Singels van Den Haag

116Â VA A R R O U T E

Rondje Haags binne Aan de zeezijde zit het met Den Haag als watersportstad wel goed. Stop-over en binnenkort zelfs finishplaats van de VOR, vestigingsplaats van het Topzeil Centrum en ga zo maar door. De vraag rijst of er aan de andere kant van de (niet meer in werking zijnde) zeesluis ook iets te beleven valt. Naar verluidt is Den Haag tegenwoordig namelijk een grachtenstad.

Nautique gaat kijken of dat echt zo is ‌

enwater

Tekst en fotografie Pim van der Marel

GEDEMPT Vermoedelijk kennen de meesten van ons buiten de Hofvijver helemaal geen Haags binnenwater. Dat is niet onlogisch, want het merendeel ervan is gedempt. Aan gedempte havens herinneren bijvoorbeeld straatnamen als Wijnhaven en Ammunitiehaven. Ook de Haagse Heren-, Brouwers- en Prinsegracht zijn al lang geen watergangen meer. Dat je geen water meer vindt bij de Gedempte Burgwal en de Gedempte Gracht, ligt meer in de lijn der verwachting. Wat er nog aan binnenwater over was, kon worden gedempt toen rond 1900 de Laakhaven werd gegraven. De ‘dempwoede’ heeft nagenoeg alle havens en verbindingsgrachten getroffen, maar gek genoeg niet de grachten eromheen.

SINGELGRACHTEN Als een watergang rond een binnenstad het overblijfsel is van een vroegere verdedigingsgracht, dan heet die watergang een singel. In Den Haag zijn onderdelen daarvan ontstaan in de 14e eeuw. De aaneenschakeling ervan tot een singelgracht komt op het conto van Prins Maurits. Die besloot daartoe tijdens het zogenoemde Twaalfjarig Bestand (voor wie het is vergeten: tussen 1568 en 1648 was Nederland verwikkeld in een Tachtigjarige Oorlog met Spanje, die in werkelijkheid 68 jaar duurde omdat de partijen van 1609 tot 1621 vrijaf hadden genomen van de vijandelijkheden). Als onderdeel van de uitbreidingen is toen ook de Bierkade gegraven. Omdat Den Haag geen stadsmuren heeft, was het singelgrachtenstelsel de enige verdedigingslinie van de stad. In 1672 waren de bruggen opgehaald en stonden de kanonnen klaar op de kades, maar het verwachte beleg door de Fransen bleef uit. Omdat de stad toen dus niet belegerd is geweest, is de robuustheid van de singels als verdedigingslinie nooit getest. Maar, robuust of niet, uitgerekend die singels zijn er nog – en ze zijn bevaarbaar.

118 T R AV E L

AANVAARROUTE Als je via het water naar Den Haag komt, is dat over het RijnSchiekanaal, de vaarweg tussen Rotterdam en Leiden. Vanaf het Rijn-Schiekanaal takt de Haagvliet of Trekvliet af in de richting van de stad. Bij de eerste brug staat Marie-Anne ons al op te wachten, een keurige Haagse die het op zich heeft genomen ons vandaag door de stad te gidsen. Ze heeft er zin in: “Het wordt lekker weer vandaag, ik ben al ingesmeerd.” Wij kiezen er voorlopig voor om te doen alsof we de hint niet begrijpen.

Al snel heb je aan stuurboord de Binckhorsthaven. Die zorgt ervoor dat je op dit stuk nog volop beroepsvaart tegenkomt, op weg naar of van het Rotterdamse havengebied. Maar daarna is er alleen nog pleziervaart en rondvaartboten.

NIEUWE HAVENS Opnieuw aan stuurboord ontwaren we even verderop een gloednieuw haventje. “Dit is de nieuwe Fokkerhaven.” vertelt Marie-Anne. “Verpacht natuurlijk, maar eigendom van de gemeente. Er zit een restaurant aan dat ook koffiebar is. Zo’n echte, weet je wel, met barista’s en een eigen koffiebranderij.” We nemen de moeite om aan te leggen en bekijken de koffiekaart.

Met een lichte blos op de kaken bestellen we ordinaire cappuccino’s. Gewone ‘huisblend’, maar wel Jerseymelk.

