1
Delftse Grachten De grachten van Delft doorkruisen en omringen de oude binnenstad. Dit stadsdeel telt ongeveer 10.000 bewoners en is dus beperkt van omvang. Toch was het ooit één van de grootste en belangrijkste steden van Holland. De binnenstad is nadien ontkomen aan de meeste vernieuwingsdrang en daardoor fraai bewaard gebleven. En dat zal je niet gemakkelijk ontgaan als je een rondje door de grachten maakt. Pim van der Marel
68
Je bereikt Delft vanuit Rotterdam via
Rijn-Schiekanaal
je twee bewaard gebleven waltorens
de Schie of vanuit Leiden / Den Haag
Het Rijn-Schiekanaal loopt dwars
uit de 16e eeuw tegen: de Sint Huy-
via het Rijn-Schiekanaal. Dat is overi-
door de stad. Vroeger was het een
brechtstoren en de Rietveldse Toren.
gens één en dezelfde vaarweg, die bij
onderdeel van de stadsverdedigings-
En verderop kom je bij de enige be-
Delft alleen van naam verandert en
gracht en was het de natuurlijke rand
waard gebleven stadspoort, de Oost-
lokaal de ‘Vliet’ wordt genoemd. Je
van de stad. Op de oude stadskaar-
poort. Dat is een combinatie van
kunt Delft ook nog bereiken vanuit het
ten kun je zien dat de huidige loop ei-
land- en waterpoort, met elkaar ver-
Westland. Daarvoor is wel een voor-
genlijk niet veel afwijkt van vroeger.
bonden door een oude stadsmuur.
waarde dat je doorvaarthoogte min-
Dat merk je ook aan wat je er kunt
Echt een plaatje! De poort dateert van
der dan 1,55 meter is.
zien. Komende vanaf Den Haag kom
rond 1400.
www.motorboot.com
TO E RVAAR T Dag to cht door D elft
1 Het waterpoortgedeelte van de Oostpoort. 2 Oostpoort met links de land- en rechts de waterpoort. 3 De 18e eeuwse Sint-Jacobsbrug over de Nieuwe Delft met op de achtegrond de Leeuwebrug (1668).
De Zuidkolk Aan de Zuidkant van de stad ligt passantenhaven De Zuidkolk. Daarvan is vooral de locatie bijzonder. De haven zelf heeft weliswaar alle basisvoorzieningen, maar moet nog aantrekkelijker worden. De kale entourage houdt ook verband met bouwactiviteiten die samenhangen met de Delftse spoortunnel. En die is eindelijk af. De Zuidkolk als plek heeft echter wel een heel hoog ‘wow-gehalte’. In 1614 werd de
2
fortificatie voor de Schiedamse Poort afgegraven, waardoor een driehoekige haven ontstond. De situatie die
je je dat allemaal realiseert, mag je de
cent van Holland. Bier was in die tijd
daarna bestond is vastgelegd op het
Delftse passantenhaven natuurlijk niet
volksdrank nummer 1. Het werd van
beroemdste stadsgezicht uit de Gou-
missen….
jong tot oud gedronken omdat men dat ‘gezonder’ achtte dan de alterna-
den Eeuw. De plek waar Johannes Vermeer dit ‘Gezicht op Delft’ schil-
Grachtenstelsel
tieven. Het grachtenwater werd ver-
derde is gemarkeerd met een monu-
Het grachtenstelsel had van oudsher
verst met behulp van een molen. In
ment. Of het een fraai monument is,
alle functies die grachten vroeger had-
het brouwproces werd het water ge-
laat ik in het midden. Feit is dat De
den. Transport en afwatering liggen
lukkig langdurig gekookt zodat de
Zuidkolk nog diezelfde karakteristieke
voor de hand, evenals verdediging.
bacteriën er wel uit waren.
driehoekige vorm heeft. Feit is ook dat
Maar het waren destijds ook de riolen
In vergelijking met Amsterdam en Lei-
je in de Zuidkolk op een plaats ligt
van de stad. Delft dankt haar ontstaan
den is het Delftse grachtengebied in
waar in diezelfde Gouden Eeuw het
in de 11e eeuw aan een (gegraven)
de eerste plaats opvallend beperkt
hart van de economie klopte. Met de
gracht. En dankt daaraan ook haar
van omvang. En in de tweede plaats
eigen Delftse VOC-kamer en verderop
naam (‘delf’). De rest van het grach-
zijn de grachten bijna overal smaller.
