Zakenvisie Editie nr. 66 by Van der Let & Partners

No. 66, december 2014

Ondernemersmagazine van de Commerciële Club Zuid Friesland

CCZF

NetworKing inspireert CCZF-leden

Twee nieuwe

FRIESE FONDSEN

stimuleren duurzame energie

Electrisch rijden: Interessant voor uw onderneming?

Energie Academy

versnelt groei van start-ups en MKB

Douwe Faber van het Leeuwarder duurzame energie-adviesbureau Ekwadraat: Commerciële Club Zuid-Friesland verbinden, inspireren en ondernemen

Losse nummers € 3,95

Duurzame energie? Friese politiek moet meer lef tonen!

samen werken. samen werken.

samen werken en samen vooruit In de nieuwe gemeente De Friese Meren houden we samen werken en samen vooruit

er met elkaar de vaart in.

Ondernemers hebben in deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat

In dekan. nieuwe De Friese Meren er met Want elkaardoor de krachten vaart in. maar Moetgemeente de koers verlegd worden? Dan houden doen we we dat samen. Ondernemers hebben deze mooie gemeente alle ruimte en helpen elkaar waar dat te bundelen, komen weinverder. Meer weten? www.defriesemeren.nl maar kan. Moet de koers verlegd worden? Dan doen we dat samen. Want door krachten te bundelen, komen we verder. Meer weten? www.defriesemeren.nl

www.defriesemeren.nl

Een unieke beschrijving van de vaderlandse kookgeschiedenis, boordevol vorstelijke gerechten! Laat u verrassen of verras uw vriend, vriendin, relatie of familie met een kostelijk verhaal over de Nederlandse kookkunst met vorstelijke gerechten van Koning Willem I in de hoofdrol! • luxe uitvoering met harde kaft • full colour • 250 pagina’s • formaat 208 x 288 mm • 300 foto’s en illustraties • 150 authentieke gerechten • receptuur met volledige beschrijving

Voor slechts

€ 29,95 Dit verrassende kook- kijk en leesboek geeft een boeiend overzicht van onze eetcultuur en de geschiedenis van de Nederlandse Kookkunst tot de dag van vandaag. Het rijk geïllustreerde boekwerk begint bij de jaartelling en bereikt een eerste mijlpaal in 1593 als van de geneesheer en hobbykok Carolus Battus uit Dordrecht het eerste in Nederland gedrukte kookboek verschijnt. De ontwikkeling van de Nederlandse keuken door de eeuwen heen wordt in beeld gebracht aan de hand van prachtige eettaferelen van beroemde Hollandse Meesters uit de collecties van het Rijksmuseum, van Googh Museum, Amsterdam Museum en Museum Boymans van Beuningen. Maar ook met zeldzame authentieke menukaarten, nostalgische reclameaffices en tientallen historische foto’s uit de archieven van het ANP evenals smakelijke anecdotes en bijzondere interviews.

BESTEL NU!

Ga naar www.vorstelijktafelen.nl/of bel 0513 - 68 33 14 (ma. t/m vr. van 09.00 tot 16.30 uur)

Presentatie boek Paleis ‘t Loo

Colofon

ZakenVisie is het officiële clubblad van de Commerciële Club Zuid Friesland en is een uitgave van Van der Let & Partners Identity. Uitgave/vormgeving Van der Let & Partners Identity Herenwal 137, Postbus 496 8440 AL Heerenveen Tel.: 0513 - 654 445 Fax: 0513 - 654 761 E-mail: mail@vdlp.nl Internet: www.vdlp.nl Advertentieverkoop Tel.: 0513 - 654 445 Redactie A. Rombout, M. van der Leest, S. van der Let E-mail: mail@zakenvisie.nl

No. 66

december 2014

Happy Hour, voor elk wat wils

Met medewerking van J. van Zanden, M. van der Leest, G. Schaaij, P. de Waal, M. Hartman, D. Faber, M. Alberda, J.W. Rösingh, R. Roeffel, B. de Boer en Mr. S. Elzinga Eindredactie S. van der Let Fotografie Van der Let & Partners Identity, Cor Pot, Fotopersbureau FPH e.a. Druk Drukkerij Van der Eems Heerenveen Verspreiding Sandd Dagelijks bestuur CCZF Voorzitter J. van Zanden Penningmeester H. de Jager Secretaris A. Alkema

Elektrisch rijden: interessant voor uw onderneming?

Algemeen bestuur CCZF G. Hofstee F. Tuinstra E. Selderijk Ereleden CCZF M. Rem A. Brink J. de Vries J. Boeijenga Op de inhoud van dit magazine rust copyright. Niets mag op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De uitgever is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de columns. ZakenVisie is het leden- en informatiemagazine van de Commerciële Club Zuid Friesland. Het magazine verschijnt 4x per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren en wordt verspreid onder alle leden van de CCZF. Daarnaast komt het CCZF magazine via controlled circulation terecht bij alle bedrijven met meer dan 7 werknemers in de zuidelijke helft van Friesland en alle bedrijven met meer dan 10 werknemers in de noordelijke helft van Friesland. Het CCZF magazine wordt tevens toegezonden aan overheidsinstanties en diverse openbare instellingen.

Duurzame energie? Friese politiek moet meer lef tonen!

Deze editie

Van de redactie

Duurzame energie nu serious business

een uitgave van

Commerciële Club Zuid-Friesland verbinden, inspireren en ondernemen

r breken interessante tijden aan voor Friese ondernemers die iets willen met duurzame energie. Flinke kostenbesparingen, hoge rendementen en een bovengemiddelde groei van fte’s: ZakenVisie belicht wat u te wachten staat. Sinds kort telt Fryslân twee fondsen die duurzame energieprojecten aanjagen. Friesland Zon bevat €2,6 miljoen voor zonne-energie; de pot van het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) is gevuld met liefst €90 miljoen. Deze staat open voor alle vormen van duurzame energie, hoewel directielid Jan Willem Rösingh windenergieprojecten vooralsnog weinig kans geeft. ‘Eerst de provinciale discussie afwachten’, zegt hij in deze ZakenVisie. Friese bedrijven kunnen ook flink profiteren van de kennis van de Energy Academy in Groningen. ‘Ondernemers die onze programma’s volgen groeien sneller’, beweert de Dokkumer Maurits Alberda van het instituut. ‘Binnen een jaar tot gemiddeld tien fte’.

Van de voorzitter

Happy Hour, voor elk wat wils Commerciële Club Zuid Friesland

NetworKing inspireert CCZF-leden Commerciële Club Zuid Friesland

10 Energie: Elektrisch rijden: interessant voor uw onderneming?

14 Energie: Duurzame energie? Friese politiek moet meer lef tonen!

18 Energie: Energy Academy versnelt groei van start-ups en MKB

24 Energie:

Ondertussen wil Friese energiegoeroe Bouwe de Boer in 2018 honderd bedrijven energieneutraal maken. ‘Dat gaat zeker lukken’, verwacht hij. ‘Sterker, ik denk dat het er veel meer zullen zijn. Maar zet dat maar niet in deze ZakenVisie.’ Douwe Faber van duurzaam energieadviesbureau Ekwadraat vindt dat Friese politici zich te veel laten beïnvloeden door de felle tegenstanders van windenergie. Doorpakken, is zijn advies. Anders komt de Friese doelstelling van 16 procent duurzame energie in 2020 in gevaar. Het Rijk weet alles van onhaalbare duurzame doelstellingen. Het plan voor 20 procent elektrische auto’s in 2020 is vervangen voor een realistisch streven: 200.000 elektrische auto’s in 2020. De Bovag en de Doet, branchevereniging van elektrisch rijden, vertellen in deze ZakenVisie over de mogelijkheden en onmogelijkheden voor bedrijven. Kortom, volop business, serious business, sustainable business voor Friese bedrijven. De redactie

Twee nieuwe Friese fondsen stimuleren duurzame energie

26 Energie: 100 Energieneutrale bedrijven in 2018

29 Autonieuws 31 De waarde van algemene voorwaarden Mr. Sjaerd Elzinga

32 Gadgets 35 Niet beleggende journalisten wrijven zout in wonden... Geert Schaaij

36 Zakennieuws 38 Culturele tips 40 Vooraankondigingen / Nieuwe leden CCZF

Energy Academy versnelt groei van startups en MKB

Onder de naam Raadsma ToegangsBeheer (RTB) biedt Raadsma alle mogelijke deurtechnieken en elektronische toepassingen. RTB maakt het mogelijk de toegangsrechten van personen vooraf en op afstand te regelen ten behoeve van veiligheid, beveiliging en comfort. In onze moderne RTB showroom in Leeuwarden ontvangen onze adviseurs u graag om u te laten zien wat er allemaal mogelijk is.

KENNIS IS KUNNEN

Dokkum . Heerenveen . Leeuwarden . Groningen . t. (0519) 29 23 25 . www.raadsma.nl

Van de voorzitter

Beste Leden, D

e herfst stapt lekker door de tijd en tot nu toe hebben we geen grote klimatologische en economische stormen gehad. Hopelijk wandelen we zo lekker de winter in. Vorig jaar hebben we geen winter gehad, maar wat mij betreft dit jaar wel. Gelukkig bepaal ik dat niet. Het jaar 2014 duurt nog een paar weken en dan kunnen we weer terugblikken. Het is nog even maar we kunnen wel stellen dat het een heftig jaar was qua nieuwsfeiten. Positief waren de winterspelen in Sotsji, de plaatsing van het vrouwenvoetbal voor de WK in 2015 in Canada en de prachtige zomer, maar negatief was de ramp met de MH17, de oorlog in de Gaza en zo kunnen we nog wel even door gaan met de positieve en negatieve feiten over 2014. Dat laat ik graag over aan de media. Onze CCZF is haar nieuwe verenigingsjaar, dat in september startte, voortvarend begonnen. Na eerst de ledendag in september, hadden we onze happy hour in oktober in het Abe Lenstra stadion met een goede opkomst en een boeiend programma. November stond in het teken van de gezamenlijke lezing door Willem Vermeend met de andere commerciële clubs in Fryslân. Op 20 november was onze lunchbijeenkomst met de netwerk King Charles Ruffolo. De aanwezige leden en introducés hebben genoten en volop ideeën opgedaan hoe te netwerken. Als ondernemer en beleidsbepaler kun je daar zeker je voordeel mee doen en zijn credo was: “Niets is onmogelijk!” Voor 2015 hebben we vele ideeën die we uitwerken om onze leden veel te kunnen bieden. Wat anders is, is dat we een aantal van onze leden betrekken bij de programmering. Dit geeft nieuwe impulsen en uitdagingen en dit belooft zeker boeiend te worden. Economisch schat ik in dat 2014 een voorzichtig herstellend jaar wordt. Je merkt dat bedrijven meer investeren, er meer huizen verkocht worden en wellicht wel het belangrijkste, de “mindsetting” positiever gesteld is. Het zou mooi zijn dat deze ontwikkeling zich doorzet in 2015, opdat het voor ieder beter wordt. Ook hoop ik dat er volop wordt geïnvesteerd in innovatie en duurzaamheid. Het lijken zo langzamerhand turbo begrippen te zijn/worden, maar ik ben er van overtuigd dat wij als Nederland daarin onderscheidend zijn en moeten blijven. Wat mij wel zorgen baart is de bekostiging van ons onderwijssysteem. Door de nieuwe systemen van financiering bestaat het risico dat minder jongeren in de gelegenheid zijn om te studeren of dat op te bouwen studieschuld hen weerhoudt. Als maatschappij krijgen we dit helaas weer terug door afkalving van onze kenniseconomie. Wellicht valt het mee. Aan de vooravonden van vele gezellige familie/gezinsavonden in december hoop ik dat je mag genieten van deze momenten. Voor het jaar 2015 wenst het bestuur van de CCZF jou en allen die je lief zijn een super 2015 toe waarin gezondheid en goed gevoel voorop staan. Veel plezier met het lezen van dit blad en we zien je graag op één van onze bijeenkomsten.

