Haarlem heeft volop vaarwater

VEEL KIJKPLEZIER VANAF HET WATER

De eeuwenoude stad Haarlem heeft als bijnaam Spaarnestad. Die bijnaam dankt ze aan de rivier waaraan ze is gebouwd. Er zijn ook een aantal bevaarbare grachten in Haarlem. Spaarndam en de Mooie Nel in de directe omgeving maken de stad een nog aantrekkelijker bestemming voor motorbootvaarders. Er is dus meer dan de Barteljorisstraat!

We komen van het Noordzeekanaal viahetZijkanaalC.Datbrengtonsin Spaarndam.Vooral’smorgensbijopkomende zon ziet de plaats er oogstrelend uit. Van het Zijkanaal C schuttenwedoordeGroteSluisnaar het Spaarne. Het naastgelegen Spaarndam is ontstaan rondom de voorlopersvandezesluis,diealinde 13e eeuw zijn aangelegd. Door weggeslagen veenmassa’s was het toenmalige IJ een zeearm van de Zuiderzee geworden. En dat betekende dat je bij eb water kunt afvoeren. Behalve de uitwateringssluis is toen ook de Kolksluis gebouwd, een schutsluis.Enditmonumentalesluisje is in 2009 opnieuw in gebruik genomen voor de pleziervaart. Dit overigensnietalleenomonseenplezierte doen: het laat per schutting minder van het brakke water van het Noordzeekanaal in het Spaarne stromen. Als je de tijd hebt is aanleggen in Spaarndameenaanrader.BijdeKolksluisdaarligteenaantrekkelijkekleine havenkolk die tot de eerste beschermde dorpsgezichten van ons

land behoort. En je vindt er natuurlijk HansjeBrinker.

MOOIE NEL

Het vaarwater na de sluis heet het NoorderBuitenSpaarne.Alsnelhebben we aan stuurboord een fort en aan bakboord de toegang tot de MooieNel.Hetfortheeftdenietalte fantasierijke naam Fort bezuiden Spaarndam. Er ligt ook nog een fort aandenoordkantvanhetdorp,waarvan de naam zich laat raden. Beide fortenwarenonderdeelvandestelling vanAmsterdam.DeMooieNelaande

overzijde is een verbreding van de Binnen Liede die zo groot is dat het voor een meer kan doorgaan. We varen het op en zien aan stuurboord dat de jachthaven van de Haarlemse Jachtclubhierhaardomicilieheeft.De aantrekkelijkeglooiingernaastmetde naamSchoteroogdanktditreliëfaan haarvoormaligebestemmingalsvuilstortplaats.DeMooieNelismodderig en is aan de kant minder dan 1,00 meterdiep.Denaamiseenverbastering van ‘Mooien Hel’, dat schijnbaar

HANSJE BRINKER

In Spaarndam staat op de IJdijk een beeld van een jongen die met zijn vinger een gaatje in een dijk afsluit. Doel daarvan is te voorkomendathetwatereensteedsgroter gat maakt. Het staat symbool voor de strijd met de blote hand tegen het water. Van de jongen is geen naam bekend, maar het verhaal kwam voor in het boek ‘Hans Brinker,orthesilverskates,astory oflifeinHolland’.DitiseenAmerikaans boek uit 1865. Pragmatisch alsNederlanderskunnenzijn,hebben we het verhaal zonder schroom geïmporteerd alsof het eigen folklore is. En we laten zelfs de foutieve aanname bestaan dat dejongeninkwestiedehoofdpersoon uit het boek is. Sterker nog, omdatAmerikanenkwamenkijken waardegebeurtenishadplaatsgevonden, is er een beeldje van geplaatst. In Spaarndam dus, maar ookinHarlingenenScheveningen

duidde op het onstuimige karakter van dit water in oude tijden. Voor boten met een kruiphoogte tot 1,20 meter vormt het meertje de aanloop naar een leuke vaartocht rondom Haarlem, ook wel bekend als het ‘rondje Molenplas’. Dat voert over de Binnen Liede en de Buiten Liede en komtuitopdeRingvaartvandeHaarlemmermeerpolder bij het Cruquiusgemaal, waar je stuurboord uit weer terugkuntnaardestad.

