Radically Yours #2

Pere Noguera, Mapa d’Europa, 1979, Collectie MACBA. Fundació Museu d’Art Contemporani de Barcelona (Detail - Kijk voor het volledige werk op vanabbemuseum.nl/spiritsofinternationalism)

#02 Winter 2011/2012

Spirits of Internationalism 6 europese collecties 1956-1986

gesprek / talk Charles Esche Manuel J. Borja-Villel

VANUIT HIER – OUT OF HERE BRAM HERMENS ROT - ROTH - RÒT AGENDA

Spirits of Internationalism Als curator en museumdirecteur vind ik het fascinerend om te zien hoe de relatie van de kunst tot de gebeurtenissen in de wereld verandert. Kunst die net is gemaakt, lijkt vaak tamelijk los te staan van de dingen die eromheen gebeuren. Kunstenaars hebben zo hun eigen obsessies en die lijken soms in directe tegenspraak tot de wijze waarop de samenleving zich ontwikkelt. Veel later worden sommige werken gezien als kunstuitingen die de geest van de tijd waarin ze zijn ontstaan, weten te vangen en ontwikkelen ze zich tot iconen van de manier waarop een bepaalde samenleving dacht en reageerde. In de tussentijd wordt door ons allen beoordeeld welke werken als iconen overleven en welke werken hun betekenis verliezen.

In de tentoonstelling Spirits of Internationalism is werk te zien uit die ‘tussentijd’. De Koude Oorlog en de deling van de wereld die daarmee gepaard ging, zijn allang verleden tijd, maar we weten nog steeds niet zeker hoe deze periode de geschiedenis in zal gaan. Is de geest van de jaren ’50-’80 er een van verdeeldheid en conflict of van onderliggende verbanden en continuïteit? Omvat ‘westerse’ kunst uit die periode ook Oost-Europa en Latijns-Amerika of niet? De tentoonstelling tracht deze periode opnieuw te interpreteren door verder te kijken dan de bekende politieke verdeeldheid en zich te richten op een internationalistische artistieke visie die is gebaseerd op specifieke culturele en geografische omstandigheden.

James Lee Byars, Extra Terrestrial (Shadow of an extra terrestrial man), 1976. Foto: ©ICC archief

Spirits of Internationalism As a curator and museum director, I find it fascinating to see how art changes its relation to the world of events. In the beginning, when art is first made, it often seems rather disconnected from what is happening around it. Artists have their own obsessions and that sometimes appears to be in direct opposition to how society is developing. Much later, some works are seen to capture the spirit of the times they were made and they become icons for how a particular society thought and reacted. In the period between, everyone takes part in assessing which works will survive as icons and which works will lose their meaning.

The exhibition Spirits of Internationalism shows work from that ‘in between’ moment. The Cold War and its division of the world is long gone, but we are still not sure how this period will be represented in history. Is the spirit of the 1950s-1980s one of division and conflict or of underlying connections and continuities? Does ‘western’ art of the period include Eastern Europe and Latin America or not? The exhibition tries to reinterpret the period looking beyond the familiar political divisions to an internationalist artistic vision based on specific cultural and geographic conditions.

With Yael Bartana’s solo exhibition, coming up in 2012, we have the opposite approach. Here is a contemporary artist speculating about a European future in which the world around has dra-

Voor Yael Bartana’s solotentoonstelling, die in 2012 te zien zal zijn, geldt de tegenovergestelde benadering. Hier hebben we te maken met een hedendaags kunstenaar die speculeert over een Europese toekomst waarin de wereld om ons heen ingrijpend is veranderd. In hoeverre deze speculatie wenselijk of onvermijdelijk is, is aan de toeschouwer om te beoordelen en ervan te genieten. De voortzetting van Time Machines met zijn verschillende museummodellen draagt bij aan de reflectie op de aard van het museum zelf, waar deze verhalen over de kunst worden verteld en bewaard.

Of u hier nu voor de eerste of de honderdste keer bent, geniet van uw bezoek en ik hoop dat u daarbij iets meer over de tijdgeest te weten komt.

Charles Esche

matically changed. How far this speculation is desirable or inevitable is for the viewer to work out and enjoy, the continuation of Time Machines with its various museum models helps reflect on the nature of the museum itself, where these stories of art are told and preserved.

Whether you are here for the first or the hundredth time, enjoy your visit and I hope you can get a little insight into the spirit of the times along the way.

Charles Esche

Spirits of Internationalism 6 Europese collecties 1956 – 1986 21.01 – 29.04.2012 Met werk van: Alain Arias-Misson, Stuart Brisley, James Lee Byars, Luc Deleu, Lili Dujourie, Esther Ferrer, Gego, Jef Geys, Tomislav Gotovac, Grup de Treball, Tibor Hajas, Julius Koller, Fina Miralles, François Morellet, Antonio Muntadas, OHO, Panamarenko, Henk Peeters, Jan Schoonhoven, Mladen Stilinović, Toon Tersas, Paul De Vree e.a.

Spirits of Internationalism toont kunst uit de periode 1956 – 1986; kunst van vier musea en twee kunstenaarsarchieven uit Europa; kunst voor een wereld in beweging.

Vandaag de dag staan we met de geschiedenis van internationalisering in onze handen. De huidige crisis in Europa, de geopolitieke machtsverschuivingen van West naar Oost, en de Arabische Lente dwingen ons opnieuw naar de tweede helft van de 20ste eeuw te kijken. Dit was de tijd waarin onze huidige wereld ontstond. Technologie gaf ons vleugels met de maanlanding, de Concorde, televisie en uiteindelijk de computer.

Een politieke en economische wereldorde vormde zich met de Europese eenwording, de Koude Oorlog, het aaneenschakelen van kapitaalmarkten en dekolonisatie. Deze wereldorde loopt nu op zijn laatste benen.

De kunstwerken in de tentoonstelling Spirits of Internationalism horen thuis in deze dynamische periode van internationale betrekkingen en spanningen. Ze tonen ons waar we zijn, door te tonen waar we waren.

