DE VERKENNING
HOLLANDSE IJSSEL
HOLLANDSE IJSSEL Hoewel de aanliggende steden en dorpen tegenwoordig voor een belangrijk deel in de provincie Utrecht liggen, is het toch niet de ‘Utrechtse’ IJssel geworden. Van Rotterdam tot aan Gouda is het een getijdenrivier, daarna is ze gekanaliseerd. Beide gedeelten hebben een eigen charme, het gekanaliseerde deel is bij vlagen zelfs ronduit prachtig. TEKST EN BEELD PIM VAN DER MAREL
BOVEN: De overspan-
AANVAARROUTE
ning van de Van Brie-
We komen van de Nieuwe Maas en varen de stad Rotterdam uit onder de Van Brienenoordbrug door. De brug gaat in 2025 gerenoveerd worden; met dagelijks meer dan een kwart miljoen auto’s zal dat nogal een uitdaging worden. Vanaf het water ziet het brugdek – met een lengte van 1300 meter – er imposant uit. Als we er onderdoor zijn melden we per marifoon aan de sector Maasbruggen dat we de vaarweg willen oversteken de Hollandse IJssel op. De sectorleiding wijst ons op afvaart van de Noord, die we besluiten voor te laten gaan. Dat geeft ons de gelegenheid een blik te werpen op de werf van IHC en op de constructiehallen van Hollandia, deels nog steeds in handen van de familie Lubbers. Ook na het oversteken blijft het zaak goed op te letten, want het getijdedeel van de Hollandse IJssel kenmerkt zich door veel beroepsvaart. Het is bijvoorbeeld de vaarweg naar de binnenvaartcontainerterminal Alpherium in Alphen aan den Rijn. En met containercarriers wil je nu eenmaal niet spotten.
nenoordbrug is groter dan 1300m LINKS: Tussen Moor-
drecht en Gouderak onderhouden vrij varende ponten de veerverbinding
DELTAWERK Al snel bereik je de Hollandsche IJsselkering. Deze stormvloedkering bij Krimpen is het eerst gerealiseerde Deltawerk. Een jaar na de watersnoodramp van 1953 is men er al aan begonnen. Twee stalen schuiven van 12 meter hoogte moeten ervoor
118
119
VERKENNING
zorgen dat het achterland droge voeten houdt. Voor het geval die neergelaten zijn, is er daarnaast een schutsluis aangelegd. Onder normale omstandigheden staan de schuiven open en vaar je er onderdoor. Voor de Staande Mastroute is de brug over de schutsluis beweegbaar.
HOLLANDSE IJSSEL
De Hollandse IJssel is een optie in de Staande Mastroute
GETIJDENRIVIER De vaarweg biedt over het algemeen typisch de aanblik van een getijdenrivier. Daar horen van die roestig ogende stalen damwanden aan de oevers bij. En botenliften natuurlijk, waarmee oeverbewoners hun boten omhoog takelen naar de hoogte van hun achtertuin. Altijd een lelijk gezicht, maar wel heel praktisch; zowel door het getij als door de beroepsvaart zou hun boot anders veel te lijden hebben. De IJssel slingert zich door de dorpen Krimpen, Capelle, Ouderkerk en Nieuwerkerk die allemaal ‘aan den IJssel’ als achtervoegsel hebben. De rivier is te typeren als industrieel, met in Ouderkerk aan den IJssel zelfs een olieterminal op de stuurboordwal. Maar er zijn ook enkele plaatsen waar luxe bebouwing zijn weg naar de rivieroever heeft gevonden. Tussen Nieuwerkerk en Moordrecht takt de Ringvaart van de Zuiplaspolder af. Daarvoor moet je je laten schutten door de Snellesluis, die wordt bediend vanuit het naastliggende gemaal. Als je deze Ringvaart afvaart kom je op de Rottemeren. Dat kan uitsluitend in konvooi, tweemaal per dag. Als je diepgang minder is dan 1 meter is het een echte aanrader. Verderop liggen de dorpen Moordrecht en Gouderak tegenover elkaar op een smal gedeelte van de rivier. Tussen de dorpen onderhouden vrij varende ponten de veerverbinding. Na alle uiterwaarden en industrie is dit opeens een knus, landelijk gedeelte. Leuk is dat Gouderak een verbastering is van het Goudsche rak, het rechte stuk rivier dat de schippers hier nog scheidt van Gouda. We zijn dan nog slechts een paar kilometer verwijderd van de Julianasluis die voert naar het Gouwekanaal. Die geniet bekendheid omdat ze sinds een aantal jaren over een tweede, grotere sluiskolk beschikt. Dat is in de eerste plaats prettig voor de container-
vaart op de terminal Alpherium in Alphen aan den Rijn (de ‘Heineken-terminal’), maar ook en vooral voor Feadship, dat nu grotere luxe jachten vanaf de Kaag kan laten passeren richting zee. Naar verluidt hadden ze daar een substantiële bijdrage in de bouwkosten voor over. Voor de sluis gaan we stuurboord uit, waarna we even later aan bakboord de rand van het stadscentrum van Gouda zien. Wij varen rechtdoor, in de richting van het gekanaliseerde deel van de IJssel.