ENTREE

Wij draaien om bij Penningsveer en keren terug naar het Spaarne om zo naar Haarlem te varen. De mix van bedrijven,woningenenflatsmakendit gedeelte niet fraaier of lelijker dan je zou verwachten als je op een stad aanvaart. Dat blijft zo totdat we aan bakboorddeingangvandeIndustriehaven passeren. De aanwezigheid daarvanverklaartookwaaromwerelatiefveelbinnenvaartzijngepasseerd en tegengekomen. De Grote Sluis bij

Spaarndamlaatschepentoemeteen lengte van 105 en een breedte van 9,5meter.Geenwonderdusdatweaf en toe beroepsvaart van forse afmeting zien. Als je de stad invaart passeer je aan stuurboord het Havenkantoor. We slaan acht op de meldteksten en vermaken ons erom datHaarlemergduidelijkwerkmaakt vanhetinnenvanhethavengeld.

CENTRUM

PalvoordePrinsenbrugtaktdeKloppersingel af. Die heet verderop de Schotersingel en voert langs De Bolwerken. Om er te komen moet je de vaste Vrouwehekbrug (doorvaarthoogte:1,10meter)kunnenpasseren.

De Bolwerken bleven over toen in de 19eeeuwdestadsmurenwerdengesloopt.Denogresterendevoormalige vestingwerkenzijnopgenomenineen doordebekendelandschapsarchitect

J.D. Zocher ontworpen stadspark. Dat we op een singel varen betekent datweonsopeenstadsgrachtbevin-

den die het overblijfsel is van een vroegere verdedigingsgracht. De in het park nog aanwezige stadswallen accentuerenditverdedigingskarakter. VanbelangisdattussendeSchoterhuissingel en de Kinderhuissingel de lage vaste Verspronck- en Kenaubruggen liggen. Tenzij je kruiphoogte minderdan1,00meteris,moetjehier omkeren en via dezelfde weg terug naarhetSpaarne.

STADSAANZICHT

Zodra we de Prinsenbrug en de Spaarnespoorbrug zijn gepasseerd ontvouwt zich een panoramisch stadsaanzicht. Het wordt gedomineerddoormolen‘DeAdriaan’opde voorgrond en de Sint Bavokerk daarachter.DeAdriaaniseenachtkantige stellingmolen waarvan de oorsprong in1779ligt.Deherbouwvandeuitgebrande molen is gereedgekomen in 2002.Demolenisopvallendhoogen zieterpatentuit.DeSint-Bavokerkis

in de 14e eeuw gebouwd op de fun-

Openigsfoto: Stadsaanzicht van Haarlem met Molen De Adriaan en de Sint Bavokerk daarachter. 2 Komend vanaf het Zijkanaal C ziet Spaarndam er uitnodigend uit. 3 De havenkolk van Spaarndam behoort tot de eerste beschermde dorpsgezichten.

DAGTOCHT HAARLEM

damenten van verbrande voorlopers. Het gebouw heeft een alleszins rijke historie en domineert de skyline van de stad. Boeiend is bijvoorbeeld dat zowel Mendelssohn, Händel als Mozart nog op het vroeg-18e eeuwse pijporgel zouden hebben gespeeld. Leuk is ook dat de term ‘kogel door dekerk’mogelijkisterugtevoerenop een Spaanse kogel uit 1573 tijdens het beleg van Haarlem. Nog leuker: deindekerknogaltijdzichtbarekogel miste de geestelijke waarvoor deze bedoeld was. Zou hier misschien het ‘schietgebedje’zijngeboren?

MONUMENTENBOLWERK

Met een grote bocht naar bakboord krijgen we zicht op de koepelgevan-

WE RAKEN BEDUUSD VAN DE MONUMENTENDICHTHEID OP DIT GEDEELTE

genis. Die is in 2016 als zodanig buitengebruikgesteld.Deherinvullingen verbouwing nadert bij het schrijven van dit artikel zijn voltooiing. Het enormegebouwheeftvanbinneneen metamorfoseondergaanenisnueen multifunctioneel complex: bioscoop, hotel, campus, bedrijfsruimten et cetera.Deimposanteafmetingenkunje bijhetlangsvarengoedzien.Devaarweg heet hier inmiddels het Binnen Spaarne en maakt een grote bocht naarstuurboord.Vooronsligtdande

Gravestenenbrug, een in 1950 herbouwde dubbele ophaalbrug. Fundamenten duiden erop dat voorlopers van de brug er al lagen voor de 13e eeuw. Het prachtig gerestaureerde dubbelpand bij de brug herbergde vroegereenbierbrouwerij.Debrugen de panden worden genoemd als het meest gefotografeerde plekje van de stad.