Jan van Zanden Voorzitter

december 2014

Commerciële Club Zuid Friesland

Dinsdag 22 oktober

Happy Hour, voor elk wat wils

et Happy Hour van de CCZF had voor elk wat wils: Informatie over lek-

kere koffie bij De Koffieplantage, de voordelen van een lidmaatschap bij VNO-NCW, aangenaam netwerken en lekker tafelen.

Het programma was in ieder geval goed voor een volle zaal. Menig CCZF-lid had een introducé meegenomen en sommige leden kwamen zelfs enthousiast met twee potentiële kandidaten binnenwandelen. Ineke de Ridder zette voor de CCZFleden de voordelen van een lidmaatschap bij VNO-NCW op een rij. VNO-

NCW Noord is de grootste ondernemersorganisatie van Noord-Nederland. In totaal zijn 12.000 bedrijven aangesloten. VNO-NCW biedt toegang tot een breed netwerk van werkgevers in Noord-Nederland, variërend van multinationals tot MKB-bedrijven. Jaarlijks worden tientallen bijzondere bijeenkomsten en bedrijfsexcursies georganiseerd. Echtgenoot Robert de Ridder enthousiasmeerde zijn toehoorders voor een bezoekje aan zijn winkel aan de Lindegracht in Heerenveen Voor de leden had hij een bijzondere verrassing in petto. Zij krijgen een proefpakket koffie en thee bij bezoek aan de winkel, nadat ze hun visitekaartje hebben ingeleverd. De winkel beschikt over meer dan tien soorten

december 2014

koffie- en espressomelanges en meer dan vijftig soorten thee. Daarnaast zijn er chocoladebonbons, serviezen, accessoires, cadeauartikelen en espressomachines e.d. te koop. Het bestuur had voor deze gelegenheid het netwerken een hoge prioriteit gegeven. Aan de hand van speelkaarten werden de leden en introducés in groepen verdeeld. Per groep werden elevator pitches over ieders leven gehouden. Er werden tal van nieuwe contacten gelegd, ook vonden er diverse kruisbestuivingen plaats, werden visitekaartjes uitgewisseld en na de bijeenkomst volop contacten gelegd via de social media. De opzet bleek verrassend. Er werden deuren geopend naar 'nieuwe gezichten' en daardoor nieuwe netwerken. n

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s: Cor Pot

december 2014

CommerciĂŤle Club Zuid Friesland

Dinsdag 20 november

NetworKing inspireert CCZF-leden H

et CCZF-bestuur had op 20 november een wel heel bijzondere gast in huis: NetworKing Charles D.A. Ruffolo. Ruffolo is internationaal spreker, trainer, schrijver en uitgever. Hij verraste een vijftigtal CCZF-

leden met een inspirerende netwerktraining in Van der Valk Hotel Wolvega. Centraal stond de vraag: Hoe word je succesvol, maar vooral hoe blijf je dat? Niet wie jij kent telt, maar wie jou kent.

december 2014

Aan de hand van kaarten van zijn netwerkspel plukte hij lukraak mensen uit de zaal die in het kort iets over zichzelf en hun werk mochten vertellen. Met vrolijke kwinkslagen en interessante tips werden het interessante presentaties met prachtige leermomenten. Hoe sterk is je netwerk en hoe kun je dit uitbreiden? Charles Ruffolo legde uit dat succes in zaken steeds meer een menselijk gezicht heeft. Kortom, succes in het zakenleven is sterk afhankelijk van relaties met anderen. Het gaat vooral om de manier waarop je het aanpakt. Ruffolo’s netwerkfilosofie is dat het een systeem is van normen en waarden, gebaseerd op vertrouwen, respect, eerlijkheid, integriteit en zaken met veel enthousiasme realiseren. Dat het een proces van geven en nemen is met personen waar je een directe of indirecte relatie mee hebt. De belangrijkste regel van netwerken is echter teruggeven.

Charles D.A. Ruffolo is geboren en getogen in Amerika maar verruilde zijn woonplaats Pitssburgh, Pensylvania voor Nederland toen hij zijn toekomstige echtgenote Herma ontmoette. Gedurende zijn militaire carrière van 20 jaar was hij werkzaam als sergeantmajoor, nadat hij de opleiding aan de ‘US Army Sergeant Major Academy’ had voltooid. In zijn vrije tijd behaalde hij zijn masterdiploma en verfijnde hij zijn aangeboren talent om mensen met gedeelde interesses bij elkaar te brengen. Dit vormde het startkapitaal voor de oprichting van The NetworKing B.V. (www.thenetworking.com) Rufollo is een boeiende spreker. Meer dan 150 keer per jaar wordt hij wereldwijd uitgenodigd. Zijn The NetworKing concept heeft inmiddels licenties in China, Turkije, Portugal, Spanje, België, de Verenigde Staten en Nederland. Charles Ruffolo is ook de

man die President Clinton en Sir Richard Branson naar Nederland heeft gehaald en onlangs het contact tot stand bracht tussen de minister-president van Aruba en Al Gore in het kader van ‘Green Aruba’. Hij schreef het boek ‘Netwerk Je Weg Naar Succes’ en hij is de bedenker van het kaartspel ‘Ruffle Shuffle’. Zijn podiumgasten in Wolvega kregen tot hun verrassing een van zijn netwerkboeken, waarmee zij hun voordeel kunnen doen. De bijeenkomst leverde de CCZF een achttal potentiële leden op. Na afloop van de netwerktraining stond er een uitgebreid lunchbuffet klaar voor de leden en hun introducés. NetworKing Ruffolo moest de lekkernijen laten staan, want hij moest enkele uren later spreken op een volgende netwerkbijeenkomst, in het zuiden van het land. n Foto’s: Cor Pot

december 2014

Energie

Elektrisch rijden: interessant voor uw onderneming? I

n 2020 moeten er van het Rijk 200.000 elektrische auto’s op de Nederlandse wegen rijden. Is dat realistisch? En wanneer wordt elektrisch rijden interessant voor uw onderneming?

Aanvankelijk stelde het Rijk als doelstelling 20 procent elektrische auto’s in 2020. Sommige milieuclubs droomden van 1 miljoen exemplaren, herinnert Paul de Waal, woordvoerder van de Bovag. ‘Volstrekt onhaalbaar’, zegt hij. ‘Wij hebben daar nooit in geloofd. 200.000 in 2020 is wel realistisch. Met de huidige fiscale maatregelen, kan dat aantal worden gehaald. Het zou wat ons betreft een doorslaand succes zijn. Als Bovag geloven wij in elektrisch rijden. Wij hebben ons daaraan gecommitteerd in het SER Energieakkoord. Elektrisch rijden is ‘here to stay’. Maar op termijn moet het wel op eigen benen staan, dus zonder fiscale voordelen. Dan moet het concurrerend zijn.’

Twee bottlenecks Ook Michiel Hartman van Doet, branchevereniging voor elektrisch rijden, denkt dat de doelstelling haalbaar is.

‘Belangrijk is dat het fiscale beleid consistent wordt doorgezet. Daar lijkt het nu op. Volledig elektrische auto’s blijven op 4 procent bijtelling. De plugins gaan van 7 naar 15 procent. Het verschil in bijtelling moet minimaal 10 procent zijn. Full electric wordt dus relatief interessanter. Hybride rijders concurreren sterker met zuinige diesels met 21 procent bijtelling. Er zal dus nog wel wat moeten gebeuren.’ Volgens De Waal is de hoge aanschafprijs van elektrische auto’s voor velen een belemmering. Hij hoopt daarnaast op een doorbraak in de accutechnologie, die de actieradius aanmerkelijk kan verhogen. ‘Dat zijn de twee bottlenecks. Er wordt volop onderzoek gedaan naar accu’s met een grotere capaciteit. Als die doorbraak komt, kan massaproductie op gang komen en zal de prijs van elektrische auto’s flink dalen.’

december 2014

Doorbraak forceren De overheid moet die doorbraak forceren, vindt Hartman. Op Europees, landelijk, regionaal en lokaal niveau. ‘Wij zijn voorstander van een Europees routeplan, waarbij de maximale CO2uitstoot tot 2050 geleidelijk tot nul wordt gereduceerd. Landelijk kan fiscale stimulering continuïteit bieden, waarbij ook particulieren kunnen profiteren van deze voordelen. Bijvoorbeeld via private lease. Verder zien we graag differentiatie in kilometervergoedingen. Bijvoorbeeld 25 cent per km voor elektrische auto’s en 15 cent voor gewone voertuigen. Regionaal zijn subsidies en sturing op aanbestedingen goede instrumenten. Gemeenten kunnen elektrische voertuigen toestaan op busbanen, zoals in Oslo. Ook gratis parkeren is een mogelijkheid. In een aantal grote steden in de Randstad zijn daarnaast milieuzones, waar alleen schone voer-

tuigen mogen komen. Voor noordelijke steden kan dit ook interessant zijn, zoals Leeuwarden en Groningen.’ Nederland loopt voorop met elektrisch rijden, zegt Hartman. ‘Samen met Noorwegen en Californië. We hebben relatief veel elektrische auto’s: 35.000 hybride, 6000 full electric. Ook beschikken we over een goede, integrale laadinfrastructuur. Binnen Nederland zijn er wel grote verschillen. De vier grote steden lopen voorop, evenals de regio’s Arnhem-Nijmegen, Brabant, Limburg en Friesland. Toch heeft 70 procent van de Nederlandse gemeenten nog altijd geen beleid voor schone mobiliteit. Vooral kleine gemeenten. We zijn bezig deze gemeenten online te ondersteunen middels het nieuw op te zetten Nederlands Kennisplatvorm Laadinfrastructuur (www.nklnederland.nl).’

Online hulp voor bedrijven Hartman is zeer enthousiast over de EV-wijzer. Ook een online tool, ontwikkeld door bedrijven en instellingen, die helpt elektrisch rijden bij bedrijven te implementeren. De EV-wijzer, te vinden op de website van Natuur en Milieu, geeft antwoorden op verschillende vragen. Bijvoorbeeld voor welke werknemers elektrisch rijden geschikt is. Welke laadfaciliteit nodig is. Welke afspraken gemaakt kunnen worden over brandstofverbruik en monitoring. En hoe werknemers gestimuleerd worden om zoveel mogelijk elektrisch te rijden. Prima, zegt De Waal. ‘Maar elektrisch rijden is zeker niet voor iedere werknemer geschikt. Het moet bij je persoonlijk gebruik en rijgedrag passen. De fiscale voordelen zijn voor veel mensen en bedrijven heel verleidelijk,

Paul de Waal

TOP10 ELEKTRISCHE AUTO’S Volgens de ANWB en Natuur en Milieu, oktober 2014. Naar gemiddeld normverbruik, het aantal kWh’s dat per 100 kilometer wordt verbruikt.

