D A GTOC H T H AV E N S VAN H E LLE V OE T SLU IS
HAVENSTAD VAN TRIOMFEN Hoewel je Hellevoetsluis niet door of rond kunt varen, is het beslist een plaats die het bezoeken waard is. De maritieme historie van deze vesting zonder stadsrechten is ongeëvenaard. Om maar iets te noemen: Piet Hein laadde er de zilvervloot uit! De prachtige historie werkt er op allerlei manieren op je in. Zelfs als je er alleen maar aanlegt en een rondje loopt. PIM VAN DER MAREL
2
www.motorboot.com
Het verhaal van Hellevoetsluis krijgt
gazijnen, militaire onderkomens en
van de haven ging de Rotterdamse
vaart vanaf de 14e eeuw. Omdat
loodsen wordt een vesting aangelegd
admiraliteit Hellevoetsluis gebruiken
Voorne-Putten doorlopend met over-
om de vergrote haven te laten funge-
als thuishaven van de vloot. Anders
stromingen te kampen had, werd de
ren als oorlogs- en handelshaven. De
dan de op verdediging georiënteerde
polder Nieuw-Helvoet omdijkt. In de
haven van Rotterdam was in die tijd
vestingen elders, is die van Hellevoet-
dijk kwam een spuisluis en later ook
door verzanding niet meer toeganke-
sluis erop gericht om zee-oorlogvoe-
een schutsluis: de Hellevoetse sluis.
lijk voor grote oorlogsschepen. En
ring te faciliteren.
Het gebied was in gebruik voor land-
ook de VOC-schepen konden in bela-
bouw en veeteelt. Er was slechts een
den toestand niet meer in Rotterdam
MARKANTE FEITEN
klein haventje aan het Haringvliet,
komen. De casco’s van de oorlogs-
Waar admiraals als Piet Hein, Maarten
waar de Maas en de Rijn in die tijd in
schepen van ‘s Lands werf in Rotter-
Harpertszoon Tromp en Michiel de
zee uitmondden. Aan het begin van
dam kwamen voortaan hierheen om
Ruyter Hellevoetsluis als hun thuisha-
de 17e eeuw laten de Staten van Hol-
te worden afgebouwd. En de VOC-
ven hadden konden markante feiten
land die haven vergroten. De (houten)
schepen werden voortaan hier gelost.
natuurlijk niet uitblijven.
sluis wordt daarbij vervangen door
Daarna gingen ze – leeg en dus met
Nadat Piet Hein in de Baai van Matan-
een brede stenen zeesluis. In de jaren
minder diepgang - via Dordrecht naar
zas bij Cuba de zilvervloot op de
30 van diezelfde eeuw groeit Helle-
Rotterdam of Delfshaven voor onder-
Spanjaarden heeft veroverd, wordt die
voetsluis snel. Met de bouw van ma-
houd. Door de strategische ligging
in 1629 in Hellevoetsluis aan land genovember 2019
3
D A GTOC H T H AV E N S VAN H E LLE V OE T SLU IS
bracht. Nederlandse voetbalsuppor-
de doorvaarthoogte van de Moerdijk-
vinden we de passantenplaatsen van
ters vieren die verovering anno nu nog
brug. De sluis achterin geeft toegang
de gemeentelijke jachthaven en ach-
AAN DE VOET VAN DE HEL
altijd met verve als een wedstrijd door
tot het Kanaal door Voorne, dat op dit
terin de Marina Hellevoetsluis.
Over het ontstaan van de naam Hellevoetsluis
het nationale team is gewonnen.
stuk nog bevaarbaar is. Achter de
Midden in de vesting ben je omringd
bestaan twee verhalen, die elkaar niet per se uit-
In 1667 onderneemt Michiel de Ruyter
sluis vinden we op het kanaal de
door fortificaties, oude gebouwen,
sluiten. Zo lag de plaats aan de voet van wat
de beroemde tocht naar Chatham
jachthavens van de watersportvereni-
oude schepen en vooral een aange-
eerst de Helle of de Helius heette, de oorspron-
waar hij de Engelse marine volledig in
gingen Hellevoetsluis, Haringvliet en
name ambiance. Alleen al het idee dat
kelijke naam van het Haringvliet. Een andere ver-
de pan hakt. De Royal Charles, het
Waterman. De sluis draait vanaf 08.15
hier ooit onze beroemde zeehelden
klaring is de verwijzing naar het woord hel. Hel
pronkstuk van de Engelse marine,
uur zo ongeveer om het uur met gaten
hebben rondgelopen, maakt dit een
had hier de betekenis van land gelegen aan de
wordt als oorlogsbuit naar de haven
van bijna 2 uur tussen 11.30 en 13.15
unieke plek. Zoals meestal in dit soort
voet van ‘kwaad’ water. Na het ontstaan van de
van Hellevoetsluis gesleept en ten
uur en tussen 16.30 en 18.15 uur. Wij
omgevingen is er een royaal aanbod
polder Nieuw-Helvoet komt er een uitwaterings-
toon gesteld als toeristische attractie.
vinden dat eigenlijk een onaantrekke-
van horecabedrijven op minder dan
sluis. Deze sluis werd verplaatst na de inpolde-
De spiegel van het schip kun je nog
lijke belemmering.
loopafstand. Voor mensen die wel van
ring van ‘t Weergors, waarna men deze kent als
altijd zien in het Rijksmuseum.