Doorvarend heb je kort daarna aan stuurboord het bekende Teylers Museum, een Rijksmonument met een

4 De Gravestenenbrug, herbouwd in 1950, maar met roots van voor de 13e eeuw. 5 Even verderop ‘t Wapen van Gelderland, een gerestaureerd pakhuis uit de 17e eeuw. 6 Het Teylers Museum omvat tevens het eigen observatorium. 7 De Koepelkathedraal aan de Leidsevaart is een imposant geval. 8 De Melkbrug, in 1886 gegoten door een Haagse ijzergieterij. 9 Vaste bruggen in de Kamper-, Gasthuis- en Raamsingel laten alleen lage boten toe.

4

HARLEM

Hoewel Nieuw-Amsterdam al in 1664 is veroverd door de Engelsen, had het daar natuurlijk niet Hollandser kunnen beginnen. Ook de plaatsen Nieuw-Haarlem en Breukelen uit dezelfde regio zijn opgegaan in New York. Tegenwoordig kennen we die als de stadswijken Harlem en Brooklyn. Landgenoten denken soms met enige weemoed dat we dat toen niet hadden moeten laten gebeuren. Een verleidelijke gedachte is dat het Nederlands dan anno nu vermoedelijk de voertaal van de wereld zou zijn geweest. Maar ja, nietiederekanswordtbenut…

imposantegeschiedeniseneeneigen observatorium:TeylersSterrenwacht. Een klein stukje verder komen we bij deMelkbrug,waarvandehuidigever-

sie is gegoten door de Haagse ijzergieterij‘DePrinsvanOranje’in1886. De goed onderhouden draaibrug glimtonstegemoet.Enevenlatervergapen we ons aan de gevel van ’t WapenvanGelderland,eengerestaureerd pakhuis uit de Gouden Eeuw datnuingebruikisalshoreca-etablissement.Werakennogalbeduusdvan de monumentendichtheid op dit gedeelte.

SINGELS

Vlak voor de Langebrug – die in de volksmond ‘de verfroller’ wordt genoemd – gaan we stuurboord uit de Kampersingel op. Om die uit te kunnen varen tot aan de Leidsevaart moet je kruiphoogte een brug van 1,57 meter kunnen hebben. We zijn hogelijkverbaasdeensloepvaarderte ontmoeten die de vaarkunst nog geenszins machtig is. De man ramt meteengloednieuwesloepeersteen huurboot en daarna de kade. Met

krommetenenvarenweverder.

De Kampersingel gaat over in de Gasthuissingel die op zijn beurt weer overgaat in de Raamsingel. Met bloembakken bij de bruggen is de tochalfleurigeomgevingnogvriendelijker gemaakt. We varen achter een trage elektrische huurboot en storen onsdaargeenmomentaan.Integendeel, we genieten van de singels in hetzelfdeaangenametempo. AanheteindvandeRaamsingelvaren wedeLeidsevaartop.Wegaaneerst even bakboord uit om naar de Koepelkathedraaltevaren,formeeldeKathedrale Basiliek Sint Bavo. De 19e eeuwse kathedraal is de op één na grootstekatholiekekerkvanonsland en biedt daardoor een imposante aanblik. We keren om en varen de Leidsevaart uit tot we op de Kinderhuissingel niet verder kunnen bij de Kenaubrug. Daar ligt nog een ander stadspark, het Kenaupark. Genoemd naardebekendeKenauSimonsdoch-

terHasselaar,diewordtverondersteld heldhaftigmetkokendeteerdeSpanjaarden het beleg van de stad (1572 tot1573) tehebbenbemoeilijkt.