De cappuccino’s blijken erg lekker en onze schaamte maakt langzaam plaats voor genoegen. Terug aan boord; we passeren de Trekvlietbrug. Daar kun je bakboord uit de Laakhaven in, waar het historische havenkantoor op de hoek nog van getuigt.

Wij willen echter rechtdoor de stad in en ontwaren opnieuw een gloednieuwe haven aan stuurboord. Marie-Anne: “Ja, we zijn in Den Haag goed bezig. Dit is de nieuwe Poolsterhaven.

Waarschijnlijk wordt-ie alleen voor rondvaartboten. Vroeger stond hier een gasfabriek, waarvan de grond moest worden gesaneerd; twee vliegen in één klap dus.”

Doorvarend komen we bij het Rijswijkseplein langs een aantal woonboten. We varen er bijna tegenaan omdat we gebiologeerd zijn door ‘het Strijkijzer’: een woontoren van 132 meter hoogte,

Hoge torens vormen tegenwoordig de skyline van de Hofstad en zijn een handig oriëntatiepunt.

in de vorm van een driehoek. Het heeft dezelfde naam als zijn inspiratie, het Flatiron Building in New York. Over smaak valt niet te twisten, maar indrukwekkend is het gebouw zeker.

Kort na de brug hebben we aan bakboord de steiger van de historische haven, die er sinds 2010 ligt. Het water en de kade heten hier Het Zieken, naar een leprozenhuis dat hier in de 15e eeuw stond. Of dat de reden is dat het met de historische haven niet zo lukt, is niet bekend; er ligt nog geen noemenswaardig aantal historische schepen.

RONDJE STAD We beginnen hier aan ons ‘rondje stad’ en zijn nu al tamelijk onder de indruk van wat Den Haag op binnenwatergebied allemaal overhoop heeft gehaald. We nemen ons voor te kijken of Boudewijn Revis (bij het schrijven van deze bijdrage nog net de verantwoordelijke wethouder) verdere plannen heeft op dit gebied. Op advies van Marie-Anne gaan we bakboord uit naar de Bierkade. “Als we hier beginnen komen we pas aan het eind van het rondje onder de laagste bruggen door. Dat is meestal nogal spannend en dus leuker om aan het eind te doen.” We passeren eerst de passantenhaven Bierkade, waarvandaan ook rondvaartboten vertrekken. De citymarketing van dit gebied is in handen van de Stichting City Mondial, die het Bierkadegebied met gevoel voor overstatement tot ‘avenue culinaire’ heeft bestempeld – met de Schilderswijk aan bakboord is dat

119 VA A R R O U T E

Bootterrassen zijn in trek in Den Haag. Lekker borrelen aan het water in plaats van op het Plein.

Ambitieuze plannen

De gemeente Den Haag heeft een Actieprogramma Binnenwater 2017-2020. Het daarin voorziene onderzoek naar de ‘insteekhaven Den Haag Centraal’ heeft inmiddels plaatsgevonden. Door de oude gedempte Bossloot weer open te graven kan hiervoor ruimte worden gecreëerd. Dit punt bevindt zich op korte afstand van de uitgang van het Centraal Station en zou zo de zichtbaarheid van Haags binnenwater een boost kunnen geven. Het proces om te komen tot de nieuwe inrichting loopt nog, maar de voortekenen zijn gunstig. Andere actiepunten zijn bijvoorbeeld onderzoek naar het verhogen van de Hemsterhuisstraatbrug en de Herenbrug. Weer een ander plan is het aanpakken van verwaarloosde recreatieschepen.

Als watersporter is het actieprogramma een genoegen om te lezen.

Water is hier de laatste jaren stevig op de politieke agenda komen te staan. Het vaargebied langs Madurodam en de grote vijvers is pas sinds twee jaar bereikbaar en wacht nog op ontwikkeling. Er geldt (nog) geen enkel verbod, dus het gebied is aantrekkelijk voor varende pioniers. Onlangs is ook het Ontwerpkader Haagse Grachten vastgesteld als toetsingsinstrumentarium voor nog te ontwikkelen plannen. Zowel het programma als het toetsingskader is gericht op ontsluiting, promotie en verfraaiing van het binnenwater en verruiming van de gebruiksmogelijkheden.

misschien wat veel van het goede. Maar je treft hier inderdaad veel eettentjes en -boten aan. Vooral uitheemse keukens, maar dat zal niet heel verrassend zijn. Na een flinke kilometer komen we met een bocht naar stuurboord op het Om en Bij, zo genoemd naar een 18e-eeuws landhuis. Er zijn nu fraaie hofjes gecreëerd.

