Meer dan sprietjes

2

1–7 Inleiding

Pretbedervers B(l)oeiende alternatieven Pijlers van de ecotuin De juiste plant op de juiste plaats

2 – 21 Bollengrasland Soortkeuze Aanleg Beheer Meer bollenpret?

Lentekriebels, Bezige bijen, Royaal bezoek

3 – 29 Zonneborder

Soortkeuze Aanleg Aanvangsbeheer Langetermijnbeheer Fladder- en kijkplezier Andere beheermaatregelen Mediterrane planten

10 11 18 19

22 22 24 25 26

30 30 33 33 34 36 36

4 – 39 Bloemenweide op schrale grond Soortkeuze

Dracht- en waardplanten

Aanleg Beheer

Tussen het hoge gras

40 41 44 44 47

5 – 49 Schaduwborder Soortkeuze Aanleg Beheer

50 52 52 Is het een bij? Is het een wesp? Nee, het is een ... 53

6 – 55 Stapstenen in de schaduw Rovers in het struikgewas

57

7 – 61 Struikengordel Soortkeuze Aanleg en beheer

Lokroep van bomen en struiken

63 70 73

8 – 75 Solitaire boom of struik in gazon Soortkeuze Aanleg en beheer Vogelparadijs

76 76 80

9 – 83 Gazon

Niet aanleggen, wel inspelen op de spontane plantengroei Aanleg Beheer De ene worm is de andere niet Plaagdiertjes in het gazon

84 84 84 85 85

10 – 89 De juiste plant op de juiste plaats

Successie in de natuur 90 Van successiestadia naar groenvormen 92 Gelaagdheid en lichtinval in het bos 93 Gelaagdheid en lichtinval in de tuin 93 Bodemeigenschappen 95 Habitus van een boom of struik 97

11 – 101 De weg naar minder gazon

Snel en met veel arbeid: afplaggen 102 Traag en met weinig arbeid: bedekken met karton 102 Bodembewerking voor aanleg 103

12 – 105 Tot slot 13 – 112 Colofon

3

4

5

6

Inleiding 1

7

8

Een stukje gazon in de tuin is een heerlijke plek om te spelen, een boek te lezen, van de zon te genieten.

Baby’s kunnen er leren kruipen, staan en stappen.

Je kunt er eten, badminton spelen, op de trampoline springen. Het is een open plaats waar veel gebeurt.

Planten en dieren gebruiken het ook. In het gras groeien witte klaver, gewone brunel, draadereprijs en madeliefjes. Hommels bezoeken de bloemen, merels zoeken er regenwormen.

Gazon vormt visuele open ruimte in contrast met een gesloten struikengordel. Het is een groen rustpunt naast kleurrijke borders. Een tuin is veel meer dan alleen maar een gazon.

9

OPEN EN GEVULDE BLOEMEN Bij de bolgewassen kwam al het verschil tussen botanische soort en cultivar aan bod (zie kader op p. 23).

Een van de mogelijke criteria waarop cultivars geselecteerd worden, zijn dubbel gevulde bloemen. Vanuit het standpunt van insecten zijn gevulde bloemen erg vervelend. Ze ruiken lekker en lokken de insecten, maar eenmaal ter plekke, kan het insect niet aan de nectar of het stuifmeel. De gevulde bloemen zijn zo gevuld, dat het insect er niet meer bij kan.

Voor het welzijn van bijen, vlinders en andere insecten, kies je liever de botanische soort, of een cultivar met open bloemen. Open bloemen zijn wel toegankelijk en vormen een feestmaaltijd.

43

Aanleg Een arme, schrale bodem is optimaal als je een bloemrijk grasland wilt. Heeft je onbemeste grasmat hier en daar kale plekken? Maak de grond daar los en plant of zaai graslandplanten. Maak eventueel zelf extra open plekken door 1 x 1 m gras af te steken of te plaggen en af te voeren (zie p. 101).

• Planten: 1 plantje per 20 cm (16 plantjes / m2) • Inzaaien: 2 g per m2 In het begin ogen de vierkanten wat kunstmatig. Maar voor de start van een bloemenweide is het handig: je merkt duidelijk waar de bloeiende planten staan. Zo leer je de soorten goed kennen. Na drie tot vijf jaar hebben de planten zich verspreid (dankzij hun diepe wortels) en krijg je een natuurlijker effect. Bij verarming van gazon en minder maaien kan het gebeuren dat er spontaan andere planten groeien zoals pinksterbloem op vochtige grond of biggenkruid op droge grond.

Beheer Hoe schraler de bodem, hoe meer de bloeiende planten de overhand nemen op het gras, en hoe kleurrijker je bloemenweide. Om dit in de hand te werken, zul je maaien en afvoeren en zo verder verschralen. Op zand- en zand-leemgronden houd je dat enkele jaren vol.

44

Al naargelang de voedselrijkheid van de bodem, maai je één of twee keer. Je moet dus beduidend minder maaien dan in een gazon, maar het maaien zelf is moeilijker en je moet het maaisel afvoeren.

