DE VERKENNING
118Â
BRIELSE MEER
BRIELSE MEER Midden in de petrochemie ligt een recreatieplas, genoemd naar de vestingstad Brielle. Je kunt je afvragen waarom ze zo’n recreatiegebied hebben aangelegd in Europoort, tegen de Botlek aan. Maar zo is het niet helemaal gegaan. TEKST & BEELD PIM VAN DER MAREL
119
DE VERKENNING
ONTSTAAN Hoewel we vooral willen gaan kijken hoe zo’n meer tussen de industrie eruit ziet, verdiepen we ons eerst in de achtergrond ervan. Het Brielse Meer van nu blijkt het restant te zijn van wat in het verleden de Brielse Maas was. Voorbij het eiland Rozenburg vloeiden die Brielse Maas en Het Scheur vroeger samen om zo de Maasmonding in zee te vormen. Den Briel had natuurlijk nooit zo’n faam kunnen krijgen, als die stad destijds geen open zeeverbinding had. Door verzilting werd het uiteindelijk noodzakelijk dit stuk van de rivier af te dammen; in het midden van de vorige eeuw werd daartoe de Brielse Maasdam aangelegd. De scheepvaartfunctie van de voormalige zeearm is overgenomen door de Nieuwe Waterweg, het Calandkanaal en het Hartelkanaal. Het meer is dus niet bewust tussen de petrochemie gesitueerd.
AANVAARROUTE Door een sluis aan de andere kant aan te leggen, ontstond kunstmatig het Brielse Meer. Die sluis is nu de enige resterende toegang tot het meer; door deze Voornsesluis in Spijkenisse laat je je schutten vanaf de Oude Maas. Je komt daar vanaf Rotterdam over de Nieuwe Maas en vanuit
Dordrecht of het Haringvliet over de Oude Maas zelf. Wij komen vanaf de Nieuwe Maas, en omdat we gaan oversteken melden we ons via de marifoon bij de sector. Het stuk vanaf de Van Brienenoordbrug naar zee is het oudste VTS (vessel traffic service)-traject van ons land en is opgedeeld in sectoren. Op de website van het Havenbedrijf Rotterdam staat informatie over deze VTS en de communicatie, met een handige overzichtskaart van de sectoren en kanaalnummers. We melden de sector Botlek wat we van plan zijn; niet onverstandig, want de kruising met de Oude Maas is de drukste van het Rotterdamse havengebied. We luisteren uit wat de andere schepen om ons heen gaan doen en steken over, de Oude Maas op. Al snel kom je dan bij de nieuwe Botlekbrug, die berucht is om zijn storingen. We passeren de brug en vinden direct na de ingang van het Hartelkanaal aan stuurboord de Voornsesluis, waar we ons laten schutten.
ZOETWATERBUFFER Tussen de Voornsesluis en het Brielse Meer ligt het Voedingskanaal, dat 8 kilometer tussen Spijkenisse en Zwartewaal beslaat. De naam ervan slaat op de aanvoer van zoet water. Daarna varen we het Brielse Meer op. De
120
BOVEN: Vanaf het
Scheur de Oude Maas op, de drukste kruising van het Rotterdamse havengebied. RECHTS: De nieuwe
Botlekbrug is berucht om het grote aantal storingen in de bediening. Op de achtergrond de Spijkenisserbrug.
BRIELSE MEER
1-APRILGRAP Op de basisschool leerden we vroeger het rijmpje ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril’, wat stond voor: op 1 april 1572 verloor de Spaanse bevelhebber Alva de stad Den Briel. Vaak wordt daarom gedacht dat de oorsprong van de 1-aprilgrap moet worden gezocht in Brielle. Het zou natuurlijk heel leuk zijn om zo’n grappig fenomeen aan de watergeuzen toe te kunnen schrijven, maar de 1-aprilgrap bestond al voor die tijd, en niet alleen in Nederland.
121
DE VERKENNING
WATERGEUZEN De scheldnaam geuzen komt van ‘gueux’ (gajes). Onze nationale trots was in feite een clubje schorriemorrie dat - dankzij kaperbrieven van Willem van Oranje - min of meer ‘legaal’ op rooftocht was. Eigenlijk kwamen ze per ongeluk bij Den Briel terecht. Maar evengoed: in het licht van de historie bezien was Brielle toch de eerste stad die overliep naar Willem van Oranje. Feitelijk is dat dan ook de geboorte van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
122
BRIELSE MEER
BOVEN: Je ziet nog
overal dat Brielle een echte vestingstad is. LINKS: Door de
Voornse Sluis vaar je het 8 kilometer lange Voedingskanaal op dat naar het Brielse Meer leidt.
voormalige rivier is langgerekt en beslaat zo’n 10 kilometer. De bekendste plaatsen aan het meer zijn Brielle en Oostvoorne. Na de afdamming heeft het gebied zich ontwikkeld tot een in de regio belangrijk watersport- en recreatiegebied. Zo zijn er niet minder dan een kleine 20 jachthavens. Het meer kenmerkt zich door volop 3x24u-aanlegplaatsen met kampeermogelijkheden, stranden en ligweiden. De oevers zijn beplant met bomen en daardoor kun je er ondanks de industrie genieten van een natuurrijke omgeving. Er leven in dit gebied zelfs bevers - en dat met de petrotanks van Vopak minder dan 2 kilometer verderop.