BOVEN: Voor de
staande mastroute ligt een beweegbare brug over de schutsluis in de kering RECHTSONDER: De
Waaier(schut)sluis
SLUIS MET HISTORIE
markeert het begin
De Goejanverwellesluis in Hekendorp dateert uit de 14de eeuw. Er zijn niet zoveel sluizen met net zo’n rijke historie als deze; elke eeuw is hier namelijk wel iets bijzonders gebeurd. In 1573 werd de sluis door de watergeuzen bezet. In 1672 werd met het openzetten ervan de (oude) Hollandse Waterlinie in stelling gebracht. In 1787 werd Wilhelmina van Pruisen er door Goudse patriotten gedwongen te overnachten. Dat laatste is nogal bekend want het had een onbedoeld staartje. Wilhelmina was de zus van de Koning van Pruisen. Met niet minder dan 20.000 soldaten kwam broederlief het zijn zuster aangedane onrecht even rechtzetten…
van het gekanaliseerde deel
HISTORIE Het kenmerk van een getijdenrivier is dat het water wegloopt als het eb wordt. Dat betekent dat je er een natuurlijke waterafvoer aan hebt. Dat maakte zo’n rivier vroeger ontzettend aantrekkelijk, waardoor er dus eeuwenlang gebakkelei over rechten is geweest tussen Holland en Utrecht. Het nadeel van zo’n getijdenrivier is dat de vloedbeweging noopt tot het aanleggen van dijken. Illustratief voor de toenmalige waterstaatkundige aanpak is een verordening uit de 13de eeuw, waarin Graaf Floris V bepaalt dat niemand grond langs de Hollandse IJssel mag kopen tenzij hij in staat is in het onderhoud van de bijbehorende dijk te voorzien.
GEKANALISEERDE DEEL We volgen de vaarweg en komen bij de Waaiersluis uit 1856, die naast de schutsluis ook een uitwateringssluis omvat. Dat er ook zo’n spuisluis werd aangelegd is logisch. Het aloude ‘profijt van die ebbe’ geldt natuurlijk gewoon nog steeds.
120
121
VERKENNING
HOLLANDSE IJSSEL Aan de Korte Havenstraat in Oudewater staan de huizen aan de achterzijde in het water
Haastrecht is een vriendelijk en Oerhollands dorp
De Hollandse IJssel mag van ons sowieso meteen in een rijtje met de Vecht en de Vliet
Het is weliswaar niet de Vecht maar het heeft er hier en daar wel trekjes van
Sinds de afdamming met de sluizen is het gedeelte erachter daardoor gekanaliseerd. De Waaiersluis ontleent haar naam aan de waaiertechniek, een 19de-eeuwse uitvinding die het mogelijk maakt de sluis tegen de waterkracht in te openen. Er zijn nog maar een paar sluizen met deze techniek in gebruik en daardoor geniet de sluis een toenemende belangstelling.
TYPISCH HOLLANDS Zodra je geschut bent kom je te varen in een sfeer zoals je een buitenlander het varen in Holland zou beschrijven. Boerderijen, weilanden, koeien, schapen, rietkragen, hier en daar een beetje land- en tuinbouw en dat allemaal tussen oer-Hollandse dorpen. Al betrekkelijk snel arriveren we op deze manier in Haastrecht. Schaatsliefhebbers kennen dit als de geboortegrond van de wereldkampioenen Leo Visser en Hein Vergeer, maar het is ook in elk ander opzicht een ontzettend leuk Hollands dorp. Hier mondt ook de Vlist uit, een heel mooi riviertje waarop je helaas niet gemotoriseerd mag varen. Als je een vouwfiets bij je hebt, leg dan aan en ga vooral een van de Vlistroutes doen. Doorvarend koersen we aan op het gehucht Hekendorp. Daar kun je via de Goejanverwellesluis de Dubbele Wiericke op naar de Oude Rijn. De sluis is eeuwenoud en rijk aan historie. Vlak buiten het dorp ligt de Wilhelmina van Pruisenbrug. Die staat standaard ‘andersom open’. Wegverkeer kan met een drukknop de brug even laten zakken om te passeren.
