124Â
125Â
VA A R V E R L E D E N
VA A R V E R L E D E N Tekst Pim van der Marel Fotografie iStock
Als we in de watersport naar analogie van de politiek een linker- en rechtervleugel willen onderscheiden, hebben we bij de vlagetiquette kans van slagen. De watersporters die vlagetiquette maar snobistisch vinden zien we dan als de linkerzijde. En als de rechterzijde typeren we dan de verklaarde rechtzinnigen die een overtreding ervan niet kunnen uitstaan. En zoals altijd zit daartussen een grote groep die zich er niet erg druk om kan maken.
126
127
VA A R V E R L E D E N
VA A R V E R L E D E N
is de oudste van de drie in 1882 opgeheven. De leden van de beide andere verenigingen hebben het recht een verfraaide Nederlandse vlag te voeren. De toevoeging aan de vlag van de KNZ&RV is een kroon boven een gestileerde ‘W’. En bij De Maas is dat een steenrood kruis met een kroon in het midden daarvan.
Geen plicht Voor de antiautoritaire samenleving waarnaar ons land zich heeft ontwikkeld, ligt gedetailleerde regelgeving per definitie niet erg gemakkelijk. Gelukkig zijn de regels in dit geval niet verplicht, hoewel de puriteinen mij deze stelling misschien niet in dank zullen afnemen. Er bestaat echter niet zoiets als een vlagwetgeving voor schepen. Het voeren van de natievlag is een recht, geen plicht. De leukste typering van wat we maar even links en rechts zullen blijven noemen stond jaren geleden in het dagblad Trouw. Daarin werden de brullende waterscooters (‘ik heb een toet-toettoeter op mijn waterscooter’) op ultralinks gepositioneerd. En op ultrarechts ‘de zeil-taliban die elke klinknagel in hun gerestaureerde klassieke scheepje koesteren en de vlagetiquette nauwlettend naleven’. Wat er ook van zij, voor wie zich eraan wil houden is er een gedetailleerde vlagetiquette. Algemeen De regels hebben betrekking op de plaats waar alle soorten vlaggen op het schip behoren te staan of hangen. En natuurlijk ook met de grootte ervan en het wanneer en de tijdsduur. Er is in de regels een algemeen onderscheid in de soorten vlaggen : er zijn rechthoekige vlaggen, gebekte vlaggen en wimpels. Een vlag heeft volgens de etiquette alleen betekenis als hij goed gevoerd wordt.
De algemene regels zijn als volgt : een vlag moet schoon zijn, mag niet gerafeld zijn, moet vrij van het schip hangen en mag niet in het water hangen.
A
B
C
De getailleerde regels voor de grootte van de vlaggen zijn grofweg wel in één regel samen te vatten : die grootte moet in een redelijke proportie staan tot de grootte van het schip. Van belang is dan verder nog dat ‘overdag’ in vlagtermen staat voor : vanaf 08u00 (‘s zondags 09u00) tot zonsondergang, maar niet later dan 21u00 (zomertijd 22u00). Hoewel reclamevlaggen uit den boze zijn, kan daar bij uitzonderlijke omstandigheden – stel dat je gesponsord wordt! – van worden afgeweken. En tenslotte ook maar meteen de in zeevaartkringen gehanteerde uitdrukking – excusez les mots ! – ‘voor de hoeren vlaggen’. Zo noemt men het daar als je de vlag de hele nacht laat hangen, althans deze na zonsondergang niet binnenhaalt. Yachtclubs In de definitie van etiquette heeft de Van Dale het al over deftige kringen en vooral het Hof. Een 15 pagina’s tellende handleiding over ‘vlaggen, vlagvoering en vlag-etiquette’ wordt gehanteerd door de Koninklijke Nederlandsche Zeil- en Roeivereeniging. Maar daarvan is prinses Beatrix dan ook de beschermvrouwe en zijn Koning Willem-Alexander en Koningin Maxima ereleden. De vereniging dateert uit het midden van de 19e eeuw (1847). Uit diezelfde tijd dateren de Koninklijke Nederlandsche Yachtclub (1846) en de Koninklijke Roei- en Zeilvereniging De Maas (1851). Ondanks door Prins Hendrik geïnitieerde fusiepogingen
A Rechthoekige vlag B Gebekte vlag C Wimpel
Foto: Rijksvoorlichtingsdienst
Oorsprong Niet zelden is vlagetiquette een stokpaardje voor iemand van de oudere generatie die zich stoort aan de vlagvoering van anderen. Een rondje internet laat daar volop voorbeelden van zien. Volgens de Van Dale is etiquette ‘het geheel van door overlevering geregelde vormen m.b.t. de omgang in meer deftige kringen en vooral aan het Hof ’. De oorsprong ervan in de watersport heeft twee kanten. In de eerste plaats is veel van de vlagetiquette inderdaad afkomstig uit de overlevering van oude marine tradities en van de grote zeevaart. Daarnaast ligt er – misschien wat pijnlijk - ook gewoon ouderwetse Hollandse zuinigheid aan ten grondslag. Vlaggendoek was prijzig en met een goede vlagbehandeling ging zo’n vlag nu eenmaal langer mee.
Staatsvlag Voordat we deze – al of niet verfraaid - op de achtersteven laten wapperen is het interessant om je af te vragen waar onze nationale driekleur eigenlijk vandaan komt. Volgens de overlevering was er namelijk al een rood-wit-blauwe vlag – toen nog onofficieel - vòòr de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje. Het zijn de geuzen geweest die het rood van de toenmalige volksvlag hebben vervangen door oranje. Dat had alles te maken met de hoop die zij hadden gevestigd op Willem van Oranje. Het oranje-blanje-bleu van de zogenoemde Prinsenvlag heeft het uitgehouden tot 1652. Daarna werd het oranje weer rood en werd een voorloper van de huidige vlag de staatsvlag.