Maairegime: meet de hoogte van de begroeiing einde juni.

•

De begroeiing is 50 cm hoog? Maai dan twee keer. Op het moment dat je dit meet, is het al einde juni, dus dit jaar maai je: — einde juni — begin oktober

Vanaf volgend jaar maai je dan: — de eerste keer tussen half mei en half juni — de tweede keer tussen begin september en half oktober • De begroeiing is niet hoger dan 30 cm?

Maai dan slechts één keer, tussen einde augustus en half oktober.

Gefaseerd maaien Grassen zijn waardplanten (zie kader p. 41) voor een aantal vlindersoorten, voor sprinkhanen … Daarom is het belangrijk dat je gefaseerd maait. Dit betekent dat je elk jaar een derde van je bloemenweide niet maait.

Laat het gras groeien en maai dit stukje pas opnieuw het volgende jaar. Kies elk jaar voor een ander plekje waar het gras lang mag blijven. Om de drie jaar blijft hetzelfde stukje staan.

Wanneer maaien?

Maai bij voorkeur bij de start van een droge periode (ongeveer vijf dagen). Zo kan het maaisel rustig drogen, wordt het volume kleiner en composteert het makkelijker.

Hoe maaien?

Wil je dat de bloemenweide een ietwat formeel, strak uitzicht heeft? Kies dan voor rechthoekige of vierkante blokken (of eender wat voor vorm) of voor rasters van lang gras met daartussen rechte, kort gemaaide paden. Je kunt rondom ook een strook gras kort houden. Een bloemenweide wordt nooit korter gemaaid dan 5 tot 10 cm.

Neem het maaisel niet meteen weg maar laat het enkele dagen (niet langer dan tien) ter plaatse drogen.

Tijdens het droogproces vallen de rijpe zaden op de bodem en krijgen de diertjes de tijd om te vluchten naar een andere plek in de tuin.

Neem het maaisel weg zodra het grijsgroen is. Als je het nog langer laat liggen, wordt het geel. Dan is het te veel verteerd. De voedingsstoffen die in het maaisel zitten, zijn dan al opnieuw door de bodem opgenomen en dat is niet de bedoeling.

45

Gazon 9

83

De bedoeling van dit boek is minder gazon, niet meer.

Wat als je nog geen gazon hebt en je wilt er een aanleggen? Hieronder volgen enkele mogelijkheden. Ligt de grond niet effen? Maak hem dan eerst effen.

Niet aanleggen, wel inspelen op de spontane plantengroei Ligt de bodem van het stukje toekomstig gazon effen, in de zon en groeien er geen houtachtigen? Kies dan voor de meest simpele oplossing: • Vertrek je van een verstoorde, bewerkte bodem of eenjarige kruidgroei? Laat dan deze kruidgroei 10 cm hoog worden en begin dan te maaien, alsof het al gras is. Je speelt in de kaart van de grassen en de eenjarigen zullen baan ruimen voor spontaan opkomende grassen. De voordelen? Je moet niet inzaaien (en geen zaad kopen) en de spontaan opkomende grassen zijn aangepast aan de locatie. Er zullen ook andere planten dan grassen groeien.

• Vertrek je van verwilderde ruigtekruiden? Zet dan eerst met de (motor)zeis alles kort. Vanaf dan kun je maaien met de grasmachine.

Aanleg 84

Je kunt je gazon ook aanleggen. Dat doe je bij voorkeur in april. De tweede keuze is september. Zorg dat de bodem effen ligt. Je wilt er makkelijk over kunnen lopen en ook makkelijk met de grasmachine over. Na de bodembewerking (zie p. 103) laat je de grond een week rusten. Dan hark je hem. Vervolgens druk je de bodem aan zodat er geen holtes meer zijn, bijvoorbeeld met een rol. Zo vermijd je dat later de grond inzakt. Op hele lichte zandgrond verspreid je 2 cm compost die je inharkt. Op hele zware kleigrond verspreid je 3 cm zand.

In de handel vind je verschillende grasmengsels. Gazonzaad is nooit een enkele grassoort, maar altijd een mengsel. Naarmate de hoeveelheid betreding dat het

mengsel kan verdragen, krijgen de mengsels volgende namen: • fijn gazon: vooral bedoeld om open ruimte te creëren • speelgazon: voor een stevige grasmat om op te zitten en te picknicken • sportgazon: voor een stevige grasmat om op te voetballen Zaai nu in. Gebruik hiervoor 1 tot 1,5 kg zaad per 100 m2. Verspreid het zaad gelijkmatig. Druk de bodem aan met een rol. Na het zaaien mag je niet op het terrein komen. Als alles goed gaat, zie je na twee tot drie weken een groen waas van jong gras. Als het gras 10 cm lang is, kun je het een eerste keer maaien.

Als het toevallig niet regent na het zaaien, kan het lang duren voor het gras kiemt. Dat is niet echt erg.

Het zaad kan ertegen. Je hoeft niet te begieten. Is het gras gekiemd en volgt er een droge periode? Dan moet je wel begieten. De jonge plantjes kunnen niet zonder water.