Gezien vanuit het Westen is de eerste
historie en niet van koken houden is
de Hellevoetse sluis. De rest laat zich raden.
In 1688 vaart stadhouder Willem III
haveningang die van de Heliushaven.
dit dus wel zo’n beetje het summum
vanuit Hellevoetsluis met een flink
Aan de haven ligt een compleet va-
aan genoegen.
leger in honderden schepen naar Tor-
kantiedorp. Behalve de Marina Cape
bay. Zijn opmars naar Londen krijgt
Helius en de watersportvereniging
KONINKLIJKE MARINE
Fransen werd de haven een marine-
aldaar steeds meer het karakter van
Helius hebben ook de eerder ge-
Hellevoetsluis was niet alleen één van
haven en werd de marinewerf de
een triomftocht. In 1689 bestijgt hij
noemde watersportverenigingen Hel-
de belangrijkste oorlogshavens van
grootste
met Mary de troon. Sommige Engel-
levoetsluis
daar
Nederland maar het was ook lange
Uiteindelijk sloot de marinewerf in
sen worden daar nu nog steeds liever
ligplaatsen. Er is geen (keer)sluis dus
tijd een belangrijke thuishaven van
1933
niet aan herinnerd.
krijg je in deze haven alle grillen van
onze marine. Al in 1632 werd een werf
Hellevoetsluis is overgenomen door
het Haringvliet mee.
aangelegd om dienst te doen als uit-
Den Helder.
In het midden van de eerder ge-
rustingsstation voor de kale casco’s
noemde ingangen ligt de ingang naar
uit Rotterdam en Delft. Anderhalve
de oude vesting. Op de kop staat de
eeuw later - in de Franse tijd - werd de
Openingfoto: De singels om de vesting
‘Day of Empire’ analyseert Yale-pro-
nog werkende vuurtoren uit 1822 met
haven grondig gemoderniseerd onder
vormen het bekende sterpatroon van verde-
fessor Amy Chua op boeiende wijze
een modern sectorenlicht. De keer-
leiding van ene Jan Blanken, die er en
digingsgrachten. 2 Overal rond de middelste
hoe ‘we’ dat waren geworden. Ze
sluis hier gaat alleen dicht als het wa-
passant ook een fraai droogdok in liet
haven weet je je in een vesting. 3 Strandjes
concludeert dat de republiek die posi-
terpeil op het Haringvliet gelijk of
aanleggen. Zelfs keizer Napoleon I
aan het Haringvliet. 4 De Brielse Poort en
tie alleen heeft kunnen bereiken door
hoger is dan NAP + 1,10 meter.
kwam er in 1811 even poolshoogte
het Poortwachtershuis zijn onderdeel van de
haar vergaande tolerantie voor min-
In het voorste deel van deze haven
van nemen. Na het vertrek van de
fortificaties.
Al deze feiten vonden plaats in de periode dat de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de belangrijkste natie van de wereld was. In haar boek
derheden!
2 3
en
Haringvliet
werkgever
haar
poorten.
in De
de
regio.
rol
van
4
HAVENS Je vaart aan op Hellevoetsluis vanaf het Haringvliet. Je kunt op drie plaatsen naar binnen varen. Gezien vanuit het Oosten is dat in de eerste plaats de ingang van de Koopvaardijhaven en de Tramhaven. Direct bij de ingang stuurboord uit kom je in de Tramhaven. Dit is het industriële stuk waar je de bedrijven vindt die je er verwacht: scheepsreparateurs, hellingen, revisiebedrijven en dat soort typisch havengebonden activiteiten. Als je rechtdoor vaart ben je meteen in de Koopvaardijhaven. We treffen er een heus superjacht waar we ons aan vergapen. In de Koopvaardijhaven liggen wel vaker superjachten van Heesen uit Oss om hier te worden afgebouwd. Dit heeft te maken met 4
www.motorboot.com
november 2019
5
D A GTOC H T H AV E N S VAN H E LLE V OE T SLU IS
drijvende geval kadastraal geregis-
naar Engeland.
treerd als schip, dan hebben we geen
We lopen verder langs het water en
KANAAL DOOR VOORNE
last van die regels!”
kunnen de verleiding om op een ter-
Een bijzonder verhaal is het thans – helaas - niet
De vindingrijkheid van de havenmees-
ras neer te vleien niet weerstaan. Als
meer bevaarbare Kanaal door Voorne. Het dicht-
ter uit zich ook in een heel bijzondere
we na het biertje weer doorlopen over
slibben van de Maasmond kort na het jaar 1800
installatie: “als wij hier met 50 man op
de Koningskade vinden we drie mar-
veroorzaakte enorme kosten. Zwaardere sche-
staan zinken we of liggen we op zijn
kante oude schepen op een rij. Het
pen moesten via de omweg Haringvliet, Hol-
minst bijna onder water. Daarvoor
museumschip AMS ms Bernisse is
landsch Diep, Dordtsche Kil, Oude en Nieuwe
hebben we vaten onder dit ‘schip’ ge-
een houten mijnenveger uit de Beem-
Maas naar Rotterdam. Het Kanaal door Voorne
legd die we met een compressor vol
sterklasse, die na de oorlog gebruikt
loste dit op en zorgde voor extra bloei van Helle-
kunnen pompen met lucht zodat we
is om mijnen te ruimen. Daarnaast ligt
voetsluis. Maar al in 1872 werd de Nieuwe Water-
meer drijfvermogen krijgen.”
