Heusden - Den Bosch

OEVERS MET HISTORIE

We maken een dagtocht van Heusden naar ’s-Hertogenbosch. Dat betekent dat we de Bergsche Maas stroomopwaarts gaan bevaren en verderop de Maas. We verwachten een rustige tocht op deze rivier en zijn benieuwd of het vaarwater ons gaat weten te verrassen.

PIM VAN DER MAREL

We verlaten het markante vestingstadje Heusden bijna met tegenzin.

Omdat we er maar niet genoeg van kunnen krijgen varen we - bij wijze van afscheid - nog een laatste rondje door de historische stadshaven. De ligging van de haven binnen de omwalling van de vesting maakt het nu eenmaal tot een ervaring die je maar zelden kunt opdoen. Vanuit de stadshaven varen we naar de Bergsche Maas waar we stuurboord uit gaan in de richting van ons doel van vandaag.

HISTORIE

Krachtens de Maasmondwet van 26 januari 1883 is besloten de Bergsche Maas te graven en zo de Maas te verbinden met de Amer en het Hollands

Diep. Parallel daaraan is de oude afvoer via de Andelsche Maas afgeslo-

ten, maar deze rivier is door middel van een sluis wel bevaarbaar gelaten. Voor de verbinding tussen beide is in diezelfde tijd het Heusdens Kanaal aangelegd. Bij het graven van de Bergsche Maas is voor een deel de oeroude bedding van de RomeinsMiddeleeuwse Maas gevolgd, wat het rivierkarakter heeft versterkt. De afsluiting van het Haringvliet met de Haringvlietdam in 1970 had gevolgen voor de Bergsche Maas. De spuisluizen gaan tweemaal daags bij eb open om het rivierwater te kunnen afvoeren. De mate van aanvoer van dit rivierwater en het spuien bepalen de huidige getijdewerking. In de praktijk betekent dit - bij normale rivierwaterafvoer - een getijdeverschil van rond de 20 cm en een rustige stroming. In extreme situaties kan dat echter heel 2

anders zijn. Zo zorgde in juli 2021 de beruchte golf water vanuit Duitsland, België en Limburg voor een ongekend krachtige stroming.

OVERSTEEK

Op de relatief korte afstand van vandaag zijn er maar enkele punten waarop de Bergsche Maas kan worden overgestoken. De bekendste is de Heusdense Brug in de N267 bij Heusden. Een minder bekende is de veerpont tussen Herpt en Bern. We zijn nog maar amper de Industriehaven van Heusden voorbij of voor onze neus kruist de pont onze vaarweg. In de wandeling heet deze pont het Bernse veer. Er zijn drie van deze veerponten, de andere twee varen verder stroomafwaarts. De veren zijn eigendom van vier oevergemeenten

Openingsfoto De Gekanaliseerde Dieze is een vriendelijke vaarweg naar de Ertveldplas. 2 Het Bernse veer verzorgt gratis de oversteek.

3 De toren is van de Sint Willibrorduskerk, een naoorlogse katholieke kerk. 4 In de Antonius Abtkerk herinnert een praalgraf aan de status van Bokhoven als graafschap. 4 3

die voor de exploitatie een gezamenlijke stichting in het leven hebben geroepen. Ze zijn ingesteld op grond van dezelfde Maasmondwet van 1883 en moeten zorgen voor een gratis oversteek over de rivier. Leuk is dat je desgewenst een sms’je krijgt als de pont gestremd is. Anderhalve kilometer verderop varen we onder het punt door waar een dode arm van de Afgedamde Maas ligt. De Bergsche Maas wordt hier weer gewoon de Maas.

DORPEN

Als we doorvaren hebben we aan bakboord het gehucht Well, een eeuwenoud terpdorp langs de Maas. Het 14e eeuwse Slot van Well - in particulier bezit - ligt achter de Maasdijk en onttrekt zich helaas aan het zicht. Dat geldt gelukkig niet voor het kerkje van het dorp waarvan de toren uit de 12e eeuw dateert.

