VOOR HOOG OP DE WENSLIJST
Bij omzwervingen in Noord-Holland kom je eigenlijk altijd langs Alkmaar. Als je er alleen voorbij vaart mis je een heel aantrekkelijke stad. We kennen die natuurlijk allemaal van de kaasmarkt. Maar wat veel leuker is: het centrum is eeuwenoud, staat bol van de historie en Alkmaar heeft een prachtige, bevaarbare binnenstad.
1 De Waag – het toeristische hoogtepunt van de stad – met de Kuipersbrug op de voorgrond. 2 Op het Noordhollandsch Kanaal is Alkmaars historische accijnstoren niet te missen. 3 De Lamoraalsluis is een aantrekkelijke boogbrug tussen de Lindegracht en de Kennemersingel.
We komen via de Zaan, het Uitgeestermeer en het Noordhollandsch Kanaal. Van het laatste deel van deze aanvaarroute zijn we het minst onder de indruk: recht, saai en nogal wat industrie. Het kanaal uit het begin van de 19e eeuw was ooit de vaarweg van Den Helder naar Amsterdam. Toen echter eenmaal het Noordzeekanaal was gegraven, verloor het een belangrijk deel van haar functie.
RING
Als je de stad binnenvaart kom je eerst op een tweesprong bij de Jachtwerf Nicolaas Witsen. Min of meer rechtdoor vaar je het Kraspolder Kanaal op. Het Noordhollandsch Kanaal buigt af naar bakboord en voert dwars door de stad. Met deze loop van het kanaal beoogde het stadsbestuur de handel te bevorderen. Ironisch is dat het precies andersom heeft uitgewerkt: de gemakkelijke doorvaart zorgde ervoor dat schippers en reizigers juist doorvoeren en geen halt hielden in de stad. Het ka-
naal fungeert nog altijd als het bovenste stuk van de stadsring (voor boten, wel te verstaan). De rest van die ring wordt gevormd door singels. Dit zijn watergangen rond een binnenstad die een overblijfsel zijn van vroegere verdedigingsgrachten. In Alkmaar zijn ze nog intact en prima bevaarbaar.
LIGPLAATSEN
Je vaart op het Noordhollandsch Kanaal in de stad vanzelf tegen de historische accijnstoren aan, tegenwoordig het lokale havenkantoor. In de 17e eeuw moesten hier de ingevoerde goederen worden aangegeven zodat het stadsbestuur accijnzen kon heffen. Het gebouwtje is niet alleen opvallend maar vooral ook een oogstrelende blikvanger. De Bierkade ernaast is de meldsteiger. Na overleg met de havendienst krijg je een ligplaats toegewezen. De stad kent daarvoor drie locaties. Naast de beschikbare ruimte bepaalt ook je diepgang welke ligplaats je kunt nemen. Het leukste is een ligplaats in de centrumgracht die luistert naar de naam Luttik Oudorp. De diepgang is daar maximaal 1,40 meter. Verder is ook de omgeving van de accijnstoren aantrekkelijk. Met een diepgang tot 1,60 meter kun je in de Turfhaven liggen. En anders zijn er ook diepere plaatsen in het Noordhollandsch Kanaal. De minst aantrekkelijke plaatsen liggen
DAGTOCHT
INTRIGEREND ALKMAAR
4 De ligplaatsen in de Turfhaven – achter de Turfmarktbrug – zijn populair.
5 De ligplaatsen aan de noordzijde van de stad liggen pal voor het politiebureau.
6 Als we onder de Willemsbrug door willen varen geven we eerst de zwemsters voorrang.
FNIDSEN
aan de noordkant van de binnenstad. Die omgeving is met het politiebureau en moderne stadskantoor minder gezellig dan de beide andere locaties. De boxen beperken er de bootlengte tot 10 en de breedte tot 4 meter. Wat
erg leuk is: alle ligplaatslocaties zijn op loopafstand van de binnenstad.
HISTORIE
Al in de 10e eeuw duikt Allecmere op, dan nog een agrarisch dorp op een
strandwal. Deze wal bood de mogelijkheid de voeten enigszins droog te houden in een gebied dat aan alle kanten door water wordt omgeven: Voormeer, Schermermeer en Aelmere (de latere Zuiderzee).
In 1254 krijgt de plaats stadsrechten van Willem II van Holland. De stad was in die tijd vooral een bolwerk in de strijd van de Hollanders tegen de West-Friezen. Na de overwinning komt de stad in rustiger vaarwater en krijgt het de vorm die nog steeds terug te vinden is. Dat gebeurde door ‘aan te plempen’, dat is landwinning in de vorm van gedeeltelijke demping. Daarna konden de schepen aanleggen aan de Mient, Luttik Oudorp en de Voordam. De ligging bij het Voormeer stelt de stad in staat uit te groeien tot een internationale handelsstad. De handel concentreert zich rond de Mient en het Fnidsen.