Spirits of Internationalism vindt gelijktijdig plaats in het Van Abbemuseum in Eindhoven en het M HKA in Antwerpen. De tentoonstelling is het laatste deel van een serie tentoonstellingen ontwikkeld in het kader van het Europese samenwerkingsproject L’Internationale.

Spirits of Internationalism 6 European collections 1956 – 1986 21.01 – 29.04.2012

Spirits of Internationalism shows art from the period 1956 – 1986, European art from four museums and two archives of artists, art for a changing world.

Muntadas, Antonio, Emission-reception, 1976. Collectie M HKA

Nowadays we hold the history of internationalisation in our hands.

The current crisis in Europe, the geopolitical shifts in power from West to East, and the Arab Spring compel us to take another look at the second half of the 20th century. That was the time when our present world was created. Technology speeded things up with the moon landing, Concorde, television and finally the computer.

A political and economic world order developed with the unification of Europe, the Cold War, the amalgamation of the capital markets and decolonisation. This world order now appears to be on its last legs. The works of art in the Spirits of Internationalism exhibition belong to this period of international relations and tension. They show us where we are by showing us where we were.

Spirits of Internationalism takes place at the same time in the Van Abbemuseum in Eindhoven and the M HKA in Antwerp. The exhibition is the last part in a series of exhibitions developed in the context of the European cooperative project L’Internationale.

Muntadas, Antonio, Emission-reception, 1976. Collectie M HKA

Panamarenko, prova car, 1967. Foto: M HKA

Morellet, Album Plura Edizione 3, 1952-1961. Collectie Van Abbemuseum. Foto: Peter Cox

Spirits of Internationalism laat zien hoe kunstenaars zich op verschillende manieren positioneerden in een periode waarin het internationale en het regionale steeds sterker door elkaar ging lopen. De verspreiding van telefoon en televisie en het breed toegankelijk worden van auto’s en vliegtuigen maakte internationale relaties anders en intensiever. Vietnam, de kernwapens, de Cuba Crisis, de opstand in Hongarije, de bouw van de Muur, elke gebeurtenis ging gepaard met beelden die razendsnel over de wereld reisden. Het veranderde ook de plek en de wijze waarop kunst gepresenteerd werd. De Belgische kunstenaar Panamarenko bouwde fantastische zeppelins en race auto’s, James Lee Byars maakte een vilten mensfiguur welke alleen vanuit een vliegtuig volledig zichtbaar is en in België experimenteerde de filmmaker Jef Cornelis met de mogelijkheden om de nieuwe kunstvormen op televisie te brengen.

Via tijdschriften, kunstenaarsboeken en internationaal georganiseerde festivals en tentoonstellingen in Parijs, Kassel, Amsterdam, Warschau en Zagreb ontstonden verschillende gemeenschappen van kunstenaars met leden in vele landen. Dat is de complexe en gelaagde wereld die verscholen gaat achter het monolithische beeld van een gesloten Oosten en een open Westen. Tussen het zwart en wit van Oost en West bevinden zich duizenden grijstinten waarin veel parels verscholen liggen.

In Spirits of Internationalism wordt in Eindhoven en Antwerpen een dwarsdoorsnede getoond van de kunst uit de periode 1956 – 1986. Het resultaat is een divers landschap aan kunstenaarsposities die niet in te delen zijn in centrum en periferie, maar die als het ware elk een eigen perspectief openen op kunst en haar plek in de wereld.

Het overzicht wordt gemaakt aan de hand van acht ‘spirits’ (denkbeelden) en spitst zich toe op de verschillende wijze waarop

Spirits of Internationalism shows how artists have presented themselves in different ways in a period when international and regional elements have increasingly merged together. The spread of the telephone and television and the access to cars and air travel on an increasingly broad scale meant that international relations changed and became more intensive. Vietnam, nuclear weapons, the Cuban Missile Crisis, the Hungarian uprising, the construction of the Wall – every event was accompanied by images which spread across the world like wildfire. This also changed the place where and the way in which art was presented. The Belgian artist Panamarenko built fantastic Zeppelins and racecars, James Lee Byars created a human figure made of felt which was only completely visible from an airplane, and in Belgium the filmmaker Jef Cornelis experimented with possibilities of showing new art forms on television.

Different communities of artists with members in many countries developed as a result of magazines, artists’ books and internationally organized festivals and exhibitions in Paris, Kassel, Amsterdam, Warsaw and Zagreb. That is the complex world operating on many levels, which is hidden behind the monolithic image of a closed East and an open West. Between the black and white of East and West there are thousands of shades of grey in which many pearls are concealed.

Spirits of Internationalism shows a cross-section of the arts in the period 1956 – 1986 in Eindhoven and Antwerp. The final result is a diverse landscape of artistic positions which cannot be classified into a central and peripheral position, but in which each artist, as it were, opens up his or her own perspective on art and its place in the world.

The overview is made on the basis of eight ‘spirits’ and focuses on the different ways in which the artists experienced the tensions between the regional and international spheres. Do artists feel connected

kunstenaars de spanning tussen het regionale en internationale beleefden. Voelen kunstenaars zich verbonden met het universele, of kijken ze juist naar de concrete materie, zoeken ze hun heil in een grensoverstijgende menselijkheid, of leggen ze nauwe verbanden met hun eigen omgeving, spelen ze ironisch met het systeem, of zoeken ze nijver naar de essentie? Al deze houdingen zijn terug te vinden in deze periode. De acht ‘spirits’ zijn: the Universal (het universele), the Transcendental (het transcendentale), the Concrete (het concrete), the Subverted (het subversieve), the (Dis)Located (de [dis]locatie), the Positioned (het gepositioneerde), the Essential (het essentiele) en the Engaged (het geengageerde). Deze categorieën functioneren niet als een dwingend keurslijf, maar nodigen bezoekers uit om nieuwe verbanden te zoeken tussen bekende en minder bekende werken. De ‘spirits’ vertegenwoordigen een specifieke mentaliteit, die kan uitmonden in zeer verschillende kunstvormen.

