OVER ANDERE (GE)TIJDEN
We maken een dagtocht van het plaatsje De Heen naar de Oesterdam Marina aan het Bergsche Diep bij Tholen. Dat betekent dat we veel binnenvaart gaan zien, want we gaan het Schelde-Rijnkanaal af. Voor Belgische binnenvaartschippers is dat zo ongeveer de snelweg naar huis. We zijn reuze benieuwd hoe we het zullen vinden!
We verlaten onze jachthaven in De Heen en gaan bakboord uit in de richting van het Volkerak. Al na een paar honderd meter bereiken we een breed gedeelte van het vaarwater. De Steenbergsche Vliet is hier over een afstand van anderhalve kilometer zo’n 200 meter breed met rietvelden aan de oevers.
We varen op dit stuk aan op de Sluis Benedensas. Voor de sluis hebben we aan bakboord nog Jachthaven de Vlije met een kleine 200 ligplaatsen. En meteen na de sluis ligt de veel kleinere jachthaven van de Watersportvereniging Volkerak. De schutsluis is van 1824 en is fraai gerestaureerd. Het is een mooi historisch object met aan de kant van het Volkerak eb- en vloeddeuren en aan de binnenkant waaierdeuren. De waaiertechniek maakt openen en sluiten mogelijk tegen hoogwater in. Omdat er meer polderwater moest worden afgevoerd dan de schutsluis aankon, kwam er 1884 een aparte spuisluis. Dat is een massief ogend geval waarvan de zes looskokers een imposante aanblik bieden. Het sluizencomplex is al sinds 1960 een Rijksmonument. Door de aanleg van de Philips-, Volkerak-, Grevelingen- en Oesterdam, resulterend in de afsluiting van het Volkerak en het Zoommeer, hebben de sluizen hun oorspronkelijke functie verloren. Toch
wordt er nog wel geschut! Het gaat dan niet meer om het overbruggen van een peilverschil maar om het buiten houden van blauwalg. Als de sluis wel gewoon open staat, dan heeft vaarverkeer vanaf het Volkerak voorrang.
VOLKERAK
Na de sluis vaar je een klein stukje tussen natuurgebieden door. Het gebied aan stuurboord heet de Dintelse Gorzen en is in beheer bij Natuurmonumenten. Eilanden van zoete grond in een verder zilt landschap komen niet op veel andere plaatsen voor en hebben een geheel eigen flora en fauna tot gevolg. We nemen ons voor er een keer te gaan wandelen. We varen door, het Volkerak op. Op het Volkerak is de hoofdvaargeul de shipping lane waar je bij voorkeur ‘naast’ vaart. Je blijft dan tussen de betonning van de vaargeul en de gele betonning die 1,5 meter diepte aangeeft. Net op het gedeelte dat wij gaan varen ontbreekt echter die gele betonning. En de ingang van het
Schelde-Rijnkanaal ligt vanaf hier zo’n beetje om de hoek. We zien er daarom vanaf tweemaal de shipping lane over te steken. We gaan bakboord uit naar de kop van het kanaal en besluiten daarbij vlak onder de bakboordwal te blijven. We zijn aan-
genaam verrast dat dit geheel in lijn blijkt met wat ‘varen doe je samen’ voor deze situatie aanraadt in één van hun bekende knooppuntenboekjes.
SCHELDE-RIJNVERBINDING
De Schelde-Rijnverbinding is de vaarweg tussen het Belgische Antwerpen en het stroomgebied van onze grote rivieren. Daarvan is het Schelde-Rijnkanaal een onderdeel. Dit kanaal dankt zijn bestaan aan het ScheldeRijnverdrag van mei 1963. Over dit verdrag is tientallen jaren gebakkeleid tussen België en Nederland. Als je ver genoeg teruggaat kom je zelfs terecht bij het scheidingstractaat tussen onze beide landen uit 1839. Hier te lande is dit convenant nooit een populair onderwerp geweest, dus zullen we nu ook maar geen zout in de wonden strooien. Hoe dan ook, uiteindelijk is het kanaal in 1975 opengesteld. Doordat het primair een belang van België was om de verbinding tot stand te brengen, hebben de Belgen een flink deel van de kosten ervan voor hun rekening genomen. Het tracé volgt de voormalige Eendracht die vroeger het eiland Tholen van Noord-Brabant scheidde. Inmiddels kent het kanaal door alle dammen geen getijdewerking meer. Kort voor België schutten de Kreekraksluizen je naar het waterniveau van de Antwerpse haven.
Openingsfoto Sluis Benedensas met aan de buitenkant hoge vloeddeuren en veel lagere ebdeuren. 2 De zes kokers van de historische spuisluis Benedensas bieden een imposante aanblik. 3 Het Schelde-Rijnkanaal. 4 De Slaakbrug bij Sint-Philipsland. 5 De kreken aan stuurboord zijn niet toegankelijk maar voegen een speels aspect toe.