ALKMAAR DE VICTORIE!
In het jaar 1573 zitten we al een paar jaar in de Tachtigjarige Oorlog. Alk-
maar is als stad inmiddels belangrijk genoeg om te worden belegerd door Spaanse troepen. De stedelingen blijken lieden van stavast. Ze houden zich de Spanjaarden met kokende teer en brandende takkenbossen van het lijf. Bij de verdedigers onderscheidt zich onder meer de heldhaftige Trijn Rembrands die er de bijnaam ‘Kenau van Alkmaar’ mee verwerft. Als Willem van Oranje de dijken rond Alkmaar laat doorsteken, smoort de Spaanse aanval in de modder en kiezen de aanvallers het hazenpad. Nog altijd vormt deze heuglijke gebeurtenis een gewild excuus voor de feestelijke viering van Alkmaars Ontzet op 8 oktober. Het bekende gezegde ‘Van Alkmaar de Victorie!’ staat ervoor dat de mislukte aanval van de Spanjaarden het feitelijke keerpunt in de Tachtigjarige Oorlog betekent. Een markante plek die aan de strijd herinnert is de gevel van de Waag. De Latijnse spreuk daarop betekent zoveel als: ‘Moed en kracht schonken regering en burgerij van Alkmaar het verloren waagrecht terug’. Het gebouw was voorheen een Heilige Geestgasthuis met kapel die – na het ontzet – door de geestelijkheid aan de burgerij ter beschikking werd gesteld als waag. Willem van Oranje en de Staten van Holland hadden de stad ter gelegenheid van de strijd namelijk weer het waagrecht toegekend.
kaas en bier. En vooral door de kaas is de stad nog altijd bekend. Jaarlijks komen er meer dan 100.000 bezoekers op de bekende kaasmarkt af, waar nog op de traditionele manier wordt gehandeld en gewogen. Deze markt wordt al meer dan vier eeuwen gehouden op het Waagplein voor het Waaggebouw. In het iconische gebouw zit op de begane grond het waaggedeelte en het lokale VVV. Op de eerste verdieping zetelt het kaasmuseum. Op de plattegrond van het VVV is het Waagplein met de markt de prominente nummer één-attractie.
OUDEGRACHT
gemeten, maar we schatten dat je dat met een bijboot met een doorvaarthoogte tot 1 meter wel – al is het net aan – zult redden. Na de Werfbrug hebben we aan bakboord de mooie 4 5
KAASMARKT
Vanaf de 16e eeuw worden steeds meer gebieden rond de stad bedijkt en drooggemalen. Het verlies van de verbinding met de zee heeft negatieve gevolgen voor de handel. Maar de droogmakerijen vormen wel een flinke uitbreiding van het verzorgingsgebied van de stad, die zich specialiseert in
6
7 Het Huis met de Schopjes uit 1609 ontleent de naam aan de gevelsteen.
8 We schieten aan stuurboord een plaatje van een voor deze binnenstad typerende steeg.
gevel van het poortgebouw van een hofje. De stichter van dit zogenoemde provenhuis – Gerrit Wildeman – overleed in 1702 en was zijn tijd vooruit: het hofje is oecumenisch van opzet en bedoeld voor oudere dames. Alkmaar telt nog acht van deze historische hofjes, die prima bewaard zijn gebleven. We varen opnieuw onder twee ophaalbruggen door en varen dan aan op de Ridderstraatbrug, een driedelige vaste boogbrug. Op de website alkmaaropdekaart.nl is een sectie te
ONZALIGE MARTELAREN
De scheldnaam geuzen komt van ‘gueux’ (gajes). Onze nationale trots was in feite een clubje schorremorrie datdankzij kaperbrieven van Willem van Oranje - min of meer ‘legaal’ op rooftocht was. Ze hielden zich daarbij nou niet bepaald aan de geloofsvrijheid die hun baas voorstond. In Alkmaar namen ze vijf katholieke geestelijken gevangen. Ze namen hen mee naar Enkhuizen waar ze eerst werden gemarteld en vervolgens opgehangen. Anders dan de martelaren van Gorcum zijn deze heren echter niet zalig verklaard. Dat maakt hun lot zo mogelijk nog sneuer!
de naam Lamoraalsluis en is – ook alweer – 16e eeuws.
SINGELS
vinden met daarop van elke brug het bouwjaar of de eerste vermelding. Alle genoemde bruggen blijken oorspronkelijk uit de 16e eeuw te dateren. Wij varen de Baangracht voorbij en passeren aan stuurboord het voormalige klooster van de Zusters van Onze Lieve Vrouw. Ook de kapel daarvan komt het komende jaar te koop om er appartementen in te huisvesten. Spiritueel wonen, zeg maar.
