huisartsen op huisbezoek blijven gaan om de bloeddruk te meten, heb je geen argument om te zeggen dat je artsen tekort hebt. Lon Holtzer, zorgambassadeur
meteen vanuit de praktijk aanleren. «En het gaat verder dan dat. Want ook de samenwerking met de buitenwereld zou nog intenser kunnen», stelt FILIP VAN LAECKE, sectorverantwoordelijke Social Profit bij SD Worx. «Wat kunnen thuisverpleegkundigen en verzorgenden uit de gezinsen bejaardenhulp bijvoorbeeld voor de woonzorgcentra betekenen? De wet bepaalt vandaag heel strikt wie wat mag doen en wie waar mag werken. Haal die schotten weg en de pool aan zorgverleners wordt automatisch groter.» Dat zorgorganisaties zich tegenwoordig in netwerken (moeten) groeperen, noemt Van Laecke een stap in de goede richting. «Het biedt de mogelijkheid om medewerkers uit te wisselen, waardoor bepaalde specialisaties beschikbaar blijven.»
Daarbij aansluitend raden de drie experts aan meer aan jobdifferentiatie te doen. «Zolang huisartsen op huisbezoek blijven gaan louter en alleen om de bloeddruk te meten, heb je geen argument om te zeggen dat je artsen tekort hebt», redeneert Holtzer. Hetzelfde kan je zeggen over de verpleegkundigen. Zij zijn er niet om patiënten te wassen en op het toilet te zetten. «Je moet medewerkers zo veel mogelijk op hun sterktes inzetten. De juiste taken aan de juiste mensen toevertrouwen.» MAGNEETZIEKENHUIS Klinkt allemaal aannemelijk, maar werkt het ook in de praktijk? Slaagt het UZA er bijvoorbeeld in om die principes naar de werkvloer te vertalen? «Beter en beter», antwoordt Paul Van Aken. «Het mooiste bewijs daarvan is onze erkenning als ‘Magnet’ ziekenhuis, wat internationaal de hoogste erkenning voor verpleegkundige zorg is. De zogenaamde magneetziekenhuizen zijn ziekenhuizen die verpleegkundigen 'als een magneet' aan zich weten te binden, door hen bijvoorbeeld meer autonomie en een hoger loon te bieden en flink te investeren in opleiding en scholing. In Europa zijn we voorlopig het enige ziekenhuis met zo’n titel.» Het traject ernaar toe begon zo’n tien jaar geleden toen Van Aken samen met enkele collega’s uit andere Belgische ziekenhuizen zeven Magnethospitals in de VS bezocht. «Hun manier van werken en hun resultaten maakten indruk, maar niemand die geloofde dat we het in België net zo goed zouden kunnen doen gezien de beperkte budgetten en de krappe personeelsbezetting. Sommige ziekenhuizen in Amerika tellen dubbel zoveel verpleegkundigen als in België. Dan is het natuurlijk gemakkelijk om de beste zorg ter wereld te garanderen. Niettemin bleef het magneetverhaal in mijn hoofd hangen. En beetje bij beetje heb ik onze strategie gestuurd in de richting van wat ik in de VS had gezien.» Cruciaal was de introductie voor het ‘Releasing time to care’-programma, waarbij de medewerkers de kans kregen om zelf hun ideale werkomgeving uit te tekenen en mee vorm te geven. >>
Sommige ziekenhuizen in de VS tellen tweemaal meer verpleegkundigen dan hier. Dan is het natuurlijk gemakkelijk om de beste zorg ter wereld te garanderen. Paul Van Aken, UZA
Wat vinden ze belangrijk in de samenwerking met hun collega’s, leidinggevenden en artsen? Welke ingrepen zouden hun job en de zorg voor de patiënt ten goede komen? De oefening resulteerde onder meer in doorgedreven leiderschapstrainingen voor hoofdverpleegkundigen, een doorlichting van de ziekenhuisprocessen (met veel vereenvoudigingen als gevolg, bijvoorbeeld voor het opmaken van de bedden), intensere samenwerkingen tussen verpleegkundigen en artsen, betere informatie-uitwisseling met de patiënt (ze doen nu aan ‘bedside briefing’) en meer aandacht