Lichtschip 12, dat tot 1994 dienst
weg aangelegd en verloor het Kanaal zijn functie.
De compressorinstallatie voorziet in
heeft gedaan, meest op de locatie
individueel aanstuurbare compressie-
Noord-Hinder. Tenslotte vinden we er
leidingen. We zijn er nogal van onder
het museumschip Zr.Ms. Buffel, een
de indruk en geven onze ogen goed
ramtorenschip uit het eind van de 19e
de kost. Opvallend is dat de bij het
eeuw dat tot voor kort onderdeel uit-
geheel horende berghokken heel fraai
maakte van het Maritiem Museum
geïntegreerd zijn in de omgeving. Dat
Rotterdam.
blijkt – zoals verwacht – ook al geen
We nemen ons voor elk van de sche-
toeval. Pim is er trots op dat zijn ma-
pen met een bezoekje te vereren en
rina privé-eigendom is: “‘private ow-
gaan ook nog even kijken bij het ste-
We varen door naar het achterste deel
nership’ van marina’s komt weinig
nen droogdok van Jan Blanken, ge-
van de haven waar de Marina Helle-
voor. Onze marina is van Arie de
bouwd aan het eind van de 18e eeuw.
voetsluis haar domicilie heeft. We
Boom Marine. Dat maakt ons toch net
Het is gerestaureerd en functioneert
worden uiterst vrolijk ontvangen door
even anders!” Onze conclusie is dat
nog steeds. Er is een museum met
havenmeester Pim van Vliet die ons
ze in Hellevoetsluis heel blij mogen zijn
een bezoekerscentrum omheen ge-
een prettige plek geeft.
met zo’n enthousiaste havenmeester.
bouwd. We lopen tenslotte ook nog
5
MARINA
6
even door de Brielse Poort naar de
We gaan goedgeluimd naar het drijvende havenkantoor dat zich het best
RONDJE HAVEN
singels die om de vesting liggen. Die
laat omschrijven als een Caribische
Als we een rondje in de vesting om de
zijn helaas niet bevaarbaar maar vor-
kroeg. Het ‘kantoor’ blijkt dan ook
haven lopen genieten we van de sfeer
men wel – vanuit de lucht gezien – het
veelvuldig als feesttent gebruikt te
die je er opsnuift. De nieuwe bebou-
bekende sterpatroon van verdedi-
worden en de huisregels voor de
wing aan de Westzanddijk doet ons
gingsgrachten. Als we terugwandelen
feesten hangen al aan de muur. Er
denken aan de Handelskade van Wil-
laten we de geschiedenis rustig op
blijkt een groot flatscreen te zijn om
lemstad op Curaçao. Geen wonder
ons inwerken en worden we zelfs een
met z’n allen bijvoorbeeld een voet-
dus dat die berghokken bij het Caribi-
beetje stil van het ongekend histori-
balwedstrijd te kunnen zien. Het drij-
sche havenkantoor niet uit de toon
sche karakter van deze omgeving.
vend geheel is opgebouwd uit met
vielen!
elkaar verbonden drijfsteigers. Pim
8
7
Als we de havenbrug oversteken
vertelt: “de gemeente zag dit bouw-
stappen we een paar eeuwen terug.
werk niet zo zitten dus hebben we dit
We komen langs de Vestingkerk, ge-
9 10
bouwd vanaf 1661. We lopen er even binnen en laten ons vertellen dat de
6
5 Van achter uit de haven gezien ligt Marina
preekstoel dateert van 1648 en dus
Hellevoetsluis vooraan en achteraan de
ouder is dan de kerk zelf.
gemeentelijke haven. 6 De berghokken van
Naast de kerk staat het door de Sta-
Marina Hellevoetsluis zijn fraai geïntegreerd
ten van Holland gebouwde ‘s Lands
in de omgeving. 7 De Heliushaven is de groot-
Huis uit 1664. Het is tegenwoordig in
ste haven met aangrenzend een compleet
gebruik als gemeentehuis. Boven de
vakantiedorp. 8 Havenmeester van Marina
voordeur staat ‘Prinsehuis’. Leuk de-
Hellevoetsluis Pim van Vliet is inventief en
tail is dat deze naam is gebaseerd op
communiceert makkelijk. 9 Plattegrond van
de onjuiste aanname dat Willem III er
de havens van Hellevoetsluis. 10 De vuurtoren
tijdelijk zou hebben gewoond tijdens
van Hellevoetsluis dateert uit 1822.
de voorbereiding op zijn overtocht
www.motorboot.com
november 2019
7