KUNSTWERKEN SL UI STECHNI EK VAN AL L E TI JDEN
2 1
1 De Zevenhuizer Verlaat aan de Rottemeren werkt nog geheel zoals vroeger. 2 Al in 1487 bedacht Leonardo da Vinci dat sluisdeuren beter
EEUWENOUDE KENNIS
een V-vorm kunnen hebben. 3 Combinatie van getijmolen, schut- en spui- en keersluis uit 1763 in Middelburg.
FLITSSLUIZEN Van latere datum dan de overtoom is een andere voorloper van de schutsluis: de flitssluis. Dit is een kleine deur in de dam waar het schip op een golf water doorheen schoof. Anders dan je zou verwachten is de schutsluis geen Nederlandse vinding. Ze wordt toegeschreven aan de Chi-
Als je aan een buitenlander uitlegt dat wij ons leven voor een belangrijk deel beneden de zeespiegel leiden, stuit je meestal op ongeloof. Maar dat er een ingewikkeld stelsel van molens, pompstations en sluizen nodig is om het water naar zee af te voeren kun je wel makkelijk laten zien. Zo ongeveer overal om je heen kom je daar voorbeelden van tegen. Is dat niet eigenlijk al eeuwenlang zo?
nees Chiao Wei-yo en dateert van het jaar 984. Hij liet in het westelijk rivierdeel van het Groot-Chinese kanaal bij Huai-yin op enige afstand van elkaar twee flitssluizen bouwen. De ruimte daartussen bleek uitstekend als schutkolk te fungeren. De eerste schutsluis in Europa kwam overigens wel in Nederland tot stand. Deze dateert van 1373 en
3
werd gebouwd in Vreeswijk. voorloper aan het begin van de 14e eeuw, maar een sluis-
PIM VAN DER MAREL
2
HISTORISCHE INNOVATIES
combinatie als deze was niet eerder vertoond.
Betrekkelijk snel na de aanleg van de eerste sluis in Europa
In 1808 verleende Koning Lodewijk Napoleon aan ene Jan
Dammen in rivieren waren er al lang voordat de schutsluis
andere kant van de landengte volgde dan het omgekeerde
kwam Leonardo da Vinci met de eerste innovatie. Hij be-
Blanken een octrooi tot aanleg van de waaiersluis. Het
werd uitgevonden. De oudste oplossing om schepen te
proces. Dan was er inmiddels wel een royale 6 kilometer
dacht al in 1487 dat sluisdeuren beter een V-vorm kunnen
principe van de waaier-techniek berust op een holle ruimte
laten passeren is de overtoom. Deze installatie overbrugt
over land afgelegd. Dat was echter nog altijd aantrekkelijker
hebben om optimaal gebruik te maken van de waterdruk.
in de vorm van een kwartcirkel en een daarin draaibaar
het peilverschil tussen twee wateren door een schip over
dan het alternatief: de hele Peloponnesos rondvaren.
Dit betekent dat de puntdeuren die we nog overal tegenko-
waaiervormig deurenstelsel. Het deurenstelsel bestaat uit
land van het ene water naar het andere te trekken. De
In eigen land dankt de (straat) Overtoom in Amsterdam zijn
men berusten op een vinding van meer dan 5 eeuwen oud.
twee aan elkaar verbonden deuren van verschillende
oudst bekende overtoom ‘liep’ over het smalste deel van
naam aan de overtoom die in 1515 werd aangelegd over
In een sluis met eb- en vloeddeuren wijzen de punten om
grootte. Van beide zijden kan druk op het deurenstelsel
de landengte van Korinthe. Die ligt tussen de Ionische Zee
een dam tussen de Schinkel en de toenmalige Kostverlo-
die reden naar beide zijden: het water kan immers aan
worden gezet door het water in de kwartcirkel daarvan-
(Golf van Korinthe) en de Egeïsche Zee (Golf van Egina).
renwetering. Deze dam vormde de scheiding tussen de
beide kanten het hoogst staan.
daan te laten komen. Het verschil in afmeting tussen de
Vermoedelijk al sinds de 7e eeuw v. Chr. werden vracht-
boezems van de Hoogheemraadschappen van Rijnland en
In Middelburg is een gerestaureerde getijdemolen te vin-
deur en de waaier maakte openen en sluiten daarvan mo-
schepen hier eerst uitgeladen. Schip en inhoud werden
Amstelland. De overtoom is in 1809 vervangen door een
den. De combinatie van getijmolen, schut- en spui- en
gelijk tegen hoog water in. Je kunt de werking hiervan bij-
vervolgens op ossenwagens over de landengte getrokken.
schutsluis: de Overtoomse sluis, waarvan de functie later is
keersluis was bij de bouw in 1763 hypermoderne water-
voorbeeld nog zien in de Waaierschutsluis in Gouda (zie
Daarvoor gebruikte men een primitieve spoorlijn. Aan de
overgenomen door de huidige Nieuwe Meersluis.
staatkundige technologie. De getijdemolen had er al een
Motorboot nov. 2015).
www.motorboot.com
februari 2023
3