Samen met het kiemende gras kiemen ook eenjarigen.

Trek je hier niets van aan, je moet niet wieden. Meer nog, je mag niet wieden want je mag niet lopen over dat prille gras. Deze veelal ongewenste eenjarigen verdwijnen vanzelf zodra je begint te maaien.

Beheer Om het gazon kort te houden, ga je maaien. Regelmatig maaien stimuleert het uitstoelen van het gras.

Dat betekent dat er steeds meer grassprieten groeien.

Daardoor krijg je een dichte grasmat. Die dichtheid zorgt ervoor dat andere planten minder kansen krijgen in het gazon. Voer het maaisel af of laat het liggen.

Wat je beslist, bepaalt het uitzicht van je gazon.

• Als je het maaisel afvoert, voer je ook de voedingsstoffen af. Daardoor verschraalt de bodem. Het gras groeit minder goed en je krijgt open plekken waarop andere planten zoals madeliefjes, klaver en brunel beginnen te groeien. Je krijgt een kruidenrijker gazon.

85

Honger naar meer Ontdek de siertuinboeken van Velt

Sierlijk en Kruidig Een boeiende en bloeiende siertuin vol mooie én lekkere planten: met het boekje Sierlijk & kruidig krijg je dat zo voor mekaar. Je leert welke keukenkruiden een goed gezelschap vormen en hoe je keukenkruiden kunt integreren in een bloemenborder. Aantrekkelijke foto's, praktische informatie en kleine keukentips maken je alvast warm om meteen aan de slag te gaan!

Stappen naar een ecologische tuin Zin om nog meer te leren over aanleg en beheer van een siertuin? Dit handboek helpt je om stap voor stap een doelgericht beheerplan te maken, waarbij je onnodig snoeiwerk, een berg groenafval en ongewenste kruidgroei voorkomt. Een must-have voor elke tuinier op zoek naar ontdekking en avontuur!

Plaagdierboek

108

Steeds meer mensen voelen de noodzaak om niet meer naar gif te grijpen om hun belagers in de tuin te lijf te gaan. Maar wat moet je met die plaagdieren; vertrappen of vertroetelen? In het Plaagdierboek kom je te weten waarom plaagdieren zoals slakken, wespen, mieren, bladluizen en mollen er zijn en wat ze zeggen over je tuin. Door de dieren te leren kennen, komt er begrip en tolerantie. Wedden dat je met andere ogen naar je tuin gaat kijken? En wie weet ga je de dieren wel waarderen en mogen ze een onderdeel zijn van je tuin!

Zo draag je zelf bij aan het herstel van het ecologisch evenwicht in ons land.

Ontdek alle Velt-boeken www.velt.nu/winkel

109

Geniet mee met velt Velt is dĂŠ vereniging voor al wie milieuvriendelijk aan de slag wil in de tuin of in de keuken. Bij Velt leer je niet alleen hoe je op een ecologische manier lekkere groenten en fruit kweekt; je ontdekt er ook alles over prachtige siertuinen, over dier- en milieuvriendelijk kippen houden en over heerlijke gerechten vol vers geoogste seizoensgroenten.

Tal van publicaties en vormingen en het boeiende ledentijdschrift Seizoenen maken je wegwijs en helpen je om ecobewust te leven.

Zoveel voordelen Word lid van Velt en je geniet meteen van tal van voordelen. Met je Velt-lidkaart krijg je korting op heel wat biologische of ecologische producten ĂŠn op alle Velt-publicaties.

Zesmaal per jaar valt het tijdschrift Seizoenen in je bus, en je krijgt toegang tot het online Seizoenen-archief.

Van je lokale afdeling krijg je uitnodigingen voor inspirerende activiteiten. Heb je vragen over ecologisch tuinieren of koken? Dan geeft een Velt-medewerker je graag deskundig advies. Bovendien ontvang je als nieuw lid een leuk welkomstpakket.

Help ons om samen werk te maken van een milieuvriendelijke wereld! Kijk eens op www.velt.nu en word vandaag nog lid.

111

Colofon

Meer dan sprietjes de weg naar minder gazon een uitgave van velt vzw

Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren

auteurs

Greet Tijskens en Jana Van Butsel leespanel

Dirk Buysse, Geertje Coremans, Frans De Smedt foto’s

François De Heel – www.swadeheel.be Foto’s op p 35, 47 (onder), 57, 58, 73: Koen Lock Foto’s op p 27 (linksonder), 34 (boven), 47 (boven en midden), 59: Ineke Swillen Foto’s op p 34 (onder), 53 (derde), 102, 103: Velt 112

illustr aties

Greet Tijskens eindredactie

Frederika Hostens – www.frederika.be gr afische vormgeving

Kurt Cornelis – www.sfumato.be Eerste druk: 2018 ISBN 9789492907011 Overname van uittreksels is mogelijk na overleg met Velt vzw © Velt vzw – Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren Uitbreidingstraat 392c – B-2600 Berchem (België) – www.velt.nu