Gouda’s Haven en Singels
66
66
www.motorboot.com
2-3-2017 16:14:44
dag to chT R o ndje Gou d a
maart 2017
67
67
2-3-2017 16:14:44
1
In de Middeleeuwen was Gouda één van de meest welvarende steden van Holland. De stad ligt op het kruispunt van de Hollandsche IJssel en de Gouwe en daar deden de Gouwenaars hun voordeel mee. Jammer is dat inmiddels veel stadsgrachten zijn gedempt, maar de singels zijn er nog en ze zijn goed bevaarbaar in deze historische en rijke stad. In het buitenland is Gouda zelfs één van de bekendste steden van ons land. Pim van der Marel
Gouda komen we voor het eerst tegen
wen uitgegroeid tot de vijfde stad van
scheepvaart gedwongen gebruik te
in de 12e eeuw. De Graaf van Holland
het gewest Holland. Onder meer de
maken van de haven. De lokale bedrij-
noemt de stad in een oorkonde uit
Sint-Janskerk (oorsprong in de 13e
vigheid spon garen bij de lange wacht-
1143. Het gebied leende zich voor het
eeuw) en het stadhuis (1450) markeren
tijden. Later moesten de schippers
ontginnen van veen. In de eeuw
het belang van de stad in die tijd zeer
verplicht enkele dagen aan wal blijven
daarna kwam een verbinding tot stand
nadrukkelijk. De Sint-Jan is nadien we-
liggen. Ook dat betekende een afge-
tussen het riviertje de Gouwe en de
reldberoemd geworden door de 16e-
dwongen voordeel voor de plaatselijke
Oude Rijn. Daarmee kwam Gouda op
eeuwse glas-in-loodramen.
68
68
nijverheid. Bij elkaar profiteerde Gouda zo’n 300 jaar (!) van haar ligging en de
een belangrijke (water)driesprong te liggen. De monding van de Hollandse
welvaart
uitoefening van haar ‘waterrechten’.
IJssel werd uitgebreid tot een haven.
Wat in Gouda de Haven wordt ge-
De welvaart van toen spat je nog altijd
Zelfs handel tussen Frankrijk en het
noemd is eigenlijk een gegraven verbin-
tegemoet als je naar de bebouwing
Oostzeegebied kwam voortaan hier
ding tussen de Hollandsche IJssel en
van de haven kijkt. De rijke patriciërs-
voorbij. Gouda werd in rap tempo een
de Gouwe. Van oudsher tot op heden
huizen van destijds zijn nu als kantoor-
belangrijke plaats, die van Graaf
dragen de beide oevers de naam West-
gebouwen of anderszins in gebruik.
Floris V in 1272 stadrechten kreeg.
haven en Oosthaven. De eerder ge-
Maar je voelt nog de weelde waarin
Mede dankzij de binnenvaart was de
noemde bloei van Gouda was aan deze
de Goudse notabelen zich in die tijd
stad aan het eind van de middeleeu-
haven te danken. Eeuwenlang werd de
hebben kunnen wentelen.
www.motorboot.com
2-3-2017 16:14:44
dag to chT R o ndje Gou d a
2
3
Openingsfoto: De haven is van oorsprong een gegraven verbinding tussen de Hollandsche IJssel en de Gouwe. 1 Draaibare bruggen maken de Goudse Visbanken voor menigeen bereikbaar. 2 de Donkere sluis is fraai gerestaureerd. 3 De Nood-Godsbrug met verderop de Sint-Jan.
sluishistorie De ‘sluishistorie’ van Gouda kent vier markante fasen. Aanvankelijk was de Donkere Sluis achterin de haven een keersluis (eerste fase). Dat had natuurlijk het nadeel dat schepen alleen bij gelijk water konden passeren. Al aan het begin van de 14e eeuw werd de sluis daarom uitgebreid tot een schutsluis (tweede fase). Dat vergrootte de mogelijkheid de sluis te passeren aanzienlijk en markeerde daarmee een nieuwe fase. Het stuk van het riviertje De Gouwe dat aansloot op de haven heette
destijds
het
Amsterdamse
Veer. Dit omdat daarvandaan de trekschuit naar Amsterdam vertrok. De uit 1436 daterende sluis ter plaatse heette het Amsterdams Verlaat. De maart 2017
69
69
2-3-2017 16:14:45
4 4 De Goudse grachten zijn het aanzien meer dan waard. 5 De Vrouwebrug op de Turfmarkt laat alleen kano’s door. 6 De rococogevel van het Admiraalshuis op de Turfmarkt.
aanleg van deze sluis creëerde een
werd die lengte verdubbeld en ont-
ressante achtergrond. Een mallegat is
sluiskolk tot aan de Donkere Sluis
stond de langste sluis ter wereld…’.
