TUSSEN ROBUUSTE WATERWEGEN
Vorig jaar kwam Gorinchem uit de ANWB-verkiezing als de mooiste vestingstad van ons land. De stad ligt waar de Linge uitmondt in de Boven-Merwede. In het oude centrum ligt ook de Lingehaven. Je moet er dus varend kunnen komen. We gaan kijken of wij het ook zo’n leuk stadje vinden.
Gorinchem wordt omringd door robuuste waterwegen, waarvan een deel uit het betrekkelijk recente verleden dateert. Zo was de Zederik vroeger maar een veenstroompje van Vianen naar de monding van de Linge. In de loop der eeuwen is het eerst uitgebouwd tot een trekvaart en uiteindelijk tot het huidige Merwedekanaal bezuiden de Lek. De rivier de Linge heeft een tegenovergestelde ontwikkeling doorgemaakt en is door haar schoonheid nog wel razend interessant voor de pleziervaart. Het water van de Linge werd vroeger via de binnenstad van Gorinchem afgevoerd naar de Merwede. Omdat de stad daardoor nog al eens blank stond, is in de 19e eeuw het Kanaal van Steenenhoek gegraven. Daarmee kon het water benedenstrooms worden geloosd, waar de waterstand lager was. Stroomopwaarts is het kanaal aantrekkelijk voor vaarverkeer van Dordrecht naar Gorinchem. Door de sluis bij Hardinxveld-Giessendam ontloop je de tegenstroom.
AANVAARROUTE
Je komt in Gorinchem via een van de zojuist genoemde vaarwegen. Komend vanaf de Merwede kun je de Lingesluis nemen en dan kom je meteen in de Gorinchems Lingeha-
ven. De wateralmanak raadt overigens het Kanaal van Steenenhoek aan om de drukke Merwede te vermijden. Dat mag dan misschien prettig zijn, maar het is wel een hele saaie vaarweg. Alternatief voor de Lingesluis is de Grote Merwedesluis en daar laten we ons deze keer schutten. In de sluis lukt het een schipper maar niet – ondanks een luidruchtige boegen hekschroef – om zijn boot naar de sluiswand te manoeuvreren. De toevloed van nieuwe watersporters door de pandemie heeft onmiskenbaar invloed gehad op de gemiddelde routine van de vaarweggebruikers. Uit de sluis kom je op het punt waar je ook terechtkomt als je vanaf het Merwedekanaal of het Kanaal van Steenenhoek komt. De vaarweg vanaf hier naar de Linge voert door de openstaande Gorinchemse Kanaalsluis. De richting staat zo duidelijk aangegeven dat zelfs buitenlanders er blindelings naar toe zullen varen. Zodra je op de Linge komt, kun je stuurboord uit naar de Lingehaven in het centrum van de stad. Dat doen we.
STADSWALLEN
Het eerste dat opvalt zijn de stadswallen. Aan de stuurboordkant staat op de Bagijnenwal de Molen ‘Nooit Volmaakt’ ons toe te stralen, geflankeerd
door oude kanonnen. De ronde stenen stellingmolen dateert uit het jaar 1718. Deze korenmolen is destijds gebouwd op een ‘kat’, een verhoging van het bastion die bestemd was om er een kanon op te zetten. De molen is na een brand hersteld met onderdelen van een nabijgelegen oliemolen waaronder de ‘baard’. De naam ‘Nooit Volmaakt’ is dan ook de naam van die gesloopte oliemolen. Door een grondige restauratie aan het eind van de vorige eeuw ziet de molen er patent uit.
Datzelfde geldt voor de gehele vestingwal met elf bastions. Die was gereed in 1609 en is nog nagenoeg geheel intact. Van de vier oorspronkelijke stadspoorten is er één bewaard gebleven: de Dalempoort. Op een luchtfoto van de stad is het klassieke sterpatroon met de bastions nog overduidelijk herkenbaar.