OVERKLUIZINGEN Aan het eind van het Om en Bij hebben we de eerste overkluizing. Daaronder gaan we haaks bakboord uit de Houtzagerssingel op. In de verte doemt de volgende overkluizing dan ook al op. Die brengt ons op de Zoutkeetsingel. Daar ligt het – niet te missen – Westeinde Ziekenhuis. Na een flauwe S-bocht volgt de Noordwest Buitensingel, waar aan het eind een friteskraam een bel en mandje boven het water heeft hangen.

Commercieel interessant lijkt ons dat eigenlijk niet, maar ludiek is het natuurlijk wel.

Je kunt hier bakboord uit het Afvoerkanaal naar Scheveningen op – in de volksmond het Verversingskanaal, naar zijn functie.

Als je dat wilt moet je niet bang zijn voor wat vuil in de schroef, het water op dit gedeelte is niet het schoonste van Den Haag.

Ooit kon je via dit kanaal naar zee. Die zeesluis functioneert niet

120 VA A R R O U T E

“We vragen ons hardop af hoe die ijzergieters zouden hebben gereageerd op het opvallende reclamespandoek dat op de brug is aangebracht”

meer, maar het kanaal heeft nog altijd zijn oude functie: vroeger primair tegen de stank en tegenwoordig voor de afvoer van overtollig regenwater. Hoewel je dat vermoedelijk niet verwacht, heb je daardoor soms een niet te missen stroming op het Haagse binnenwater.

Vandaag kiezen wij ervoor ons rondje over het singelgrachtenstelsel te vervolgen, de Veenkade op. Daar moeten we onder de zogenoemde Hemsterhuisstraatbrug door. Als we dat helemaal onder de linkerzijde doen, passen we er precies onder. Met deze ervaring achter de rug vallen de Bibliotheekbrug en de Paleisbrug daarna qua hoogte heel erg mee. We zijn dan inmiddels op de Toussaintkade beland. Marie-Anne: “Kijk, hier wordt het echt een stuk mooier!” We zijn het met haar eens: naast ons zien we de paleistuin van Paleis Noordeinde, met de Koninklijke Stallen in de hoek. Als we ons omdraaien hebben we een fraai uitzicht op de Grote Kerk.

Kort daarop duiken we onder de overkluizing van het Piet Heinplein. Deze is tientallen meters lang en maakt een bocht, waardoor je de uitgang niet ziet. “Spannend hè,” grinnikt Marie-Anne. Veiligheidshalve laten we de scheepstoeter zachtjes klinken. Dat blijkt nuttig, want van de andere kant nadert een volle rondvaartboot. We stellen vast dat de overkluizingen eigenlijk wel een spannende dimensie toevoegen aan het varen hier. Marie-Anne geniet: “Ja, leuk is dat, hè!”

MAURITSKADE Om de bocht varen we aan op de Mauritskade. Na het Hilton volgt een brug uit 1882, gegoten bij ‘Yzergietery De Prins van Oranje’. We vragen ons hardop af hoe die ijzergieters zouden hebben gereageerd op het opvallende reclamespandoek dat op de brug is aangebracht. Direct daarna passeren we aan bakboordzijde twee opvallend mooie, grote villa’s, in gebruik als kantoorpand van een advocatenkantoor en een private bank.

Doorvarend komen we bij een prachtige gemetselde boogbrug: de Nassaubrug, een Rijksmonument uit 1844. We leggen de boot

even stil om ‘m uitgebreid te fotograferen en genieten van de omgeving. En passant valt ons oog op het geboortehuis van Louis Couperus, waar nu een ambassade is gehuisvest.