een water waar je nog wel ‘op’ kunt
(derde fase). Dit was toen al een sluis-
In feite ging het dus om twee gekop-
maar niet meer ‘door’ kunt varen.
kolk van een kleine 400 meter.
pelde sluiskolken. En dat bleek extra
Doordat Gouda de schepen dwong te
De haven van Gouda – lopend van de
handig als er schepen voorbij kwa-
varen via de Haven werd de prima be-
Hollandsche IJssel tot aan de Donkere
men met een iets te grote diepgang.
vaarbare - maar verboden - Turfsingel
Sluis – was in die tijd een getijdeha-
Door die in twee trappen te schutten
feitelijk een mallegat!
ven. Omdat de IJssel nogal wat slib
konden ze toch passeren.
aanvoerde, ontstond de behoefte aan
Tegenwoordig hebben al deze sluizen
nog meer sluizen
een keersluis om het slib buiten de
hun functie als schutsluis verloren.
Als je de stad met haar eigen waterni-
haven te houden. De aanleg van die
Maar ze liggen er allemaal nog en zijn
veau niet ‘in’ hoeft, loop je evengoed
sluis – de Havensluis – vergrootte de
als zodanig overduidelijk herkenbaar.
toch tegen sluizen aan. Dat komt
sluiskolk nog een keer met zo’n 400
waterniveau
Gouda aansluiting krijgt op gekanali-
Gouda heeft dat – met gepaste trots -
Nog altijd heeft de stad haar eigen
seerd water. En wel op de Gekanali-
gemarkeerd met een plaquette bij het
waterniveau. Daarvoor zorgt een drie-
seerde Hollandsche IJssel of op het
Amsterdams
Gouwekanaal (naar De Gouwe). De
sluis
tal sluizen aan de buitenzijden van de
vormde samen met de Donkere Sluis
Verlaat:
‘deze
stad. De Ir. de Kock van Leeuwensluis
eerste verbindt Gouda met Nieuwe-
een sluiskolk van wel 400 meter. Na
in de Nieuwe Gouwe schut je als de
gein. De tweede loopt van Gouda
de bouw van de Havensluis in 1615
waterstanden in de Gouwe en de bin-
naar Alphen aan den Rijn en sluit daar
nenstad niet gelijk zijn. Sluis het
aan op de Oude Rijn en het Aarka-
Reeuwijksche Verlaat schut je van en
naal. Voor de verbinding met de Ge-
De welvaart van toen spat je nog altijd tegemoet 70
70
omdat de Hollandsche IJssel bij
meter (vierde fase).
naar het aanzienlijk lagere waterniveau
kanaliseerde Hollandsche IJssel zorgt
van de Reeuwijkse Plassen. En vanaf
de Waaier(schut)sluis. In de Motorboot
de Hollandsche IJssel kom je de stad
van november 2015 is aan deze sluis
binnen door de Mallegatsluis. De
een afzonderlijk artikel gewijd onder
sluisnaam heeft een opvallend inte-
de subtitel ‘beproefd concept – werkt
www.motorboot.com
2-3-2017 16:14:45
dag to chT R o ndje Gou d a
al eeuwen’. In dat artikel wordt de waaiertechniek
(sluisdeuren
tegen-
strooms openen of sluiten) uit de doeken gedaan en wordt de lof van deze sluis bezongen. Voor de verbinding met de Gouwe zorgt de Julianasluis. Deze sluis is aangelegd in de crisisjaren van de vorige eeuw als werkverschaffingsproject. De aanleiding was dat de vaarverbinding tussen Rotterdam en Amsterdam teveel last had van het passeren van Gouda. De passage door de stad via de Havensluis of de Mallegatsluis kostte tegen het jaar 1930 soms wel dertig uur. Reden voor Rijk en Provincie om in te grijpen. Behalve de sluis werd ook het Gouwekanaal gegraven dat de sluis verbindt met de Gouwe. De sluis maakte daarmee een soort van finaal einde aan datgene waaraan Gouda eeuwenlang haar welvaart dankte. Daarvan zal niemand de ironie ontgaan …. Interessant is dat de Julianasluis sinds een paar jaar over een tweede sluis-
6
5
kolk beschikt. Die is 14 meter breed
korte tijd een flink stuk kunnen wor-
en heeft een bruikbare lengte van ruim
den opengezet. Daar is een ingeni-
115 meter. Dat is prettig voor de con-
euze oplossing voor bedacht met een
tainervaart op de terminal Alpherium
dubbel stel sluisdeuren met omloop-
(de ‘Heineken-terminal’ in Alphen aan
kolken. De bedachte techniek is aan-
den Rijn). Maar nog prettiger voor
leiding geweest de sluis medio 2016
Feadship op de Kaag dat nu grotere
op te nemen in de watererfgoedlijst.