STADSGRACHTEN

We keren om en gaan bakboord uit via de Nieuwe Gracht terug naar het BinnenSpaarne.DeNieuweGrachtis een beetje ‘stenig’ en heeft alleen vaste bruggen, waarvan de laagste volgens de wateralmanak 1,85 meter is.Heelerggecharmeerdzijnwedan weer wel van huisnummer 74: een statigpatriciërshuisuitdeeerstehelft van de 18e eeuw met de status van Rijksmonument.

TerugophetSpaarnegaanwebijde Gravestenenbrug stuurboord uit de Bakenessergracht op. Van mensen die hier vaker varen hebben we gehoord dat dit de leukste gracht van Haarlem is. Met vaste bruggen van 1,10meter blijktdegrachtoverigens niet voor iedereen weggelegd. We varenhemophetgemakuitenstellen vastdatwehetinelkgevaldeintiemste stadsgracht vinden. Onderweg hebjeprachtigzichtopdetorenvan de Bakenesserkerk. De kerk is niet meer als zodanig in gebruik maar de torenuit1530isprimaonderhouden. Enjekomtlangsdeachteringangvan het Hofje van Bakenes, het oudste hofjevandestad,gebouwdin1395.

RINGVAART

ViaopnieuwdeNieuweGrachtenhet

Spaarnevarenwedestaduitnaarhet

Zuider Buiten Spaarne, dat naar de Ringvaart van de Haarlemmermeerpoldervoert.Luxepandenopdeoevers geven aan dat we met de bewonersgeenmedelijdenbehoeven tehebben.WepasserenhetSpaarneveer,eenelektrischefietspontgerund door vrijwilligers. En aan bakboord valt de 18e eeuwse zaagmolen ‘De Eenhoorn’op.Devaarwegzelfisook op dit gedeelte ronduit fraai. We vinden het een waardig besluit van ons bezoekaanHaarlem.

GOED OM TE WETEN

Allebruggenoverdehoofdroutedoordestadzijnbeweegbaar.Doorvaartgaatin konvooi:debrugwachters etsenmee.Daardoorontstaatfeitelijkwisselendeenrichtingsverkeerdoordestad.Zodraeréénbrugvoorjeopenmoet,benjebruggeld(€1,20permeter)verschuldigd.Alsjelangerdan3urenaanlegt,heftdestad liggeld(€1,40permeter)maardanvervaltwelhetbruggeld. IngeslotentoestandisdeMelkbrugmet2,00mdoorvaarthoogtedelaagste. Demaximumsnelheidisindehelestad6km/u.

Voor zeilboten is van belang dat Haarlem onderdeel is van de Staande Mast Route:1xperdaginbeiderichtingen(BlauweGolf).

Z jkanaal A ZijkanaalA

HAARLEM

B s ek St B vo Basiliek StBavo

Kolks u sluis Noorder Bu ten Spaarne Buiten

Kenau Pa k Park Bo werk Bolwerk Hav nkan oo Havenkantoor

A22 ZijkanaalC ZijkanaalC

Naue

ZijkanaalB ZijkanaalB

Moo e Ne Mooie Nel

A f r i k ah a v e n Afrikahaven

Spaarndam

G ote S u s Grote Sluis

Penn ngveer Penningveer

Haa emmer ede Haarlemmerliede

B nnen Liede Binnen

A200

M

2 4 5 Kamperinge singel

D K epe DeKoepel

NeuweGrach NieuweGracht Bouwe sVaar BrouwersVaart Mo enplas Molen-

Zu der Bu en Spaarne Zuider Buiten

Bakenes rgrach Bakenessergracht M

Mu eum ey e MuseumTeylers Mu eum Gemaa C uqu us Museum GemaalCruquius

Bu ten L ede Buiten Liede

Leidse Vaart LeidseVaart Ringvaa v/d Haa emmermeerpo der Ringvaartv/d Haarlemmermeerpolder

N euwebrug Nieuwebrug A9 A5

1 2 3 4 5

Pr nsenbrug Spoo b ug Molen De Adr aan G aves enenb ug Langebrug

Nauernasche Noordzeekanaal Leidse Trekvaart LeidseTrekvaart

Prinsenbrug Spoorbrug MolenDeAdriaan Gravestenenbrug

10 Het Kenaupark straalt vooral rust uit. 11 De Bakenessergracht wordt de leukste gracht van Haarlem genoemd.

DAGTOCHT HAARLEM