Romeins vaarwater by Pim van der Marel

DAG T OCHT F L U ME N E T CA NA LI S

ROMEINSE SPOREN We gaan vandaag de oudste wateren van Holland bevaren. De route gaat via de Oude Rijn en de Vliet. Als we het over eeuwenoud vaarwater hebben, klinkt dat van zichzelf al imposant. En nu mag daar nog een schepje bovenop, want voorlopers van het water van vandaag zijn ooit door de Romeinen bevaren. We gaan kijken of je dat nog ergens aan kunt zien. PIM VAN DER MAREL

68 68

2 1 De Oude Rijn is bij Woerden op onderdelen een prachtige rivier. 2 Replica die de Romeinse wortels van de stad Woerden moet doen herleven. 3 Ook de hoofdingang van het Fort Wierickeschans (1673) is gelegen aan de Oude Rijn.

Doel van onze vaartocht van vandaag

destijds de noordelijke grens van hun

Daarmee probeert de Stichting RSW

is Delft. Het stadje mag dan altijd

rijk, de Limes. De bevolking is daarna

(Romeins Schip Woerden) de herinne-

bomvol zitten met toeristen, in het his-

de resten van de Romeinse verster-

ring aan die tijd levend te houden. De

torisch geweld van vandaag is het de

king blijven bewonen. Het fort was

historie die het stadje ademt is echter

jongste stad. Waar Delft dateert uit de

een onderdeel van een hele reeks for-

vooral van recenter tijd.

11e eeuw zijn onze vertrekstad en de

ten waarmee in die tijd de grensstreek

Als een watergang rond een binnen-

steden waar we langs varen gesticht

verdedigbaar werd gemaakt. In de

stad een overblijfsel is van een vroe-

op de overblijfselen van Romeinse ne-

forten werden de troepen gelegerd,

gere verdedigingsgracht, heet die

derzettingen. Dat betekent dat ze zijn

die zo de controle konden houden

watergang een singel. Vanuit de lucht

ontstaan rond het begin van onze

over de Rijn als belangrijkste verbin-

zie je om de binnenstad van Woerden

jaartelling. We vertrekken uit Woerden

dingsader.

het bekende sterpatroon van deze singels. De Oude Rijn loopt via dit

en doen onderweg Leiden aan. De Romeinen bouwden al in de eerste

WOERDEN

grachtenstelsel, waaraan ook het 15e

eeuw het fort Laurium op de plaats

In de haven van Woerden liggen repli-

eeuwse Kasteel van Woerden ligt.

waar nu Woerden ligt. De Rijn vormde

ca’s van oude Romeinse schepen.

We varen westwaarts door de Rozenbrug, die de gehele dag zonder pauze draait. Het stukje stadshart is nog wel

levendig maar het eerste gedeelte van onze vaartocht daarna is industrieel van aard. Vlak buiten de stad wordt het een stuk fraaier. Eigenlijk kun je zeggen dat de Oude Rijn zich tot Zwammerdam kenmerkt door landerijen en overwegend luxe bebouwing op de beide oevers. In dit traject kom je door het plaatsje Nieuwerbrug a/d Rijn. In dit dorp ligt de laatste tolbrug van Nederland en – naar eigen zeggen – van Europa. Tolheffing voor bruggen is voor het wegverkeer afgemei 2019

4 Beperkingen bij de sluis Bodegraven. 5 In Alphen aan den Rijn heeft het theater een Romeinse naam. 6 De Zijlpoort is een van de twee stadspoorten van Leiden.

schaft in 1953. Dit met uitzondering van de tol Nieuwerbrug waar men niet tot overeenstemming kwam over de afkoopsom. Een paar kilometer verder varen we langs het Fort Wierickeschans. Het fort is gebouwd direct na het rampjaar 1672. Dat wordt zo genoemd omdat de republiek toen werd aangevallen

door Frankrijk, Engeland en twee Duitse bisdommen. Het fort is de moeite waard om er even aan te leg-

merkt zich verder vooral door de no-

ressant maar vooral een leuk uitje,

gen en het bezoekerscentrum in te

dige bedrijvigheid op de oevers.