128 VA A R V E R L E D E N
Ludieke vlaggen Bij zoveel gedetailleerde regelgeving ontstaan natuurlijk – alleen al als balorige reactie - ludieke vlaggen. De Prinsegeus staat niet in relatie tot de eigenaar of schipper. Terwijl de kleine vlag op de voorsteven van een motorboot dat volgens sommige etiquetteregels wel zou moeten. Je vindt er dan ook soms nog wel een provinciale, stedelijke of persoonlijke herkomstvlag. Maar als je erop gaat letten zie je daar de gekste vlaggetjes. Tot en met het vaantje van de lokale hovenier. In principe betekent een gehesen eigenaarsvlag dat de eigenaar aan boord is en bereid is om ongevraagd bezoek te ontvangen. Om die reden wordt deze vlag in sommige kringen ook wel de bezoekersvlag of drankvlag genoemd. Er zijn daarvoor in de handel tegenwoordig vlaggen verkrijgbaar met een wijnglas of een borrelglas. In de etiquetteregels zul je daar vergeefs naar zoeken. En er is tegenwoordig ook een groene vlag. Deze zogenoemde ‘bridgevlag’ zou een uitnodiging zijn een kaartje te komen leggen. Als de eigenaar geen bezoek wenst, kan hij een effen blauw vlaggetje hijsen. Het wachten is natuurlijk op ook een ludiekere uiting daarvan. We hebben al een keer een vlag met een grommende hond gezien .
KNZ&RV Wie zich gaat wagen aan regels voor vlag-etiquette en niet op de hoogte is van de begrippen want en zaling, zou zich daar beter eerst even in kunnen verdiepen. En kijk dan ook even na wat voor soorten
Seinvlaggen Het systeem van seinvlaggen is in de 19e eeuw ontwikkeld en is internationaal geaccepteerd. Het omvat de letters van het alfabet, de cijfers 0 t/m 9, 3 vervangingsvlaggen en code/antwoordvlag. De vervangingsvlaggen dienden om een letter of cijfer te herhalen. Door de radiocommunicatie is het systeem allang folklore geworden. Nog wel gebruikelijk is de vlag voor de A, waarmee je te kennen geeft dat je een duiker onder water hebt. Waar seinvlaggen nog veelvuldig voor worden gebruikt is voor het zogenoemde pavoiseren. Dat is het versieren van het schip met vlaggen bij een belangrijke feestelijke gelegenheid. De vlaggen lopen dan van de voorsteven over de (mast)top naar de achtersteven. De seinvlaggen en – wimpels worden in een zodanige volgorde opgehangen dat de kleuren van voren over de top naar achteren achtereenvolgens rood, wit en blauw zijn. Traditioneel is alleen een stilliggend schip gepavoiseerd.
tuigage je ook alweer op oude zeilschepen had. Daarmee gewapend zou je de royaal bemeten instructie ‘vlaggen, vlagvoering en vlag-etiquette’ van de KNZ&RV kunnen downloaden van www.knzrv.nl/bestanden/
vlagetiquete-nw-leden-info.pdf. Die gaat soms wel wat ver : zo worden nylon of
Prinsegeus. De Marine voert hem als dubbele. Volgens de overlevering dateert de geus uit de tijd van Maarten Harpertszoon Tromp.
dacron vlaggen daarin een ‘voor een vlag onwaardige uitmonstering’ genoemd. Op de website van de Nederlandse Vereniging voor Kustzeilers staat een iets gemakkelijker te behappen versie van
Het rood wit blauw dat we op veel voorstevens zien wappern.
veelal dezelfde regels : www.kustzeilers.nl/
cms/hoofdstuk-2-gedragsregelsvlagvoering-douane-documenten1#Vlagvoering. De beide genoemde versies van de regels zijn zo uitgebreid dat
Overige vlaggen Behalve de staatsvlag worden in de etiquette-regels onder meer de clubvlag, eigenaarsvlag, beleefdheidsvlag en de geus onderscheiden. De club- of verenigingsvlag en de eigenaarsvlag spreken voor zich. De beleefdheidsvlag is de vlag van het land waar je te gast bent. En soms is het de vlag van de nationaliteit van je gast aan boord. De geus is het bekende kleine vlaggetje met stervormig acht segmenten in rood, wit en blauw. Dat noem je de enkele
De etiquetteregels geven aan hoe en waar al die vlaggen gevoerd moeten worden. En dat dan weer onderscheiden naar bijvoorbeeld ronde- en platbodemjachten, scherpe zeegaande jachten, jachten met meer dan 1 mast en motorjachten. En dan hebben we het nog niet over de verschillende tuigages gehad. En de verschillende vlaggenstokken. En de verschillen tussen varend en voor anker liggend. We vonden zelfs geregeld dat een catamaran de staatsvlag voert op het hek van de stuurboorddrijver en een trimaran op de middelste.
ze bijvoorbeeld ook het salueren naar andere schepen behandelen. Bij de KNZ&RV vindt men dat een voorbeeldfunctie op dit gebied hun vereniging traditioneel gezien niet zou misstaan. De kustzeilers motiveren hun traditionele insteek vanuit het belang dat (zij eraan hechten dat) nautische tradities en vaaretiquette worden gehandhaafd.