luxe jachten kan laten passeren rich-
Tot het midden van de vorige eeuw is
ting zee. Aan de totstandkoming heeft
er op deze manier ‘geschuurd’. Voor
Feadship dan ook een stevige bijdrage
wie interesse heeft in sluistechniek:
geleverd.
goudawaterstad.eu. Er zijn verschillende initiatieven ont-
‘schuren’ van grachten
wikkeld om het schuren bij wijze van
Van oudsher hadden stadsgrachten
folklore te hervatten. Tot op heden
ook altijd de functie van riool. Om die
heeft dit nog niet geresulteerd in het
reden hadden alle steden oplossingen
opnieuw regulier instellen daarvan.
bedacht om het grachtwater te verversen. Dankzij het getijdewater had
singels
Gouda een ideale mogelijkheid. En
Als je Gouda invaart door de Malle-
wel om de grachten met dat water te
gatsluis kom je eerst in de Museum-
‘schuren’. Op een voor de afvoer (van
haven.
het water) geschikt moment werden
oud-Hollandse
de grachten met grote kracht doorge-
havensfeer van rond 1900 oproepen.
spoeld. Om daar voldoende kracht
Er zijn twintig vaste ligplaatsen voor
achter te kunnen zetten moesten de
dit type schepen plus nog een aantal
sluisdeuren
Sluis
voor (historische) passanten. Molen
– tegen de waterkracht in – in heel
de Rode Leeuw – oorspronkelijk uit
in
de
Donkere
Gouda
met
de
scheepstypen
wil
de
maart 2017
71
71
2-3-2017 16:14:46
7 7 De Waaier(schut)sluis in de Hollandsche IJssel. 8 De ooit roemruchte Havensluis (niet meer in gebruik) en het witte Tolhuis.
1727 – markeert het eind van het voor
in het seizoen doordeweeks bediend
Als je diepgang het toelaat kun je nog
de Museumhaven gereserveerde deel
van 08.00 tot 20.00 uur. En in het
verder de binnenstad ‘in’ varen in de
van de Turfsingel.
weekend een paar uur korter: van
richting van de Haven. De eerste drie
Watergangen rond een binnenstad die
09.00 tot 18.00 uur.
bruggen in die richting zijn beweeg-
een overblijfsel zijn van vroegere verdedigingsgrachten
heten
singels.
Gouda is ook een stad met van die
8
singels. Het stadscentrum wordt met de klok mee omgeven door achtereenvolgens de Turfsingel, Kattensingel, Blekerssingel en Fluwelensingel. Je vaart op die singels rondom de oude binnenstad en dat heeft natuurlijk altijd een geheel eigen charme. De diepte overschrijdt over het algemeen 1,50 meter. Daar hoef je het vermoedelijk niet voor te laten. De bruggen in de binnenstad worden
Als je diepgang het toelaat kun je verder de binnenstad ‘in’ 72
72
www.motorboot.com
2-3-2017 16:14:46
dag to chT R o ndje Gou d a
bare bruggen. Vermoedelijk loop je
Om te voorkomen dat het een opsom-
daarna vast op de Hoornbrug, een
ming wordt, beperken we ons tot twee
vaste brug met een doorvaarthoogte
daarvan. De eerste is het Catharina
van 1,30 meter. Maar dan heb je al wel
Gasthuis, waarin sinds 1947 het Mu-
de Goudse Visbanken bereikt en dat
seum Gouda is gevestigd. Een voorlo-
is echt hartje stad. Je ziet dit gedeelte
per ervan wordt genoemd in een akte
niet door veel recreatievaarders ‘doen’
uit 1382, maar het moet nog ouder
maar het is beslist een aanrader !
zijn: in 1363 werd het reeds herbouwd na een stadsbrand. Het gebouw heeft
Turfmarkt
dienst gedaan als ziekenhuis tot 1910
Als je doorvaarthoogte het toelaat kun
en daarna een tijdje als bejaardente-
je onderweg ook nog even bakboord
huis. De gevels dateren uit 1665 en
uit de Turfmarkt op. De naam maakt
worden toegeschreven aan bouw-
al duidelijk wat hier vroeger aan de
meester Pieter Post.
man gebracht werd. Als eerste pas-
De tweede is het Huis Van Strijen aan
seer je daar de Trappenbrug, waarvan
de Westhaven, een indrukwekkende
de oorspronkelijke versie dateert uit
patriciërswoning uit 1728. De toenma-
1503. En dat is maar één van de der-
lige burgemeester Van Strijen liet drie
tig(!) erkende Rijksmonumenten van
middeleeuwse panden slopen om het
de Turfmarkt.