ook voor kinderen! Bij het doorvaren van Alphen aan den

lopen. In Bodegraven moeten we door de

ALPHEN AAN DEN RIJN

Rijn valt het ‘stenige’ centrum op. Het

plaatselijke sluis. Dat was de afgelo-

Zodra we in de buurt van de plaats

plaatselijke theater annex parkeerga-

pen zomer een langdurige onderne-

Alphen aan den Rijn komen, kruisen

rage herinnert met de naam Castel-

ming want schutting was beperkt tot

we de Gouwe en het Aarkanaal. We

lum aan de Romeinse tijd. Bij het

een paar maal per dag. Daaraan was

varen rechtdoor verder de Oude Rijn

passeren van de Koningin Julianabrug

niet alleen een technisch mankement

af. In de Romeinse tijd heette het hier

mijmeren we even over het prima af-

maar ook de droogte debet.

Albania. Even buiten Alphen aan den

gelopen ongeluk daar. In 2015 kantel-

Verderop bereiken we Zwammerdam

Rijn is het themapark Archeon aange-

den de hijskranen met het brugdek

dat in de Romeinse tijd Nigrum Pullum

legd. Dat is een replica van een Ro-

van een ponton af. Het is nauwelijks

heette. De hier opgegraven Romeinse

meinse nederzetting, compleet met

voor te stellen dat zich bij al dat don-

schepen waren zo uniek dat ze als

tempel, badhuis en forum. Er is ook

derend geweld geen persoonlijke on-

naam het ‘type Zwammerdam’ heb-

een kopie te zien van de ‘Zwammer-

gevallen

ben gekregen. Vanaf hier verandert

dam 6’, vermoedelijk destijds een

vaarweg is geruime tijd gestremd ge-

het karakter van de vaarweg. Die ken-

veerboot. Het is niet alleen een inte-

weest, dat natuurlijk wel.

hebben

voorgedaan.

We varen door en passeren buiten de bebouwing aan stuurboord de Hei5

manswetering, in het Hollandse plassengebied vaarwegen.

een

van

Onze

vaarweg

drukste heeft

daarna een paar aardige stukken met minder bedrijvigheid. Ter hoogte van Koudekerk/Hazerswoude-Rijndijk

het vaarwater zelfs weer even heel aantrekkelijk. Voorbij de Koudekerksebrug hebben we aan bakboord een opvallend modern uitziende voormalige watertoren. Op Wikipedia vinden we dat het waarschijnlijk de duurst verbouwde watertoren van Nederland is. Hij is eigendom van en in gebruik bij Hoogvliet Beheer, een aan de gelijknamige supermarktketen gerelateerd bedrijf. In het enorme gebouw zijn maar vier werkplekken. We varen door naar Zoeterwoude-

DAG TO CHT FLUME N E T CANA LIS

Rijndijk en passeren aan bakboord de

daag – het Limesaquaduct. Vanuit

vaarwegennet ligt. Dat is natuurlijk te

grote nieuwe fabricagehal van Mulder.

een open boot is het moeilijk om op

danken aan de oude functies van

Tussen de geparkeerde auto’s ontwa-

de snelweg te kijken, maar je kunt die

stadswater:

ren we een aluminium dekschaal met

net aan zien. Het blijft raar om auto’s

transport en waterbeheer. De stad

flybridge. Als die van een nieuw model

onder je door te zien rijden.

heeft maar liefst 28 km aan grachten

zou zijn, was ze vast wel beter ver-

Als je van de vroegste historie van Lei-

en singels in de historische binnen-

stopt. Dus schieten we er een plaatje

den wilt proeven moet je hier ergens

stad. Daarmee is Leiden na Amster-

van. Even later varen we langs de

aanleggen. Aan bakboordzijde ligt na-

dam de plaats met het meeste water

overbekende, grootste Nederlandse

melijk tussen de wijken Meerburg en

in de stad. Door het grote aantal lage

bierbrouwerij. In de verte is de koepel

Roomburg het archeologisch park

bruggen is dat water bij uitstek ge-

van de Meerburgkerk dan al niet te

Matilo. Daar heeft ooit het Romeinse

schikt voor sloepen, vletten, tenders

missen. Dat is een kruisbasiliek uit de

fort Matilo gestaan. Het fort ligt onder

en lage boten. Voor als je doorvaart-

19e eeuw die dominant aanwezig is.

de grond te wachten op betere ar-

hoogte het varen niet toelaat is er een

Aan stuurboordzijde kun je hier de

cheologische technieken. Om er toch

hele schare bootverhuurders.

