vestingstad Heusden

JE VAART ZO DE GESCHIEDENIS IN

Aan de Bergse Maas ligt een vestingstad waar we de tijd voor gaan nemen. Collegapleziervaarders die er wel eens geweest zijn, laten zich er altijd lovend over uit. We gaan de proef op de som nemen en varen de oude vestingstad aan over het Heusdens Kanaal en de Bergsche Maas. Voor we het stadje invaren zijn we ons ervan bewust dat hooggespannen verwachtingen het moeilijkst zijn in te lossen.

De Afgedamde Maas en het Heusdens Kanaal vormen samen de verbinding tussen de Waal en de Bergsche Maas. We komen vandaag van het Heusdens Kanaal. Als we in de buurt van Heusden komen zien we van verre al een betonnen tuibrug liggen. Dat is de 540 meter lange Heusdense Brug in de N267, die Heusden met het Land van Heusden en Altena verbindt. De brug was in januari vorig jaar nog volop in het nieuws: het tachtig meter lange superjacht Galactica van Heesen uit Oss past er in eerste instantie niet onderdoor en dat trekt veel aandacht. De Heusdense Brug overspant de Bergsche Maas en deze rivier is de enige andere manier waarop je Heusden varend kunt aandoen: ofwel vanuit het oosten (Den Bosch) ofwel vanuit het westen (vanaf de Amer).

INDUSTRIEHAVEN

We gaan bakboord uit de Bergsche Maas op en hebben dan onmiddellijk de ingang van de jachthavens aan

stuurboord. Omdat we het moment suprême nog even willen uitstellen, varen we eerst door naar de Industriehaven. Daar is het fameuze Princess Yachts Benelux te vinden en is het Maritiem Centrum Heusden gevestigd met een grote brandstofsteiger, watersportwinkel, vuilwatersteiger, onderhoudsdok en een kleine jachthaven. Verder heeft ook Nautical Services Heusden – waartoe ook Jachthaven De Wiel behoort – hier zijn domicilie. Tot eind van de vorige eeuw had het roemruchte Verolme hier één van zijn werven. Nog altijd oogt het geheel door de grote scheepswerf van Teamco en de andere industriële bedrijven als een typische industriehaven.

RIJKSVLUCHTHAVEN

omstandigheden op de drukke Maas in moeilijkheden dreigden te komen. Het karakter van de Bergsche Maas is door de afsluiting van het Haringvliet veranderd. De getijdebeweging wordt bepaald door enerzijds de waterafvoer en anderzijds het spuien door de Haringvlietsluizen bij eb. In de praktijk betekent dit – bij normale waterafvoer – een getijdeverschil van rond de 20 cm en een rustige stroming. De Rijksvluchthaven is parallel aan deze ontwikkeling uitgegroeid tot een gebied dat nu plaats biedt aan twee jachthavens.

JACHTHAVENS

We varen eerst naar de ten opzichte van de ingang achterste jachthaven. Dat is de eerder genoemde Jachthaven De Wiel. Die telt 115 vaste ligplaatsen en tien passantenplaatsen. De jachthaven is ruim opgezet en biedt plaats aan jachten tot veertig meter. De leukste ligplaatsen zijn helemaal achterin te vinden. Achter de dubbele ophaalbrug in de Wieldijk ligt

1 De singels om de vesting vormen het bekende sterpatroon van verdedigingsgrachten (foto: RBT De Langstraat). 2 De historische Stadshaven van Heusden ligt achter de dubbele ophaalbrug. 3 De passantensteiger van de WSV Heusden ligt bijna aan de omwalling.

Na ons rondje door de Industriehaven varen we terug naar de ingang van de jachthavens. Die liggen in wat van oudsher de Rijksvluchthaven was, bedoeld als toevluchtsoord voor schepen die bij slecht weer of door andere 2

4 Dit huis op de hoek heeft volgens het monumentenregister een zeer merkwaardige indeling. 5 In de Engstraat waan je je in vroeger tijden. 6, 7 en 8 Aan fraaie gevels in uiteenlopende stijlen uit verschillende tijdperken geen gebrek.

het kolkje waaraan de jachthaven zijn naam ontleent. Dit ‘wiel’ – volgens de overlevering een plas die is ontstaan in 1679 – ligt binnen de omwalling van de vesting. De bijna veertig ligplaatsen daar vormen een soort van knusse cirkel. Maar ook de paar ligplaatsen vlak voor de ophaalbruggen zijn opvallend aantrekkelijk.

