Varen in de Alblasserwaard

54_88_Alblasserwaard_05L 54

18-09-2017 14:11:13

DAG TO CHT DE ALB LA S S ER WA A RD

VAREN LANGS DIE MOOIE MOLENS

54_88_Alblasserwaard_05L 55

18-09-2017 14:11:33

D A GT OCHT D E A L B L A S S ER WAAR D

Om in de Alblasserwaard te komen moet je wat moeite doen. Er is maar één toegangsvaarweg en die maakt de toegang niet echt gemakkelijk. Om die reden zie je betrekkelijk weinig boten van buiten het eigen gebied. En je wordt dan als passant al snel een interessant object van aandacht. Schaatsers kennen het gebied natuurlijk van de molentochten. We vroegen ons af of het zonder ‘koek en zopie'-kramen ook een aantrekkelijk gebied is. Dus zijn we er gaan kijken…

PIM VAN DER MAREL

1 56

54_88_Alblasserwaard_05L 56

www.motorboot.com

18-09-2017 14:11:55

2 Openingsfoto: Kinderdijk ten voeten uit. 1 ‘Hop-on Hop-off’-steiger te Kinderdijk. 2 Peulensluis in Hardinxveld-Giessendam. 3 Het clubhuis van WSV De Ammers wordt gedeeld met IJslcub De Telegraaf.

Je komt de Alblasserwaard binnen

kunt. En wel van 08.30 tot 09.30 uur,

handig, vooral omdat de haven op een

door de Peulensluis in Hardinxveld-

van 12.00 tot 13.00 uur en van 16.30

overbrugbare afstand van Kinderdijk

Giessendam,

de

tot 17.30 uur. Dat maakt de toegang

ligt. De haven heeft een paar passan-

Beneden-Merwede naar de Buiten-

tot dit gebied wat lastig. De nabijgele-

tenplaatsen. Van de havenmeester

Giessen schut. De sluis kan verrader-

gen Peulensluis is namelijk van 12.00

krijg je de toegangscode voor het

lijk

die

je

van

voorbijvarende

tot 13.00 uur gesloten. Vanwege de

clubhuis. ‘s Zomers is dit het domein

scheepvaart op de Merwede. Die kan

korte afstand tussen de beide sluizen

van WSV De Ammers en ‘s winters

ervoor zorgen dat het waterpeil voor

wil je dus zo kort mogelijk voor 12.00

van IJsclub ‘De Telegraaf’. Ons lijkt dat

of in de sluis opeens significant daalt.

uur door de Peulensluis. Maar je wilt

een heel praktische oplossing! Je lig-

En even later dan het tegenoverge-

ook niet te laat zijn… Van belang is

plaats reken je af door de betaling via

stelde. De sluis heeft eb- en vloed-

dat de Damsluis niet draait op zon-

de brievenbus van het clubhuis. Het

deuren omdat het water aan beide

dag.

verklaren

doet ons goed dat er nog plaatsen zijn

zijden het hoogst kan staan. Van de

waarom de haven van WSV De Snap

in ons land waar dit soort vertrouwen

Buiten-Giessen kun je door naar de

tussen de beide sluizen ligt. Daardoor

de boventoon voert. Om in de haven

Binnen-Giessen. Daarvoor moet je

hebben de leden in ieder geval door-

te komen, moet je een flinke tippel

door de Damsluis. Dit is een kleine en

lopend toegang tot de Beneden-

maken door het weiland. Vanaf de dijk

buitengewoon knusse sluis midden in

Merwede.

waar je parkeert naar de haven is het

zijn

door

De

beperkingen

zeker 400 meter. Dat hebben ze prag-

het dorp Hardinxveld-Giessendam.

Het verval is de moeite waard: 1,75

LIGPLAATS

matisch opgelost door een paar roei-

meter. De sluisbemanning is uitermate

Voor ons verblijf hebben we gekozen

boten aan de overkant van het water

vriendelijk en behulpzaam. Nadeel van

voor de haven van WSV De Ammers

neer te leggen. Daar kun je ook – in

de sluis is dat je er ook in het hoogsei-

in Groot-Ammers. Niet gehinderd door

ieder geval tijdelijk – parkeren. Het

zoen maar drie keer per dag doorheen

kennis van het vaargebied leek ons dit

wordt dan 20 meter roeien in plaats van 400 meter lopen. Afhankelijk van

3

wat je mee moet sjouwen kan dit een prettig verschil zijn.

HISTORIE Het land tussen Lek en Merwede wordt sinds de 14e eeuw geheel door waterlopen omringd. De daardoor ontstane ‘waard’ ontleent haar naam kort daarna aan het riviertje de Alblas.