Merk | Model

CO2 uitstoot (gram/km)

Gemiddeld normverbruik (kWh/100 km) (1)

Actieradius (2)

Consumentenprijs (vanafprijs)

Volkswagen E-Up! 69 kW

11,7

160 km

25.520

Volkswagen E-Golf 85 kW

12,7

190 km

35.490

BMW i3 125 kW

12,9

190 km

35.500

Renault Zoë 65 kW

13,6

210 km

20.990*

Citroën C-Zero 47 kW

13,9

150 km

29.990

Mitsubishi i-Miev 47 kW

13,9

150 km

19.990

Peugeot iOn 47 kW

13,9

150 km

24.785

Kia Soul EV 81 kW

14,7

212 km

32.995

Smart Fortwo 55 kW

15,1

145 km

19.350

Nissan NV 200 Evalia 80 kW

16,5

170 km

30.982

* De accu is hier nog niet in de prijs inbegrepen, deze moet gehuurd worden. Dat kan voor een bedrag rond de c80,-, afhankelijk van het gebruik. Er zijn op moment van verschijnen van deze Top10 nog vier andere volledige elektrische personenauto’s op de markt: de Ford Focus, Nissan Leaf, Renault Kangoo Z.E. en Tesla Model S. Deze auto’s hebben een hoger normverbruik dan de auto’s uit de Top10. De zuinigste (laagste verbruik) en vervolgens de goedkoopste 4- of 5-deurs uitvoering van een model is opgenomen. Modellen waarvan de de 2- of 3-deurs zuiniger is of modellen die niet als 4- of 5-deurs leverbaar zijn, worden als 2- of 3-deurs opgenomen. Noten 1. Het gemiddelde normverbruik zoals gemeten tijdens de typegoedkeuring. Dit is ook de officiële fabrieksopgave van het gemiddelde praktijkverbruik. Er is nog geen indicatie van het praktijkverbruik via een door TNO en Travelcard ontwikkelde formule. Afhankelijk van rijstijl en gebruiksomstandigheden kan het werkelijk verbruik afwijken van het hier gehanteerde gemiddelde (te verwachten) praktijkverbruik. 2. Het bereik (actieradius) zoals gemeten tijdens de typegoedkeuring. Dit is ook de officiële fabrieksopgave van de actieradius. 1

december 2014

Profiteer nu nog van het

Fietsplan! Profile Chris Jacobs Geerts Willigenplein 3 | Heerenveen | 0513 62 20 39 www. profilejacobs.nl

Omdat geen bedrijf gelijk is… U kent ons misschien van de verzekeringen voor plezier vaartuigen en klassieke auto’s, maar we doen véél meer. We zijn een onafhankelijk en allround verzekeringskantoor in schade- en levensverzekeringen, pensioenen, ﬁnanciële planning en hypotheken. Voor particulieren én bedrijven. Informeer dus gerust eens naar onze bedrijfsverzekeringen op maat.

Omdat geen bedrijf gelijk is, adviseren wij op maat Breedpad 21, 8442 AA Heerenveen | Postbus 116, 8440 AC Heerenveen T (0513) 61 44 44 | F (0513) 62 37 42 | E info@kuiperverzekeringen.nl | I www.kuiperverzekeringen.nl

Energie

maar besef wel: onderaan de streep kun je duurder uit zijn. Iemand die 60.000 km per jaar rijdt, kan beter geen hybride auto nemen. Je actieradius is beperkt, dus zul je in dit geval voor 80 procent op benzine rijden in een relatief zware auto. Dan kun je beter kiezen voor een zuinige diesel. Wij willen niet iedereen een hybride auto injagen. In de categorie van 21 procent bijtelling, waarvoor wij hard hebben gelobbyd, zitten interessante alternatieven.’ Van belang is ook de toegang tot laadpunten, aldus de EV-wijzer. 70 procent van de Nederlanders kan op eigen terrein een oplaadpunt realiseren. De werkgever zou in ieder geval de aanwezigheid van een thuislader of openbare laadvoorziening in de buurt als eis moeten stellen. Verder zijn laadpunten op de bedrijfslocatie essentieel. Deze kosten €1000 tot €1500.

Bedrijven met een groot wagenpark doen er verder goed aan om een laadplan te maken. Hierin worden meegenomen het optimaal gebruik en de optimale hoeveelheid laadpunten, het optimale gebruik van de beschikbare energiecapaciteit, technisch onderhoud en ondersteuning van administratieve handelingen. Voor dit laatste zijn laaddiensten beschikbaar, die het gebruik meten en afrekenen.

best verkochte full electric is de Tesla S. Een prachtige auto. Mijn persoonlijke favoriet. Deze is te krijgen met een uitgebreid accupakket, waardoor je actieradius aanmerkelijk toeneemt.’ n

Elektrisch rijden echt schoon?

Wie elektrisch rijdt om de leefomgeving te sparen, komt bedrogen uit. Volgens onderzoekers van de Universiteit van Leuven zijn elektrische auto’s bijna net zo slecht voor de luchtkwaliteit als gewone benzineen dieselauto’s. De uitlaatemissies van elektrische auto’s zijn nul, maar doordat ze zware accu’s bevatten en dus meer wegen, stoten ze bij het remmen juist relatief veel fijnstof uit. Daar komt bij dat benzineen dieselwagens de laatste jaren veel schoner zijn geworden. Dat roept bij de Vlaamse onderzoekers de vraag op of het wel verstandig is om elektrische auto’s fiscaal te stimuleren.

Beste elektrische auto? Naast een goed plan is de keuze voor een goede elektrische auto relevant. Wat is de allerbeste? ‘Dat is afhankelijk van je gebruik’, zegt De Waal. ‘Ik rij zelf in een Mitsubishi Outlander. Interessant, omdat ik niet te ver van mijn werk woon. Slechts 17 kilometer. Ik rij ongeveer voor 90 procent elektrisch. De Outlander is overigens ook de best verkochte hybride. Gevolgd door de Volvo V60 Plugin Hydbrid. De

Tekst: Marco van der Leest

TOP 5 GEREGISTREERDE MODELLEN PLUG-IN HYBRIDE ELEKTRISCHE AUTO (30-06-2014) RDW, m.i.v. 31-08-2013 op basis van gegevensmodel op basis van aandrijflijn- en brandstofconcept

Merk | Model

Voertuigtype

Verschil t.o.v. vorige maand

Aantal

Mitsubishi Outlander

Personenauto (PHEV)

13.129

+810

Volvo V60 Pug-in hybrid

Personenauto (PHEV)

8.231

+198

Opel Ampera

Personenauto (E-REV)

4.942

Toyota Prius Plug-in

Personenauto (PHEV)

3.923

+15

Chevrolet Volt

Personenauto (E-REV)

1.060

TOP 5 GEREGISTREERDE MODELLEN VOLLEDIG ELEKTRISCHE AUTO (30-06-2014) RDW, m.i.v. 31-08-2013 op basis van gegevensmodel op basis van aandrijflijn- en brandstofconcept

Merk | Model

Voertuigtype

Verschil t.o.v. vorige maand

Aantal

Tesla Model S

Personenauto (FEV)

1.761

+183

Nissan Leaf

Personenauto (FEV)

989

+44

Renault Zoe

Personenauto (FEV)

649

+29

Smart ForTwo Electric Drive

Personenauto (FEV)

378

Renault Twizy

Quadricycle (FEV)

355

december 2014

Energie

Duurzame ener Friese politiek mo meer lef tonen! D

e provincie en de Friese gemeenten moeten snel lef tonen en scherpe keuzes maken, anders wordt de doelstelling van 16 procent duurzame energie in 2020 niet gehaald, voorspelt Douwe Faber van het Leeuwarder duurzame energieadviesbureau Ekwadraat.

december 2014

gie? et

Friese politici tonen veel te weinig durf als het gaat om windenergie, vindt Faber. ‘Er is een enorme angst voor een gebrek aan draagvlak onder de bevolking. Felle tegenstanders laten zich gelden. Het heeft er alle schijn van dat zij het beleid in Friesland substantieel beïnvloeden. Dat is jammer, want er zijn prachtige plannen van dorpen, van ondernemers, particulieren en kennisinstellingen. Zoveel goede initiatieven, die we keihard nodig hebben om onze doelstellingen te halen. Maar er komen geen nieuwe windmolens op land, bestaande solitaire windmolens worden niet opgeruimd en ingeruild voor betere exemplaren en de Friese bevolking profiteert niet van de opbrengsten. Waarom niet? Is dit angst?’

Bevolking moet profiteren Het wordt hoog tijd dat de provinciale politiek echt keuzes maakt, stelt Faber. ‘Toon lef! Energie is politiek. Van politici mag je verwachten dat zij verstandige dingen doen. Probleem voor hen is echter dat iedereen ‘expert’ is. Vaak vanuit hobby of nieuwsgierigheid. Van zowel voor- als tegenstanders staan er ingezonden artikelen in de krant met halve waarheden. Of vanuit een eenzijdig perspectief. Lastig voor politici. Zij moeten politiek bedrijven op basis van feiten, maar wat doe je met verschillende realiteiten? Politici, maar ook de Friese bevolking verdienen een betere voorlichting. Daar kunnen we NGO’s bij betrekken. Ik ben voorstander van oprichting van een panel met daarin experts die feiten verzamelen en deze

december 2014

Douwe Faber (links)

als heldere informatie presenteren. Pas dan kunnen goed onderbouwde keuzes worden gemaakt. Los van emoties.’ De politiek moet nu eindelijk eens een duidelijke koers voor de toekomst uitzetten. Faber: ‘We hebben behoefte aan stabiliteit op de langere termijn. Het is verschrikkelijk wat er gebeurt. Eerst worden we via het project Fryslân foar de Wyn allemaal uitgenodigd om plannen te maken voor windenergie. Natuurlijk blijven er dan tegenstanders, maar het draagvlak voor locaties is groot. Toch legt de provincie het door haarzelf gevraagde advies volledig naast zich neer en kiest ze voor windparken in het IJsselmeer en bij de Afsluitdijk. Dat is

€500 miljoen duurder! Bovendien gaan de opbrengsten naar de grote landelijke energiemaatschappijen. Friesland heeft er niets aan. Door dit soort zwabberpolitiek neemt de animo om te investeren in duurzame energie af. Ik vrees in dit opzicht al voor de discussie over zonne-energie. Zonneweiden bieden goede mogelijkheden voor opwekking van duurzame energie. Er is nu een grote subsidiepot beschikbaar, waarmee goede businesscases zijn te maken, waarbij dorpen en wijken zelf inkomsten kunnen genereren. Maar ik voel de protesten nu al aankomen.’ Een stabielere politiek dus, nuchter, zonder angst, op basis van feiten en gezond verstand. ‘Alleen dan is de

december 2014

doelstelling van 16 procent duurzame energie in 2020 haalbaar’, waarschuwt Faber. ‘Nederland hoort in Europa op gebied van duurzame energie tot de slechtste jongetjes van de klas. Friesland leek met haar ambities goed op weg, maar zal op deze wijze niet bijdragen aan de groei.’ Gauw aan de slag dus, vindt Faber. Bijvoorbeeld met het stimuleren van energiebesparing en het ontmoedigen van energieverspilling. ‘Bedrijven die nieuw bouwen, moeten verplicht worden om energie uit de omgeving te betrekken. Goede voorbeelden zijn er wel. Zo levert de waterzuivering van Wetterskip Fryslân in Leeuwarden biogas aan de Watercampus en Fier Fryslân. En de nieuwe Leeuwarder

Energie

Douwe Faber en Ekwadraat Douwe Faber (38) uit Hallum is directeur van de Ekwadraat Group. Het bedrijf heeft vier vestigingen: een hoofdvestiging in Leeuwarden en satellieten in Apeldoorn, Venlo en Groningen. Dit zijn vergaderlocaties, met enkele flexibele werkplekken. Momenteel wordt gewerkt aan plannen voor een nieuw, duurzaam hoofdkantoor in Leeuwarden. Dit komt mogelijk op het toekomstige energiepark, dat aan de westkant van de stad moet verrijzen. Met de nieuwbouw komt de Ekwadraat Group tegemoet aan de ambities en doorzettende groei van het bedrijf. De onderneming lift mee op de uitdijende markt voor verduurzaming en ziet als gevolg daarvan het tal medewerkers flink toenemen. Afgelopen jaar kwam er 5 fte bij, volgend jaar opnieuw 5 fte, denkt Faber. Bij het bedrijf werken dan 45 medewerkers, zo is de verwachting. De Ekwadraat Group bestaat uit vijf dochterondernemingen. De grootste en oudste is Ekwadraat, opgericht in 2003. Dit bedrijf initieert, ontwikkelt en begeleidt projecten op het gebied van duurzame energie en energiebesparing. Dutch Partners Leeuwarden, een joint venture tussen Ekwadraat en Oosterhof Holman Milieutechniek BV in Grijpskerk, realiseert biogasinstallaties in China. Greenmove Technologies ontwikkelt en levert innovatieve technologieën voor productie van hernieuwbare energie. Trineco levert financieringsconstructies voor duurzame energie. En Ekwadraat International werkt samen met partners om met innovatieve concepten energiekosten te reduceren. n

ijshal krijgt straks biogas uit de nabijgelegen oude vuilstort Schenkenschans. Het gaat ook vaak mis. Het Datacentrum op bedrijvenpark Zwette produceert bijvoorbeeld veel restwarmte, maar dat wordt nergens voor gebruikt. Pure verspilling. De verplichting om energie uit de directe omgeving te betrekken, zou onderdeel moeten worden van de omgevingsvergunning.’