We steken in de kop van het kanaal over naar de stuurboordwal. Op dat moment is er nergens binnenvaart te bekennen, maar als het druk zou zijn, is het ongetwijfeld een uitdagende manoeuvre. Het is vanaf het Volkerak minder dan 20 km varen naar het Bergsche Diep dus hebben we onderweg ook nog tijd voor een paar uitstapjes.
SCHELDE-RIJNKANAAL
Als we het kanaal verder opvaren met aan beide zijden een bomenrij is de kilometerraai wel handig om te weten waar je precies bent. Na een kilometer of drie bereiken we de Slaakbrug, waarvan het middengedeelte een stalen boogbrug is van 140 meter. De brug luistert in de regio naar nogal wat verbasteringen: Slaaksebrug, Sint-Philipslandsebrug en Fliplandsebrug. Als je deze namen hoort is het niet geheel verrassend dat de brug Sint-Philipsland verbindt met de overkant. Meteen na de brug hebben we aan stuurboord Het Rammegors. Dat is een binnendijks natuurgebied waar weer getijdewerking is geïntroduceerd. Helaas zie je er vanaf het kanaal maar weinig van.
Doorvarend naar de volgende boogbrug hebben we aan stuurboord allerlei kreken met eilanden. Die zijn weliswaar niet toegankelijk maar ze voegen wel een speelse tint toe aan de vaarweg. De Vossemeersebrug die we even later passeren is een 100 procent kopie van de Slaakbrug. De werkhaven naast de brug heeft een invaarverbod. Vlak na de brug vinden we aan bakboord de molen Assumburg. Op de zogenoemde molenbaard vinden we twee jaartallen: 1780 en 1897. Dat zijn respectievelijk het bouwjaar en het jaar waarin de molen naar deze locatie is verplaatst. Leuk is dat de naam is ontleend aan een slot uit Heemskerk, een plaats in de buurt van het Alkmaardermeer. Daar heeft de molen voor de verplaatsing ruim
een eeuw gefunctioneerd. Vlakbij de molen staat het monument ter nagedachtenis aan de vijftig lokale slachtoffers van de watersnoodramp van 1953. We varen door en beleven één van de spaarzame momenten waarop we de enige gebruikers van de vaarweg zijn. Lang duurt dat niet, want om de bocht verschijnt al snel de Belgische containercarrier Enya. Als we in de buurt van Tholen komen hebben we aan stuurboord eerst het bedrij-
venterrein ‘Welgelegen’. Vanuit de optiek van de daar gevestigde bedrijven is dat vast wel een passende naam. De Tholensebrug ernaast is ook een 100 procent kopie van de Slaakbrug.
THOLEN
Kort na de brug hebben we aan stuurboord de haven van Tholen, één van onze geplande uitstapjes van vandaag. In het voorste deel ligt de binnenvaart en in het achterste deel de
pleziervaart. De vaargeul naar het achterste deel is duidelijk gemarkeerd. Als we teveel buiten de betonning varen worden we daarvoor onmiddellijk gestraft. Gelukkig komen we wel weer gemakkelijk los. We varen het achterste deel van de haven binnen door een zogenoemd ‘keermiddel’. Deze kering is sinds 2017 operationeel en kan worden gesloten als de combinatie Volkerak/ Zoommeer bij hevige regenval wordt ingezet als waterberging voor de grote rivieren. Het peil in de haven kan dan tot 2,30 meter stijgen. De haven ziet er alleszins gezellig uit. Helaas kun je van deze kant van het stadje de oude vestingwallen niet meer zien. Maar vanuit de lucht is het sterpatroon aan de oostkant van de plaats nog volledig herkenbaar. Jammer genoeg is er geen bevaarbare verbinding met de stadsgrachten die daar nog liggen. Het stadje heeft een leuke historie. Willem I liet in de 13e eeuw een tol bouwen om de scheepvaart op de Eendracht te belasten. Daaromheen ontstond een nederzetting die rond 1366 stadsrechten kreeg. De naam
Tholen is ontleend aan die oorspronkelijke tol. Het zicht op het oude gedeelte van de plaats wordt gedomineerd door de 15e-eeuwse Grote Kerk. Als je er aanlegt behoren behalve de kerk in elk geval ook het oude stadhuis en de stadswallen op je wensenlijstje te staan. We varen de haven verder in en zien een uitnodigend restaurant boven het havenkantoor. Aan het eind van de haven varen we een nieuwe wijk in. Het blijkt te gaan om de wijk Waterfront, waaraan in 2005 de laatste hand is gelegd. De villa’s en appartementen hier hebben de boot voor de deur en bieden ook verder een aantrekkelijke aanblik. Als we genoeg gezien hebben verlaten we de beide havens en varen terug het ScheldeRijnkanaal op in zuidelijke richting.