We keren om en varen terug naar de voorste jachthaven, die van de WSV Heusden is. Deze heeft een kleine driehonderd ligplaatsen waaronder

dertig in de historische stadshaven. Voor passanten zijn permanent vijftig ligplaatsen beschikbaar. Daaronder zijn die in de stadshaven begrepen. Die zijn natuurlijk het leukst, maar ontberen faciliteiten als elektra en water. Ook wij hebben een passantenplaats voor onszelf gereserveerd om de stad te kunnen bekijken. Daarvoor moeten we de havenmeester bellen zodra we er zijn. We krijgen een ligplaats toegewezen aan een steiger die doorlopend bestemd is voor passanten. Maar voordat we gaan aanleggen varen we eerst naar de historische stadshaven.

STADSHAVEN

Als we aanvaren op de dubbele ophaalbrug van de stadshaven wanen we ons in vroeger eeuwen. De haven is aangelegd bij de bouw van de vesting na 1580. Bij het graven van de Bergsche Maas aan het begin van de vorige eeuw is de stadshaven gedempt. Maar bij de restauraties in de jaren 70 daarna is de historische haven weer in oude toestand hersteld. En daardoor mogen wij nu het gevoel ervaren gewoon met ons bootje de

geschiedenis binnen te glijden. Als we onder de brug doorvaren valt ons oog op een merkwaardige trapconstructie recht voor ons. De constructie is gebouwd tegen de achterzijde van de Visbank, een gebouw uit 1796. De trap verbindt de haven met de Vismarkt die daarachter ligt en het centrale plein van Heusden vormt. We lachen hardop om de suggestie dat de brug wel ontworpen zal zijn met het oog op een pandemie, hoewel je er natuurlijk wel gemakkelijk uitstappende en instappende passagiers mee uit elkaar kunt houden.

Links van de Visbank is een opvallende gevelsteen ingemetseld in het Commiezenhuis, dat een nagebouwde versie blijkt te zijn van het oorspronkelijke commiezenhuis uit 1648. Daarin zetelde in de Franse tijd de douane en de nieuwe versie huisvest nu een bedrijf in wijn. De gevelsteen memoreert het bezoek van Koningin Wilhelmina toen de Bergsche Maas gegraven was. De Stadshaven is van zichzelf eigenlijk maar een kleine haven, zoals dat met oude havens meestal het geval is. Het

is er prachtig, hoewel het nog aantrekkelijker zou worden als de haven autovrij zou zijn. Als we de boot draaien en de neus weer naar de ingang richten ontvouwt zich voor ons een oogstrelend beeld. Wat een plaatje!

De molen naast de dubbele ophaalbrug heet overigens – niet al te fantasierijk – ‘Molen I’. Er zijn nog twee molens, dus met een klein beetje logica raad je de naam daarvan wel. Het zijn standerdmolens – voorloper van de wipmolen – die in de jaren 70 zijn nagebouwd op de plaats waar vroeger voorgangers stonden. Het type ontleent zijn naam aan de standerd (staak) aan de achterkant.

Wij genieten nog een tijdje van het prachtige tafereel en varen daarna –van meet af aan al met een soort van heimwee – de historische haven weer uit. Als je ooit in de buurt van Heusden komt, vaar hier dan beslist even naar binnen!

TERRAS

We zoeken de ons aangewezen steiger op, die ten opzichte van de

9 Doorgaand voetgangersverkeer gestremddat hadden we nog niet eerder gezien. 10 Het poortje in de Visbank geeft een fraai uitzicht op de Stadshaven.