HISTORIE
Waar de vestingwal met de Dalempoort al vraagt om aanleggen en een wandeling, is er nog een hele reeks andere objecten de moeite waard. Om te voorkomen dat dit een toeristische opsomming daarvan wordt, doen we maar twee suggesties: loop even langs de Grote Kerk met de SintJanstoren en langs ‘Dit is in Bethle-
hem’. De kerk en de toren hebben 13e-eeuwse roots. De toren staat anderhalve meter uit het lood en je kunt hem beklimmen. ‘Dit is in Bethlehem’ is een patriciërswoning uit 1566 in de Gasthuisstraat. Het pand heeft een gebeeldhouwde gevel in Renais-
sance-stijl en huisvest tegenwoordig een boekhandel.
De hoge ouderdom van de genoemde objecten is geen toeval. Met stadsrechten sinds 1382 is Gorinchem al vroeg in de historie belangrijk en groeit uit tot de achtste stad van Holland. Dat maakt de stad ook in de tachtigjarige oorlog van belang. Gorinchem wordt in 1572 door de watergeuzen van de Spanjaarden bevrijd.
De geuzen ontpoppen zich daarbij overigens niet als vredelievende patriotten. De stad kent daarna in de Gouden Eeuw een langdurige bloeiperiode en wordt onderdeel van de oude Hollandse Waterlinie.
In de Franse tijd vergaat het Gorinchem juist minder goed. Door beschietingen raakt de stad zelfs zwaar beschadigd. Maar in de 19e eeuw zorgt de aanleg van de eerder ge-
noemde kanalen en de spoorweg voor economisch herstel. Als je er de tijd voor neemt en de binnenstad op je gemak rondwandelt, blijkt die een bolwerk van verwijzingen naar haar rijke historie.
LINGEHAVEN
Voor je bij de Korenbrug bent, vaar je door de historische haven. Daar zijn zes vaste ligplaatsen gecreëerd voor
varende monumenten. Met de eeuwenoude molen op het bastion erachter waan je je in vroeger tijden. Als de Lingehaven vol is, mag je zelfs langszij bij deze bejaarde dames. Zonder stroom- of watervoorziening en tegen het gewone tarief, dat dan weer wel. We genieten van de sfeer die de oude vaartuigen oproepen en varen onder de Korenbrug door. Van de brug vallen de openstaande sluisdeuren op. In
de 18e eeuw was dit een keer- en schutsluis, zodat de sluiskolk tot aan de Merwede zo’n 650 meter lang was. Pas in 1873 is de kolk ingekort, overigens nog steeds tot meer dan 65 meter. Ruim voor die tijd was de Korenbrugsluis al uitgerust met waaiertechniek. Dat was omdat deze sluis vroeger ook tegen de waterdruk in moest kunnen worden geopend. De techniek is al eens uitgelegd (Motor-
MARTELAREN
Op 26 juni 1572 namen de watergeuzen de stad Gorinchem (Gorcum) in. ‘Geuzen’ is een scheldnaam die is afgeleid van ‘gueux’ (gajes). Dit gajes wasdankzij kaperbrieven van Willem van Oranje – min of meer ‘legaal’ op rooftocht. Ze hielden zich daarbij nou niet bepaald aan de geloofsvrijheid die hun baas voorstond. In Gorcum leidde dat ertoe dat 19 priesters werden gevangengenomen en gemarteld. Vervolgens werden ze per boot overgebracht naar het minder katholieke Den Briel. Tegen de orders van Willem van Oranje in zijn ze daar in een turfschuur opgehangen. Paus Clemens X heeft ze al in 1675 heilig verklaard. Een paar eeuwen later is in de buurt van de inmiddels afgebroken turfschuur een kapel gebouwd. En het is daar dat anno nu ieder jaar rond 9 juli nog altijd de nationale bedevaart ter ere van de martelaren van Gorcum wordt gehouden.
boot 11-2016: Waaierschutsluis, red.). De waaierdeuren zijn gerenoveerd en zitten er nog altijd in.
Na de Korenbrug begint de passantenhaven die doorloopt tot de Lingesluis naar de Merwede. De haven heeft 85 vrije plaatsen die je niet kunt reserveren. Het havengeheel is een Rijksmonument, vanwege ‘de historische betekenis in verband met de stedebouwkundige structuur van de stadskern’. De passantenhaven is populair, heeft zowel de Blauwe Vlag als de Groene Wimpel en is modern geoutilleerd.