L’Internationale - op weg naar ‘Collectie Europa’ L’Internationale is een samenwerking tussen vier musea en twee kunstenaarsarchieven.

Het heeft de ambitie om de collecties met elkaar te verbinden en zo stappen te zetten in de richting van een ‘Collectie Europa’ of zelfs een ‘Global Collection’. Inzet is om geleidelijk aan een bewustzijn te genereren van erfgoed dat niet aan landsgrenzen gebonden is. Hierbij zullen de musea niet opgaan in een abstracte Europese of mondiale entiteit, maar wordt stap voor stap gewerkt aan een gevoel van verbondenheid tussen bijvoorbeeld Barcelona, Eindhoven, Antwerpen en Ljubljana. L’Internationale wil niet een volgende ‘franchise’ in museumland worden, maar een netwerk zijn dat

zowel bescheiden als gedurfd collecties met elkaar verbindt en uitwisseling stimuleert. De droom is dat de Eindhovenaar uiteindelijk bij het zien van werk uit Barcelona of Ljubljana een gevoel heeft van verbondenheid als met een goede vriend op afstand.

De huidige partners zijn: M HKA, Antwerpen, MACBA, Barcelona, Van Abbemuseum, Eindhoven, Moderna Galerija, Ljubljana, KwieKulik Archive, Warschau en de Julius Koller Society, Bratislava. In de afgelopen twee jaar hebben deze instituten samengewerkt in het project 1956 – 1986, Art from the Decline of Modernism to the Rise of Globalisation, dat bestond uit vier seminars, een conferentie en drie tentoonstellingen, waarvan Spirits of Internationalism de laatste is.

to the universal, or do they actually look at concrete matter? Do they seek their salvation in transnational humanity or do they forge close links with their own environment?

Do they play the system in an ironic way or do they industriously search for the essence? All these approaches can be found in this period. The eight ‘spirits’ are: the Universal, the Transcendental, the Concrete, the Subverted, the (Dis)Located, the Positioned, the Essential and the Engaged. The categories do not serve as a straightjacket, but invite visitors to seek new connections between wellknown and less well-known works.

The ‘spirits’ represent a specific mentality which can result in very different art forms.

L’Internationale - on the road to the ‘Europe Collection’ L’Internationale is a cooperative venture between four museums and two artists’ archives. Its aim is to connect the collections together and in this way move towards a ‘Europe Collection’ or even a ‘Global Collection’. The aim is to gradually generate an awareness of a heritage which is not limited by national boundaries. In this respect the museums will not be assimilated in an abstract European or global entity, but work step-by-step on a sense of interconnectedness between, for example, Barcelona, Van Abbemuseum, Eindhoven, Antwerp and Ljubljana.

L’Internationale doesn’t want to be the next ‘franchise’ in the world of museums, but a network, both simple and ambitions, which connects collections and stimulates exchanges. The dream is that in the end the inhabitant of Eindhoven will feel a sense of connection when seeing a work from Barcelona or Ljubljana, as though it were an good friend living abroad.

The current partners are: M HKA, Antwerp, MACBA, Barcelona, Moderna Galerija, Ljubljana, KwieKulik Archive, Warsaw and the Julius Koller Society, Bratislava. In the past two years these institutes have cooperated on the project 1956 – 1986, Art from the Decline of Modernism to the Rise of Globalisation, which consisted of four seminars, a conference and three exhibitions, of which Spirits of Internationalism is the last.

Jan Schoonhoven, R 70-2, 1970. Collectie Van Abbemuseum. Foto: Peter Cox

gesprek tussen

Charles Esche &

directeur van het Van Abbemuseum Eindhoven

Manuel Borja-Villel

directeur van het Museo Reina Sofia Madrid

Charles Esche: Van welke museumgeschiedenis of -traditie ga je uit als je denkt aan de ontwikkeling van het Museo Reina Sofia op dit moment?

Manuel Borja-Villel: Musea die ik nu interessant vind zijn bovenal kunstenaarsmusea, zoals bijvoorbeeld dat van Marcel Broodthaers, of het Mirco Museum van Gustavo Guntix – een museum waar de kunstenaar-directeur eigenlijk een buschauffeur is. Het zijn musea die het kunstwerk als fetisj of de elitaire status van het conventionele museum ter discussie stellen. Daarnaast vind ik het archief van Suely Rolnik interessant. Zij heeft een indrukwekkende verzameling van getuigenissen en dialogen opgebouwd rond het werk van Lygia Clark, waarbij ze dus eigenlijk geen objecten, maar verhalen verzamelde. Maar ik kijk op dit moment ook buiten de wereld van de kunstmusea naar nieuwe vormen van institutionalisme, zoals de indignados (of Occupy-beweging). Want al die groepen die op dit moment nieuwe vormen zoeken voor de verdeling van macht, eigendom en auteursrecht, veranderen in zekere zin het idee van instituties doordat ze streven naar meer flexibiliteit en participatie.

Charles Esche: Ik vind ook sommige historische musea bruikbaar. Bijvoorbeeld het Sir John Soane museum in Londen – een vreemde combinatie van woonruimte en installatiekunst, waarin als het ware de hele collectie in een keer wordt aangeboden zonder hiërarchische ordening, open voor meerdere interpretaties. Daar tegenover is het Provinzialmuseum uit Hannover eind jaren ‘20 onder leiding van Alexander Dorner inspirerend. Hij maakte een museum met een presentatie van de prehistorie tot het heden, met als laatste zaal een “Raum der Gegenwart” (Zaal van het Heden) en probeerde zo de ontwikkeling van de kunst in een bredere maatschappelijke context te plaatsen. Het is opmerkelijk dat deze benadering vandaag weer zoveel interesse oproept. Er lijkt een onaangenaam verband tussen de situatie begin jaren ’30 en die van vandaag.

