ELECTRIC ONLY IN FRYSLÂN
Parallel aan de toename van elektrisch varen zie je op steeds meer plaatsen vaarroutes ontstaan die zijn voorbehouden aan elektrisch aangedreven vaartuigen. Het is een sympathieke manier om de vergroening van de pleziervaartvloot te stimuleren. Ook in de provincie Friesland vinden we drie van dit soort routes. We zijn gaan kijken of je er aantrekkelijke vaartochten kunt maken.
1 De opvliegende vogels doen ons vermoeden dat er een zeearend is. 2 Een openstaande draaibrug. 3 De instructie voor de zelfbedingssluis.
2 In Friesland is in 2008 de stichting SEFFF opgericht. SEFFF is de (Friese) afkorting van de Stichting voor Elektrisch en Fossielvrij varen in Friesland. Het doel van de organisatie is het stimuleren van duurzaam varen. Om dat te bereiken houdt de stichting zich onder meer bezig met voorlichting, onderwijs en kennisontwikkeling.
Daarnaast zijn de promotie van fossielvrij varen en de ontwikkeling van fossielvrije vaarroutes speerpunten van SEFFF. Een verrassend onderdeel van de activiteiten is het MienSkip project: een bouwpakket om zelf een elektroboot te bouwen. Ook de fos-
sielvrije vaarroutes zijn van de grond gekomen. Er zijn er inmiddels drie: één in de omgeving van Leeuwarden en de beide andere in de omgeving van Heeg.
SIPPENFINNEN
We beginnen onze verkenning met een lunch in restaurant annex jachthaven de Grote Wielen aan de gelijknamige plas vlakbij Leeuwarden. Op deze plas begint ook de Bûtenfjildroute, de ‘electric only route’ die we vandaag op het programma hebben.
Onze elektroboot ligt opgeladen klaar bij boerderij De Omleiding. Dat is een
tot multifunctioneel vrijetijdscentrum omgebouwde boerderij in Veenwouden, waar ons een warm welkom ten deel valt. Je zit daar zo ongeveer op het midden van de Bûtenfjildroute, die van de eerder genoemde Grote Wielen naar Zwaagwesteinde loopt. Het ondernemersechtpaar adviseert de aandacht te concentreren op de Sippenfinnen, in hun ogen het mooiste deel van de route. Gelukkig is het inmiddels opgehouden met regenen. We schepen in en besluiten eerst een zelfbedieningssluis te gaan proberen. Dat wordt de Wâlsterslús vlak boven Hardegarijp, een kleine sluis met een verval van 1 meter. De zelfwerkzaamheid beperkt zich tot het openen en sluiten van de sluisdeuren. Daarna duiken we de Sippenfinnen in, voormalig hooiland waar een kudde exmoorpony’s loopt voor de begrazing. De begroeiing en de stilte doen ons denken aan de Biesbosch in de vroege morgen: uitsluitend vogel- en dierengeluiden. Als er opeens een massa vogels opvliegt vermoeden we dat de zeearend zal zijn opgestegen. Met een verrekijker menen we deze –
4 Onderweg overal graslanden, koeien en af en toe een boerderij. 5 De Fluezen en het Hegermer Mar vormen samen een langgerekte watervlakte. 6 Gaastmeer is een vriendelijk ogend dorp..
op grote afstand – te lokaliseren. Er moeten ook otters zijn in dit gebied, maar die laten zich vandaag niet zien. Een openstaande draaibrug en een voetgangersoversteekbrug attenderen ons erop dat we misschien toch niet helemaal de enige bezoekers zijn. We zijn tevreden met het advies om dit gedeelte te bevaren want we worden ook royaal getrakteerd op kieviten gruttogeluiden. En die hoor je nog maar zelden.
BÛTENFJILD
GODDELOZE TOLHUIS
We besluiten de route in oostelijke richting af te varen tot vlak voor Zwaagwesteinde. Het ‘Buitenveld’ waardoor de route loopt is een 320 hectare groot natuurgebied met de onmiskenbare tekenen van vervening. De turfwinning dateert al van de 15e eeuw toen monniken in dit gebied turf staken. De typerende uitvloeisels daarvan: petgaten, voormalige legakkers, moerasachtig grasland, plassen en rietgaten zijn nog overal in het landschap te herkennen. De route is prachtig landelijk: graslanden, koeien, schapen, een enkele boerderij en soms een molen. Het hele gebied is opvallend vogelspotter-vriendelijk want we komen verschillende type vogelkijkhutten tegen. Slechts eenmaal ontmoeten we een ander bootje. Het stel in dat bootje lijkt grappig genoeg al even verrast als wij. We varen door tot het Goddeloze Tolhuis en keren daar terug om de boot weer in te leveren.