LANDELIJK We varen verder in de richting van Oudewater over een buitengewoon mooi gedeelte van de rivier. Die mag van ons sowieso meteen in een rijtje met de Vecht en de Vliet. De gemeente Oudewater heeft langs de vaarweg bordjes geplaatst met de tekst: ‘U nadert het mooiste stadje van het Groene Hart’. Los van de schoonheid heeft het stadje een historie om van te smullen: het was een van de deelnemers aan de alternatieve Statenvergadering in Dordrecht in 1572,
122
123
VERKENNING
HOLLANDSE IJSSEL
HEKSENWAAG De bekendheid van de in 1595 herbouwde waag dankt Oudewater aan keizer Karel V. Die gaf de
BOVEN: Natuurlijk
lenen de oevers zich voor luxe bewoning LINKS: Gerestaureerde
hoeve in Montfoort RECHTS: De IJsselpoort
van Montfoort is tegen het oude stadhuis aangebouwd
124
feitelijk de basis van wat nu Nederland is. En je vindt er bijvoorbeeld een heksenwaag die al in de 16de eeuw beroemd was. Mocht je er met je boot willen overnachten, dan moet je wel vroeg zijn. Je bent niet de enige en het aantal ligplaatsen is beperkt. Als je doorvaart blijft de vaarweg onverminderd mooi. Wij gaan zelfs wat langzamer varen om er uitgebreid en op het gemak van te genieten. Na een aantal kilometers komen we door Montfoort. De naam is Frans voor ‘sterke berg’ en slaat op het kasteel dat Godfried van Rhenen er in de 12de eeuw liet bouwen. Daar is niet veel meer van te vinden, maar monumenten zijn er te over. De IJsselpoort, die tegen het oude stadhuis aan is gebouwd, is goed vanuit je boot te zien. Het stadje heeft oude stadswallen en is de moeite waard om rond te wandelen. Vlak voorbij de plaats passeren we het huis ‘Over-IJssel’ uit 1880, een fraai ogend gemeentelijk monument. De vaarweg blijft doorlopend aantrekkelijk en voert hier langs de jachthaven Marnemoende. Doorvarend komen we in IJsselstein, met stadsrechten uit het begin van de 14de eeuw, waar van het 12de-eeuwse Stein (kasteel) alleen de toren nog staat. Sinds het midden van de 16de eeuw is de baronie IJsselstein in bezit van de familie Van Oranje, als gevolg van het huwelijk van Willem van Oranje met Anna van Egmond. In latere eeuwen trok het
125
stad het privilege mensen van weegcertificaten te voorzien. Dat kwam als volgt. Men had de keizer uitgenodigd voor een proces in het dorp Polsbroek. De aldaar te licht bevonden vrouw zou als heks worden verbrand. Karel had echter door dat er met de weeginstallatie was geknoeid. Hij liet haar opnieuw wegen in Oudewater waar de dame een normaal gewicht bleek te hebben. Dat was in die tijd het bewijs dat je geen heks was, dus dat redde haar van de brandstapel. Vandaar het privilege, als enige waag in Europa! Dankzij een deugdelijk weegsysteem en eerlijke wegers is in Oudewater nooit iemand als heks veroordeeld. Terwijl schattingen aangeven dat dit in Europa toch zo’n 50.000 mensen (bijna allemaal vrouwen) het leven moet hebben gekost.
stadje vermogende lieden met een luchtige belastingmoraal. Dat had te maken met de fiscaal onduidelijke status van de stad, waardoor geen belasting werd geheven. Ook deze plaats vraagt om een wandeling, bijvoorbeeld om de toren te zien.
OPLETTEN We zijn hier bijna aan het eind van de Hollandse IJssel. Je kunt hier via de Doorslag en het Merwede Kanaal naar de Lek of het Amsterdam-Rijnkanaal. Voor het gekanaliseerde deel geldt overigens dat het geen kwaad kan een oog te houden op de overige vaarweggebruikers. De professionele verhuurbedrijven in de regio Utrecht sturen hun huurders graag deze kant uit, zodat ze op rustig vaarwater even aan de boot kunnen wennen. Dat is natuurlijk prima, maar het vergt van alle anderen soms toch wat extra oplettendheid.