Does op. Die voert naar de Braasse-

iets van te laten zien is het themapark

De Oude Rijn vertakt zich hier even in

mermeer met onderweg de Doesha-

aangelegd.

de Oude en de Nieuwe Rijn die in de

ven,

Dan is het na de historie even tijd voor

stad weer bij elkaar komen. Net als in

puur vaargenot: Leiden is een fantas-

Woerden maken ze onderdeel uit van

tische stad om door te varen! In de

het grachtenstelsel. We volgen de

LEIDEN

Gouden Eeuw was Leiden met 70.000

Oude Rijn en gaan dan via de Nieuwe

We beginnen dan in de buitenwijken

inwoners een van de twee grootste

Rijn weer terug. Leiden is een waar

van Leiden te komen en varen over

steden van Nederland. De bevolkings-

monumentenbolwerk waarvan we er

het aquaduct over de A4. Dat aqua-

aanwas in die tijd heeft ervoor ge-

op onze route twee uitlichten. De eer-

duct heet – geheel in de stijl van van-

zorgd

ste is de Zijlpoort, een van de twee

grote

jachthaven

van

Leiderdorp.

dat

zo’n

prachtig

verdediging,

riolering,

mei 2019

DAG T OCHT F L U ME N E T CA NA LI S

kanaal de Vliet en is het al een heel oud kanaal. Aan de basis ervan staat de Romeinse Veldheer Cnaeus Domitius Corbulo. Hij laat in het jaar 47 n. Chr. een kanaal graven. Vermoedelijk verbond dit kanaal het fort Matilo met het riviertje de Gantel bij wat nu Naaldwijk is. Er zijn aanwijzingen dat al snel een tweede kanaal is gegraven nadat het eerste dichtgeslibt was. Dit Fossa Corbulonis (het ‘kanaal van Corbulo’) diende om van de Rijn naar de Maasmonding te komen zonder over zee te moeten. Van de Gantel is niet meer over dan een flinke sloot in het Westland. Als je daar vaart vergt het nogal wat fantasie om daar Romeins vaarwater in te zien. Maar op 7

de Vliet lukt dat wat beter, hoewel het oorspronkelijke kanaal anders zal hebben gelopen. Maar datzelfde geldt

bewaard gebleven stadspoorten. De

den. De brug is ook nogal fotogeniek,

natuurlijk ook voor de Rijn.

poort is fotogeniek en er zit een vis-

dus is het knap als je een brochure

De Vliet is prachtig vaarwater. Tussen

brasserie in. Door de royale mogelijk-

van Leiden kunt ontdekken waar deze

Voorschoten en Rijswijk heeft het op

heden daarvoor is de poort bijna

brug niet in staat…

onderdelen veel weg van de Vecht. Bij

gemaakt om aan te leggen, dus raden

Hoewel we daar vandaag niet heen

Voorschoten heb je aan bakboord

we dat aan. Als je doorvaart valt op

varen, liep de Limes door naar de

een opvallend grote plas, de recrea-

dat de kaden in Leiden lager zijn dan

monding van de Rijn. De vestiging

tieplas Vlietland. Je kunt deze diepe

in andere grachtensteden. Je vaart

daar heette Lugdunum Batavorum en

zandwinplas alleen op als je kruip-

daardoor bijna op straat en zit er dus

lag ergens in de buurt van wat nu Kat-

hoogte minder is dan 1,60 meter. De

echt ‘middenin’. De Rijnen komen

wijk is. Over de ruïne daarvan – de

ophaalbrug die grotere schepen zou

samen bij de terrasboot van ‘Annie’s’,

Brittenburg – bestaan veel ‘Loch

kunnen toelaten wordt alleen voor be-

waar ook het terras is van de Waag.