BINNENSTAD
Je vaart hier in het hart van Gorinchems binnenstad. Aan stuurboord zijn boodschappensteigers, waarvoor je je overigens wel bij de havenmeester moet melden. Aan bakboord heb je de ligplaatsen met stroom- en watervoorziening.
Als we aan stuurboord een steegje passeren, hebben we prachtig zicht op de Kapeltoren. De Heilige Geestkapel waar deze tegenaan was gebouwd is verdwenen, maar de toren
staat er nog en viert dit jaar zijn 500e verjaardag. Voorgangers van de bruggen over de Lingehaven lagen er trouwens ook in de Middeleeuwen al. Als we onder de Visbrug door zijn, valt op dat vrijwel alle huizen aan stuurboord zijn voorzien van erkers boven het water. Aan bakboord springt een fraai gerestaureerd winkelpand in het oog waarin muziekinstrumentenwinkel is gevestigd. De aanlegplaatsen aan bakboord veranderen hier van langssteigers in boxen. Aan stuurboord passeren we weer een steeg met een doorkijkje. Verwachtingsvol kijken we of dat opnieuw zicht biedt op iets interessants, maar deze keer is dat niet het geval. We varen dan aan op de Peterbrug. Als we eronder door zijn gevaren, wordt de stuurboordoever gekenmerkt door een trapstruktuur. Dat nodigt niet alleen uit om er te gaan zitten, maar biedt ook een paar straatactrices een natuurlijk amfitheater. We proberen er iets van te snappen, maar kunnen de dames niet verstaan. Als we achter ons kijken zien we het meest gefotografeerde pand van de stad met een trapgevel
en roodwitte luiken. De gevelsteen uit 1640 laat een blauwe hoed zien. De woning heet dan ook ‘In den Blowen Hoet’ maar is minder historisch dan ze lijkt: het is een voormalige brugwachterswoning uit 1910 waar de gevelsteen in is gemetseld. We varen door de oude Derde Waterkering naar het aan de Lingesluis grenzende deel van de haven. In de waterkering valt ons de prima staat van de eb- en vloeddeuren van de voormalige sluis op. Op de stuurboorddam ervan is een terras gemaakt wat het toch al gezellige karakter van de omgeving nog indringender laat zijn. We lezen het welkomstbord en weten dan meteen hoe we het liggeld moeten afrekenen. Dat kan digitaal maar je mag ook in het havenkantoor langskomen. Voordat we dat gaan doen varen we eerst de haven nog een keer in omgekeerde richting door. We genieten van de vrolijke sfeer die er hangt en begrijpen inmiddels goed waarom het een populaire passantenhaven is. Als je in de buurt bent, ga er dan beslist kijken!
Ka n a a l v a n S t e e n e nv o o r d e Kanaalvan Steenenvoorde
Av e l i n ge nd i e p Avelingendiep
M e r w e d ek a n a a l Merwedekanaal
B o v e n M e r w e d e Boven Merwede
L i n geh a v e n Lingehaven
G e k an a l i s e e r d e L i n ge
Gekanaliseerde Linge
Boven Merwede BovenMerwede
A f w a t e r i n g sk a n a a l Z e v e n b a n s c h e B o e z e m
Afwateringskanaal Zevenbansche Boezem
GOED OM TE WETEN
A f ge d a m d e M a a s Afgedamde Maas
Als je door de Lingesluis naar binnen of naar buiten wilt is het goed je te realiseren dat dit een smalle sluis is: 4,50 m. De laagste vaste bruggen over de Lingehaven zijn de Peterbrug en de Visbrug die 2,85 m hoog zijn bij normale waterstand (NAP + 0,8m). De Gemeente Gorinchem heeft in 2020 met een Nadere Regel bij de Beheersverordening de maximale verblijfsduur in de Lingehaven vastgesteld op 14 x 24 uur. Verplaatsen van het vaartuig binnen het gebied van de verordening geldt als blijven liggen. Blijven ‘plakken’ kan hier dus nog hooguit twee weken.