Het gebied was toen al ontgonnen als uitgestrekt veenweidegebied. Leuk is dat je bij het buurtschap Den Donk nog ziet dat het op een zandduin (donk) ligt. Die is opgeworpen door de oktober 2017

54_88_Alblasserwaard_05L 57

57

18-09-2017 14:12:14

4 De Ammerse Boezem eindigt in een fraaie kolk bij het plaatsje Groot-Ammers. 5 Het buurtschap Den Donk ligt duidelijk op een ‘duin’. 6 De Binnen-Giessen heeft hier en daar wel iets weg van de Vecht.

wind na de laatste ijstijd. Met het oog op de waterhuishouding was zo’n donk natuurlijk een prima vestigingsplek. De gehele Alblasserwaard ligt namelijk beneden zeeniveau. De twee parallelle

vaarten

waarlangs

de

meeste molens in Kinderdijk staan zijn dan ook al in de 14e eeuw gegraven.

Dit om – toen al – afwatering in de Lek mogelijk te maken. In het gebied liggen twee steden met een rijke historie: Nieuwpoort en Gorinchem. De laatste ligt deels in de Tielerwaard. De stad duikt in een document uit 1224

4

voor het eerst op. De nog intacte stadswallen om de vestingstad dateren van even na 1600. Maar al in 1572

moet je wel even voor op de fiets,

van belang dat je weet dat de sluis

was de stad ingenomen door de wa-

want je kunt er niet varend komen.

conisch is. Ze wordt smaller naarmate

tergeuzen. Die gedroegen zich overi-

Traditioneel is de Alblasserwaard reli-

je zakt. In een volle sluis wordt het dus

gens allesbehalve netjes en ver-

gieus een onderdeel van de zoge-

steeds spannender, want je zakt bijna

moordden een stel priesters.

noemde

sterk

2 meter. En met een lengte van 18

Nieuwpoort is nog ouder. De stad

dominante religie is de orthodox-pro-

meter is de sluis al gauw vol. Gelukkig

kreeg al in 1283 stadsrechten en ging

testantse. De streek is verhoudings-

bereidt de sluisbemanning je erop

in de 17e eeuw deel uitmaken van de

gewijs

voor.

Oude Hollandse Waterlinie. Ook hier

manifesteert zich in de lokale politiek.

Na de sluis kom je op de Binnen-

zijn vestingwerken te zien. Ze zijn in

Daar nemen de confessionele en lan-

Giesen.

diezelfde tijd aangelegd volgens het

delijk gezien kleine christelijke partijen

Hardinxveld-Giessendam begint die al

destijds verbeterde Oud-Nederlandse

een prominente plaats in.

een ‘Vecht-achtige’ indruk te wekken.

Bijbelgordel.

weinig

De

ontkerkelijkt.

Dat

vestingstelsel. Met vijftig Rijksmonu-

In

de

buitenwijken

van

Met veel nieuw geld zijn boerderijen

menten is het stadje de moeite van

VAREN

gerestaureerd en riant luxe woningen

een bezoek meer dan waard. Daar

Bij het schutten door de Damsluis is

neergezet. Opvallend is dat bij veel van die panden een bootje ligt, maar

5

meestal van bescheiden formaat. Dat zal te maken hebben met het vaargebied en niet met een gebrek aan middelen. Het gaat met al die fraaie stulpen door naar Giessen-Oudekerk, dat hier ‘Ouwerkerk’ wordt genoemd.

En vervolgens ook naar Giessenburg.

Al met al een kilometers lang voortdurende manifestatie van luxe.

In Pinkeveer gaan wij bakboord uit de Smoultjesvliet op. Daar is geen bebouwing meer en genieten we van de landelijke omgeving. Voor het dorp Goudriaan gaan we opnieuw bakboord uit de Dwarsgang op. Die brengt ons op de Ammerse Boezem.

Met vier molens in het laatste stuk daarvan krijgen we een voorproefje van het markante kenmerk van dit gebied. De lokale jachthaven van GrootAmmers ligt midden in de Boezem en is niet te missen.

58

54_88_Alblasserwaard_05L 58

www.motorboot.com

18-09-2017 14:12:34

DAG TO CHT DE ALB LA S S ER WA A RD

BOEZEM OVERWAARD De volgende morgen varen we een

MARTELAREN VAN GORCUM

klein stukje terug en gaan daar stuur-

Op 26 juni 1572 namen de watergeuzen de stad Gorinchem (Gorcum) in. ‘Geuzen’

boord uit de Boezem van de Over-

is een scheldnaam die is afgeleid van ‘gueux’ (gajes). Dit gajes was – dankzij

waard op. Het is zo’n twee uur varen

kaperbrieven van Willem van Oranje – min of meer ‘legaal’ op rooftocht. Ze hielden

naar Kinderdijk en de vaarweg is

zich daarbij niet bepaald aan de geloofsvrijheid die hun baas voorstond. In Gorcum

ronduit saai. Afgezien van het buurt-

leidde dat ertoe dat 19 priesters werden gevangengenomen en gemarteld. Vervol-

schap Den Donk en een paar brug-

gens werden ze per boot overgebracht naar het minder katholieke Den Briel. Tegen

gen zien we onderweg nauwelijks

de orders van Willem van Oranje in zijn ze daar in een turfschuur opgehangen.

