DE V ER K E N N I NG
S T R E E K VA N V E R R A S S I N G E N
STREEK VAN
VERRAS S Streek van Verrassingen
Naar de aantrekkingskracht die de stad Leiden sinds jaar en dag op toeristen heeft, hebben de omliggende gemeenten ook wel oren. Daartoe hebben ze zich verenigd in een collectief, onder de naam Streek van Verrassingen. We mochten er – vanaf de waterkant – aan proeven. TEKST EN BEELD PIM VAN DER MAREL
118
119
DE V ER K E N N I NG
S T R E E K VA N V E R R A S S I N G E N
VOORSCHOTEN
LEIDEN
Met Leiden vormen Katwijk, Leiderdorp, Oegstgeest, Voorschoten en Wassenaar samen de Streek van Verrassingen. We toeren zelf per boot door de regio en laten ons ook verrassen met een op maat gemaakt programma.
KATWIJK
Aan het Rijn-Schiekanaal ligt de plaats Voorschoten. Komend van Den Haag hebben we hier aan stuurboord de recreatieplas Vlietland en aan bakboord vinden we een bordje dat naar de kleine lokale passantenhaven verwijst. We varen het dorp in om het plaatselijke museum te bezoeken. Topstuk daarvan is fraai zilverwerk van wat van oudsher dé werkgever van het dorp was: de bestekfabriek van Koninklijke van Kempen & Begeer. Nog meer kan de in het museum opgenomen traditionele marktpaal ons bekoren. Zulke marktpalen markeerden vroeger het marktgebied ertussen. De burgemeester stak er 's morgens een houten kruis in, ten teken dat de vrijmarkt was begonnen. Kenmerk van de vrijmarkt was dat kopers en verkopers er ‘vrij’ konden handelen; als zij eerder foute dingen hadden gedaan konden ze daar niet voor worden aangehouden door de politie. Op zo'n markt moest je natuurlijk wel opletten met wie je zaken deed… Als we weer in de boot zijn gestapt, steken we even later het recreatiegebied Vlietland over. Begin van het jaar hebben we de indrukwekkende fauna van de plas bewonderd (Nautique 01/2021). Een vaste brug van 1,40 meter in de A4 brengt ons op een wetering die naar de Oude Rijn voert.
Ondanks de grote haringvloot had Katwijk nooit een zeehaven
Van de Zijl gaan we via de Grote Sloot van de Kaag en via de Leede naar het Oegstgeesterkanaal. We vinden het welbekende Corpus daar echter te ver lopen vanaf een eventuele ligplaats. Het ligt naast de A44 en is vanaf daar gemakkelijker bereikbaar dan per boot. Het Oegstgeesterkanaal mondt in Katwijk uit in het Uitwateringskanaal. Bij de monding daarvan zijn een buitensluis en een binnensluis aangelegd. Bij de binnensluis ligt het Koning Willem-Alexandergemaal waarmee overtollig water kan worden geloosd in zee. Dit spuien gebeurt via de spuisluizen in de buitensluis, wat een flinke stroming veroorzaakt. Het wordt aangegeven met een oranje zwaailicht en verstandige watersporters blijven er dan uit de buurt. Het gemaal is een lelijk ogend gebouw uit 1954; we schieten er een paar foto's van en gaan bakboord uit het Prins Hendrikkanaal op. Dit is een heel kort kanaal dat uitmondt in de Zwaaikom, een binnenhaventje dat tegenwoordig is ingericht als sloepenhaven. Het is een daghaven, uitsluitend bedoeld om tijdelijk aan te leggen. Voor overnachtingen ben je aangewezen op de nabijgelegen jachthaven. Hoewel Katwijk overbekend is als vissersplaats, heeft het nooit een eigen zeehaven gehad – en dat voor het dorp dat ooit over de grootste haringvloot van Nederland beschikte! De Katwijkse vissersvloot – gemarkeerd met KW – heeft na de Tweede Wereldoorlog altijd in IJmuiden gelegen. Ondanks dat de terrassen bij de sloepenhaven er gezellig uitzien, besluiten we te lunchen op het strand. Dat blijkt gemakkelijk in vijf minuten bereikbaar. We hebben daar ook achteraf geen spijt van, de zee geeft onze vaartocht een net iets andere dimensie.