Manuel Borja-Villel: Onze tijd vertoont inderdaad te veel gelijkenis met de jaren ‘30. Populisme is in opkomst, reguliere politiek staat onder druk en de markt is uiterst grillig en dominant. In zo’n klimaat moet je radicaal durven denken, om Stuart Brisley, filmstill of Being and Doing, 1984. Collectie Van Abbemuseum

te voorkomen dat kunst en musea worden weggezet als elitair, onbelangrijk of iets wat moet worden geïnstrumentaliseerd. We moeten over de basis durven nadenken, bijvoorbeeld over wat de collectie is of kan zijn. Moeten we werken blijven bewaren en doorverzamelen, zelfs als we ze in het depot verstoppen?

Misschien is vandaag niet het aantal werken doorslaggevend, maar het aantal verhalen dat we kunnen delen.

Charles Esche: Ja, ik denk ook dat we de culturele waarde van kunst en musea beter moeten definiëren tegenover de waarde van de economie en de politiek.

Kapitalisme zou een middel moeten zijn om culturele ambities te verwezenlijken en niet een doel op zich. Idealiter zou je een evenwicht willen zien tussen verschillende waarden, maar vandaag brengt de nadruk op economie de zaak uit balans. Musea worden bijvoorbeeld steeds bedrijfsmatiger benaderd, ze moeten inkomsten generen en bezoekers trekken, wat tot op zekere hoogte redelijk is, maar het slaat door. Cultuur heeft ook ruimte nodig om de economische overdaad in evenwicht te houden, om winst zo te gebruiken dat er iets achterblijft, net als de politiek is bedoeld om de macht in evenwicht te houden en een functionerende samenleving tot stand te brengen. Het Westen is dat sinds 1989 vergeten en zit nu in grote problemen.

Manuel Borja-Villel: De moderne, kapitalistische wereld is gebaseerd op een tegenstrijdigheid. Enerzijds draait de Verlichting om kennis die vrijheid bevordert terwijl anderzijds het kapitalisme draait om schaarste. Zodra kennis handelswaar wordt, heeft het een waarde en wil het kapitalisme de toegang ertoe beperken. Tegelijkertijd heeft het mensen met kennis nodig om meer winst te kunnen maken. Dat is de reden waarom kapitalisme tot zowel verlichting als obscurantisme leidt. In dit schema zouden musea aan de kant van de Verlichting, de toegankelijkheid van kennis, moeten staan. Onze eerste missie moet zijn om te helpen een betrokken gemeenschap te creëren die zich laat raken door de kunst en naar buiten opent.

Charles Esche: Deze hele problematiek is ook terug te vinden in de status van het origineel en het huidige belang van de kopie. Met kopiëren stel je intellectuele eigendomsrechten ter discussie, waarmee geprobeerd wordt de uitwisseling van ideeën te beperken en te controleren. Maar als we bijvoorbeeld letterlijk werken kopiëren, kunnen we ze vervolgens heel verschillende verhalen laten vertellen. Want zelfs als we het unieke van het origineel erkennen, dan biedt de kopie nog altijd 90% van de mogelijkheden van een origineel. We kunnen ons dan herbezinnen op de overdracht van het werk. Het bestuderen van de originelen wordt zo weer onderdeel van een breder proces van educatie,

onderzoek, ‘een andere verbeelding van de wereld’; de werkelijke raison d’être van musea.

Manuel Borja-Villel: Als je terugdenkt lijkt de omslag in de jaren ’60 te liggen.

Het is ironisch dat de kunst, die kritischer en radicaler was dan die van vandaag, toen ingebed raakte in het kapitalisme. Juist op het moment dat zij een veel sterkere band met de samenleving kreeg. Vandaag is er weinig verschil tussen de strategie van een kunstenaar, een museum en een onderneming. Iedereen gebruikt hetzelfde systeem van schuld en onroerend goed. Vrijwel elk museum heeft inmiddels een nieuwe vleugel, ontworpen door een sterarchitect, terwijl de crisis steeds ernstiger wordt. Museumdirecteuren worden managers die geen tentoonstellingen maken, schrijven of nadenken over het beleid. We moeten terugkeren naar deze kernaspecten. Kunst moet gaan over twijfels, relaties, vragen – over het ontplooien van ruimte, mensen en kennis. Om dat te bereiken, moeten we als een eenheid gaan denken en optreden. Wat jou overkomt, overkomt mij ook.

Charles Esche: Dat is de inzet van L’internationale: een internationaal samenwerkingsverband tussen musea waarin niet expansie, maar uitwisseling centraal staat. We zijn verheugd dat Reina Sofia zich wil aansluiten. Jullie onderzoek naar het idee van Creative Commons-licenties voor de aankoop van kunstwerken, sluit bijvoorbeeld mooi aan, en we zouden dat graag overnemen. Samen kunnen we onze kennis op verschillende terreinen combineren en breder ontsluiten. In Eindhoven proberen we onder meer geschiedenis te schrijven door middel van heruitvoeringen en reproducties. Tenslotte hebben de grote musea de canonieke werken, omdat ze de canon zelf hebben geschreven. Al merk je ook dat de klassieke kunstgeschiedenis aan het veranderen is. Ik vind het heel spannend om te merken dat we ons nu voor het eerst in een preperiode bevinden. Mijn hele leven heb ik doorgebracht in postperiodes: postsocialisme, postkolonialisme, postmodernisme, maar nu zijn we dan eindelijk beland in een tijd die voorafgaat aan een periode die nog geen naam heeft.

Manuel Borja-Villel: Er bestaat een boek over ‘ondergrondse rivieren’ in de buurt van de Amazone. Ik vind dit een interessante metafoor. Deze ondergrondse rivieren kunnen symbool staan voor de wijze waarop we onze onderlinge verbondenheid zien.

Charles Esche: Dit heeft raakvlakken met ons voorstel voor een verspreid museum. Het idee is om verder te denken dan het gebouw alleen en onszelf te beschouwen als een soort gereedschapskist die bijna overal kan worden ingezet.