huis te bouwen. Een latere – vermo-
Van de historische panden hier is het
gende – eigenaar schonk het terug
kaaskoppen
Admiraalshuis een opvallende. Dat
aan de stad om er een gymnasium in
In de hele wereld kent men Gouda door de kaas. Het zal
komt door de rococogevel die is aan-
te huisvesten. Niet alle bewoners
dan ook geen verbazing wekken dat Gouwenaren in de
gebracht door vice-admiraal Roemer
waren er even zuinig op. Gelukkig was
regio met ‘kaaskoppen’ worden betiteld. Deze niet al te
Vlacq in 1757. Als je doorvaart loop je
Van Lanschot Bankiers er tot voor kort
vleiende eretitel is overigens ook weggelegd voor Hol-
vast op de Vrouwebrug, een vaste
gehuisvest en hen komt de eer toe het
landers in het algemeen. Het zijn vooral de Belgen die
brug uit de vorige eeuw. Nog een op-
buitengewoon fraai te hebben geres-
ons graag zo noemen! Maar het zijn Alkmaarders die het
vallend detail: het wegdek van de Turf-
taureerd. De wandbeschilderingen zijn
minste probleem hebben met deze benaming. Dat is te
markt ligt zo laag dat de straat net niet
sindsdien in eminente staat.
danken aan de Stichting Kaeskoppenstad. Deze Stich-
Vanaf hier kun je doorvaren in de rich-
ting organiseert jaarlijks het gelijknamige Alkmaarse
ting van de Hollandsche IJssel. Je
evenement. In 2017 vindt ‘Kaeskoppenstad’ plaats in het
Haven
nadert het eind van de Haven als je
weekend van 3 juni. Maar ja, de bekendheid van Gouda
Terug naar de Visbanken: de bocht
onder de Uiterste Brug doorvaart. Dit
als kaassoort zullen ze er niet mee inlopen...
naar stuurboord waarmee je de Haven
is – zoals de naam al doet vermoe-
invaart begint onder de Hoornbrug. Je
den – de laatste brug voor het eind
vaart daar door de openstaande deu-
van de Haven. Het is nu een gerestau-
passantenhavens
ren van de gerestaureerde Donkere
reerde basculebrug met twee klep-
Voor passanten zijn er in Gouda zo’n
sluis. Meteen daarna vaar je onder de
pen. Maar in de eeuwen daarvoor
200 aanlegplaatsen op verschillende
Sint-Jansbrug door, die ook is geres-
hebben er een hoge toogbrug, op-
locaties in de stad. Het leukste daar-
taureerd. Het is een vaste brug uit de
haalbrug en een draaibrug gelegen.
van zijn de plaatsen aan het Regen-
vorige eeuw. Voorlopers ervan, in de
Zodra je de brug gepasseerd bent
tessenplantsoen en de Kattensingel.
eeuwen daarvoor, waren ophaalbrug-
krijg je zicht op wat vroeger de Haven-
Maar er zijn ook plaatsen aan een
gen.
sluis was. Die is nu afgedamd maar
drijfsteiger in de Hollandsche IJssel en
De volgende vaste brug is de Nood-
nog goed als zodanig te herkennen.
in de Gouwe. Vanaf 12 meter meer je
Godsbrug. Tot 1578 stond de Kapel
De sluis wordt geflankeerd door het
af in de Turfsingel. Het is wel zaak je
overstroomt!
ter Nood Gods hier vlakbij, vandaar
Tolhuis. De lucratieve tolheffing werd
vooraf even te oriënteren op de facili-
de naam. Voorlopers van deze brug
vanuit hier geregeld. Het eerste tolhuis
teiten die je nodig hebt. Water is er
waren vermoedelijk een toogbrug en
stond hier dan ook al in 1389. Op een
meestal wel en elektra vaak ook. Maar
later een ophaal- of valbrug. Als je
strategische plek bij de ingang van de
douchen of lozen is problematischer.
onder de Hoornbrug door kunt zijn
haven ontging de tollenaar natuurlijk
Overigens is er in Gouda ook nog de
deze vaste bruggen geen probleem,
geen enkel schip!
jachthaven van de WSV Gouda aan
want ze zijn aanzienlijk hoger.
Opvallend is dat er keurige steigers
de Kromme Gouwe. Daar zijn altijd
In de Haven heb je aan weerszijden
zijn met water en elektra, maar dat die
wel passantenplaatsen beschikbaar.
hoge kaden. Maar je kijkt je ogen uit
niet of nauwelijks worden gebruikt.
Het is daarvandaan echter wel een
naar de direct aan de Haven liggende
Vermoedelijk is de doorvaarthoogte
minuut of 20 lopen naar de binnen-
monumenten.
van de Hoornbrug daaraan debet.
stad. maart 2017
73
73
2-3-2017 16:14:46