iets. Dat komt omdat het riet aan

Paus Clemens X verklaarde de priesters in 1675 heilig. Een paar eeuwen later is in de

beide zijden van de vaarweg het zicht

buurt van de inmiddels afgebroken turfschuur een kapel gebouwd. Daar wordt ieder

op het landschap ontneemt. We prij-

jaar rond 9 juli nog altijd de nationale bedevaart ter ere van de martelaren van

zen ons dan ook gelukkig als we in

Gorcum gehouden.

de verte de bekende molenverzameling van Kinderdijk ontwaren. We genieten al bij de nadering ervan.

Al varend bekennen we dat dit wereld-

om de horizonvervuiling eruit te foto-

sant stellen we vast dat de lokale

erfgoed de werkelijke reden is voor ons

graferen. Eenmaal omgedraaid gaat

rondvaartondernemer zijn gasten ook

bezoek. Als de Boezem van de Over-

dat makkelijker. We vergapen ons ver-

niet echt verwent. Het rondje langs

waard overgaat in het Groote – of Ach-

volgens aan de molen die open is voor

de molens wordt inderdaad ‘gele-

terwaterschap heb je de immens

toeristen. Of de voertaal Chinees,

verd’. Tot op de meter, bijna. Maar ja,

populaire locatie bereikt. We fotografe-

Japans of allebei is kunnen we op

misschien zit daar wel net de winst!

ren daarna de molens zo ongeveer

deze afstand net niet vaststellen…

Er vaart ook een ‘hop-on hop-off’

vanuit alle standen. Op de Lek en de

Maar we zijn onder de indruk van de

boot. Die legt op verschillende plaat-

Noord aanvarend hebben we moeite

massaliteit van het bezoek. En pas-

sen in het gebied aan.

6

54_88_Alblasserwaard_05L 59

18-09-2017 14:12:54

D A GT OCHT D E A L B L A S S ER WAAR D

7

7 Op de Boezem

J.C. SMITSLUIS

van 09.00 tot 10.00 uur en van 17.00

bare sluis in Alblasserdam naar de

van de Overwaard

We zouden graag een stukje de Alblas

tot 18.00 uur. En dat – als we het goed

Noord weer draaiend te krijgen. Voor-

ontneemt het riet je

op zijn gevaren. Die is volgens de wa-

begrepen hebben – ook nog alleen

lopig is echter in beide trajecten nog

het uitzicht.

terkaart bevaarbaar tot aan het dorp

met een dag vooraanmelding. Het po-

geen zicht op een positieve uitkomst.

8 Sporadisch treffen

Bleskensgraaf. Daarna gaat de Alblas

tentiële risico achter de sluis vast te

we een 3x24 plekje

over in de Graafstroom. Deze loopt

zitten, heeft ons van sluispassage

GOUDRIAAN

bezet aan.

vervolgens dood bij Vuilendam, een

doen afzien. Overigens is hier een

We maken ons op voor de terugtocht

9 Van de mogelijk-

bekende kluunplek uit de molentoch-

(neven)initiatief van de Stichting Schut-

naar de Ammerse Boezem in de we-

heid een van de

ten. Je werd daar als schaatser tegen

sluis Alblasserdam interessant. De

tenschap dat we ons niet op het uit-

molens te bezoeken

een iets te hoge vergoeding door een

stichting wil van de J.C. Schutsluis

zicht onderweg hoeven te verheugen.

wordt meer dan

boer met een kar 700 meter verder af-

een zelfbedieningssluis maken. Dat

Doordat we voor de wind hebben is

enthousiast gebruik

gezet. Om op de Alblas te komen

zou dit toch al boeiende gedeelte van

het wel een stuk aangenamer en zijn

gemaakt.

moeten we door de J.C. Smitsluis.

het gebied nog een stuk leuker

we voor ons gevoel veel sneller terug.