voor vorming van de medewerkers. Aan de kant van de patiënten leidde het tot betere cijfers voor valpreventie, blaasinfecties, bloedvergiftiging en doorligwonden. En opvallend, het programma heeft ook de klachten van medewerkers rond fysieke en mentale belasting kunnen terugdringen. Een studie van SD Worx uit 2016 heeft aangetoond dat medewerkers in de zorg daar normaal extra gevoelig voor zijn. Niet zo dus in het UZA. «En dat hebben ze ongetwijfeld aan hun personeelsbeleid te danken, zeg maar de aandacht die ze schenken aan de mens achter de medewerker», zegt Filip Van Laecke. «Ik ben nu vijftien jaar in deze sector actief en zie tot mijn vreugde meer en meer voorzieningen in de zorg en welzijnssector voor die weg kiezen. Ook de kleinere organisaties uit bijvoorbeeld de bijzondere jeugdzorg of de kinderopvang zetten nu een beleid op rond pakweg stressbeheersing. Dat wijst op professionalisering. Zelfs in het zopas ondertekende sociaal akkoord zie je daar signalen van. Uurroosters die langer op voorhand moeten vastliggen, aantrekkelijkere vakantieregelingen… Ga er dus maar van uit dat het toch nog allemaal goed komt.» (lacht)
HOE GROOT IS HET TEKORT IN DE ZORG? In 2016 stelde de Vlaamse social profit (exclusief socio-culturele sector) 294.955 mensen tewerk, bijna 37.500 meer dan in 2011 en 80.000 meer dan in 2007 (cijfers Verso). Ook het aantal verpleeg- en zorgkundigen in Vlaanderen neemt al jarenlang toe. Vorig jaar telde de FOD Volksgezondheid 122.112 verpleegkundigen en 72.054 zorgkundigen, of respectievelijk 16.000 en 30.000 meer dan in 2011. «Natuurlijk ben ik daar blij mee», reageert zorgambassadeur Lon Holtzer, «maar eigenlijk is het onvoldoende om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Er is niet alleen de stijgende vraag naar zorg, er staan ook heel wat babyboomers klaar om de sector te verlaten, om op welverdiend pensioen te gaan. Hen moeten we allemaal kunnen vervangen.» MEER OUDEREN Hoe nijpend het probleem is, blijkt wanneer we de in- en uitstroomgegevens voor de verschillende beroepsgroepen vergelijken (zie tabel). Voor veel zorgberoepen overtreft het aantal pensioneringen ruimschoots het aantal nieuwkomers. Ook al liep het tekort bij de verpleegkundigen het voorbije jaar terug (met dank aan de verhoogde instroom), met 2.335 blijft het erg hoog. Rekening houdend met de leeftijdsverdelingen binnen de diverse paritaire comités mag je
bovendien veronderstellen dat het tekort de komende jaren zal blijven en zelfs verder zal oplopen. Binnen ‘de diensten voor gezins- en bejaardenhulp’ (pc 318) bijvoorbeeld waren vorig jaar 11.276 medewerkers ouder dan vijftig actief, tegenover slechts 899 medewerkers jonger dan 25. Tien jaar eerder waren het nog 1.451 -25-jarigen tegenover 3.584 vijftigplussers (cijfers Verso). MINDER STUDENTEN Dat de knelpunten in de zorg weer iets harder knellen, is ook de conclusie van Vlaams minister van Welzijn Jo Vandeurzen. Nadat het aantal knelpuntvacatures in de zorg gedurende enkele jaren was gedaald, stelt hij sinds december 2016 weer een lichte toename vast. Aan de hogescholen luidt nog een andere alarmbel: voor het eerst in tien jaar is het aantal inschrijvingen voor een opleiding in de gezondheidszorg gezakt, van 21.906 in september 2016 naar 21.397 in 2017. Dat er minder achttienjarigen zijn dan vorig jaar, is een eerste logische verklaring voor die daling. Maar ook de verbeterde conjunctuur speelt niet in het voordeel van de zorg. In economisch goede tijden kiezen studenten immers vaker voor een bedrijfsgerichte opleiding dan in economisch slechte tijden. 25 november 2017 - vacature.com
4