De Goddeloze Singel in de Bûtenfjildroute waaraan het tolhuis ligt was in de Middeleeuwen een belangrijke handelsroute, waarvoor tolgeld moest worden betaald. De naam van dit tolhuis komt van een vlakbij wonende oude visser, die zijn leven slijt met vloeken en drinken. Als de man ziek wordt, komen de buren om bij hem te waken. Tijdens zo’n wake valt een buurman in slaap en schrikt wakker van een enorme herrie. De visser blijkt dood en ligt met zijn hoofd - zo wil het verhaal - achterstevoren op de romp. Voor de buren is het zonneklaar : de duivel heeft de man zijn nek omgedraaid. En dat is allicht de straf voor zijn goddeloze leven. Zowel het tolhuis als de singel danken hieraan hun naam.
LEEUWARDEN
We checken in bij een hotel dat ‘just a room’ als concept heeft. Alles gaat digitaal en er is geen receptie. Vooraf koesteren we er lage verwachtingen van maar dat blijkt volstrekt onterecht. We zijn meer dan verrast door het kwaliteitsniveau. Voor het diner hebben we een reservering in de gevangenis. Die is ontwikkeld tot een multifunctioneel gebouw met onder meer horeca. Nooit geweten dat het zo leuk kan zijn om bajesklant te zijn
De volgende morgen gaan we eerst langs in Sneek. Niet omdat daar een
electric only route ligt, maar om de iconische waterpoort gezien te hebben. Je kunt immers niet in Friesland hebben gevaren en dan deze poort hebben gemist. Hoewel we de poort al eens bekeken hadden, blijft het een indrukwekkend monument. We genieten er een tijdje van en gaan aansluitend naar Heeg waar we onze routekaarten kunnen ophalen in het nieuwe interactieve bezoekerscentrum. Dat is nog maar net open na te zijn verbouwd tot een heus ‘belevingscentrum’. Overal zijn knoppen om op te drukken en iets in gang te zetten. Het opvallende grote centrum is mede een initiatief van de lokale ondernemersvereniging. Nog onder de indruk vertrekken wij richting onze boot van vandaag, die we op loopafstand ophalen bij Hoora.
POELENROUTE
De Poelenroute is 19 km lang en wordt beschreven als een aaneenschakeling van kleine meertjes en
smalle slootjes (zie: https://www.friesland.nl/nl/routes/3693507349/poelenroute). Maar we beginnen de route met een flink stuk over het Hegermer Mar. Samen met de Fluezen vormt dit meer één langgerekte watervlakte. De wateralmanak waarschuwt voor hevige golfslag bij harde zuidwestenwind, maar geeft ook aan dat je daar makkelijk aan kunt ontsnappen door één van de kleinere meetjes op te varen. En dat is ook waar de Poelenroute ons gaat brengen. We varen via de zijarm It Piel naar de plaats Gaastmeer. Dat is een vriendelijk ogend dorp met hele mooie Friese boerderijen. We varen er langzaam doorheen en komen via de Wijdesloot op drie van die kleine meertjes: het Grote Gaastmeer, het Sánmar en het Ringwiel. Niet alleen de plassen maar ook de doorgangen van de één naar de ander weten ons te bekoren. Op het Ringwiel is de ingang van de Ringwielgrêft niet aangegeven. Meestal vind je wel een driehoekig baken,
maar hier moeten we zelf de ingang vinden. Zodra we die gevonden hebben zijn we het zoeken al vergeten: wat een prachtig ongerept stuk natuur mogen we hier bevaren! We varen deze grêft uit naar Oudega. Daar wacht ons dè uitdaging van vandaag. De vaste brug in de dorpskern laat een hoogte toe van 1,10 meter een breedte van 2,25 meter. En dat zijn precies de maten van onze elektrosloep. We vinden het reuze spannend, maar we houden zowel boven als opzij net anderhalve centimeter over. Direct achter de brug varen we een kom op met een mooi uitzicht op een kerkje. Deze Ankertsjerke is een Rijksmonument uit de 18e eeuw. We gaan op dit punt de Poelenroute onderbreken omdat we hier naar de volgende route kunnen varen.