Vrijwel tegen Well aan ligt Ammerzoden. De plaatselijke jachthaven blijkt geen passantenhaven, dat wordt met een bord heel duidelijk gemaakt. Dat is wel jammer want (net aan) op loopafstand van de jachthaven ligt kasteel

Ammersoyen, één van de best bewaarde middeleeuwse waterburchten van ons land. Het lag ooit aan de Maas maar ligt er nu een aardig stuk vanaf. En dat komt natuurlijk niet omdat het kasteel verplaatst is. Op de waterkaart zie je dat de Meersloot rond de plaats loopt, een restant van de bedding van de Maas in vroeger tijden. De buitengracht van het kasteel maakt onderdeel uit van deze Meersloot. Vanaf de vaarweg kun je van het dorp niet veel zien, alleen de toren van de Sint Willibrorduskerk, een modern naoorlogs kerkgebouw. Wat dan weer wel heel leuk is zijn de paarden die men hier de uiterwaarden laat begrazen. Ze lopen vrolijk rond en lijken het gezellig te hebben. Aan de overkant hebben we even later het dorp Bokhoven. Minder dan 300 inwoners maar wel in het verleden ooit een echt graafschap. Het dorp was in de Tachtigjarige Oorlog neutraal gebied (!) en vormde een katholieke enclave in een verder calvinistische omgeving. In 1640 werd het zelfs een vrij graafschap. Daarvan getuigt een 17e eeuws marmeren praal-

graf voor de eerste graaf en gravin van dit graafschap. Dat bevindt zich in de bewaard gebleven Antonius Abtkerk, waarvan delen nog uit de 15e eeuw stammen. Vanaf het water kun je die goed zien. We hebben er plezier in dat zoiets in een gehucht als dit heeft kunnen bestaan. We varen verder en zien dat aan de rand van het dorp een aanlegsteiger ligt bij ‘Het Veerhuis’. Het terras van dit etablissement ziet er heel aantrekkelijk uit. We kunnen de verleiding dan ook niet weerstaan en gaan vaststellen dat het inderdaad een aangenaam terras is.

HENRIËTTESLUIS

Meteen na Het Veerhuis houden we stuurboord aan om het Diezekanaal (formeel het Kanaal HenriëttewaardEngelen en in de wateralmanak de Gekanaliseerde Dieze genoemd) op te varen. Daar komen we vrijwel direct de Henriëttesluis tegen. Daarvan staat maar één sluisdeur open, maar het licht staat wel op rood-groen. We roepen per marifoon de sluiswachter op die ons uitnodigt gewoon de sluis in te varen. Dat doen we en in de sluis blijkt

al een jacht met een bejaard echtpaar te liggen. Ze zijn woedend op ons omdat ze denken dat de deur voor ons open moest blijven. In de sluis is het extreem heet en het stel probeert zich met lakens en andere kunstgrepen de zon van het lijf te houden. Dat lukt maar matig en voedt hun opwinding. Tot overmaat van ramp willen de sluisdeuren niet geheel

sluiten. Gelukkig maakt de sluiswachter een rondje waarbij hij melding maakt van een storing en aankondigt de sluis te gaan ‘resetten’. Dat neemt bij het echtpaar weliswaar niet de woede weg, maar die is nu niet meer op ons gericht. Bij wijze van verontschuldiging wordt er zelfs voorzichtig naar ons gezwaaid. Na allerlei kennelijk vruchteloze pogingen volgt min-

stens drie kwartier later het geruststellende bericht ‘we gaan schutten’. We troosten ons met de gedachte dat de 90 m lange sluis al is aangelegd in 1897 en het dus eigenlijk prachtig is dat het nog werkt. We waken er natuurlijk voor deze troostrijke gedachte niet te delen met onze mede-sluispassanten. Van belang is nog dat de sluis in het seizoen schut tot 21u (op zondag tot 19u) en dat je er dan een half uur voordien moet zijn.

