Ringvaart om de Haarlemmermeer

1 Het stoomgemaal annex museum De Cruquius is nog in originele staat.

2 Een overhangende loskraan steekt 13 meter uit de oever.

3 Aan bakboord heb je steeds de ringdijk, aan stuurboord wisselt het uitzicht doorlopend.

geschiedvervalsing doen, heeft deze slag de weg naar de geschiedenisboeken niet gevonden. Dat zou ermee te maken kunnen hebben dat er weinig glorieus over te melden is. De watergeuzen wilden in 1573 het Spaanse beleg van Haarlem breken, maar ze leden een smadelijke nederlaag. De verslagen vloot blies de aftocht naar De Kaag, waar nog eens 21 schepen in Spaanse handen vielen.

HISTORIE

RINGVAART OM DE WATERWOLF

Tijdens een toertje onder Amsterdam hebben we bijna de gehele Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder bevaren. Bij een ringvaart denk je aan een droogmakerij. Over het algemeen wordt zo’n droogmakerij niet erg gewaardeerd omdat het tot een saai landschap zou leiden.

Het woord droogmakerij zou niet zijn ontstaan als de toestand die eraan voorafgaat niet een situatie zou zijn waarin het gebied onder water staat.

In het geval van de Haarlemmermeer – het woord zegt het al – was dat een

meer. In de 16e eeuw was dat zelfs het grootste meer van Holland met een oppervlakte van een kleine 17.000 hectare. Het was ontstaan uit verscheidene kleinere meren waarvan de scheidingsdijken en -gebieden waren

verzwolgen door het water. Het meer gedroeg zich als veelvraat en had daarom een bijnaam: waterwolf. Op dit immense meer heeft de ‘Slag op het Haarlemmermeer’ plaatsgevonden. Hoewel wij in dit land niet aan

Hoewel het klinkt als een gebied dat al eeuwen is ingepolderd, is dat niet helemaal het geval. Maar de plannen ervoor zijn wel eeuwenoud. Al in 1641 publiceerde Jan Adriaenszoon Leeghwater zijn Haarlemmermeerboek. Hij wilde met niet minder dan 200 poldermolens de watervlakte te lijf. Aan de technische haalbaarheid daarvan was echter teveel twijfel. Het heeft twee volle eeuwen geduurd voordat de eerste spade daadwerkelijk de grond in is gegaan. Het woeste meer bedreigde toen bij storm zowel Amsterdam als Leiden en die situatie kon eenvoudigweg niet blijven voortbestaan. In het midden van de 19e eeuw werd

daarom de Ringvaart gegraven en kon de droogmaking beginnen. Uniek was dat dit voor de eerste keer volledig op stoomkracht ging gebeuren. Met de daartoe aangelegde stoomgemalen heeft het zes jaar geduurd om het water eruit te pompen. Het was een prestigeproject van ongekende omvang, ingegeven door het toenmalige gezichtsverlies als gevolg van de Belgische onafhankelijkheid van 1830. De gemalen werden allemaal gevestigd in prachtige neogotische gebouwen met oogstrelende, kasteelachtige elementen. Aan het gemaal De Cruquius - dat in het gelijknamige dorp staat - is het minst veranderd. Het is nu een museum en het bevat de grootste stoommachine

ter wereld. De combinatie daarvan met de architectuur maken het een industrieel monument van wereldformaat. Het is tegenwoordig eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser en daarmee is het voor het nageslacht zeker gesteld. En mocht je plannen hebben: het is ook een trouwlocatie!

AANVAARROUTE

Onze aanvaarroute naar de Ringvaart mag er zijn. We komen van het Noordzeekanaal en gaan het zijkanaal C op naar Spaarndam. We laten ons schutten door de Grote Sluis Spaarndam en varen via het Spaarne door Haarlem. Dat is een dermate leuk traject dat we ons voornemen daar een keer een apart verhaal aan te wijden. We varen een tijdje later vanaf het Zuider Buiten Spaarne bij Cruquius de Ringvaart op en vallen daar meteen met onze neus in de boter. Pal voor ons ontvouwt zich kamerbreed het eerder genoemde stoomgemaal annex museum. Wat een schitterend gebouw! En wat fijn dat we dat in ere houden. Waar industriële monumenten toch meestal een flinke component industrie laten zien – daarom heten ze ten slotte zo – is dit vooral een ontzettend fotogeniek geval. Dat het museum tot de top 100 van de Nederlandse Rijksmonumenten hoort, verbaast ons geen seconde. Het is wat je noemt een allesbehalve saai begin van onze vaartocht.