REIDMARROUTE
We varen Oudega uit de Aldegeaster Brekken op. Vanaf hier loopt de Reidmarroute naar de Wimerts, de vaart
tussen Bolsward en Heeg. De route wordt aangeduid als één van de drie electric only routes maar is feitelijk meer een doorsteek. Ze is ook maar 4,5 km lang en in 2019 officieel geopend. We vinden vlakbij de molen ‘Doris Mooltsje’ de ingang van de
Sypsleat. Deze sloot voert eerst naar het Sipkemar en vervolgens naar het Reidmar. Daarna komen we op de Westhimster Opfeart. Aan deze vaart ligt het plaatsje Westhem en daar treffen we wat in onze ogen het summum van alle electric only routes is: de
Bartholomeüskerk, een prachtig klein oud kerkje geflankeerd door grafstenen. De toren van de kerk heeft 14eeeuwse roots. Er hangt zelfs een luidklok in uit 1353. Het zal geen ogeblik verrassen dat het een Rijksmonument is. Alleen voor dit kerkje zou deze route al op je verlanglijst moeten staan.
We varen de vaart nog een stuk verder uit en besluiten dan terug te keren. Daarbij komen we dus opnieuw langs de Bartholomeüskerk, waar we superlatieven voor tekort blijven komen. Op de terugweg bekijken we Doris Mooltsje wat beter. De poldermolen is 18e-eeuws en prachtig gerestaureerd. Met een vlucht van ruim 15 meter is het de grootste spinnenkopmolen van Nederland. Het is ook de oudste spinnenkopmolen van Friesland. Je vindt er plaatjes van in menig bruidsalbum.
NOG MEER POELEN
We varen terug door Oudega en ondergaan nog een keer de spannende
6 De Westhimster Opfeart voert langs fraaie Friese boerderijen. 7 De Skrokfeart mondt uit in het Ringwiel. 8 In Westhem met op de achtergrond het kerkje uit de 14e-eeuw heerst rust.
brugpassage. Ook nu komen we er schadevrij onderdoor. De terugweg van de Poelenroute voert langs het mini-dorp Idzega. De plaats heeft één Rijksmonument en daar varen we langs: een klokkenstoel die de plek markeert van een eerder afgebroken kerk. Meteen daarna komen we op de Idzegeaster Poel. Met een heel licht bootje kun je hier bakboord uit voor een extra rondje over de Skûttelpoel en de Palsepoel. Dan moet je diepgang zich beperken tot 0,50 meter en je kruiphoogte tot 0,95 meter. Voor onze elektroboot is dat te ambitieus. Na de Idzegeaster Poel keren we via de Weisleat terug naar ons eindpunt Heeg.
WOUDSEND
We verkassen een paar kilometer naar Woudsend waar we eten en slapen in een moderne herberg in een
authentieke Friese stolpboerderij. Die ligt naast de bekende molen van het dorp, Houtzaagmolen De Jager uit 1719.
Pal aan de overkant van het water kijken we op de showroom van Impacd Boats, die voor morgenochtend in het programma staan voor een bedrijfsbezoek. Hoewel ons dat aanvankelijk een merkwaardig programma-item toeschijnt, is er de volgende morgen weinig tijd voor nodig om te begrijpen waarom. Waar Friesland met de inspanningen op het gebied van elektrisch varen duurzaamheid nastreeft, vormt het Friese Impacd daarvan de overtreffende trap. Het bedrijf maakt 3D geprinte sloepen van gerecyclede pet-flessen. Het duurzaamheidsconcept is zover mogelijk doorgevoerd. De geprinte boten zijn aan het eind van de levensduur weer recyclebaar. Het enthousiasme en de bevlogenheid van de bemensing is een belevenis op zich. Je ontkomt gewoonweg niet aan de overtuiging dat we erin gaan slagen met z’n allen nog een enorme duurzaamheidsslag te maken. Wij vinden het een mooi en stimulerend slot van onze trip!
MERK FRYSLÂN
De provincie Friesland heeft de promotie en marketing van Friesland en de Wadden ondergebracht bij de Stichting Merk Fryslân. De stichting wordt voornamelijk gefinancierd door de provincie en deels door gemeenten en bijdragen vanuit de markt. Met toenemend succes brengen de ruim 20 communicatieprofessionals van Merk Fryslân hun marktgebied voor het voetlicht. Zo beheert de stichting onder meer het toeristisch platform van de provincie en voert ze Visit Friesland als merk. De beschreven tocht is in elkaar gezet en opgetuigd door Merk Fryslân. Zij verzorgden de boten en verblijf. Op hun website zijn de vaarroutes ook te vinden, zoals de Poelenroute. Scan daarvoor de QR-code