Blue energy in 2040 Scherpe keuze maken, betekent niet dat Friesland moet kiezen voor een of twee vormen van duurzame energie. Faber gelooft in de duurzame energiemix, zoals hij dat noemt. ‘Aardwarmte, biomassa, zonne-energie en windenergie zijn kansrijk. We heb-

ben hier altijd wind en overal zon. Een goede uitgangspositie dus. Als we de plannen van Fryslân foar de Wyn zouden volgen, kunnen we oude windmolens opruimen. De ruimte die dan vrij komt, kan benut worden voor zonneweiden. Voordeel is dat op deze plekken al aansluitingen zijn op het energienet, wat flink scheelt in de kosten. Verder liggen er grote kansen voor zonnepanelen op daken van grote fabrieken en instellingen en op bijvoorbeeld de dijken. Daar wordt nog te weinig gebruik van gemaakt.’ Volgens Wetsus kan het hele noorden mogelijk al in 2020 van ‘blue energy’ worden voorzien, zo stelde directeur Johannes Boonstra van het waterinstituut onlangs in de Huis aan Huis.

december 2014

Energie opwekken door zoet en zout water op een bepaalde manier te mengen is theoretisch mogelijk, weet Faber. ‘Maar voordat het hele noorden hiermee van energie wordt voorzien, zijn we al gauw in 2040. Grootschalige opwekking zie ik binnen afzienbare termijn niet als serieuze mogelijkheid. Maar het is een interessante vorm van duurzame energie, die prima past in de energiemix die wij voorstaan.’ n

Tekst: Marco van der Leest Foto: Fph

Energie

Energy Academy versnelt groei van start-ups en MKB

riese ondernemers kunnen flink profiteren van de faciliteiten van de Energy Academy Europe in Groningen, zegt Maurits Alberda, manager ondernemerschap en innovatie bij het instituut. ‘We bieden bewezen programma’s die in Twente reeds hebben gezorgd voor een gemiddelde groei van tien fte na het eerste jaar.’

De Energy Academy Europe (EAE) is een samenwerking van de Rijksuniversiteit Groningen, Hanzehogeschool, Energy Valley, Gasterra, EBN (specialist in opsporing van gas en olie, met Staat als enige aandeelhouder), Gasunie en de gemeente en provincie Groningen. Doel is de goede positie die Nederland nu inneemt in de internationale energiewereld behouden en versterken. Innovatie en duurzaamheid zijn daarbij sleutelwoorden. De EAE zet namelijk in op energietransitie. Vanuit Groningen.

Potentie van de regio ‘Deze regio heeft grote potentie’, zegt Alberda, zelf geboren in Leeuwarden en woonachtig in Dokkum. ‘Met de Eemsdelta en de zogenaamde gasrotonde zijn we een belangrijk knooppunt van energievoorzieningen. Hier komen grote internationale stroomkabels aan land en zijn belangrijke energiecentrales gevestigd. Groningen staat bovendien bekend als regio van gas. Maar gas en kolen zijn eindig. Daarom bouwen wij samen met het bedrijfsleven aan de duurzame energiesystemen

december 2014

van de toekomst. Door kennis te bundelen. Door kennis van elders hier naartoe te halen. Zodat we vanuit Nederland, nieuwe producten en diensten kunnen ontwikkelen en exporteren.’

Energieneutrale nieuwbouw De EAE is, evenals het Friese universitaire waterinstituut Wetsus, een Center of Excellence. In Groningen gaat het om een brandpunt van kennis, onderwijs en bedrijvigheid die de energietransitie moet versnellen. Belangrijk daarin zijn goede geza-

menlijke faciliteiten voor onderzoek naar innovatieve toepassingen en begeleiding bij het vermarkten van die toepassingen. In Leeuwarden is het brandpunt voor watertechnologie reeds zichtbaar met een opvallend nieuw gebouw, dat binnenkort wordt opgeleverd. In Groningen gaat de nieuwbouw begin volgend jaar van start. Het jaar daarop verlaat de Energy Academy het tijdelijke containeronderkomen voor een eyecatcher, elders op de Zernike Campus. Een energieneutraal onderkomen van 10.000 m2. Een voorbeeld voor de wereld. Voor verwarming en koeling wordt gebruik gemaakt van aarde, water, lucht en zonlicht. Alberda: ‘Op het dak liggen schuin geplaatste zon-

nepanelen, die zonne-energie opvangen en daglicht doorlaten. Verder wordt regenwater gebruikt als spoelwater voor de toiletten.’ Van buiten oogt de nieuwbouw transparant, met veel glas. Binnenin zijn de onderzoekruimten met laboratoria gevestigd, de werkruimten, onderwijsruimten en een groot atrium. Het instituut als geheel kost in tien jaar tijd €100 miljoen en start met driehonderd onderzoekers, schrijft de Groningse Ukrant. In vijf jaar tijd moeten daar nog eens honderd internationale onderzoekers bij komen.

Versnelde innovatie Belangrijker dan de gebouwen zijn de activiteiten, vindt Alberda, die de

december 2014

werkwijze van de EAE toelicht. ‘We werken met drie pijlers. Onderwijs, onderzoek en innovatie. Zo moet het aantal studenten in tien jaar groeien van 300 naar 3000. Daarbij mikken we niet alleen op ‘energie’-studenten, maar op studenten van verschillende faculteiten, die tenminste 30 ECT’s en aanvullende leeractiviteiten op energiegebied moeten ondernemen. Studeren over de grenzen van de vakgebieden heen dus, want energietransitie is complex en vraagt om een integrale denkwijze. Meest voor de hand liggend is techniek, maar energie kent tevens een psychologische, een juridische en een commerciële kant. ‘Energiedenken’ moet tussen de oren gaan zitten. Niet alleen op hoger niveau, ook onder mbo’ers. Een doorlopende leer-

Energie

lijn, zoals dat heet. De noordelijke ROC’s bundelen krachten in het Energy College, dat zich onder meer richt op beroepen in de installatietechniek, procestechniek, windtechniek en voor duurzame bouwconcepten. De energietransitie heeft immers grote gevolgen voor de mensen die de systemen moeten bouwen en onderhouden.’ De andere twee pijlers zijn onderzoek en innovatie. Daarin werken wetenschappers en studenten nauw samen met bedrijven uit het hele land. ‘Nu al met honderd ondernemingen’, weet Alberda. ‘Van groot tot klein. Voor veel bedrijven is een eigen onderzoekscentrum te duur en dus komen innovatieve toepassingen moeilijk van de grond. De EAE biedt hen in Groningen een faciliteit. Vaak tijdelijk. Ze moeten hiervoor wel betalen, maar de kosten vallen in het niet bij een

eigen onderzoeksvoorziening. Op deze manier versnellen we de ontwikkeltijd van innovaties aanmerkelijk.’

Uitgebreide testfaciliteit Geïnteresseerde ondernemers kunnen zich bovendien vestigen bij EnTranCe, de faciliteit op de Zernike Campus voor het testen van innovatieve toepassingen. ‘EnTranCe beslaat 5 hectare. Alle vormen van energie en technische support zijn er beschikbaar. Bedrijven kunnen hier zelf een cabine plaatsen om vanuit te werken.’ Alberda is persoonlijk nogal enthousiast over de zogenaamde ‘smart grid’, een voorziening voor slim energiebeheer. Met windturbines, zonnepanelen, opslagcapaciteit en diverse decentrale opwekkers, zoals brandstofcellen, micro warmtekrachtkoppelingen en Hre-ketels. ‘Een softwareontwikkelaar test op deze plek

december 2014

momenteel een algoritme, waarmee decentrale energieopslag economisch rendabel moet worden. Een kleine ondernemer, die niet in staat is zelf te investeren in een opstelling. Bij EnTranCe betaalt hij alleen voor het gebruik.’ Alberda noemt nog een voorbeeld. ‘Een kleine installateur test bij EnTranCe een combinatie van een luchtwarmtepomp en een HR-ketel. Inmiddels is hij in contact gekomen met diverse nieuwe opdrachtgevers, waarvan hij verschillende klussen kreeg. Misschien niet direct innovatie, maar wel een mooie spin-off voor de MKB’er.’

Internationaal netwerk De EAE biedt verder ondersteuning bij het vermarkten van innovaties. Belangrijk, want techneuten zijn niet perse goede verkopers en de beste technologie wint niet perse op de

markt. ‘Per jaar ondersteunen we vijftien bestaande bedrijven en vijftien start-ups. Van idee naar start. Voor die laatste groep hebben we het Startup FastTrack, waarmee we dit jaar zijn begonnen. Dit traject is kosteloos. De eerste vier maanden werken de jonge bedrijven aan hun businessplan en –model en dienst of concept. Ondersteund door experts, coaches en gerenommeerde ondernemers.’ Na vier maanden hard werken selecteren we vijf starters. Zij ontvangen financiering en een half jaar extra ondersteuning en coaching van vooraanstaande experts uit het bedrijfsleven. Startup FastTrack is gebaseerd op de VentureLab-methodiek, een initiatief van de Universiteit Twente, dat inmiddels is uitge-

rold naar Apeldoorn en Groningen. VentureLab werkt met modules, waarbij programma’s op de vraag van de deelnemers worden afgestemd. Er wordt gekeken naar wie je bent als ondernemer en wat je nodig hebt. Echt maatwerk dus.’ Deelnemers laten een opvallend sterke groei zien, aldus Alberda. ‘In Twente gemiddeld 10 fte na het eerste jaar. Natuurlijk kun je pas op langere termijn echt iets over de effecten zeggen, maar het toont aan waar het programma op gericht is. In NoordNederland wil VentureLab jaarlijks honderd bedrijven ondersteunen. Niet alleen in de energie, ook in andere topsectoren. Het EnergyVentureLab richt zich jaarlijks op vijftien tot twintig energieondernemers. Zij brengen

december 2014

Maurits Alberda

87654323456789876543234567876 543234567898765432456789765434 pri·o·ri·teit (de) (v) 567898765434567898765432345678 - voorrang 98765434567898765434567898765 - (prioriteiten) wat voorrang 434567890876543456789098765434 heeft of krijgt 567890876543456789876543456789 876543456789876543234567898765 434567890987654345678987654345 678987654345678987654345678909 876543456789098765434567898765 434567898765434567898765434567 898765434567898765434567898765 434567898765434898438984348732 787432345654328765789876898656 732343212321245437876898768987 683453213432134321254378768987 976895473243212342123432165489 879098909768354212343213212453

U bent onze belangrijkste prioriteit! Persoonlijk contact heeft bij ons de hoogste prioriteit. Want wees nou eerlijk, u wilt geen nummer zijn. Onze principes op het gebied van financiële, fiscale dienstverlening en begeleiding financiering zijn gebaseerd op het inzetten van ons intellectueel kapitaal op het hoogst mogelijke kwaliteitsniveau en met de hoogst mogelijke service. Daarnaast kijken we vooruit in het snel veranderende ondernemersklimaat. Priore is een toekomstgerichte organisatie en dat klinkt door in onze advisering.

K i j k o p w w w. p r i o r e . n l v o o r o n z e p e r s o o n l i j k e v i s i e

Heerenveen Workum

Varen op een

Mogen wij aan u voorstellen: de JAcobus houtkachel • Duurzaam • Revolutionaire verbrandingstechniek • Geschikt voor vrijwel elk type woning

Mississippi-schip De Frisian Queen biedt ruimte aan 40 tot 185 personen. Aan boord kunt u genieten van onze uitgebreide keuken. Het schip is uitermate geschikt voor feesten en partijen. Het is ook mogelijk om het schip te gebruiken als trouwlocatie.

Maak eens vrijblijvend een afspraak om partyschip de Frisian Queen te bekijken.

Het is zeker de moeite waard! www.frisian-queen.nl Fam. Meeter – It Stalt 1 – 8491 DV Akkrum – Tel. (0566) 650 030

Service

Wij kunnen ook de plaatsing van uw rookkanaal verzorgen. Bel of mail voor een vrijblijvende afspraak & offerte op maat.