Ness-achtige’ verhalen.

roepsvaart bediend. Dat is wel jam-

Bij dit kloppend hart van Leiden keren

mer

Vlietland

heeft

als

recreatieplas alles wat je maar zou

door de Nieuwe Rijn op. Binnen de kortste keren zijn we dan bij de Koorn-

Wij gaan via de Nieuwe Rijn terug tot

toe!

brug, het tweede monument dat we

het Rijn-Schiekanaal. Zoals de naam

Doorvarend genieten we hier van de

even willen aanstippen. Op deze brug

al zegt verbindt dit kanaal de Rijn met

Vecht-achtige oever aan stuurboord.

is eeuwenlang de korenbeurs gehou-

de Schie in Delft. Verderop heet dit

In Leidschendam ligt sinds het mid-

Braassemmermeer

E Z O

LEIDEN

A'damRijnkanaal

orp erd Heimans-

Aarid Le oes wetering kanaal D Kouderkerk ALPHEN

Voorschoten

Nieuwkoopse

kunnen willen, tot aan een aquapark

GOED OM TE WETEN Loosdrechtse Plassen

Plassen Oude ZoeterZwammerRijn woude HazersLeidschenVliet- Rd woude dam rt DEN HAAG Rd dam landen o F WOERDEN RijnBodegraven SchieGouwe Nieuwerbrug kanaal Wiericke Zoetermeer NieuweRijswijk Reeuwijkse gein Voorburg Plassen IJsselstein Gouda DELFT

Naaldwijk

Delftse Schie

Nieuwerkerk/ IJssel

www.motorboot.com

een doorvaarthoogte van minder dan 1,60 m. Voor de stad Leiden

Leerdam 0 km

vaarwegen en hebben als zodanig Vlietland is alleen toegankelijk met

Merwedekanaal

Route

naal (Vliet) zijn doorgaande geen beperkingen. De recreatieplas

Vianen

Schoonhoven

Lek

ROTTERDAM

UTRECHT

Hollandse IJssel

Capelle/IJssel Schiedam

De Oude Rijn en het Rijn-Schieka-

Kagerplassen

want

LEIDSCHENDAMVOORBURG

we om en gaan onder de Visbrug

doorvaarthoogte zelfs aantrekkelijker (geeft meer mogelijkheden). De binnenstad van Delft is niet toegankelijk zonder vergunning.

8 7 De toegang tot de recreatieplas Vlietland is beperkt tot 1,60 meter. 8 In Leidschendam ligt al sinds het midden van de 17e eeuw een sluis. 9 Ook na de sluis Leidschendam lijkt de Vliet een beetje op de Vecht.

den van de 17e eeuw een sluis. Voor

dat vanaf het water nergens aan kunt

het park staat een gedenkzuil en in de

die tijd was het een dam, vandaar de

zien, is dit een Romeinse locatie. Het

wijk ernaast is de loop van de oude

naam van het plaatsje. Naast de dam

is ook de laatste van vandaag. In de

stadsmuur in het straatpatroon aan-

lag een overtoom om het peilverschil

2e eeuw n.Chr. gaf de Romeinse kei-

gegeven. Meer is er niet van overge-

te kunnen overbruggen. De huidige

zer Hadrianus deze plaats marktrech-

bleven, zodat we het hiermee zullen

sluis dateert uit het eind van de 19e

ten en de naam Forum Hadriani

moeten doen.

eeuw en is pas sinds 2006 elektrisch.

(markt van Hadrianus). Omdat het

Op de sluiskanten heeft de lokale ho-

dorp vermoedelijk rond het jaar 150

DELFT

reca haar terrassen, waardoor het

n.Chr. stadsrechten heeft gekregen

We varen door naar Delft. Hoewel de

een ontzettend knusse sluis is. Na de

wordt het beschouwd als een van de

stad veel jonger is dan de Romeinse

sluis en na nog heel veel meer Vecht-

twee oudste steden van Nederland.

plaatsen van vandaag, staat ook deze

achtige plekjes hebben we aan stuur-

Pas in 2008 is op deze plaats de in-

stad bol van de historie. Wel van re-

boord het park Arentsburg. Hoewel je

steekhaven aan de Vliet ontdekt. In

center datum, maar daarom evengoed heel interessant. Zo is de stad bijvoorbeeld bekend van het Delfts

aardewerk, de schilder Johannes Vermeer en het graf van de Oranjes. Anders dan in Leiden ligt in de oude binnenstad maar weinig water. Varen op de stadsgrachten is uitsluitend toegestaan aan elektroboten van vergunninghouders. Omdat de stad het aantal

vergunninghouders

beperkt

houdt, zie je er maar weinig boten. Een aanrader is een rondje over de grachten met de lokale watertaxi. Die is betaalbaar en voert je onder meer langs het bevoorradingsluik van het Prinsenhof. Hier werd wellicht het bier voor de allereerste Willem van Oranje uitgeladen en dat is wel een grappige gedachte. mei 2019