GEKANALISEERDE DIEZE

Uit de sluis gaan we op een vriendelijke, natuurlijk aandoende vaarweg onderweg naar de Ertveldplas. Het is een zinderend hete dag dus is het prettig om een zuchtje wind te vangen. Maar ja, dan moet het wel een beetje waaien… We passeren aan bakboord de Meerwijkse brug, een dubbele houten ophaalbrug voor fietsers en voetgangers. De brug ligt over de Oude Dieze en nodigt uit om die op te varen. Spijtig genoeg is de invaart verboden. De Oude Dieze is met de Maas verbonden door middel van de spuisluis Crèvecoeur, waarmee het

5 Van de Henriëttesluis staat maar één deur open. 6 De Meerwijkse brug over de Oude Dieze. 7 De stadsentree langs bedrijventerrein De Rietvelden.

waterschap het peil in de Dieze regelt. Dat zou een reden kunnen zijn voor het verbod. Een mogelijke oorzaak is ook de open verbinding met het Engelsche Gat, waar een groot militair terrein aan ligt.

Aan stuurboord hebben we het dorp Engelen, tegenwoordig een stadsdeel van den Bosch. Het dorp wordt onder de naam Angrisa voor het eerst vermeld in het jaar 815. Als we erlangs varen kunnen we een glimp opvangen van het torentje van de Oude Lambertuskerk. De toren staat op het recent gerestaureerde priesterkoor dat een overblijfsel is van een 15e eeuwse laatgotische kruiskerk. Op de website van de kerkelijke gemeente worden eerdere versies van de kerk geïndiceerd rond 1100, in 1485 en mogelijk zelfs al een houten exemplaar rond 815. Los van de historische juistheid (..) mag duidelijk zijn dat we hier te maken hebben met een oud gebouw.

INDUSTRIE

De stadsentree via de Dieze voert ons eerst onder de A59 door. Doorvarend hebben we meteen daarna aan stuurboord het bedrijventerrein De Rietvelden, een grote industriewijk van de stad. In dit bedrijventerrein liggen de Rietveldenhaven en de Industriehaven. Achterin de Rietveldenhaven ligt de scheepswerf van de prestigieuze superyachtbouwer Moonen Yachts. Maar voor het overige kenmerken beide havens zich vooral door hun industriële karakter.

We komen hier ook aan op de Ertveldplas, ons doel van vandaag. De plas is eind van de veertiger jaren van de vorige eeuw ontstaan als zandwinplas. De Vikinghaven - van WSV Viking - zit sinds 1952 aan deze plas, maar zit onzichtbaar verscholen achter een landtong. Er is in Den Bosch al jaren het nodige te doen over de woonboten hier, want daar wil de gemeente vanaf. Vooralsnog lijkt het uit te draaien op een mix van verplaatsingen en een uitsterfconstructie. Op ter-

Wijk en Aalburg Wijken

Ammerzoden

Hedel

Bergse Bergse Maas M a

Hept Well Bern

Oudheusden

Drunen

Nieuwkuijk

Engelen

Vlijmen

GOED OM TE WETEN

Empel Crèvecoeur

D i eze Dieze

Hintham

De maximumsnelheid op de Bergse Maas is 20km/u maar op sommige als zodanig gemarkeerde stukken geldt geen maximumsnelheid en is waterskiën toegestaan. Om snelle boten te water te laten ligt er zowel bij Well als bij Ammerzoden een boothelling. Op de Gekanaliseerde Dieze is de maximumsnelheid 11km/u.

mijn zal dat het einde van de woonboten hier betekenen. We varen de plas een stukje rond en weten niet zo goed wat we ervan moeten vinden. Het is geen typische watersportplas, maar met de Vikinghaven heeft de plas wel een goed geoutilleerde jacht-

haven. Bovendien is de korte afstand tot het oude centrum van Den Bosch een pluspunt. Per saldo toch niet onaantrekkelijk, vinden we. In elk geval is het een prima uitvalsbasis om één van de komende dagen ’s-Hertogenbosch te gaan verkennen.