ZOOMMEER
Vrijwel meteen komen we daar in de vaarweg het aantrekkelijk uitziende eiland Boereplaat tegen. Als we stuurboord aanhouden komen we direct op het Bergsche Diep. Maar als we het kanaal volgen kunnen we daarna meteen bakboord uit naar Bergen op Zoom. We besluiten het laatste te doen en varen een stukje verderop het Zoommeer op. Het gebied hier omvat het verdronken land van Reimerswaal, ooit de derde stad van Zeeland. De Sint-Felixvloed van 1530 en een reeks opvolgende stormvloeden hebben het stadje vrijwel doen ondergaan. Als een soort van nekslag hebben de geuzen de plaats – destijds Spaansgezind – in 1572 volledig platgebrand. Een deel van de stad ligt onder de huidige Oesterdam. Het Zoommeer is een onderdeel van de waterstaatkundige eenheid die is ontstaan door de afsluiting middels de Oesterdam en de Philipsdam. Aan de noordkant ervan ligt het natuurgebied Prinsesseplaat, een voormalig getijdengebied met slikken en schorren. Varen is niet toegestaan op de plaatsen waarvan is aangegeven dat de diepte minder is dan 1,50 meter.
Omdat er inderdaad niemand vaart maakt het meer een ongewoon rustige indruk. Dat komt waarschijnlijk omdat dit Zoommeer het in populariteit aflegt tegen surf- en kiteplas de Binnenschelde. Die plas is niet toegankelijk voor motorboten maar heeft wel stranden en een boulevard met horeca en skatepark en is daardoor voor de jongeren van Bergen op Zoom aantrekkelijker.
BERGEN OP ZOOM
Vanaf het Zoommeer is er voor Bergen op Zoom nog een sluis. De waterkaart vermeldt dat deze
Burgemeester Peterssluis open staat, maar de lichten ervan staan vandaag wel op dubbel rood. We roepen de sluis op per marifoon en mogen er toch doorheen varen. Er blijkt een chemiehaven te zijn met een invaarverbod en na de sluis komen we in de Theodorushaven, een hyperindustriele omgeving. Sinds 2019 is er ook een indrukwekkende containerterminal. Een uit de kluiten gewassen containercarrier vaart ons tegemoet. We varen naar het eind van de haven want daar moet zich de haven van Watersportvereniging De Schelde bevinden. Die blijkt bij de gemeentelijke loswal te liggen. Een stel dat net bezig is aan te leggen geeft hoog op van de fantastische faciliteiten en locatie ervan. Wij denken daar het onze van en wenden de steven om terug te varen naar het Bergsche Diep. We ontmoeten in de haven opnieuw een containercarrier van imposant formaat. Even later mogen we desge-
vraagd opnieuw de Peterssluis doorvaren en gaan we terug naar het Schelde-Rijnkanaal.
BERGSCHE DIEP
Het Bergsche Diep ligt aan de andere kant van het Schelde-Rijnkanaal tegenover het Zoommeer. Hoewel het als zelfstandig water op de waterkaart staat, lijkt het overal te worden beschouwd als (onderdeel van) het Zoommeer. Er is een fors snelvaargebied dat duidelijk is afgebakend. En het is het water waaraan we de Marina Oesterdam vinden. Dat is ons eindstation van deze dagtocht. Je zou het kunnen kennen van de Oesterdam Aqua van april 2022, één van de eerste bootbeurzen van vorig jaar. En als je het nog niet kent, ga er dan eens kijken. Wat een supermarina! Veel luxer dan dit vind je het in ons land niet.
GOED OM TE WETEN
Zowel het Volkerak als het Schelde-Rijnkanaal is groot water dat intensief bevaren wordt door de binnenvaart. Goed stuurboordwal houden is daarom een vereiste, alleen al voor de eigen veiligheid. In deze dagtocht komen twee passages voor die zijn opgenomen in de knooppunten van Varen Doe Je Samen: de Inloop ScheldeRijnverbinding (Deltawateren 2.2) en Tholen (Deltawateren 2.7). Het is verstandig daar bij de voorbereiding kennis van te nemen (https://varendoejesamen.nl).
Scan de QR-code en u gaat naar het kaartje op motorboot. com met het gpx-bestand voor uw navigatie.
6 In het voorste deel van de Tholense haven ligt de binnenvaart. 7 De haven van Tholen ziet er alleszins gezellig uit. 8 De vaarweg naar Bergen op Zoom loopt via het Zoommeer.