De uitdaging is om dit te bereiken, zonder onze thuisbasis op te geven. In deze context vind ik jullie omgang met jullie topstuk - Guernica - inspirerend. Het icoon in huis verzekert jullie van bezoekers en geeft jullie zo de mogelijkheid poorten aan te leggen naar de ondergrondse rivieren zonder je relatie met politici en de raad van toezicht in gevaar te brengen. Maar zijn er alternatieven voor deze strategie? Wat betekent die voor een museum zoals het Van Abbemuseum dat niet zo’n soort topstuk bezit?

Manuel Borja-Villel: Jullie collectie is heel eigentijds, omdat die pas in de jaren ‘60 en ‘70 echt belangrijk werd. Daarom beschik je niet over dit beschermende schild van een icoon.

Charles Esche: Mischien René Daniels in de toekomst. Eigenlijk was hij lid van de laatste generatie voordat alles ging veranderen, voor de ‘ondergrondse rivieren’ in een versnelling raakten. Hij kreeg zijn hersenbloeding op het moment dat alles veranderde. Zijn werk ‘Eindhoven niet Eindhoven’ verbeeldt dat voor mij. En toch voelt het ook actueel, alsof het zich aan beide kanten van de scharnier bevindt.

Maar we moeten afronden. Mag ik je tot slot nog vragen hoe je politici deelgenoot maakt van je ideeën over deze kwesties? Hoe overtuig je ze van de culturele waarden die wij met elkaar delen?

Manuel Borja-Villel: Dat is heel moeilijk. We hebben vandaag de dag te maken met verschillende vormen van politiek. Er is de nog steeds de 19de-eeuwse constructie van de natiestaat. Een model dat kraakt in zijn voegen en vreemd genoeg steeds rigider wordt naarmate we mondialer worden. Een ander element is het populisme, dat zich openbaart in vele uitersten en binnen alle politieke overtuigingen. Ten slotte is er het resterende sociaaldemocratische element, dat worstelt met de spanning tussen de belangen en de idealen van haar achterban. In deze situatie moeten we eerst de verschillende politici eraan herinneren dat cultuur een zaak van de gemeenschap is met een eigen waarde.

Ten tweede dat cultuur daarom niet mag worden geïnstrumentaliseerd, maar vrij moet zijn om te kunnen functioneren. En, ten derde, dat dít het moment is om een ander verhaal te vertellen. Ik denk dat we aan het begin staan van een nieuwe wereld, maar ik wil daar geen mythe omheen bouwen. We moeten die kans gewoon grijpen.

Een uitgebreide versie van dit gesprek is terug te lezen op vanabbemuseum.nl You can find an English translation and extended version of this talk online at vanabbemuseum.nl

VANUIT HIER OUT OF HERE In 2011 bestaat het Van Abbemuseum 75 jaar.

Dit viert het museum met het tentoonstellings­ programma VANUIT HIER – OUT OF HERE, dat bestaat uit drie tentoonstellingen die de stad Eindhoven en het Van Abbemuseum als creatief startpunt nemen.

For Eindhoven – The City as Muse t/m 08.01.2012 In ‘For Eindhoven’ – The City as Muse heeft de stad Eindhoven als muze gefungeerd voor de werken gemaakt door regionale en (inter) nationale kunstenaars. Deze werken uit de collectie werden speciaal voor het museum gemaakt en een aantal ervan is al geruime tijd niet meer te zien geweest in het museum.

De tentoonstelling heeft zijn naam te danken aan het werk Supplemented Standard Edition with Prussian Blue Shelf (for Eindhoven) (19901991) van Rodney Graham, dat een prikkelend commentaar vormt op het muurwerk Untitled (progression) van Donald Judd, ook te zien in de tentoonstelling.

VANUIT HIER – OUT OF HERE In 2011 the Van Abbemuseum has existed for 75 years. The museum is celebrating this anniversary with the exhibition programme VANUIT HIER – OUT OF HERE, which consists of three exhibitions which are using the city of Eindhoven and the Van Abbemuseum as a creative starting point.

For Eindhoven – The City as Muse until 08.01.2012 In “For Eindhoven” – The City as Muse, the city of Eindhoven serves as a muse for works made by regional and (inter)national artists.

These works in the collection were made especially for the museum, whether they were commissioned or not, and a number of them have not been on show in the museum for a long time.

The exhibition owes its name to the work Supplemented Standard Edition with Prussian Blue Shelf (for Eindhoven) (1990-1991) by Rodney Graham, a stimulating critique of

Deze en andere kunstwerken van Gerrit van Bakel, Gerard Byrne, Stanley Brouwn, Phil Collins, Braco Dimitrijevic, Jan Dibbets, Aldo van Eyck, General Idea, Hans Haacke, Annette Krauss & Petra Bauer, Richard Long, Matt Mulligan, Jason Rhoades, Joost Van Roojen en Stephen Willats geven een beeld van hoe het museum en de stad Eindhoven al 75 jaar een inspiratiebron zijn.

The Collectors Show t/m 26.02.2012 In The Collectors Show zijn kunstwerken te zien uit tien privécollecties van regionale verzamelaars. Bezoekers krijgen, vaak voor het eerst, een inkijk in hun verzamelingen.

Naast werken van ‘klassieke’ internationale kunstenaars als Karel Appel, Lynda Benglis, Lee Lozano, Paul McCarthy en Francis Picabia, is ook werk te zien van jongere talenten als Yael Bartana, Marc Bijl, Hadassah Emmerich, Moyna Flannigan en Ryan Gander.

Deze werken worden getoond in de toren van de Nieuwbouw, in een houten constructie die ontworpen is door de internationaal bekende en in Eindhoven werkende ontwerper Piet Hein Eek. In 1936 kwam het Van Abbemuseum tot stand door een privé-initiatief. De inzet van sigarenfabrikant Henri van Abbe en een deel van zijn collectie stonden aan de basis van het museum. In de tentoonstelling is daarom ook een selectie uit zijn verzameling te zien.