de eigen haven (‘Delfshaven’) was het
tenstelsel heeft zich daar later omheen
Er is in Delft maar een gering aantal
vaarverkeer hier voor die tijd extreem
ontwikkeld. Het grachtenwater werd
grachten gedempt. Het merendeel is
druk. De stad vaardigde dan ook ver-
in de Middeleeuwen gebruikt voor de
gelukkig intact gelaten. Jammer is wel
ordeningen uit om het vaarverkeer in
bierproductie. Weinig bekend is dat in
dat bij de nieuw aan te leggen Spoor-
goede banen te leiden. De haven had
de stad in de 15e eeuw meer dan 200
singelgracht is gekozen voor niet-
een klok en een bel waarmee die ver-
brouwerijen huisvestte. Daarmee was
bevaarbaar water.
ordeningen kracht werd bijgezet. Als
Delft veruit de belangrijkste bierprodu-
“prudent” beleid 3
De Gemeente Delft is tot op heden buitengewoon
voorzichtig
omge-
sprongen met haar grachten. Diezelfde grachten waren ooit mede de aanleiding voor de Delftse gondelaffaire. Een pizzaboer die met Italiaanse gondels door de grachten ging varen meende meer subsidie met een Delftse wethouder te zijn overeengekomen dan hij kreeg. Op heimelijk opgenomen videobeelden speelde de wethouder ogenschijnlijk een niet geheel frisse rol. De affaire haalde herhaaldelijk de landelijke publiciteit. Of april 2016
69
dit bijgedragen heeft aan het prudente gemeentelijk beleid is niet bekend. Feit is dat op instigatie van het Expertise Platform Water – een initiatiefgroep van intelligente vrijwilligers – er nu een pilotproject loopt. Bij wijze van proef mag er elektrisch worden gevaren op de grachten. De toestemming beperkt zich tot commerciële markt-
4
partijen (verhuurders van elektroboten) met een vergunning. De pilot meest voor de hand liggende gracht
germuseum gevestigd. Het is ver-
om te nemen. De straatnamen langs
kocht en wordt nu ‘ontwikkeld’.
entree grachten
de gracht luiden achtereenvolgens
Verderop ligt aan stuurboordzijde de
Met zo’n gehuurde elektroboot kun je
Korte Geer, Lange Geer, Koornmarkt,
neoklassieke synagoge. Pal daarop
het grachtenstelsel het makkelijkst op
Hippolytusbuurt en Voorstraat.
vaar je onder de zichtbaar eeuwen-
loopt inmiddels 2 jaar.
oude
vanaf de Kapelsbrug bij de Zuidkolk.
(1668)
door.
De (in twijfel getrokken) lugubere over-
monumentenbolwerk
Daarna volgt aan bakboord de rond-
levering wil dat de brug genoemd is
Delft is met zo’n 1.500 monumenten
vaartrederij. En dan ben je op het
naar een kapel waar terdoodveroor-
een regelrecht monumentenbolwerk.
kruispunt met de Boterbrug. Door het
deelden vroeger hun laatste nacht
Je vaart er dan ook rechtstreeks de
zicht op de Touwbrug en de achter-
doorbrachten. Direct na de brug volg
achter ons liggende eeuwen in. Ook
liggende bruggen is dit één van de
je de voorkeursvaarrichting uit de re-
op de Nieuwe Delft kom je volop mo-
idyllische plekken.
gelgeving: “Startend vanaf de Kapels-
numenten tegen. Meteen bij de start
De Boterbrug aan bakboord over-
brug houdt u stuurboord aan. U vaart
heb je aan bakboord het Arnamenta-
kluist een verbindingsgracht tussen
dus tegen de klok in de Nieuwe Delft
rium. Dat is een combinatie van de
de twee belangrijkste Delftse grach-
op”. De naam ‘Nieuwe Delft’ is overi-
artillerie-opslagplaats uit 1602 en het
ten. Hij is een kleine 100 meter lang.
gens – lastig genoeg – nergens te vin-
Oost-Indisch Pakhuis van de VOC uit
En dat is al zo sinds 1558. De over-
den. Maar het is gelukkig wel de
1653. Tot voor kort was hierin het le-
kluizing dankt haar naam aan de bo-
5
70
Leeuwebrug
www.motorboot.com
6 4 Touwbrug met het bruggenkruispunt Boterbrug Waagbrug. 5 Visbrug, aangeduid als ‘curieuze ijzeren voetbrug uit XIXC, in Venetiaans aandoende neo-renaissancevormen. 6 Weesbrug (1573) in de Oude Delft bij het voormalig weeshuis, thans in gebruik bij studentensociëteit Virgiel.