Stadshaven pal om de hoek blijkt te liggen. Onze boot ligt er prachtig, bijna tegen de omwalling aan. We gaan een wandeling maken in de vesting en passen daar onze uitrusting op aan. Om eerlijk te zijn, zien we vooral uit naar een terras. We lopen eerst naar de Wijkse poort, één van de oude stadspoorten. Bij de reconstructie is die nagemaakt op basis van andere vroegere poorten. Dat is goed gedaan, want we hebben eigenlijk geen reden om te twijfelen aan de authenticiteit ervan. We nemen vervolgens de Wijksestraat omdat we denken dan het snelst op een terras op de Vismarkt te kunnen komen. On-

derweg vergapen we ons op nummer 38 aan de gevel van een woonhuis. De ANWB-plaquette op het huis vermeldt dat de kelders van de woning dateren van 1400. En de plaquette wijst op het prachtig gerestaureerde alliantie-wapen: de wapens van de families van man en vrouw boven aan de gevel. We hebben plezier om het woord alliantie, omdat het prachtig weergeeft wat het huwelijk ook is of kan zijn.

We wandelen verder en bereiken de Vismarkt met gelukkig een gigantisch terras. Genietend van een welverdiend glas hebben we vanaf het terras zicht op de voorkant van de Visbank. Van deze kant is het een soort van open gebouwtje, voorzien van twee zijvleugels, met niet minder dan twaalf Toscaanse zuilen. We concluderen dat het een bepaald niet alledaags geval is: aan de voorkant een soort van mausoleum met aan de achterkant een wonderlijke trap. Waar vind je zoiets? Na ons drankje lopen we erheen en ontdekken dat het poortje in de Visbank een fraai uitzicht geeft op de Stadshaven erachter en ‘Molen I’ naast de ophaalbrug.

GOED OM TE WETEN

Heusden ligt in De Langstraat, grofweg de regio tussen Breda, Tilburg en Den Bosch. De vestingstad is één van de vier iconen van deze streek, die als bijnaam ‘de tuin van Brabant’ voert. De promotie van het toeristische en recreatieve aanbod in dit gebied is in handen van de Stichting Regionaal Bureau voor Toerisme De Langstraat. De professionele website van deze stichting heeft allerlei leuke features, waarvan vooral de interactieve website heel handig is. Het loont de moeite de site voor je bezoek aan Heusden even te bekijken: www.bezoekdelangstraat.nl.

STADSWANDELING

Gelaafd en wel begint de rest van onze wandeling op de Vismarkt bij De Engel, een 17e eeuws pand met een prachtige binnentuin. Het is te huur als kleinschalige vergaderlocatie. De gevel uit 1638 ziet er meer dan patent uit. We lopen door naar de Engstraat om van daar naar de Botermarkt te lopen. Opvallend is dat aan bijna elk pand een banier met het kleurrijke wapen van Heusden hangt. We lopen het straatje uit en gaan linksaf. Oude stadscentra zijn meestal heel overzichtelijk en dat geldt ook voor Heusden. We kunnen vanaf hier de Veerpoort – waar we naar toe willen lopen – al zien liggen. De Botermarkt gaat over in de Hoogstraat waar ons oog valt op nummer 4, een vroeg 17e eeuws woonhuis met een mooie gevel. Volgens het monumentenregister bevat het huis zwaar beschadigde wandschilderingen en is het één van de beeldbepalende panden van de stad. We durven niet aan te bellen voor de muurschilderingen en lopen dus maar verder. Aan de overkant hebben we even later een 17e eeuws pakhuis, mooi gerestaureerd.

We lopen voorbij de Zustersteeg waar de Hoogstraat overgaat in de Waterpoort. Op de hoek staat ook alweer een aantrekkelijk uitziend huis. Het dateert van 1906 maar heeft volgens het monumentenregister een zeer merkwaardige indeling. We hebben hier opnieuw niet de moed aan te bellen met de vraag of we de rare indeling mogen bekijken. We lopen daarom maar door naar de Veerpoort. Ook deze poort is gereconstrueerd maar wel naar het originele model. De poort ontleent zijn naam aan het veer dat hier vroeger placht te vertrekken.

We bekijken de poort op ons gemak. Het nadeel van het noemen van highlights is dat je alles dat je niet opnoemt tekort doet. Dat geldt ook hier, het hele stadje is de moeite waard om goed te bekijken. Moe van alle indrukken besluiten we onze boot weer op te zoeken. Voor de kortste route moeten we dan over de omwalling langs Molen II. De molen draait niet, dus is het ‘doorgaande voetgangersverkeer’ niet gestremd. Monter stappen we een tijdje later weer in onze boot. Wat een ontzettend mooie vestingstad is dit!

HEUSDEN

Bosch DenBosch