En op zondag vieren we Vrijdag solo Dick Verdult t/m 26.02.2012 In zijn eerste museale solotentoonstelling geeft de Eindhovense kunstenaar Dick Verdult met verrassende werken een andere perspectief op de wereld. Al van jongs af aan zwierf Verdult over de wereld en dat is te merken in zijn werk: hij overstijgt grenzen

the mural Untitled (progression) by Donald Judd, which can also be seen in the exhibition.

This work and other artworks by Gerrit van Bakel, Gerard Byrne, Stanley Brouwn, Phil Collins, Braco Dimitrijevic, Jan Dibbets, Aldo van Eyck, General Idea, Hans Haacke, Annette Krauss & Petra Bauer, Richard Long, Matt Mulligan, Jason Rhoades, Joost Van Roojen and Stephen Willats give an idea about how both the museum itself and the city of Eindhoven have served as a source of inspiration for 75 years.

The Collectors Show until 26.02.2012 In The Collectors Show there are works of art from ten private collections of regional collectors. Often for the first time, visitors are able to take a look at their collections.

In addition to works by ‘classical’ international artists such Karel Appel, Lynda Benglis, Lee Lozano, Paul McCarthy and Francis Picabia, there are also works by younger talents such as Yael Bartana, Marc Bijl, Hadassah Emmerich, Moyna Flannigan and Ryan Gander.

These works are exhibited in the tower of the New Building in a wooden construction designed by the internationally famous designer Piet Hein Eek, who is based in Eindhoven.

In 1936 the Van Abbemuseum was founded as the result of a private initiative. The contribution by the cigar manufacturer Henri van Abbe and some of his collection form the basis of the museum. The exhibition also contains a selection from his collection.

And on Sundays we celebrate Friday – solo Dick Verdult until 26.02.2012 In his first solo exhibition in the museum, the Eindhoven artist Dick Verdult presents a different perspective on the world with his astonishing works. From a young age Verdult wandered around the world and this is evident in his

Collectors Show. Foto: Peter Cox

De Eindhoven aanwezigheidsmachine verwarmt de geboortegrond van Gerrit van Bakel. Iedere dag om 12:00 en 15:00 uur kun je de machine zelf aan het werk zien.

The ‘Eindhoven aanwezigheidsmachine’ heats the birth soil of Gerrit van Bakel.

Every day at 12:00 and 15:00 hours you can watch the machine work live.

Gerrit van Bakel, Eindhoven-aanwezigheidsmachine, 1980. Foto: Peter Cox

en toont een gelaagdheid van culturele invloeden. Zijn scherpe oog en zijn humor vormen een nieuwe ingang naar de wereld waarin we leven. In Zuid-Amerika, Rusland en Japan heeft Verdult als muziek- en beeldmaker een ware cultstatus verworven.

Verdult maakt deel uit van een belangrijke generatie kunstenaars die in de jaren tachtig opkwam en waartoe ook René Daniëls en Henk Visch behoren. De tentoonstelling En op zondag vieren we Vrijdag toont een veelheid aan beelden, onder meer de esthetiek van verzadiging in Latijns-Amerikaanse kapperszaken, het sinistere Fuck You Dolphins, de Lambaréné leprakolonie van Albert Schweitzer, buitenboordmotoren die als “armeluis Brancusi’s” aan de muur hangen, de roze gevel van Casa Rosada, het Argentijnse presidentiële paleis, getatoeëerde koelkasten en vitrines met materialen van Padre Teresa, de grondlegger van de experimentele Cumbia muziek.

Filmvoorstelling en performance Dick Verdult Op zaterdag 17 december van 15.00 tot 18.00 uur is een selectie van Verdults film- en videowerk te zien, genaamd Zonder Stilte en Trash. Dit wordt om 20.00 uur gevolgd door Fanta Maria in haar Dependance van Goedheid, een performance en muziek bij het Lambárene eiland in de Dommel.

Dick Verdult, Lambárene eiland, 2011. Foto: Peter Cox

work: he transcends borders and reveals layers of cultural influences.

His sharp focus and humour form a new way into the world that we live in. As a musician and visual artist, Verdult has acquired a true cult status in South America, Russia and Japan.

Verdult is part of an important generation of artists who emerged in the 1980s and also includes René Daniëls and Henk Visch. The exhibition And on Sundays we celebrate Friday presents a multiplicity of images, including the aesthetics of saturation in Latin-American hairdressers, the sinister Fuck You Dolphins, the Lambaréné leper colony of Albert Schweitzer, outboard motors which hang on the wall like “a poor man’s Brancusis”, the pink façade of Casa Rosada, the Argentine presidential palace, tattooed fridges and shop windows with materials by Padre Teresa, the founder of the experimental Cumbia music.

Film projections and a performance by Dick Verdult On Saturday 17 December from 3 p.m. to 6 p.m. a selection of Verdult’s film and video work can be seen, entitled Zonder Stilte en Trash (Without Silence and Trash). This is followed at 8 p.m. by Santa Maria in haar Dependance van Goedheid (Santa Maria in her Annex of Goodness), a performance with music from the Lambárene island in the Dommel.

het oog / the eye

De in Eindhoven gevestigde kunstenaar Bram Hermens maakt in Het Oog een groot nieuw muurkunstwerk getiteld BACTRIUS. Sinds februari 2009 is Het Oog een plek in de ‘openlucht’ van het museum die kunstenaars ruimte biedt om gedurende zes maanden een werk uit te voeren. Hermens is bijna dagelijks live aan het werk in de ruimte.