termarkt, die daarop tot in de 19e
is niet eens de enige bijzondere kerk
elektroboot in Delft ‘alles’ doen. Het
eeuw is gehouden. Ze is geheel ver-
van Delft!
grachtenstelsel is zodanig overzichte-
nieuwd in 1865. Delftse stadsgidsen
We naderen even later de Visbrug. De
lijk dat het zich daar prima voor leent.
claimen dat het de langste overwelfde
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Vermoedelijk vergt het een halve tot
gemetselde brug van Europa is. Vroe-
omschrijft de brug treffend: “curieuze
maximaal een hele dag om alles te
ger losten schepen boter en aanver-
ijzeren voetbrug uit XIXC, in Veneti-
zien.
wante
onderaardse
aans aandoende neo-renaissancevor-
kelders. Van daaruit werden die dan
men”. Betrouwbare bronnen melden
regelgeving
omhoog naar de markt er boven ge-
dat de stad de ijzeren brug vanwege
Het prudente gemeentebeleid is ook
bracht. Dit soort feiten moet het leuk
het onderhoud toch wat minder waar-
terug te zien in de regelgeving. Als het
maken, want als je er nu doorheen
deert …
goed is worden die regels verstrekt
vaart is het vooral een lange donkere
Even later varen we door de Sint-
door de verhuurder van de elektro-
tunnel… De regelgeving schrijft voor
Stevensbrug (ook weer een Rijksmo-
boot. Het opvallendst is dat aanleg-
hier stapvoets te varen vanwege de
nument, vermoedelijk uit de 18e eeuw)
gen in de stad verboden is. Ook niet
onoverzichtelijkheid. En dat is volledig
de Kolk op. Dit is eigenlijk de Noord-
helemaal standaard is dat flora en
terecht!
kolk, niet te verwarren met de Zuid-
fauna in de binnenstad geen nadelige
Doorvarend op de Nieuwe Delft pas-
kolk. Je kunt hier bakboord uit naar
gevolgen van het varen mogen onder-
seren we aan bakboord de Oude
de Oude Delft of stuurboord uit naar
vinden. En er zijn regels om overlast,
Kerk. Daarin liggen onder meer Piet
de Kantoorgracht en de Verwersdijk.
waaronder muziek, te beperken. Wie
Hein en Maarten Harpertszoon Tromp
Beide zijn meer dan de moeite waard.
dat betuttelend vindt moet zich reali-
begraven. Uiterst bijzonder dus en het
In de praktijk zul je met een gehuurde
seren dat Delft soms te maken heeft
produkten
in
met ‘zuipschuiten’ uit de omgeving. Letterlijk dan... Alle andere regels,
Het bekijken waard
waaronder een snelheidsbeperking tot 6 km/u, zijn logisch.
• Stadhuis: huidige versie uit 1629, ontwerp en bouw door Hendrick de Keyser. • Nieuwe Kerk: gebouwd vanaf 1381, toren gereed in 1496, bekend van grafkelder
actueel
Oranjes.
Dankzij subsidie van de provincie
• Oude Kerk: oorspronkelijke versie uit 1246, toren al scheef gezakt bij de bouw,
wordt de passantenhaven uitgebreid
bekend van praalgraven Piet Hein en Tromp.
met de Westsingelgracht. Deze gracht
• Oostpoort: enige bewaard gebleven stadspoort uit 1400, torens eind van de 16e
was de afgelopen jaren gestremd als
eeuw verhoogd.
gevolg van de aanleg van de Delftse
• Gemeenlandshuis: huidige versie woonhuis uit 1505, met illustere historie uit de
spoortunnel. Ze is met ingang van
tijd voordat het waterschap het kocht, bood onder meer onderdak aan Karel V.
april 2016 weer bevaarbaar. Daarmee
• Kruithuis: ‘nieuw’ kruithuis uit 1660, op de ‘afstand van een kanonskogel’ van de
is dan ook de tweede doorgaande
binnenstad, gebouwd nadat het vorige in de binnenstad in 1654 was ontploft.
route van het Rijn-Schiekanaal naar het Westland weer open. april 2016
71