KOMT DE REDDING UIT HET BUITENLAND? De economische crisis in Spanje van vijf jaar geleden zette de VDAB er toen toe aan om een jobdatingbeurs in Spanje te organiseren, waarbij lokale werkloze verpleegkundigen konden solliciteren voor een job bij een Vlaamse voorziening. Een succes werd de actie toen genoemd. Toch ligt volgens zorgambassadeur Lon Holtzer de oplossing voor ons personeelstekort niet bij het en masse binnenhalen van buitenlandse verpleegkundigen. «De taal is een grote drempel. Wie geen Nederlands spreekt, kun je niet zomaar in een ziekenhuis of woonzorgcentrum droppen. Dat is geen toonbeeld van goede zorg. Om hen inzetbaar te maken, moet je dus eerst en vooral in een taalopleiding investeren. Sowieso merk je dat de interesse voor ons land bij buitenlandse verpleegkundigen niet zo groot is. Ze geven de voorkeur aan Engelstalige of Franstalige landen.»
MEER EN MEER ZORGBEOEFENAARS IN VLAANDEREN, MAAR TEKORT BLIJFT Verpleegkundigen Tandartsen Huisartsen Kinesisten Apothekers Vroedvrouwen Zorgkundigen Diëtisten Totaal
Aan het werk Stijging Tekort/reserve Tekort/reserve in 2016 2011-2016 per jaar (2016)* per jaar (2015)* 122.112 15% -2.335 -2.527 5.428 8% -74 -91 8.786 4% -16 -38 18.471 17% -115 -226 11.606 18% -26 -9 7.413 19% 10 9 72.054 69% 925 801 3.028 64% 71 89 248.898 27% -1.560 -1.992 (*) Het verschil tussen het aantal nieuwkomers in de job en de collega’s die met pensioen gaan Bron: Lon Holtzer
5
vacature.com - 25 november 2017
Tekst: Joni Horemans Foto: Jonas Roosens
CARRIÈREMOGELIJKHEDEN VOOR VERPLEEGKUNDIGEN Met een diploma verpleegkunde op zak, ben je niet per se veroordeeld tot een baan in een ziekenhuis. Met je skills kun je op heel wat plekken terecht. Jos Borteel van kennis- en expertisecentrum Probis duidt de verschillende loopbaanopties.
In het ziekenhuis «Voor iedere verpleegkundige bestaat er een job op maat. We merken dat vooral jongeren staan te springen om in een ziekenhuis te werken, en dan liefst in het operatiekwartier. De scholen voor verpleegkunde liggen vaak vlakbij ziekenhuizen, waardoor veel studenten er hun stage lopen. In het verleden was een stagiair een beetje een noodzakelijk kwaad, maar door de krapte op de markt kijken ziekenhuizen er nu heel anders tegen aan. Een stage is eigenlijk het eerste deel van een sollicitatie. De betere stagiairs krijgen na afloop een job aangeboden.» «In een ziekenhuis vormen verplegers een radar in het grote geheel. Zeker nu de opnametijd almaar verkort, verzorgen ze patiënten doorgaans niet langer dan een paar dagen. Het contact is hierdoor zakelijk en verloopt via vaste structuren. Ze voeren – om het nogal negatief uit te drukken – een soort veredeld bandwerk uit. Sommige werknemers vinden dat prima, anderen kijken dan liever uit naar andere opties.»
Thuisverpleging
«In een later stadium willen veel verpleegkundigen en zorgkundigen vaak wat meer afwisseling en de mogelijkheid om hun agenda zelf te bepalen. Zij kunnen dan kiezen voor de thuisverpleging. Aangezien ouderen steeds langer thuis blijven wonen, is hier ook hoe langer hoe meer vraag naar. Thuisverpleegkundigen hebben ook wel een strak werkschema, maar de relatie met de patiënt is vaak hechter. Je kan de job bovendien zowel in loondienst als op zelfstandige basis uitoefenen. Dit laatste is sinds kort sterk in opmars. Ook zien we verschillende zelfstandigen zich groeperen. Daarnaast zijn er nog verplegers die opteren voor wisselende opdrachten via de uitzendbureaus voor de zorg. Ook dit geeft meer vrijheid, hoewel ze zich in een latere fase toch vaak gaan binden aan een instelling waar ze zich thuis voelen.»