Bram Hermens heeft een lange traditie van werk in en rondom Eindhoven. Zijn vaak meer dan levensgrote figuren zijn te bezichtigen (geweest) bij verschillende culturele instellingen in Noord-Brabant. Zijn werk refereert niet alleen aan (kunst) historische beeldtaal, maar evenzeer aan hedendaagse politieke conflicten, zoals die bijvoorbeeld in beeld worden gebracht door de persfotografie. Hermens probeert, zoals hij zelf zegt, “een werkelijkheid achter de realiteit zichtbaar te maken.”

Bram Hermens – BACTRIUS Het Oog (The Eye) until 19.02.2012 Finissage 28.01.2012 The Eindhoven based artist Bram Hermens is developing a big, new, mural for Het Oog (The Eye), named BACTRIUS. Since February 2009 Het Oog is a space in the ‘open air’ of the museum that gives artists space to work on a project for a period of six months.

Bram Hermens has a long tradition of work in and near Eindhoven. His often larger than life figures have been on show at several cultural institutions in Noord-Brabant. His work not only refers to (art)historical imagery, but also reflects on contemporary political conflicts, similar to what press photography tries to visualise. Hermens tries, in his own words, “to visualise a reality behind the actuality.”

© Dieter Roth Foundation, Hamburg. Photo: Heini Schneebeli.

Bram Hermens – BACTRIUS Het Oog t/m 19.02.2012 Finissage 28.01.2012

bibliotheek / library

Rot – Roth – Ròt 27.11.2011 – 04.05.2012 De bibliotheektentoonstelling Rot – Roth – Ròt toont een keuze uit het 25-delig ensemble dat Dieter Roth tussen 1969 en 1986 publiceerde bij de uitgever Hansjörg Mayer als ‘Gesammelte Werke’.

Vanuit zijn werkzaamheden als boekkunstenaar worden in de tentoonstelling ook enige dwarsverbanden met zijn veelzijdig oeuvre belicht.

Foto: Peter Cox

Rot – Roth – Ròt 27.11.2011 – 04.05.2012 The library exhibition Rot – Roth – Ròt shows a selection of the 25-piece ensemble that Dieter Roth published between 1969 and 1986 from the publisher Hansjörg Mayer as ‘Gesammelte Werke’. From his work as a book artist in the exhibition some connections are made with his oeuvre in general.

Feature: René Daniëls in Reina Sofia

praktische informatie / practical information

Gratis rondleiding Elke zondagmiddag om 12.00 uur vindt een gratis rondleiding plaats. Aanmelden kan vanaf 11.00 uur bij de infobalie, maximaal 2 personen per aanmelding. De rondleiding is gratis, toegang voor het museum dient wel betaald te worden.

René Daniëls, Lentebloesem, 1987. Foto: Peter Cox

Free tour Every Sunday afternoon at midday we organise a free tour. Register from 11 am at the Information Desk, maximum of two people per registration. The tour is free but you do need to pay admission to the museum.

René Daniëls - Een tentoonstelling is altijd onderdeel van een groter geheel Reina Sofia, Madrid t/m 26.03.2012 Ironische en fantasierijk, het werk van René Daniëls (Eindhoven, 1950) geeft een nieuw referentiekader voor het nadenken over schilderen, voorbij de postminimalistische en neo-expressionistische zinspelingen van de jaren 1980. René Daniëls’ ruimte is een punt van verschuiving tussen taal en beeld, bezet door de onduidelijkheden tussen representatie en werkelijkheid geërfd van René Magritte en Marcel Broodthaers. Zoals de kunstenaar zelf schreef, probeert hij met zijn schilderijen het no man’s land tussen literatuur, beeldende kunst en leven te bezetten.

Van 12 mei t/m 23 september 2012 zal er in het Van Abbemuseum een uitgebreide René Daniëls tentoonstelling te zien zijn met een groot aantal werken dat nu ook in Reina Sofia te zien is.

Een tentoonstelling is altijd onderdeel van een groter geheel is georganiseerd door het Museum Nacional Centro de Arte Reina Sofia en het Van Abbemuseum.

René Daniëls - An exhibition is always part of a greater whole Reina Sofia, Madrid until 26.03.2012 Ironic and imaginative, the body of work by René Daniëls (Eindhoven, 1950) provides another frame of reference for thinking about painting, beyond the post-minimalist and neo-expressionist allusions of the 1980s. René Daniëls’ space is a point of slippage between language and image, occupied by the ambiguities between representation and reality inherited from René Magritte and Marcel Broodthaers. As the artist himself wrote, his painting attempts to occupy the no man’s land between literature, visual art and life.

From 12 May to 23 September 2012 there will be an extensive René Daniëls exhibition on show at the Van Abbemuseum with a lot of works that are also at Reina Sofia.

An Exhibition is always part of a greater whole is organized by the Museum Nacional Centro de Arte Reina Sofia and the Van Abbemuseum Eindhoven

Minirondleiding Iedere dag houdt de cicerone (museumvraagbaak) om 14:00 uur een minirondleiding voor bezoekers. Hij of zij geeft aanvullende informatie bij kunstwerken waar u iets extra’s van wilt weten.

Aanmelden via de infobalie.

Mini tour Every afternoon at 14:00h the cicerone does a mini tour for visitors.

He or she can provide additional information with certain works of art that you are interested in. Register at the Information Desk.

Van Abbemuseum Bilderdijklaan 10 – Eindhoven tel. +31 40 238 1000 info@vanabbemuseum.nl www.vanabbemuseum.nl

Toegang Volwassenen €9 >10 personen, 65-plussers €7 Studenten / CJP-houders €4 Museumkaart gratis Vereniging Rembrandt gratis Kinderen t/m 12 jaar gratis Het museum is iedere eerste donderdag van de maand ‘s avonds open en gratis toegankelijk van 17:00 - 21:00 uur.

Admission Adults €9 Groups >10, 65-plussers €7 Students / CJP-card holders €4 Museum card free Rembrandt association free Children 12 years and under free The museum is opened every first Thursday evening of the month. The entry is free from 17:00 - 21:00 hours.