Even later gaat de gracht bij de Wagenaarsbrug – een vaste boogbrug –over in de Lindegracht. Die is heel kort en maakt aan het eind een haakse bocht naar bakboord. Daar vinden wij een goed uitziende boogbrug naar de Kennemersingel. De brug luistert naar
Het oude stadscentrum wordt met de klok mee omgeven door achtereenvolgens de Baansingel, Nieuwlandersingel, Kennemersingel en de Geestersingel. Singels hebben meestal glooiende oevers en dat is ook hier het geval. We varen eerst even in zuidelijke richting naar de Molen van Piet. Het laatste is een achternaam, geen voornaam. De stadsmolen is fotogeniek en heeft een eigen website. Na de foto keren we om en varen terug in de richting van het stadskantoor. We genieten van de omgeving. Je vaart op singels altijd rondom een oude binnenstad en dat heeft natuurlijk een geheel eigen charme.
We passeren de Bergerbrug, een vijfdelige boogbrug. Even later komen we via het Texelse Hek, een brug in de Kanaalkade, bij het stadskantoor op het Afgesneden Kanaalvak. Hier vinden we ook de ligplaatsen aan de noordkant van de stad.
NOG MEER GRACHTEN
We varen het Noordhollandsch Kanaal in zuidelijke richting af tot we weer bij de accijnstoren zijn. Net op dat moment komen ons onder de Willemsbrug door twee jongedames zwemmend tegemoet. Ze komen vanaf de stadsgracht Verdronken
Oord maar ogen allesbehalve zinkend. Als we onze camera pakken en ze om toestemming vragen de foto te publiceren, geven ze die – al zwemmend – lachend. Wij varen daarna zelf het Verdronken Oord op en draaien vervolgens om: we schieten ook vanaf deze kant nog maar weer eens een plaat van de accijnstoren. Als we daarna doorvaren in de richting van het stadshart genieten we van het prachtige uitzicht op de vele fraaie grachtenpanden. Meteen na de Platte Stenenbrug hebben we aan stuurboord de visbanken, een fraai geconserveerd Rijksmonument. Na de bocht vaar je onder de Gewelfde Stenenbrug door en kom je op de Mient.
HOOGTEPUNT
Zonder corona-maatregelen is de Mient een terrassenbolwerk. Dat is niet zo verwonderlijk want even verderop vinden we het toeristische hoogtepunt van de stad: de Waag met het Waagplein. We varen erheen
GOED OM TE WETEN
en proberen de gevel van de Waag zo goed mogelijk op de foto te krijgen. Het is een wonderschoon bouwwerk dat ook zonder kaasmarkt de mustsee bij uitstek is. Als we tevreden zijn, besluiten we niet door de Bokkebrug naar het Noordhollandsch Kanaal terug te varen, maar om te keren.
Voor de Mient gaan we nu bakboord uit de Zijdam op die na de Kuipersbrug overgaat in de stadsgracht Luttik
Oudorp. Meteen daarna hebben we aan bakboord het Huis met de Schopjes. Dat is een Rijksmonument uit 1609 waarin bakkers hebben gewerkt en gewoond. De gevelsteen met het bakkersgereedschap is de naamgever van het winkelpand. We kijken nog een keer om en zien dat dit eigenlijk de leukste gracht is, om van daaruit op de Waag aan te varen. We nemen een laatste foto van de gevel met de Kuipersbrug op de voorgrond. We varen verder en schieten aan stuurboord nog een plaatje van een steeg waarmee deze binnenstad doorspekt is.
Overweldigd door de veelheid aan monumenten varen we bijna beduusd naar de Rotorenbrug, die net wordt gedraaid. We keren terug naar de Bierkade en stellen vast dat Alkmaar absoluut op elke wensenlijst hoort. Hoog zelfs!
De gemeente Alkmaar geeft jaarlijks een ‘Waterwegwijzer’ uit die wordt verstrekt aan passanten. De wegwijzer is een handzaam boekje in A6-formaat. Het geeft in de eerste plaats de informatie die je als passant zoekt: locatie van de ligplaatsen, de beperkingen (diepgang, doorvaartbreedte, maximale lengte) daarvan en de beschikbare voorzieningen. Achterop het boekje vermeldt de havenmeester de actuele toegangscode voor het toilet en de doucheruimte. Daarnaast is in het boekje alle denkbaar noodzakelijke informatie verzameld, tot en met het telefoonnummer van de dierenambulance. Heel praktisch daarbij is de uitvouwbare plattegrond van de binnenstad die zorgt dat je de informatie ook letterlijk kunt plaatsen. Nog meer informatiewensen? Bel gerust met de Havendienst: 072 - 52 000 14.