LEIDERDORP Onderdeel van deze Meerburgerwetering is het Papemeer. Hoewel het maar een heel miniem plasje is, de historie is des te groter. Het is vanaf hier dat de geuzen begin oktober 1574 de Spanjaarden op de Lammenschans onder vuur nemen. Voor Leidenaren is het daaruit resulterende Leidens Ontzet tot op de dag van vandaag een geliefd excuus voor grote festiviteiten op 3 oktober. Op de Oude Rijn vinden we na een paar honderd meter in oostelijke richting aan bakboord de Does. We varen daar langs de rand van Leiderdorp. Deze Does is rond de 12de eeuw gegraven voor een betere waterafvoer. Met een paar soortgelijke wateren vormde het de opmaat naar het ontstaan van het eerste waterschap van Nederland (Rijnland). Op de Does passeer je weldra de Doeshaven, de imposante, goed geoutilleerde jachthaven van Leiderdorp. Verderop varen we via de Dwarswatering – opnieuw langs de rand van Leiderdorp – naar de Zijl.
120
121
S T R E E K VA N V E R R A S S I N G E N
DE V ER K E N N I NG
OUDE VEST We draaien even later de Oude Vest op, waar we de bekende Marekerk, de Leidse Schouwburg en Museum de Lakenhal passeren. Op de gevel van een gebouw prijkt de tekst ‘J.Scheltema-Janszn’. Leiden is groot geworden door de textielindustrie en ook deze voormalige wolfabriek is daar een vertegenwoordiger van. De gevel is prachtig bewaard gebleven en als zodanig van historisch en industrieel archeologisch belang. Het doet je realiseren dat het van oudsher helemaal niet zo charmant was, zo'n grachtengordel. Die waren immers vooral van belang als riolering. Dat ze ook mogelijkheden boden voor transport en waterbeheer was van oorsprong maar een bijkomstig voordeel. Aan het eind van de Oude Vest varen we zo ver mogelijk naar stuurboord om goed zicht te hebben op het hoekpand naar de Nieuwe Beestenmarkt. Bij de stadsuitbreiding in het begin van de Gouden Eeuw is hier een gevelsteen aangebracht. Het beeld stelt het Bijbelverhaal over de ‘verspieders in het beloofde land’ voor. Het onderschrift “int lant van beloften – in de nieuwe stad” is nog fantastisch te lezen. Vermoedelijk was het in de 17de eeuw ook niet onhandig de bevolking enige welvaartstoename in het vooruitzicht te stellen.
LEIDEN We verlaten Katwijk en varen via de Rijn terug naar Leiden. We hebben afgesproken met een gids, die we ophalen bij de Zijlpoort, een van de twee overgebleven stadspoorten, daterend uit 1667. We hebben daar in de eerste plaats afgesproken omdat de poort iconisch is voor het historische stadsbeeld en in de tweede plaats omdat deze plek is voorzien van brede aanlegsteigers. De gids, Ineke, is vrijwilliger van het Gilde Leiden dat de stadswandelingen verzorgt. Ze vindt het merkbaar leuk om het ook eens per boot te doen en stapt monter aan boord. We hebben haar vooraf gevraagd een paar minder geijkte Leidse specials te belichten. De bekende monumenten van de stad liggen ons nog tamelijk vers in het geheugen (Nautique 06/2018).
De Zijlpoort heeft brede aanlegsteigers BOOMSLUITERSHUISJE Als eerste wijst Ineke ons op het boomsluitershuisje. Het ligt pal naast de Zijlpoort en oogt heel onopvallend. Al in 1597 had Leiden een zogenoemde boomsluiter in dienst, die als taak had het vaarwater dat naar de haven voerde 's avonds af te sluiten voor de scheepvaart. Pas de volgende morgen deed hij het weer open. Voor de afsluiting werd een drijvende boomstam gebruikt die met kettingen kon worden bewogen. Het domein van de boomsluiter fungeerde na de bouw van de Zijlpoort als poortwachtershuisje. We maken een foto van het gebouwtje, dat overwoekerd wordt door boomgroei.