4 De plaatsen Beinsdorp en Nieuw-Vennep zijn genoemd naar voormalige eilanden in het meer.

5 De ‘Geeske Jannie’ (HA32) is een tot jacht omgebouwd binnenvaartschip annex kotter uit 1904.

6 De 17e eeuwse Lisserpoelmolen is nog altijd maalvaardig.

7 We dopen het superjacht de ‘707’ in plaats van de ‘James Bond’.

8 Op de Ringvaart zit je steeds naast en vaak zowat ‘op’ de Westeinder.

RINGVAART

We gaan er lekker voor zitten om de vaarweg op ons in te laten werken en komen al snel bij een overhangende loskraan. Dat vinden we dan eigenlijk gewoon een foeilelijk staketsel. De telefoonmast ertegenover – een ding dat we normaliter niet erg zouden waarderen – valt dan verhoudingsgewijs wel mee. We varen door en komen binnen de kortste keren bij de Bennebroekerbrug. Daar heeft zich al een aantal zeiljachten voor verzameld. We zijn benieuwd of de dienstdoende ambtenaar de reputatie van de brugwachters op dit stuk eer aan zal doen. Eufemistisch gezegd staan ze namelijk niet bekend als pleziervaartmin-

naars. Maar de brug draait opvallend snel. Doorvarend stellen we vast dat we het landschap helemaal niet als saai beoordelen. Aan bakboord hebben we steeds de weg op de ringdijk. En aan stuurboord wisselen we natuurrijke delen af met bebouwing. Daar wordt het weliswaar geen mooie rivier van, maar leuk is het wel. We arriveren na een tijdje bij de Hillegommerbrug, die ook al snel draait. De brug had in het vorige decennium een slechte naam. Talloze opstoppingen maakten groot onderhoud – dat inmiddels heeft plaatsgehad – onvermijdelijk. Aan bakboordzijde hebben we dan het plaatsje Beinsdorp. Dit kleine dorp ontleent zijn naam aan het vroegere eiland Beins, destijds het grootste eiland in het Haarlemmermeer. Het veel grotere Nieuw-Vennep heeft zo’n zelfde achtergrond en is genoemd naar het vroegere eiland Vennip.

In Lisse moeten we nog door de Lisserbrug, de laatste brug die vanmorgen voor ons open moet. Tot ons genoegen draait ook die heel vlug. We concluderen dat we veel geluk hebben vandaag. Het kan trouwens heel goed zijn dat de reputatie van de brugwachters onterecht is. De wateralmanak geeft immers aan dat een brug als de Bennebroekerbrug alleen op de hele en halve uren draait. Even later blijkt dat Lisse wordt gedomineerd door de aanlegsteigers van de plaatselijke watersportvereniging. Het is daardoor voor watersporters

een heel gezellige plaats. Daarna varen we tussen de landerijen en passeren aan stuurboord de Lisserpoelmolen. Deze achtkantige grondzeiler dateert uit 1676 en maalt nog altijdtegenwoordig vrijwillig - het water uit de Lisserpoelpolder. Na een paar hoge bruggen onder de A44 en de spoorlijn komen we aan bij de Kagerplassen.

PLASSEN

Omdat wij dit stuk van de Ringvaart goed kennen, maken we hier liever een uitstapje over de Kagerplassen. We varen om het Kagereiland heen en gaan via het Spijkerboor, de Kleipoel en de Ade even verderop de Ringvaart weer op. Na de Meerbrug bij Nieuwe Wetering varen we daar over het Ringvaartaquaduct. Ook als je hier nooit gevaren hebt, ken je het waarschijnlijk van de A4 (Den Haag-Amsterdam). Het dateert van 1961 en was destijds het eerste moderne aquaduct van ons land. Er ligt overigens al meer dan 10 jaar een nieuw aquaduct naast het oude. Het blijft wonderlijk vanaf je boot auto’s onder je door te zien rijden!

We passeren daarna aan stuurboord de 18e eeuwse Googermolen. Dankzij het nieuwe omhulsel, bovenhuis en de nieuwe wieken is de molen nog intact. Maar ja, of je ‘m dan nog origineel vindt… Even later zit je in Weteringbrug stuurboord uit al bijna meteen op de Braassemermeer. Wij gaan rechtdoor en kunnen onder de vaste ge-

HET IS EEN ALLESBEHALVE SAAI BEGIN VAN DE TOCHT