Janco de Jong Tolbaas 8-10, 8401 GD Gorredijk Tel. (0)513 460575 @JAnusJAcobus www.facebook.com/houtkachels www.jacobus.nl

Energie

Energie oogsten: Een energie producerend gebouw, buitenschil van het gebouw wordt maximaal ingezet voor het oogsten van energie.

zelf ieder €5000 in en krijgen daarvoor aangeboden een programma van een jaar en een landelijk en internationaal netwerk. Want VentureLab International heeft ook programma’s in Griekenland en Rusland.’

Overlap met Wetsus De programma’s en activiteiten van de EAE vertonen gelijkenis met die van Wetsus. Water en energie liggen nu eenmaal heel dicht bij elkaar. In

Leeuwarden werkt de waterhub aan energieopwekking uit de samenvloeiing van zoet en zout water. Start-ups in de Friese hoofdstad maken gebruik van splinternieuwe laboratoria en de Water Alliance helpt hen bij marktintroductie van hun vindingen. ‘We hebben al wel gesproken met Wetsus, maar dat heeft tot nu toe nog niet geleid tot samenwerking in concrete projecten. Dit heeft onder meer te maken met de grote hoeveel-

december 2014

heid werk die er op de EAE afkomt. Je kunt niet alles in een keer doen.’ Cees Buisman (wetenschappelijk directeur Wetsus, red), zit overigens wel in de raad van advies van de EAE. ‘In de toekomst verwacht ik wel dat we samen projecten starten. De EAE is immers complementair aan het onderzoek van Wetsus.’ n Tekst: Marco van der Leest

Energie

Twee nieuwe Friese fo duurzame energie F

riesland is twee fondsen voor duurzame energie rijker. Het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) van de provincie Fryslân bevat €90 miljoen. Het particuliere Friesland Zon heeft €2,6 miljoen beschikbaar.

Uitsluitend voor zonne-energie.

Het FSFE maakt een vliegende start, vertelt directielid Jan Willem Rösingh. ‘We zijn in oktober begonnen en nu al in gesprek met twintig partijen voor €18 miljoen. ‘Het verlangen naar een duurzame samenleving leeft zeer sterk in Friesland, zo is Rösingh opgevallen. Niet alleen bij de overheid. Bij de officiële start van het project in het oude Wouda-stoomgemaal te Lemmer, op 10 november, waren bovendien bijna tweehonderd ondernemers, ambtenaren en vertegenwoordigers van dorpsbelangen en wijkpanels.

Brugfunctie Een samenleving zonder fossiele brandstoffen, dat heeft de provincie voor ogen. Het FSFE moet daaraan bijdragen. Het fonds vervult een brugfunctie tussen initiatiefnemers van duurzame projecten en banken. ‘Banken lenen nog steeds moeilijk geld’, weet Rösingh. ‘Bedrijven horen vaak ‘nee’, terwijl er ongelooflijk goede initiatieven zijn. Banken hebben de inbreng van eigen vermogen de laatste jaren opgeschroefd van 20 procent naar 40 procent. Dat is voor veel duurzame initiatieven niet op te brengen. Het probleem zit dus in de eerste fase, in de aanleg. De rendementen van duurzame projecten zijn namelijk wel goed.’ Van concurrentie met banken is echter geen sprake, verzekert Rösingh. ‘Wij vullen het aandeel eigen vermogen aan, zodat banken vertrouwen hebben om in te stappen. We richten ons daarbij alleen op projecten waarin de markt ook interesse heeft. Hierbij brengen we de risico’s goed in kaart, voor een goede financiële onderbouwing.’

Nuon-geld Het provinciale geld, €90 miljoen uit de verkoop van Nuon-aandelen, moet bovendien weer terugvloeien in het fonds. ‘We zijn geen subsidieverstrekker, maar een revolving fund. Onze middelen blijven dus voor de samenleving beschikbaar.’ Daarvoor heeft het FSFE vier instrumenten, vertelt Rösingh. ‘We kunnen aandeelhouder worden. Voor maximaal 50 procent. We verstrekken achtergestelde leningen, waarbij de bank hoofdkredietverstrekker blijft. De cofinanciering van ons bedraagt maximaal 33 procent. Ook verstrekken we leningen. Voor maximaal 16 procent. Tot slot verlenen we bankgaranties, maar ik verwacht dat dit in de praktijk niet veel zal voorkomen. Ik zie de meeste mogelijkheden voor leningen en achtergestelde leningen.’

Veel zonne-energie Het FSFE is momenteel in gesprek met initiatiefnemers van zo’n twintig projecten, verspreid over de provincie. ‘Veruit de meeste zijn projecten voor zonne-energie. Op daken van bedrijfsgebouwen, maar ook zonneweiden. Een flink deel van deze activiteiten kunnen we financieren, maar waakzaamheid is geboden. Bij zonne-energie gaat het vaak om kleine projecten, die veel van onze capaciteit opslokken. Het mag niet zo zijn dat we daardoor te weinig aan andere kansrijke projecten toekomen.’ Probleem met projecten voor zonneenergie is dat het vaak om relatief kleine investeringsvolumes gaat. Gemiddeld €1,5 miljoen. Niet interessant voor institutionele beleggers. Die

december 2014

komen pas aan tafel voor projecten vanaf €15 miljoen. Door projecten te bundelen hoopt het FSFE initiatieven voor zonne-energie toch aantrekkelijk te maken voor verzekeraars en pensioenfondsen. ‘Die interesse moet er zijn, want de rendementen zijn goed en liefst 15 jaar stabiel.’

Wel aardwarmte, geen windenergie Rösingh acht biomassa en aardwarmte kansrijk voor Friesland. ‘Biomassa met het oog op het verdwijnen van het melkquotum, aardwarmte vanwege de iets hogere temperatuur van Friese bodem. Sommigen zeggen dat Friesland op een prehistorie vulkaan ligt. Volgens anderen heeft het te maken met een zoutlaag op 2000 meter diepte, die werkt als een soort isolatiedeken. Er zijn misschien minder projecten voor biomassa en aardwarmte, maar deze staan wel voor het grootste volume.’ Het fonds blijft voorlopig uit de buurt van windprojecten. ‘Eerst de provinciale discussie maar eens afwachten. Duurzame mobiliteit is wel interessant. Bijvoorbeeld duurzame projecten voor wagenparken en leaseconcepten.’

Friese installatiebedrijven Het FSFE richt zich naast energieopwekking op energiebesparing. ‘Het rendement per geïnvesteerde euro is namelijk vrij hoog. Veel minder energieverbruik, veel meer duurzaamheid en een boost voor de werkgelegenheid’, legt Rösingh uit. ‘Bij elke aanvrager kijken we naar de deelname van Friese installatiebedrijven. Niet dwingend hoor, maar we stimuleren het wel.’ n

ndsen stimuleren Friesland Zon: fonds alleen voor zonne-energie

chtduizend zonnepanelen op Friese daken. Binnen enkele jaren. Dat is het doel van het fonds Friesland Zon, opgericht door het Leeuwarder Trineco, ontwikkelaar van duurzame energieprojecten.

Veel bedrijven zien zonne-energie wel zitten, maar hikken aan tegen al het voorwerk. Kennis ontbreekt om in de wirwar van aanbieders en mogelijkheden verstandige keuzes te maken. Trineco heeft daarom een formule bedacht, waarbij bedrijven en particulieren niet zelf hoeven te investeren, maar wel flink profiteren van energiebesparing.

Man van €2,6 miljoen Ontzorgen, noemt Trineco-directeur Raymond Roeffel dat. Hoe werkt dit precies? ‘We gaan met geïnteresseerde ondernemers en particulieren in gesprek. Met een speciale tool kunnen we bepalen hoeveel panelen kunnen worden geplaatst en hoe deze maximaal rendement opleveren. Dat verschilt per dak. Echt maatwerk dus. Dan brengen we een offerte uit.’ Bedrijven en particulieren hoeven niet zelf te investeren. Financiering van de panelen komt uit Friesland Zon, dat bijna €2,6 miljoen heeft geïnvesteerd. Dit bestaat deels uit participaties, deels uit bancaire financiering.

Twee- tot driehonderd daken ‘Bedrijven en particulieren hoeven dus niet zelf te investeren. Betaling gaat via een leaseconstructie. Particulieren besparen gemiddeld 12 procent meer op hun energierekening dan zij aan lease moeten betalen. MKB-bedrijven besparen tussen de 5 en 10 procent op energiekosten, afhankelijk van de omvang van de daken. Grote bedrij-

ven krijgen van ons ook een vergoeding voor gebruik van de daken. Het voordeel kan dan oplopen tot duizenden euro’s per jaar.’ Dankzij de participaties beschikt Friesland Zon over de slagkracht om binnen relatief korte tijd veel zonne-energie te produceren. ‘We kunnen nu achtduizend zonnepanelen inkopen. Een gemiddeld dak van een woning is goed voor twaalf panelen, een gemiddeld dak van een MKB-bedrijf voor zo’n 40. Ik denk dat we met Friesland Zon uiteindelijk zo’n tweehonderd tot driehonderd daken van zonnepanelen kunnen voorzien.’

Onafhankelijk van Poetin Trineco heeft plannen om het concept Friesland Zon over de rest van Nederland uit te rollen, zegt Roeffel. ‘We kijken onder meer naar Noord-Holland, Flevoland, Brabant en Limburg. In Friesland zijn we nog maar een maand bezig, maar de reacties zijn al zeer positief. We zijn in gesprek met een aantal grote partijen met veel panden en grote daken. Een aantal wil onafhankelijk worden van fossiele brandstoffen. Terecht, als de energieprijzen stijgen en de economie aantrekt zijn zij immers nog veel duurder uit dan nu. Met zonnepanelen ben je gemakkelijk zelfvoorzienend en onafhankelijk van Poetin.’ n Tekst: Marco van der Leest Op de foto: Raymond Roeffel Foto: Fph

december 2014

Energie

100 Energieneutrale bedrijven in 2018 H

onderd Friese bedrijven energieneutraal in 2018. Dat is het streven van energiegoeroe Bouwe de Boer en een groep instellingen en bedrijven. ‘Friese installatiebedrijven moeten gauw werken aan ant-

woorden op de nieuwe vraag.’

Bouwe de Boer is energieambtenaar bij de gemeente Leeuwarden, maar werkt aan energieprojecten in de hele provincie. ‘Ik word wekelijks gebeld door bedrijven uit alle hoeken van Friesland’, zegt hij. ‘Ze willen af van hun energierekening. Doen ze niks, dan betalen ze iedere keer de factuur. Sommige ondernemers zijn jaarlijks €30.000 kwijt aan energie. Dat is in tien jaar dus €300.000. ‘Moet je je eigen stroom opwekken’, zeg ik dan. Grote vraag is vervolgens: ‘maar hoe organiseer ik dat?’’

Vraag van de toekomst Daar zit het probleem, aldus De Boer. ‘Er zijn veel mogelijkheden. Denk aan energieopwekking, denk aan energiebesparing. Led? Isolatie? Zonne-

energie? Restwarmte? Bel vier installatiebedrijven en je krijgt vier verschillende antwoorden. Een aantal Friese installatiebedrijven is zich nu aan het voorbereiden op een goed antwoord. Heel verstandig, want het gaat hier om dé vraag van de toekomst.’ In dat kader startte De Boer met bedrijvenverenigingen onlangs twee projecten in Leeuwarden, met als doel tien bedrijven energieneutraal maken. Vijf op bedrijvenpark De Hemrik, vijf op het Zwettepark. Samen met branchevereniging voor installateurs Uneto VNI. ‘Er zitten productiebedrijven bij, autodealers en kantoren’, legt de energieambtenaar uit. ‘Met verschillende installateurs gaan we scans maken bij de

december 2014

bedrijven. We kijken naar zowel energieopwekking als energiebesparing. Hieruit volgt een advies. En een business case. Wat is de investering? En waar haal ik het geld vandaan? Het nieuwe Fûns Skjinne Fryske Enerzjy is een interessante optie, maar we kijken natuurlijk ook naar de landelijke SDEsubsidie, die substantieel bijdraagt aan een goede exploitatie.’