Rust- en verzorgingstehuizen «Een derde belangrijke mogelijkheid zijn de rust- en verzorgingstehuizen, die nu als paddenstoelen uit de grond schieten. Psychiatrische instellingen kan je nog enigszins vergelijken met ziekenhuizen maar dan met langere opnametijd - maar in rusthuizen genieten verplegers veel meer aanzien. Net als de thuisverplegers, zijn ze de eerste medische waakhond. De vertrouwensband met de patiënt is groter en je bouwt door het langdurige contact echt een persoonlijke relatie op. Hoewel je uiteindelijk natuurlijk ook weer afscheid moet kunnen nemen, en dat is dan weer niet aan iedereen gegeven. Bij ieder karakter past zo dus een andere zorgjob. Verder heersen ook tussen de instellingen zelf nog eens aanzienlijke culturele verschillen. Via employer branding dienen zorginstellingen zich volgens mij duidelijker te positioneren om zo het geschikte personeel aan te trekken. Die beloften vervolgens ook waarmaken, is een van de grote uitdagingen voor de zorginstellingen de komende jaren.»
WAT VERDIEN JE IN DE ZORG? Voor verzorgenden zijn een werkomgeving die bij hun karakter past en bepaalde randvoorwaarden, zoals met Kerstmis thuis kunnen zijn, vaak belangrijker dan het financiële plaatje, oppert Borteel. Inkomens zijn voor de gehele sector door de overheid vastgelegd en gaan meestal het verschil niet maken. Ook in de privé-instellingen gelden deze barema’s. Een beginnend verpleegkundige verdient zo maandelijks €2.217,26 bruto. Je salaris groeit aan naarmate je meer ervaring opbouwt. Een gegradueerd verpleger met elf jaar anciënniteit ontvangt zo €3.060,93 bruto per maand. Kies je voor de zelfstandigheid, dan kan je tot 30% meer verdienen, maar dan ben je wel minder goed beschermd.
25 november 2017 - vacature.com
6
WHY I WORK HERE
SOCIAAL AKKOORD 463 miljoen euro
Faith Padayao (32) werkt als gegradueerd verpleegkundige in WZC De Gulden Lelie
«Ik werkte als verpleegster op de chirurgische afdeling van een Filipijns ziekenhuis toen mijn manager benaderd werd door een Belgisch rekruteringsbureau; ze zochten opgeleide verpleegkundigen die naar België wilden verhuizen om hun carrière daar verder te zetten. De grote troef was natuurlijk het enorme verschil in salaris: in de Filipijnen verdient zelfs een gediplomeerde verpleegkundige amper 300 euro bruto per maand. Simpelweg door hetzelfde werk in België te doen kan ik mijn familie zoveel beter steunen.» «Ik moest er wel echt een sprong in het onbekende voor wagen. Het rekruteringsbureau gaf me een contract, maar ik moest eerst heel intensief Nederlandse les volgen – tijdens mijn opleidingsperiode kreeg ik gelukkig wel al een kleine vergoeding. Vervolgens solliciteerde ik via Skype bij diverse Belgische werkgevers. In het Nederlands, ah ja! Dat was spannend, want ik wist dat ik zonder arbeidscontract ook nooit een werkvisum zou krijgen, dus ik moest echt aan een job geraken. Uiteindelijk kreeg ik een werkaanbieding van een privérusthuis in Wilrijk, maar dat betekende niet dat ik direct naar België kon vliegen en kon beginnen werken. Eerst moest ik immers