122
STREEK VAN VERRASSINGEN Er is een leuke website opgetuigd waarop de streek vanuit een groot aantal gezichtspunten toegankelijk is gemaakt. Dat is goed gedaan, want er is nauwelijks een invalshoek denkbaar waarin niet is voorzien. Het geheel wordt gecompleteerd met een serieus inspiratiemagazine en een interactieve kaart. Die werkt uitstekend, maar behoeft nog wel enige aanvulling met bezienswaardigheden buiten Leiden. Het totaal oogt niettemin heel professioneel en wordt ondersteund door Leiden marketing, die ook de 'streek' voor haar rekening neemt. www.streekvanverrassingen.nl
123
S T R E E K VA N V E R R A S S I N G E N
DE V ER K E N N I NG
HORTUS BOTANICUS Nadat de gids is uitgestapt vertrekken we naar de Hortus Botanicus. Bijzonder is dat de tuin besloten heeft de tot nu toe niet toegankelijke Sterrewachtsteiger open te stellen. Nog leuker is dat wij zijn uitgenodigd daar als eerste gebruik van te maken. Je mag er vanaf nu aanleggen – met reservering – voor een bezoek aan de tuin of – zonder reservering – om even iets te halen bij de kiosk in het Talcott-huisje. Sinds dit jaar is bij deze steiger ook de tweede ingang van de Hortus gevestigd. De botanische tuin bestaat nu 431 jaar, waarmee het de oudste botanische tuin van Nederland is. Bij het allereerste rondje stel je al vast dat het zo'n tuin is die je 20 keer kunt bezoeken en elke keer iets nieuws zult zien. We dwalen door de tuin en door de kassen en laten onze camera overuren maken, soms niet gehinderd door enige kennis over het onderwerp. Voor een fraaie plaat is materiedeskundigheid gelukkig niet vereist!
GLUURLUIKJE We varen door naar het Galgewater, dat zijn naam dankt aan de galgen die hier vroeger opgesteld stonden. Om het volk te disciplineren toonde men er (onderdelen van) terechtgestelden. Wij komen om een blik te werpen op de schitterende gevel van de stadstimmerwerf en het gebouw ernaast, waar het kantoor was gevestigd. Door een speciaal daarvoor gecreëerd spionnetje kon je van daaruit zien wie of wat de poort binnenkwam of uitging. Het ziet er nogal speciaal uit. We grinniken erom; gluurluikjes zijn blijkbaar van alle tijden.
Als we er voldoende foto's van hebben geschoten, schepen we ons weer in om naar restaurant Allemansgeest in Voorschoten te varen, voor een waardig slot van de streektrip.
Op het Galgewater stelde men terechtgestelden ten toon PILGRIM FATHERS Als laatste bijzonderheid wil Ineke het nog graag even hebben over de Pilgrim Fathers. Dit waren Engelse calvinisten die om geloofsredenen in Leiden waren neergestreken. Na ruim een tiental jaren besloten ze te emigreren. Daartoe gingen ze vanuit Leiden via Delfshaven naar de VS, waar ze inmiddels beschouwd worden als niet minder dan de founding fathers van de natie. Aan de Vliet, een korte gracht tussen de Witte Singel en het Rapenburg, markeert een beeldje de vertrekplaats naar Delfshaven. Het figuurtje staat op een gedeelde voet, die de onzekere stap van de Pilgrim Fathers naar hun nieuwe wereld symboliseert. Als je in de regio een verdwaalde Amerikaan tegen het lijf loopt, stuur hem dan hierheen; eeuwige dankbaarheid zal vermoedelijk je deel zijn!
124
ALLEMANSGEEST Aan de Vliet ligt Allemansgeest, een eeuwenoude boerderij met een royale steiger om aan af te meren. Al meer dan 100 jaar is het een horeca-etablissement. De chef en de sous-chef hebben sinds enige tijd stuivertje gewisseld en een nieuwe jonge manager zwaait er sindsdien de scepter. Gezamenlijk proberen ze het traditioneel sterke restaurant een jeugdige touch te geven zonder de bestaande ambiance tekort te doen. Wij vinden dat ze daarin slagen! www.allemansgeest.nl
125