Open innovatie De Leeuwarder pilot is geen besloten exercitie. Het is juist de bedoeling dat de buitenwereld meekijkt, zegt De Boer. ‘Het proces én de resultaten delen we met installateurs. Ik denk dat dit straks leidt tot een nieuwe opleiding voor installateurs. Voor toepassing

van nieuwe technieken en goede concepten die tegemoet komen aan de vraag vanuit de markt. Het project wordt gefinancierd door de bedrijven zelf, het Leeuwarder Ondernemers Fonds (LOF), de gemeente Leeuwarden en Uneto VNI. Onze doelstelling is 100 Friese bedrijven energieneutraal in 2018. Dat gaat lukken. Sterker, ik verwacht dat het er veel meer zullen zijn. Maar zet dat maar niet in het artikel.’ Daarnaast werkt De Boer aan plannen voor zonnepanelen op daken van vijftig bedrijven en instellingen in de stad, waaronder twintig scholen. Basisschool, voortgezet onderwijs, mbo en hbo. ‘Allemaal partijen met grote daken. We hebben vier bedrijven ingehuurd om SDE-subsidie aan te vragen. Zoiets moet je als gemeente niet zelf doen. Het komt allemaal heel precies. Bovendien wil iedere afnemer net weer iets anders.’

Bouwe de Boer

Rendement: 8 tot 10 procent In de SDE-pot zit momenteel €2 miljard. ‘Recent zijn de aanvragen voor de zesde, de laatste tranche ingediend. Hierin zijn de subsidies het hoogst. Omdat er in de voorgaande tranches relatief weinig aanvragen zijn geweest, is de pot nog goed gevuld. Heel Nederland is dus alert.’ Gehonoreerde projecten krijgen 15 jaar lang subsidie, legt De Boer uit. ‘Vergoeding in tranche 6 is €0,147 per kilowattuur. Dat betekent voor 1 hectare zonnepanelen €147.000 van het Rijk. In 15 jaar tijd is dat dus €2,2 miljoen, tegenover een investering van €1,2 miljoen. Het rendement is dus goed en stabiel. Tussen de 8 en 10 procent.’

Zonnepanelen op parkeerterrein Zonne-energie is daarmee niet alleen een interessante optie voor bedrijfsdaken, maar tevens voor grote parkeerterreinen. ‘Daarvan hebben we er veel in de stad. Onder meer bij het MCL, het WTC en de kenniscampus. Belangrijk is dan wel dat de (bouw)leges bij gemeenten omlaag gaan, om het financieel aantrekkelijk te maken. Dit kan ook, omdat de aanvraag relatief weinig vraagt van de ambtelijke organisatie. Leeuwarden en Tytsjerksteradiel hebben hier onlangs al toe besloten.’ De Boer krijgt ook telefoontjes van instellingen als Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en It Fryske Gea. Allemaal partijen met grote hoeveelheden grond, die mogelijkheden zien. Voor zonnepanelen op dijken. In natuurgebieden. Het zal niet overal

haalbaar zijn. ‘Belangrijk is een aansluitpunt op het stroomnet in de buurt. Scheelt enorm in de kosten.’

Zonneweide op snelweg In Leeuwarden werkt De Boer aan plannen voor grondgebonden zonneweiden op dertien locaties. Voor vijf is SDE-subsidie aangevraagd: bij de Watercampus, bij de afslag Wâldweistad, twee op het Newtonpark en één nabij woonwijk Westeinde. De laatste twee meten 4 hectare. Het plan voor het zonnepark bij het Westeinde is typerend voor een nieuwe vorm van betrokkenheid van burgers bij de eigen omgeving. ‘Bewoners van het Westeinde hebben zelf het initiatief genomen om de oude invalsweg vanaf de toekomstige Haak om Leeuwarden te benutten voor zonne-energie.’ Het initiatief is te vergelijken met dat van dorpsbelangen, die zelf een windmolen exploiteren. ‘De opbrengsten gaan straks naar de wijk zelf. Daarvoor is speciaal een energiecoöperatie opgericht. Hiervan kunnen bewoners en bedrijven lid worden. Als ze ook nog klant worden van het nieuwe Friese energiebedrijf: de NLD, dan gaat per klant elk jaar €75 naar de eigen Energiecoöperatie. Bij vijfhonderd deelnemers gaat het dus om €37.500. Dat is een mooie bedrag om duurzame initiatieven mee te stimuleren. Zoals deelauto’s, of het energieneutraal maken van de basisschool. De leden mogen zelf beslissen waaraan de opbrengst wordt besteed. Zolang het maar in de wijk is.’

december 2014

Friesland telt nu vijftig van dergelijke wijk en dorpsinitiatieven, zegt De Boer. In wijken en vooral dorpen. ‘De eerste startte enkele jaren geleden op Ameland, naar een idee van Johan Kiewiet. Ik heb direct contact met hem gezocht. Samen hebben we Ús Koöperaasje opgericht, een overkoepelende organisatie die Friesland vrij wil maken van fossiele brandstoffen en zeggenschap over de energievoorziening teruggeeft aan de Friezen. Ús Koöperaasje is aangesloten bij de NLD, wat staat voor Noordelijk, Lokaal en Duurzaam. De NLD levert in noordelijk verband de duurzame energie. Ús Koöperaasje adviseert de lokale Friese corporaties met duurzame vraagstukken. Bijvoorbeeld: hoe investeer je in zonnepanelen? 1500 klanten zijn al overgestapt naar de NLD. We willen toe naar 15.000 in 2017. Het moet zich als een olievlek verspreiden. We willen massa maken.’

Goedkoper dan Green Choice Idealisme is mooi, maar veel Friezen kiezen een energiemaatschappij op basis van de dikte van hun portemonnee. Er zijn bovendien andere voordelige groene alternatieven, zoals Green Choice. ‘Wij zijn altijd goedkoper dan Green Choice’, beweert De Boer. ‘Kijk maar op vergelijkingssites. Doen we bewust. Wij willen hét duurzame alternatief van de traditionele energiemaatschappijen zijn. Bovendien houden alleen wij de energieopbrengsten in Friesland. Over idealisme gesproken.’ n Tekst: Marco van der Leest

DE NIEUWE PEUGEOT 508 DE WEG IS ZIJN DOMEIN

TOUCHSCREEN NAVIGATIE MET SOS

NIEUWE BLueHDiMOTOREN

20% BIJTELLING

De nieuwe Peugeot 508 is door zijn onderscheidende design en hightech voorzieningen een auto met karakter. Hij is leverbaar als berline, SW en RXH. De Nieuwe 508 biedt nog meer rijplezier dankzij dynamische en efficiënte motoren. Bijna alle versies vallen in de 20% bijtellingscategorie voor de zakelijke rijder. Komt u snel langs voor een kennismaking met deze belangrijke upgrade van ons topmodel!

R INFORMATIE

KIJK VOOR MEE

OP:

www.haaimahylkema.nl HYLKEMA DRACHTEN - EMMELOORD - HEERENVEEN - SNEEK • HAAIMA BURGUM - FRANEKER - LEEUWARDEN - WURDUM

Autonieuws

Ford Mondeo

e perfecte mix van technologie en vakmanschap, prestatie en efficiĂŤntie, innovatief ontwerp en precisie-engineering, de nieuwe Ford Mondeo is ontworpen om te inspireren. Met zijn vloeiende lijnen, lage daklijn en opvallende details is

dit een elegante en expressieve uitziende Mondeo. Opvallend? Zeker weten. Geraffineerd? Zonder twijfel. Het interieur is eveneens compromisloos, een samensmelting van ultramodern design en technologie, met zorgvuldig vakmanschap

en aandacht voor detail. Koplampen die u helpen de bocht door te kijken. De adaptieve LED-koplampen zijn niet alleen opvallend; ze zijn ook erg innovatief. Ultra-efficiĂŤnte LED-lampen projecteren een helder licht uit lampen die de weg precies volgen in de richting die u rijdt. De levensduur van de LED-koplampen is ook even lang als die van de auto, net als de LEDdagrijverlichting. De nieuwe geavanceerde parkeerassistent doet veel meer dan alleen maar insturen bij fileparkeren, het systeem kan u namelijk ook assisteren bij recht inparkeren en uitparkeren. Ultrasone sensoren bepalen of uw auto er tussen past, vervolgens stuurt computersoftware uw auto het parkeervak in. De technologie waarschuwt u zelfs voor obstructies die u wellicht niet ziet terwijl u achteruit rijdt. n

De Audi A3 Sportback e-tron D

e Audi A3 Sportback e-tron kan alleen op de benzinemotor rijden, puur elektrisch of in de hybridestand. Zelfs in de elektrische stand is een snelle acceleratie mogelijk, zonder dat de TFSI hoeft bij te springen. Door voor boosting te kiezen, zijn beide krachtbronnen actief. Het tegenovergestelde gebeurt als de bestuurder het gaspedaal loslaat, want dan schakelen beide motoren zichzelf tijdelijk uit en rolt de auto ontkoppelt verder in de vrijloopstand. Er is geen sprake van een remmende werking van de motor en dat verhoogt de efficiency. Het interieur van de Audi A3 Sportback e-tron is typisch Audi. De materialen zijn van zeer goede kwa-

liteit en de afwerking is van subliem niveau. Ook ergonomie en comfort zijn van topklasse. De diverse ken-

december 2014

merken en functies maken meteen duidelijk dat dit een heel speciale auto is. n

Sjoerd en Arjan. Typisch ondernemers met een nine-to-five mentaliteit. Het gemak van een grotendeels geautomatiseerde administratie Overal en altijd inzicht in actuele cijfers

Nieuw! Slim boekhouden met een betrouwbare online totaaloplossing Da’s lekker... tijd overhouden voor een potje tennis met je vrienden. Hoe doe je dat? Met Boekhout van Kromhout. Deze slimme online oplossing van Van der Veen & Kromhout geeft 24/7 inzicht in de prestaties van uw bedrijf. U bent altijd in

control en de tijdrovende administratie behoort tot het verleden. Zo kunt u de kostbare uren na vijven besteden zoals u zelf wilt: aan uw relatie, uw kinderen, uw hobby, uw sport of om nieuwe ondernemingsplannen uit te werken.

Ontdek hoeveel tijd u kunt besparen! Ga naar www.boekhoutvankromhout.com

• Nieuwbouw • Verbouw • Aanbouw • Onderhoud • Renovatie • Verzorgen schetsontwerp of bouwtekeningen. • Verzorgen vergunningen en toebehoren. Bouwbedrijf Otter . Aengwirderweg 255 . 8458 BE Tjalleberd T +31 (0) 513-646 027 . F +31 (0) 513-646 118 info@bouwbedrijfotter.nl . www.bouwbedrijfotter.nl

Betrouwbare sturingsinformatie in één muisklik Altijd het advies van uw accountant bij de hand Tijd overhouden voor zaken die er écht toe doen

M r. S j a e r d E l z i n g a

De waarde van algemene voorwaarden D

e meeste bedrijven hebben ze; algemene voorwaarden. Het zijn de regels die vrijwel standaard van toepassing worden verklaard op offertes en overeenkomsten.