«Ik vond het wat schandalig dat Belgische families hun oudere familieleden niet in huis opnamen» alle formaliteiten in orde brengen, waaronder bijvoorbeeld het gelijkstellen van mijn diploma verpleegkunde. Het duurde drie jaar voor ik in 2012 naar België kon verhuizen!» «Mijn werk vergelijken met mijn werk vroeger is moeilijk. In de Filipijnen bestaan er om te beginnen eigenlijk al geen echte rusthuizen zoals we ze in België kennen; iedereen zorgt tot het einde voor zijn ouders. Ik geef toe dat ik het in het begin zelfs een beetje schandalig vond dat Belgische families hun oudere familieleden niet automatisch in huis opnamen, maar nu ik de manier van leven in België beter ken, begrijp ik dat ook veel beter. Een ander groot verschil: hier in België mag ik mijn baas gewoon bij de voornaam aanspreken. In de Filipijnen is zoiets totaal ondenkbaar!» (lacht) «Mijn eerste werkjaren in België waren behoorlijk intensief. Naast de fulltime job was ik immers ook verder Nederlands aan het studeren en de inburgeringscursus aan het volgen. Het was echt wel aanpassen af en toe;
het klimaat, de dialecten die ik eerst niet goed begreep, toch een beetje heimwee… Maar nu ben ik blij dat ik doorgebeten heb: ik doe mijn werk met passie en plezier, de patiënten zijn lief en doen me denken aan mijn eigen oma.» «Mijn man werkt ook als verpleger in België. Ik vond nog niet zo lang geleden een nieuwe vaste job bij Zorgbedrijf Antwerpen en ons tweede kindje is op komst. Ik ben ontzettend dankbaar voor alle kansen die ik hier heb gekregen.»
WOON- EN WERKPLAATS
Antwerpen PENDELTIJD
30 minuten met het openbaar vervoer. Als het niet te koud is: met de fiets. MAANDLOON
ongeveer €2.600 bruto EXTRALEGALE VOORDELEN
Maaltijdcheques, woon-werkvergoeding, Sodexo kortingkaart
Met enige vertraging keurden de sociale partners op 20 oktober het ontwerp voor een nieuw sociaal akkoord voor de federale non-profit goed. De christelijke vakbond LBC-NVK is opgetogen dat veelvuldig actievoeren eindelijk vruchten afwerpt. De regering maakt voor de periode 2017-2020 463 miljoen euro vrij voor de werknemers in de federale non-profit. Het gros (70%) hiervan werkt in de private federale non-profit, die goed is voor 172.000 jobs.
80% krijgt meer loon 95 miljoen euro is voorzien voor loonsverhogingen. Door de invoering van een moderne functieclassificatie met correcte barema’s zal 80% van het personeel vanaf 1 januari 2018 meer verdienen en niemand gaat erop achteruit. Daarnaast maakt de regering in 2017 en 2018 telkens 25 miljoen euro vrij voor het aanvullend pensioen. Verder mag de sector zich verheugen op 1.000 extra voltijdse banen.
COLOFON Redactie 09 353 51 54, redactie.vacature@vacature.com Advertenties 09 353 51 57, commercieel@vacature.com Ordering 09 353 51 52, ordering@vacature.com VU Dirk Dewulf Content Manager Roxanne Claessens Coördinatie Katrien Brys Redactie Hermien Vanoost, Julie Putseys, Joni Horemans, Kristina Rybouchkina, Piet Verbeest Vormgeving Pieter Tirry Sales Marijke Van Impe Ordering An Parewijck
Ontdek nog meer op facebook.com/vacaturedotcom of volg ons op Twitter via @vacaturedotcom en Instagram via instagram.com/vacaturedotcom.
7
vacature.com - 25 november 2017
25 november 2017 - vacature.com
8
9
vacature.com - 25 november 2017
25 november 2017 - vacature.com
10
11
vacature.com - 25 november 2017
25 november 2017 - vacature.com
12
13
vacature.com - 25 november 2017
25 november 2017 - vacature.com
14
15
vacature.com - 25 november 2017
25 november 2017 - vacature.com
16
17
vacature.com - 25 november 2017
25 november 2017 - vacature.com
18