POPULAIR Hoewel je het niet in een vaarrondje kunt opnemen, wordt het Brielse Meer toch druk bevaren. In onze eigen steekproef signaleerden we voornamelijk kajuitjachten van Zuid-Hollandse origine. Op een gemiddelde doordeweekse dag passeren bij Den Briel ongeveer 300 boten, en op drukke zomerdagen schat men het aantal op meer dan 1.000. Op twee gedeelten van het meer is de maximumsnelheid 6 km in plaats van 12 km, wat met borden staat aangegeven. De diepte van het water loopt uiteen van 1,5 meter op sommige plaatsen in het Voedingskanaal tot 12 meter in het meer. Gemiddeld is het meer 6 meter diep.
HISTORIE Naamgever van het water is vestingstad Brielle, ooit de vijfde stad van het gewest Holland. Op een luchtfoto of kaart van de stad zie je het kenmerkende sterpatroon van de stadswallen en verdedigingsgrachten. Die stadswallen zijn nog volledig intact, wat Den Briel de best bewaarde vestingstad van ons land maakt. De inname van de stad door de watergeuzen op 1 april 1572 markeerde het begin van de opstand tegen Filips II.
123
Het bevaarbare water in Brielle is feitelijk één grote jachthaven De monumentendichtheid in zo’n stad is natuurlijk hoog. Opvallend is de stompe toren van de Sint-Catharijnekerk. Die lijkt wat onaf en dat klopt ook: in 1482 was het geld op en is men met de bouw gestopt. De rijkdom aan monumenten is - naast het feit dat de stad ook illustere heren als Maarten Harpertszoon Tromp en Witte de With heeft zien opgroeien – een mooie reden om aan te leggen en de stad te voet te verkennen.
VARIATIE Het Brielse Meer kenmerkt zich door opvallend veel variatie. Er zijn nogal wat eilandjes waarin soms heel aantrekkelijke haventjes zijn aangelegd en er zijn ook overal kreken waar je kunt afmeren. Zowel van de eilandjes als van de kreken wordt op grote schaal gebruikgemaakt, en ook zijn er in het gebied wat drijvende aanlegplaatsen gemaakt. Het gebied rond Brielle is het drukst bevaren; omdat het bevaarbare water in Brielle feitelijk één grote jachthaven is, vormt deze stad de grootste trekpleister. Voor dagrecreanten is er ruim aanbod aan bootverhuur en ander vermaak, en horecagelegenheden vind je er overal. Er zijn meerdere restaurants en eettenten waar je met zicht op je boot op het terras kunt plaatsnemen.
DE VERKENNING
Met een open kolenvuur op het dak fungeerde de Stenen Baak vroeger als vuurtoren.
BRIELSE MEER
KANAAL DOOR VOORNE Een voorbeeld van kortstondig succes is het inmiddels helaas niet meer bevaarbare Kanaal door Voorne. Het dichtslibben van de Maasmond kort na 1800 veroorzaakte enorme kosten doordat zwaardere schepen via de omweg Haringvliet, Hollandsch Diep, Dortsche Kil, Oude en Nieuwe Maas naar Rotterdam moesten. Het daartoe gegraven Kanaal door Voorne loste dit op en zorgde voor extra bloei van Hellevoetsluis. Maar al in 1872 werd de Nieuwe Waterweg aangelegd en verloor het Kanaal zijn functie.
LINKSBOVEN: De stads-
wallen van Brielle zijn nog volledig intact en daarmee is het de bestbewaarde vestingsstad.
Alles bij elkaar is het een volwaardig recreatiegebied,en door de beperkte omvang is het bovendien een soort van knus. Dat knusse karakter merk je ook in de contacten, want als passant waren we meer dan welkom in de kringen van de vaste liggers. Waar je in het gebied wel rekening mee moet houden is dat je vanuit elke hoek op het meer altijd wel een paar windturbines in het vizier hebt. Maar ach, dat wekt tenminste de suggestie dat er in dit gebied ook volop met schone energie wordt gewerkt.
OMGEVING Zo’n drie kilometer westelijk van Brielle vaar je langs de Stenen Baak, een voormalige vuurtoren. In de 17de en 18de eeuw diende deze voor de oriëntatie van de scheepvaart in de toenmalige Maasmonding, wat toen nog gebeurde met een open kolenvuur in een soort lantaarn op het dak. In de zomer is de toren open voor het publiek. In 1964 is het Brielse Gat afgedamd. Door zandwinning voor de eerste Maasvlakte ontstond aan de zeezijde van de Brielse Maasdam nog een meer: het Oostvoornse meer. Met een diepte van 40 meter en een zandbodem is er onder water voor Nederlandse begrippen goed zicht, wat het populaire plek maakt voor sportduikers. Afgezonken scheepswrakken en objecten maken het voor duikers extra interessant. Aan de andere kant van Voorne-Putten ligt Hellevoetsluis, in de 17de eeuw de belangrijkste VOC- en oorlogshaven van ons land. Het was de thuishaven voor admiraals als Piet Hein, Maarten Harpertszoon Tromp en Michiel de Ruyter, en de plaats waar de veelbezongen Zilvervloot aan land is gebracht. Een stukje vaderlandse geschiedenis dat de moeite van een fietstochtje zeker waard is.
125