Gelukkig hoeft er vaak geen beroep op te worden gedaan, maar in die gevallen waarin dit wel nodig is, blijken de ‘kleine lettertjes’ vaak van grote waarde. Zo kan de aansprakelijkheid voor schade van afnemers in algemene voorwaarden vaak flink worden beperkt, maar kan ook het risico op eigen schade door niet betalende klanten worden verminderd. Over dit laatste wil ik het hier hebben. Vrijwel iedere ondernemer die producten levert en niet vooraf betaald krijgt, heeft er wel eens mee te maken; de zaken zijn geleverd, maar de klant betaalt vervolgens niet of, nog erger, de klant gaat failliet. Goederen weg, geen geld. Dat risico kan worden beperkt met het overeenkomen van een eigendomsvoorbehoud. Het eigendomsvoorbehoud betekent dat als u een product heeft geleverd, u er eigenaar van blijft tot het product is betaald. Betaalt de klant niet, dan kunt u, als eigenaar, het product bij de klant terughalen. Zelfs als de klant failliet gaat en de meeste schuldeisers berooid achterblijven, kunt u, als de curator het product aantreft in bijvoorbeeld de voorraad

of de inventaris, afgifte vorderen van de door u onder eigendomsvoorbehoud geleverde zaken. Het eigendomsvoorbehoud is daarmee een geweldig middel om uw schade bij niet betalende klanten te beperken. Zelfs bij faillissement gloort er met een eigendomsvoorbehoud nog hoop. En het mooie is, het is ook een relatief goedkoop middel. Immers, u regelt het eenmalig in uw leveringsvoorwaarden en u past deze voorwaarden toe op uw overeenkomsten met afnemers. Ik kan het iedere ondernemer van harte aanbevelen. Maar let wel goed op! Als curator, maar ook in mijn praktijk als advocaat, kom ik het regelmatig tegen: de leverancier heeft keurige, bij de Kamer van koophandel of de rechtbank gedeponeerde algemene voorwaarden, met een eigendomsvoorbehoud erin, en de voorwaarden zijn nadrukkelijk van toepassing verklaard, maar… de voorwaarden zijn niet (bewijsbaar) ter hand gesteld bij het sluiten van de overeenkomst. Het niet ter hand stellen van de algemene voorwaarden kan fatale gevolgen hebben. In veel gevallen zijn de voorwaarden daardoor op grond van de wet vernietigbaar,

december 2014

waardoor de leverancier niets heeft aan zijn voorwaarden en het daarin genoemde eigendomsvoorbehoud. Goede algemene voorwaarden, met daarin het eigendomsvoorbehoud, kunnen geweldig van pas komen. Maar zorg er daarbij wel voor dat de voorwaarden voorafgaand aan of bij het aangaan van de overeenkomst (bewijsbaar) ter hand zijn gesteld. Alleen dan kunt u optimaal van uw voorwaarden profiteren. n

Mr. Sjaerd Elzinga is als advocaat verbonden aan Groenewegen Advocaten & Notarissen. Hij is gespecialiseerd in incasso- en insolventierecht.

Productenvisie

Titel

Visitekaartjes mini koffer

ij een professionele presentatie horen visitekaartjes. Het is alleen vaak lastig om die vele kaartjes overzichtelijk op te bergen. In dit speciale koffertje is dat probleem in één klap opgelost. Het aluminium koffertje doet daarnaast ook wat met het oog: Het ziet er op en top professioneel uit. n www.icadeau.nl/nl/visitekaartjes-mini-koffer

Tapijt voor de muis G

eef je werkplek een Oosters tintje met dit levensecht, magisch MuisTapijt. Zo kan je tijdens de werkuren hélémaal wegdromen en in je hoofd langs de mooiste plekken op deze aardbol vliegen. Bovendien past hij misschien ook bij het interieur? Twee dikke vliegen in één klap! Deze retro muismatten zijn de Rolls Roys onder de muismatten. De Mouse Carpets zijn gewoven met ‘Fiber Graphic’-vezels. Deze vezels zorgen voor een rijk en gestructureerd oppervlak, net zo aangenaam als een echt, kwalitatief Oosters tapijt. Deze geverfde nylon vezels zijn streelzacht, blijven lang hun mooie, heldere kleuren behouden en gaan generaties lang mee! n www.megagadgets.nl/mouse-carpets.html

Robotthee

teeds meer taken kunnen tegenwoordig overgenomen worden door machines en robots. Ook thee zetten wordt een eitje met de Tea Infuser - Robot van Balvi. Deze zeer behulpzame robot vul je met losse thee, waarna je hem in je theeglas hangt. Met zijn lange armen houdt hij zich vast aan de rand van je glas. Binnen een mum van tijd heeft de robot heerlijke thee gemaakt. Deze originele Tea Infuser - Robot is gemaakt van RVS. Hij is eenvoudig te reinigen. De losse theedeeltjes komen niet door de fijne gaatjes van de infuser heen en bovendien staat de infuser super grappig in je glas. n www.ditverzinjeniet.nl/gadgets/tea-infuser-robot

december 2014

Warme oren en muziek T

egelijkertijd muziek luisteren en je oren warm houden? Het kan met deze prachtige, warme hoofdtelefoon. De oorwarmers beschermen je niet alleen tegen de kou, maar er komt ook uitstekend geluid uit de hoofdtelefoon. Een perfecte gadget voor mensen die in de koude wintermaanden naar buiten moeten en tegelijkertijd willen genieten van een muziekje. n www.icadeau.nl/nl/oorwarmers-hoofdtelefoon

Heerlijk klokkijken D

e Bijna naar huis klok is als elke klok, alleen staan er maar twee cijfers op, namelijk de 5 en de 6. De 5 en de 6 zijn uiteraard de twee tijden waarop de meeste mensen klaar met werk zijn en dus bent u altijd uiterst gefocust op deze twee getallen. n www.icadeau.nl/nl/optimistic-office-clock

Opgelet! D

eze Keyboard Pirates notitiehouders van Monkey Business zijn niet alleen erg praktisch maar ook erg grappig. De notitiehouders zet je vast tussen de toetsen op je toetsenbord. Het briefje kun je vastzetten tussen de vingers van de zes poppetjes. Een originele en grappige manier om al je belangrijke notities niet te vergeten! n www.thegadgetspot.nl/nl/zakelijk/1494-keyboard-pirates.html

december 2014

Laat je niks wijsmaken

Over monsters doen de wildste verhalen de ronde. Bij Easterein Heerenveen Van der Eems kunnen we hier over meepraten. We sturen Sibadawei 20 Jupiter 10i ze regelmatig af op klanten die met eigen ogen en handen willen zien en voelen welke mooie papiersoorten er tegenwoordig mogelijk zijn. En wie wil weten hoe z’n drukwerk

er uiteindelijk uit zal zien, vraagt ons om een levensecht Bolsward gedrukt monster, oplage één. Want zien is geloven bij Nieuwmarkt 9 Van der Eems. Kijk voor ons volledige aanbod in drukwerk op onze website, www.vandereems.nl.

EastErEin

BOlsWard

HEErEnVEEn

snEEK

Zien is geloven

Geert Schaaij

Niet beleggende journalisten wrijven zout in wonden...

et vertrouwen in de economie van de eurozone is de afgelopen maand voor het eerst sinds mei weer duidelijk verbeterd. Vooral in Nederland verbeterde de stemming sterk, wat duidelijk werd uit het maandelijkse

onderzoek van de Europese Commissie. Zowel onder Nederlandse consumenten, als onder de winkeliers en industriële ondernemers nam het vertrouwen toe. De stemming in de bouw versomberde echter. Bij de grote economieën ging in Spanje het vertrouwen achteruit, terwijl het optimisme in Duitsland, Frankrijk en Italië steeg. De index waarmee de Europese Commissie het vertrouwen in de eurolanden meet, ging in oktober van 99,9 naar 100,7. Een stand boven de 100 geeft aan dat het vertrouwen hoger is dan het langjarig gemiddelde. De uitslag overtrof de verwachtingen van economen. Beursgenoten hecht veel belang aan dit cijfer, omdat de basis van een economie begint met vertrouwen. Omdat de Europese Centrale Bank het Amerikaanse concept kopieert, zijn de Verenigde Staten het grote voorbeeld voor de Europese beurzen. Het is de Verenigde Staten gelukt om met renteverlagingen en het opkopen van schulden de economie aan te jagen. Wall Street staat torenhoog en in dit licht kan de AEX ook fors verder stijgen. Alan Greenspan, die tussen 1987 en 2006 de Fed leidde, blikte in de Wall Street Journal terug op de miljardeninjectie van de Amerikaanse centrale bank. Het lijkt wel alsof mensen die zelf ooit in de schijnwerpers hebben gestaan, niet buiten deze spotlights kunnen en hun zegje willen doen. Greenspan zei dat vooral beleggers hebben geprofiteerd van de tientallen miljarden dollars die de Fed sinds eind 2012 in de Amerikaanse economie heeft gepompt. De reële economie heeft nauwelijks van het QE-programma geprofiteerd. Verder had Greenspan gemengde gevoelens over de resultaten van het opkoopprogramma. De Fed is er niet

in geslaagd de binnenlandse vraag aan te jagen. Volgens Greenspan is het QE-programma er wel in geslaagd de waarde van aandelen en obligaties op te pompen. Ook zijn de kosten van kredieten flink gedaald. Nu het einde van het opkoopprogramma is aangekondigd, proberen alle beleggers in te schatten wanneer de Fed het belangrijkste rentetarief gaat verhogen. Veel beleggers en analisten verwachten dat de rente halverwege 2015 weer zal stijgen. Ook Greenspan geeft aan niet in te kunnen schatten wanneer de rente omhoog gaat. Wel denkt hij dat het onmogelijk is dat de Fed zijn goedkoop-geld-politiek zonder problemen kan beëindigen. Hij zegt dat de Fed geen enkele ervaring heeft met het beëindigen van een dergelijk programma, maar weet vervolgens niet te vertellen hoe en wat dit voor de beleggers betekent. Voor mij en mijn team is het zaak om de vinger aan de pols te houden; aandelen aan te raden die goedkoop zijn, aandelen aan te raden die een mooi dividendrendement bieden en aandelen aan te raden van bedrijven die onder normale omstandigheden ook in staat zijn geld te verdienen. Ik ben van het tijdperk dat de rente 14% was. Ik ben van het tijdperk dat de AEX-index op een recordniveau stond en de gemiddelde rente rond de 6% noteerde. Ik heb toen ook mee mogen maken dat aandelen stegen naar

december 2014

niveaus die hoger waren dan vandaag de dag. Beleggers moeten geduldiger zijn. Dat geduld hebben gelukkig veel beleggers. Tegen de beleggers die gedreven worden door de ultra lage rente en nu naar de beurs toestromen, kan ik niet vaak genoeg zeggen: beleg fundamenteel en zorg ten aanzien van uw portefeuille voor een meerjarenvisie. De afgelopen beurscorrectie van oktober maakte beleggers nerveus, maar ze lijken het alweer vergeten. In de krant en op tv wreven niet beleggende journalisten zout in de wonden van beleggers. Het grootste vermaak is leedvermaak. Wanneer u al aan het twijfelen was, versterkten ze uw onderzekerheid. Blijf net als ik altijd rationeel en fundamenteel. Zelf heb ik dertig jaar beleggingservaring en maakte al vele moeilijke tijden mee. Denk aan de bommen die president Reagan op het huis van Gaddafi gooide, denk aan de Golfoorlog, denk aan 9/11 en denk aan de creditcrisis. We kunnen een lange lijst maken van moeilijke tijden, maar per saldo staat Wall Street op een all time high en kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat het een kwestie is van tijd en geduld voordat ook de beurzen in Europa oude barrières slechten. n

Geert Schaaij www.beursgenoten.nl

Zakennieuws

Titel

On Stage Doe Dag succesvol verlopen D e On Stage Doe Dag, van 23 oktober jongstleden leverde maar liefst 2000 matches op. Ruim 800 On Stage leerlingen gingen op pad om werkbezoeken af te leggen bij de beroepsbeoefenaren waar ze een match mee hebben gemaakt. Door middel van een gevarieerd in elkaar gezet programma, konden de leerlingen kennis maken met de beroepspraktijk. De Walrus in Sneek had een compleet programma opgezet

met rondleidingen. Leerlingen bij Taxi Van der Bles maakten ritjes naast een echte taxichauffeur. Bij Jachtwerf Busman in Koudum leerden de studenten niet alleen over de technische kant van het werken op een jachtwerf, maar ook de commerciĂŤle kant. In Theater Sneek zagen de leerlingen dat er nog een hele andere wereld zit achter de wereld van kunst en cultuur en bij tandartspraktijk Leonora werden gaatjes gevuld. n