We zijn inmiddels vlakbij de aangrenzende Denneweg. Die weg maakt onderdeel uit van een vierkant gebied, dat de plaatselijke ondernemers als ‘quartier’ plegen aan te duiden. Dit quartier heeft – volgens diezelfde ondernemers – een beroemde schijf van vijf: wining, dining, lifestyle, fashion en beauty. MarieAnne besmuikt: “In gewoon Nederlands zou dat waarschijnlijk wat gewoontjes hebben geklonken.” De brug hier heet – niet al te verwonderlijk – de Dennewegbrug. Daarna maken we bij een voormalig klooster een haakse bocht naar rechts onder de Mauritsbrug door. De opvallend grote spiegel die hier is aangebracht wekt de indrukt dat hier wel eens iets mis gaat.

121

Boven: De vuurtoren van Madurodam vanaf de Princessegracht.

Rechts: Een stukje binnenwater tussen de Laakhaven en de Strijp.

SMIDSWATER EN HOOIGRACHT Na de Mauritsbrug varen we de Hooigracht op. Marie-Anne vraagt: “Valt het jullie ook op dat het steeds maar mooier wordt?” Dat was ons inderdaad opgevallen. De Hooikadebrug is in gebruik als terras van een restaurant en ziet er ontzettend gezellig uit. Meteen erna kun je bakboord uit de Maliegracht op. Wij vertrouwen de diepte daar niet helemaal en varen door naar het Smidswater, vernoemd naar de hoefsmeden en paardenstallen die hier vroeger gevestigd waren. “Goed opletten vanaf hier, want dit is echt het mooiste stukje water van Den Haag!” meent Marie-Anne. We komen onder de Maliebrug door, een replica van de oorspronkelijke boogbrug uit 1704, en draaien dan de snelheid omlaag om op ons gemak van deze prachtige gracht te genieten. Geruime tijd later gaan we via de Gietkom – een smalle gracht zonder kaden – naar de Prinsessegracht.

PRINSESSEGRACHT Op de Prinsessegracht kunnen we ervoor kiezen ons rondje af te maken, maar we kunnen ook de andere kant op. “Je kunt tegenwoordig varen tot voorbij Madurodam, als je dat wilt,” weet Marie-Anne. “En dan kun je ook op de vijvers van het Van Stolkpark en het Westbroekpark komen!” Hoewel ons

dat erg aantrekkelijk lijkt, kiezen we toch voor het afmaken van het rondje. Daarvoor moeten we nog wel even onder de laagste bruggen door. De eerste is de Herenbrug. De dikke buizen van het koelsysteem van de naastliggende Hoftoren en Zürichtoren lopen hier ook onderdoor, waardoor de Herenburg nu tot de laagste vaste bruggen van Den Haag behoort. Ook de daaropvolgende betonnen bruggen naast de torens zijn laag; met drie personen aan boord passen we er maar net onder. Gelukkig hebben we de waterstand mee: zo zakt onze doorvaarthoogte van 1,10 meter een paar centimeter, en dat is nodig. We liggen op de buik plat onderin de boot en constateren dat we 3 cm over hebben. “Spannend slot, hè,” grinnikt Marie-Anne. Als we even later via de Boomsluiterskade Het Zieken weer opvaren, is het rondje compleet. We stellen vast dat we de tweede helft van het rondje aantrekkelijker vonden dan de eerste, dus onze vaarrichting (linksom) was goed gekozen. Den Haag bewijst zich inderdaad een heuse (singel)grachtenstad!

BEPERKINGEN Het Haagse binnenwater leent zich niet voor hard varen, maar verdere beperkende regelgeving is er eigenlijk niet. De diepte is overal meer dan een meter en zal dus eveneens geen probleem vormen. De brughoogten zijn daarentegen wel een probleem.

Hoewel brughoogten van 0,5 meter en 0,9 meter genoemd worden, is de praktijk gelukkig iets minder weerbarstig. Met drie personen aan boord zakt de doorvaarthoogte van onze sloep naar 1,05 meter. Bij een normale waterstand kunnen wij daarmee onder alle bruggen door. Als je doorvaarthoogte daarboven ligt ben je aangewezen op een rondvaartbedrijf. Die zijn er hier in veel ruimere mate dan je verwacht.