Openingstijden museum di - zo 11.00 – 17.00 uur 1e do van de maand 11.00 – 21.00 u

Colofon Uitgave: Van Abbemuseum Redactie: Ulrike Erbslöh, Mariët Erica, Charles Esche, Steven ten Thije Bijdragen van: Christiane Berndes, Remco de Blaaij, Ilse Cornelis, Charles Esche, Annie Fletcher, Joram Kraaijeveld, Willem Smit, Steven ten Thije Grafisch ontwerp: 75B Drukwerk: Drukkerij Lecturis Copyright Pictorigh Van Abbemuseum Colophon Publication: Van Abbemuseum Editing: Ulrike Erbslöh, Mariët Erica, Charles Esche, Steven ten Thije Contributions by: Christiane Berndes, Remco de Blaaij, Ilse Cornelis, Charles Esche, Annie Fletcher, Joram Kraaijeveld, Willem Smit, Steven ten Thije Graphic Design: 75B Printing: Drukkerij Lecturis Copyright: Pictoright Van Abbemuseum

bibliotheek di - vr 11.00 – 17.00 uur Opening hours museum Tu - Su 11.00 – 17.00 h First Thu of the month 11.00 – 21.00 h library Tu - Fr 11.00 – 17.00 h

VANUIT HIER – OUT OF HERE is mede mogelijk gemaakt door CityDynamiek, VSB Fonds en SNS Reaal Fonds.

VANUIT HIER – OUT OF HERE was realised in part by contributions

by CityDynamiek, VSB Fonds and SNS Reaal Fonds.

En op zondag vieren we Vrijdag – solo Dick Verdult is mede mogelijk gemaakt door Fonds BkvB.

And on Sundays we celebrate Friday – solo Dick Verdult was realised in part by contributions by Fonds BkvB.

Rot - Roth - Ròt is mede mogelijk gemaakt door een schenking van Vrienden van het Van Abbemuseum en Ab Hofstee.

Rot - Roth - Ròt was realised in part by a donation by Vrienden van het Van Abbemuseum and Ab Hofstee.

Het Van Abbemuseum wordt structureel en incidenteel o.a. ondersteund door de BankGiro Loterij, Mondriaan Stichting, de provincie Noord-Brabant en Stichting Promotors Van Abbemuseum.

The Van Abbemuseum is supported structurally and incidentally by ao the BankGiro Loterij, Mondriaan Stichting, provincie NoordBrabant and Stichting Promotors Van Abbemuseum.

agenda december – february Tentoonstellingen / gesprekken / symposia Exhibitions / talks / symposiums

Deze gegevens kunnen veranderen, kijk voor meer informatie op vanabbemuseum.nl.

Details are subject to change. Check vanabbemuseum.nl for up to date information.

Spirits of Internationalism 21.01 t/m 29.04.2012 Spirits of Internationalism 21.01 – 29.04.2012 VANUIT HIER – OUT OF HERE En op zondag vieren we Vrijdag – solo Dick Verdult nu t/m 26.02.2012 ‘For Eindhoven’ – The City as Muse nu t/m 08.01.2012 The Collectors show nu t/m 26.02.2012 VANUIT HIER – OUT OF HERE And on Sundays we Celebrate Friday – Solo Dick Verdult now until 26.02.2012 ‘For Eindhoven’ – The City as Muse now until 08.01.2012 The Collectors Show now until 26.02.2012 Het Oog: Bram Hermens – BACTRIUS nu t/m 19.02.2012 Het Oog (The Eye): Bram Hermens – BACTRIUS now until 19.02.2012 LISSITZKY+ Overwinning op de Zon nu t/m 25.03.2012 LISSITZKY+ Victory over the Sun now until 25.03.2012 Bibliotheektentoonstelling Rot - Roth - Ròt 27.11.2011 t/m 04.05.2012 Library exhibition Rot - Roth - Ròt 27.11.2011 – 04.05.2012 Tijdmachines Reloaded nu t/m oktober 2012 Time Machines Reloaded now until October 2012 Wandtekeningen Dan Perjovschi Permanente expositie Wall drawings Dan Perjovschi Permanent exhibition Activiteiten / muziek Activities / music Themalezing: Duur / waardevol? do 1 december 19.00 – 21.00 uur Theme lecture: Expensive / valuable?

(Dutch spoken) Thu 1 December 19.00 – 21.00 h

Lezing Anna Tilroe De verzamelaar: liefhebber of statusjager? do 1 december 19.45 – 20.45 uur Lecture Anna Tilroe De verzamelaar: liefhebber of statusjager?

(Dutch Spoken) Thu 1 December 19.45 – 20.45 h Dick Verdult Filmmiddag zonder Stilte en Trash za 17 december 15.00 – 18.00 uur Dick Verdult – Film projection ‘zonder Stilte en Trash’ Sa 17 December 15.00 – 18.00 h Dick Verdult Performance Fanta Maria in haar Dependance van Goedheid za 17 december 20.00 uur Dick Verdult – Performance ‘Fanta Maria in haar Dependance van Goedheid’ Sa 17 December 20.00 h Christina Viola Oorebeek: Streamlines Concert i.s.m. axesjazzpower zo 18 december 14.00 uur Christina Viola Oorebeek: Streamlines Concert i.c.w. axesjazzpower Su 18 December 14.00 h Agartha: Eurazië Concert i.s.m. axesjazzpower zo 8 januari 14.00 uur Agartha: Eurazië Concert i.c.w. axesjazzpower Su 8 January 14.00 h Finissage Bram Hermens za 28 januari Finissage Bram Hermens Sa 28 January Themalezing Do 3 februari 19.00 – 21.00 uur Theme lecture (Dutch Spoken) Thu 3 February 19.00 – 21.00 h Familie / kinderen Family / children Kinderkunstclub Iedere zaterdag, 14.00 – 16.00 uur Children’s art club Every Saturday, 14.00 – 16.00 h Familielunch & rondleiding Iedere 1e zondag vd maand 11.00 uur Family lunch & guided tour Every first Sunday of the month 11.00 h