Nieuw pand FRL Post O

p vrijdag 24 en zaterdag 25 oktober werd het nieuwe FRLkantoor in Leeuwarden geopend. De openingshandeling werd mede verricht door eigenaar Lieuwe Dijkstra en wethouder Henk Deinum. FRL bestaat intussen al 111 jaar en is uitgegroeid tot een succesvol postbezorgingbedrijf. Meer dan 100 medewer-

kers zorgen elke dag voor postbezorging, huis-aan-huis folderverspreiding, transport en pakketdistributie door heel Nederland. Twee kantoren waren dan ook niet meer genoeg. Door groei en een bedrijfsovername moest er een derde pand bijkomen. Voortaan dus geen ruimtegebrek meer bij FRL Post. n

Online zelfhulp voor mantelzorgers S

tichting Mirro, die zich inzet voor kwalitatief hoogwaardige behandeling binnen de Basis GGZ, heeft een nieuwe website in het leven geroepen. Op gezondzorgen.mirro.nl kunnen mantelzorgers online hulp vragen als zij dat nodig vinden. De zelf-

december 2014

hulpwebsite is hard nodig. 14% van de in totaal 1,5 miljoen mantelzorgers voelt zich tamelijk zwaar belast. Zij zijn moe, voelen zich opgejaagd, slapen slecht en genieten minder van het leven. De website biedt handige tips, een vraag- en antwoordtool en een uitgebreide zelfhulpmodule. n

Tour d‘Energie prijs voor Bakkerij Van der Zee H et familiebedrijf Bakkerij Van der Zee uit Garijp heeft de duurzaamheidsprijs Tour d‘Energie gewonnen. De bakkerij wordt daarmee beloond voor de diverse energiebesparende maatregelen die het genomen heeft. Bakkerij Van der Zee telt ongeveer zestig medewerkers en levert broden aan

alle Lidl supermarkten in Friesland. De chauffeurs van het bakkersbedrijf hebben een cursus ‘Het Nieuwe Rijden’ gehad en samen met het personeel is Van der Zee aan de slag met andere energiebesparende maatregelen. De prijs zal een stimulans voor Van de Zee betekenen om in de toekomst nog meer besparingsmaatregelen door te voeren. n

Vlieland beste internetgemeente V lieland is uitgeroepen tot beste internetgemeente van Fryslân. SEO Economisch Onderzoek concludeerde dat in opdracht van Google. Als beloning ontving Vlieland de ‘eTown Award’. Deze prijs bestaat nog niet zo heel lang. In 2013 deed Google voor het eerst onderzoek naar de online kracht van lokale bedrijven. Dit jaar is voor de

tweede keer onderzocht welke Nederlandse gemeenten de economische kansen van het internet het best benutten. Per provincie werd één gemeente aangewezen die de beste inspanningen verricht op het gebied van online ondernemen. De landelijke winnaar van de trofee werd de gemeente Naarden (Noord-Holland). n

Tweede DMT kantoor op WaterCampus Leeuwarden D MT Environmental Technology heeft in oktober zijn tweede kantoor geopend op de Watercampus in Leeuwarden. De opening werd verricht door wethouder Henk Deinum uit Leeuwarden. Het hoofdkantoor is nog altijd gevestigd in Joure. DMT groeide de afge-

december 2014

lopen jaren explosief. Niet alleen nationaal, maar ook internationaal deed het Friese bedrijf het uitstekend. DMT zet zich met water- en biogaszuiveringen in voor een groene en welvarende toekomst. De Watercampus in Leeuwarden is niet zomaar een willekeurige locatie. Het is een moderne kantoorruimte, met uitstekende faciliteiten. n

Culturele tips

Landbouwbeurs

Deze editie van de Nederlandse Landbouwbeurs belooft op voorhand een groot succes te worden. Naast de nieuwste landbouwmachines en -werktuigen worden er veel primeurs verwacht. Van veevoeders, zaaizaden en gewasbescherming tot stallenbouw en stalinrichting. Maar ook op het gebied van schaalvergroting en productiestijging, kennis en innovatie, duurzame productie en goed ondernemerschap.

Waar: WTC Expo, Leeuwarden Wanneer: 10 december t/m 13 december Aanvang: Alle dagen om 10.00 Prijs: €10,50 (online), €12,50 (kassa), kinderen gratis toegang Meer informatie: www.wtclandbouw.nl

Original Cuban Circus

Het originele Cubaanse Circus voor het eerst op tournee in Nederland. Een circusshow in het decor van een authentiek Cubaans stadspaleis brengt u in onvervalste Caraibische sferen. Het unieke circus is een aaneenschakeling van adembenemende luchtacrobatiek nummers, typisch Cubaanse clowns, originele fiets- en balans acts, latijn-amerikaanse vuur- en zwaarddansshows. Elegante dames en heren dansend op het slappe touw. Een kleurrijk spektakel van meeslepende acties onder de vrolijke klanken van een gelauwerde Cubaanse live band “Aire Concierto”.

Waar: Theater Sneek Wanneer: 24 december Aanvang: 14.30 Prijs: €34,00 Meer informatie: www.theatersneek.nl

Bildtse Atelierroute Slikwerk

Het Bildtse landschap heeft ook in de winter zijn bekoring. De hier wonende en werkende kunstenaars nodigen u van harte uit dat van dichtbij mee te maken tijdens de Atelierroute Slikwerk in het laatste weekend van dit jaar. Op 27 en 28 december zijn diverse locaties geopend voor publiek. Van 13 tot 17 uur kan men vrijblijvend bij de kunstenaars naar binnen stappen. In de Aerden Plaats te Oude Bildtzijl is de overzichtstentoonstelling te zien, daar is tevens een gratis folder met plattegrond verkrijgbaar.

Waar: Oude Bildtzijl Wanneer: 27 en 28 december Aanvang: 13.00 Prijs: gratis Meer informatie: www.slikwerk.nl

Hans Visser en Irena Filippova Doctor Zhivago is een verhalende roman, gebaseerd op het leven van de schrijver Boris Pasternak zelf. De gedachtewereld van de hoofdpersoon, Doctor Zhivago, is ook de gedachtewereld van Pasternak. De dramatische en spannende lovestory van een jonge arts in het rumoerige Rusland van begin vorige eeuw, vormen het decor waarin Visser & Filippova de ingewikkelde puzzel proberen te ontrafelen van het leven van Boris Pasternak en zijn Doctor Zhivago.

Waar: Theater Sneek Wanneer: 4 januari Aanvang: 14.30 Prijs: s24,00 Meer informatie: www.theatersneek.nl

december 2014

Zonder voorbehoud – Louise Korthals

‘Wat een zangeres! Wat een actrice! Wat een lef!’, schreef de Volkskrant over haar debuutvoorstelling ‘Vlieguur’. De Telegraaf voorspelde dat ‘Korthals alles in zich heeft om een heel grote te worden’, een mening die werd gedeeld door de jury van de Neerlands Hoop 2013, de prijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan de cabaretier met het grootste toekomstperspectief. En dat terwijl Korthals zich in 2011 al op de kaart had gezet met het winnen van het Amsterdams Kleinkunst Festival. Inmiddels is Korthals helemaal klaar voor het vervolg, want er gloeit een groot, hongerig, bijna wreed verlangen in haar hart en op haar stembanden. Tijd voor een tweede programma dus, zonder voorbehoud.

Waar: De Koornbeurs, Franeker Wanneer: 21 januari Aanvang: 20.15 Prijs: S19,75 Meer informatie: www.theaterdekoornbeurs.nl

A tribute to Eva Cassidy ft. Dan Cassidy

De Nederlandse zangeres Margriet Sjoerdsma toert al langer langs de Nederlandse theaters met haar eerbewijs aan de jonggestorven Eva Cassidy. Maar deze keer doet ze het anders: ze brengt Eva’s broer mee. Dan Cassidy is een virtuoze violist, die bovendien dichtbij het erfgoed van zijn getalenteerde zus staat. Eva Cassidy overleed in 1996 op 33-jarige leeftijd, aan huidkanker. Een wrede dood, want ze stond nog maar aan het begin van een carrière die heel mooi had kunnen aflopen.

Waar: Theater de Harmonie Wanneer: 17 januari 2015 Aanvang: 20.30 Prijs: S19,50 Meer informatie: www.harmonie.nl

Zo goed als nieuw Pieter Derks

In zijn nieuwe, zesde theatervoorstelling hanteert Pieter Derks diezelfde stijl, die inmiddels zijn handelsmerk begint te worden: vriendelijk van toon, maar vol scherpe grappen en confronterende vragen. Altijd fris commentaar op het laatste nieuws van de dag. Maar ook, als verrassing voor wie hem alleen als huiscabaretier van De Wereld Draait Door kent, met mooie liedjes en fantasierijke verhalen. Het komt allemaal langs in een vlot en vrolijk tempo – en elke avond zo goed als nieuw.

Waar: Posthuis Theater, Heerenveen Wanneer: 11 december Aanvang: 20.15 Prijs: E24,00 Meer informatie: www.posthuistheater.nl

Wintercircus Martin Hanson

Het nieuwe programma van Wintercircus Martin Hanson biedt als vanouds een sprankelende mix van internationale topartiesten, theater, humor en muziek. Internationale topartiesten vliegen metershoog door de lucht, zijn super lenig, knotsgek, komisch en balanceren als de beste.

Waar: Posthuis Theater, Heerenveen Wanneer: 10 januari 2015 Aanvang: 13.00 Prijs: E20,00 Meer informatie: www.posthuistheater.nl

december 2014

CommerciĂŤle Club Zuid Friesland

Mededelingen CCZF Activiteitenprogramma

Nieuwe leden Vanaf 1 oktober 2014

Op dit moment zijn er nog geen activiteiten bekend. Bezoek regelmatig onze website voor actuele informatie over ons activiteitenprogramma of blijf op de hoogte via de social media.

H. Venema Wood2Go Heerenveen

www.cczf.nl/events/ www.twitter.com/cczfevents www.facebook.com/cczfevents

8e pag zakenvisie.indd 1

december 2014

07-12-2012 11:02:58

Verwen jezelf ...daar mag je méér van verwachten!

tijdens de wintermaanden...

GRATIS FIETSPAK

bij aankoop van een mountain bike!

Geerts Willigenplein 3 • Heerenveen • Tel.: (0513) 62 20 39 • www.prof ilejacobs.nl

Het is weer tijd om de warmte op te zoeken en lekker op de bank te genieten van het mooie Fryslân.

editiess 3 Kom genieten op Terschelling of ht Vlieland! voor slec

€ 10,-

DeEen wintermaanden goed compleet dagje weg is zo geregeld bij Rederij Doeksen. Boek een winterdagarrangement: doorkomen met 3 edities • Bootretour • Comfortabele etsslechts of busdagkaart Friesland Posthuurﬁ voor €10,-! • Attentie van de VVV • 10% korting op de horeca aan boord

artikelen over bijzondere Friezen. En boeiende reportages, foto’s en verhalen over het heerlijke (buiten)leven in ons heitelan.

Vol intere Boek via www.rederij-doeksen.nl of bel 0900-363 57 36 (lokaal tarief) ssante * Abonnement stopt automatisch

‘‘Mijn winst is goed juridisch advies’’

Groenewegen Advocaten en Notarissen is gespecialiseerd in het verlenen van juridische diensten aan bedrijven, instellingen en particulieren binnen een groot aantal rechtsgebieden. Korte lijnen en de nauwe samenwerking tussen onze advocaten en notarissen zorgen voor onze kenmerkende

K.R. Poststraat 91

effectieve en dus kostenbesparende werkwijze. Bovendien

8441 EN Heerenveen

verhoogt deze samenwerking de kwaliteit van onze dienst-

Telefoon (0513) 65 55 55

verlening. Of het nu gaat om bemiddeling bij echtscheiding

info@groenewegenadvocaten.nl

of ingewikkelde zakelijke processen. Klanten een voorsprong

www.groenewegenadvocaten.nl

geven: dat is Groenewegen Advocaten en Notarissen.

www.groenewegennotarissen.nl

UW ZAAK IN VERTROUWDE HANDEN