Voor het draaien daarvan ben je af-

maken! Het hoofddoel van de Stich-

Op de Ammerse Boezem gaan we

hankelijk van een vrijwilliger. Die draait

ting is overigens de niet meer gang-

stuurboord uit en vervolgens via de

10

Schoonhoven

Route

Hollandse IJssel Krimpen/IJssel

Krimpen/Lek

Bergambacht Groot Alblas

Ammerstol

1 Achter Waterschap 2 Nieuwe Waterschap

Goudriaan Den Donk Vuilendam

Boezem van de Overwaard

1 2 3 Alblasserdam

Bleskensgraaf

Ottolandse Vliet

Smoultjes Vliet

Noordeloos

Noordeloos

Graafstroom

Alblas

Ridderkerk

Peursumse Vliet

Merwedekanaal

Pinkeveer

Noord

ALBLASSERWAARD HARDINXVELDGIESSENDAM

Papendrecht Sliedrecht Zwijndrecht

Merwede DORDRECHT

60

54_88_Alblasserwaard_05L 60

Giessen Damsluis

Kinderdijk.

Peulensluis

Nieuwe Merwede

De route voert van Hardinxveld-Gies-

Alblasserdam en de molens van

Boven Merwede Sleewijk

Afmetingen (lxbxd): 6,40 x 2,40 x 0,65

naar Goudriaan, Den Donk en tot slot

Kanaal van Steenenhoek

Werkendam

een 3 pk Bellman elektromotor.

sendam, Giessenburg en Pinkeveer,

GORINCHEM

Giessen-Oudekerk

een 25 pk dieselmotor van Vetus en

meter.

Linge

Giessenburg

Damarin 640 hybride. De boot heeft

meter. De kruiphoogte bedraagt 1,10

Arkel

Oud Alblas

Hendrik Ido Ambacht

II’, een polyester sloep van het type

Dwarsgang

Streefkerk

Kinderdijk

Pim van der Marel vaart met ‘Maribelle Meerkerk

Ammerse Boezem

3 J.C.Smit sluis Lekkerkerk

Nieuwpoort

BOOT EN ROUTE

Oude Zederik

Langerak

©HdB 28 VIII 17

0 km

Woudrichem

www.motorboot.com

18-09-2017 14:13:15

OORSPRONG VAN DE NAAM KINDERDIJK Over het ontstaan van de naam Kinderdijk zijn verschillende theorieën. Het leukste en ook bekendste verhaal gaat terug naar 1421 en heeft een opmerkelijke parallel met het Bijbelverhaal over ‘Mozes in het biezen kistje’. 1421 is het jaar van de tweede St. Elisabethsvloed die grote delen van het land onder water zette. Nadat de storm geluwd was, ging men de dijk op om de schade te overzien. Met de stroming mee kwam daar een wiegje voorbij drijven. Het wiegje bewoog doordat een kat erin heen en weer sprong. De kat probeerde het wiegje in evenwicht te houden zodat het niet zou zinken. Toen men het wiegje oppikte, bleek er ook nog een rustig slapende baby in te

8

Dwarsgang naar Goudriaan. De ha-

de Merwede. Toen dat niet voldoende

venmeester van WSV De Ammers

bleek werd een nieuw afwaterings-

heeft ons verteld dat daar een leuk

punt gecreëerd. Daarvoor werd het

terras is. We willen dat graag contro-

punt gezocht met de laagste water-

leren.

stand buiten de polder. Dat bleek te

liggen. Vandaar de naam Kinderdijk.

liggen waar Lek en Noord samen-

WATERBEHEERSING

komen, bij Kinderdijk.

De waterbeheersing in deze streek

Om het water daar te krijgen werden

heeft een rijke historie. In het laatste

in de 14e eeuw nieuwe afwaterings-

kwart van de 13e eeuw richtte Floris V

kanalen gegraven. Dat waren de (lage)

het Hoogheemraadschap van de Al-

Boezem van de Overwaard voor de

blasserwaard op. Het waterschap

afwatering van de Giessen en de (lage)

zorgde voor een ringdijk om het ge-

Boezem van de Nederwaard voor de

bied. En het zorgde voor sluizen waar-

afwatering van de Alblas. Bij Kinder-

door je bij laagwater kon afwateren in

dijk lopen die nog altijd parallel, met

9

daartussen de Middelkade. Met de nodige ingrepen volstond de situatie tot in de 18e eeuw.

Om het water kwijt te blijven kunnen, moesten toen hogere boezems worden aangelegd; de omkade gedeelten van de naastliggende polders.

Om het water daar naar toe te krijgen werden twee molengangen aangelegd: in 1738 voor de hoge boezem van de Nederwaard en in 1740 voor de hoge boezem van de Overwaard.

Deze molens vormen thans de grootste groep molens van Nederland. En hebben van Kinderdijk een begrip hebben gemaakt.

In 1997 zijn de molens toegevoegd aan de UNESCO Wereld-erfgoedlijst.

Gelukkig maar! oktober 2017

54_88_Alblasserwaard_05L 61

61

18-09-2017 14:13:33