Voor onkruidminnaars en onkruidhaters Iedere tuinier kent de strijd tegen onkruid. Toch is onkruid veel meer dan een ongewenste gast in je tuin. Dit Onkruidboek zal je blik verruimen. Het leert je niet alleen onkruid te herkennen, maar ook te benutten, en er zelfs van te genieten. Zo kun je van je vijand een vriend maken.
ON
Deze praktische gids bevat karakterschetsen van veelvoorkomende onkruiden en woekerende tuinen moestuinplanten. Met extra aandacht voor de meest hardnekkige soorten als brandnetel, zevenblad en heermoes. Daarnaast vind je vele bestrijdingstips en recepten. Dit is ook een boek dat je mee de tuin in neemt om te ontdekken wat je nog niet eerder had gezien. Bovendien is het een inspirerend leesboek vol interviews met bekende en onbekende tuinders, kwekers, koks, kunstenaars en onderzoekers. Met een voorwoord van Bartel Van Riet
Suze Peters - Lot te Stekelenburg - Ca roline Z eevat
ON Voor onkruidminnaars en onkruidhaters Suze Peters - Lot te Stekelenburg - Ca roline Z eevat
5 6 8 12 17 20 28 36 42 46 52 58 62 68 74 82 86 90 96 102 110 114 118 124 130 134 140 146 152 156 186 188 2
Voorwoord Bartel van Riet Inleiding Onkruid: waarom, wat en hoe? Onkruid bestrijden Welk gereedschap gebruik je? Interview Gerrit Roukens, Educatieve tuin De Enk #1 Grote brandnetel Interview Rob Baris, Culinair ondernemer Interview Sigrid Dewaele, De natuurkeuken #2 Akkerdistel Interview Ton Vreeken, Vreeken’s Zaden #3 Vogelmuur Interview Lammert Bastiaans, Wageningen Universiteit #4 Kweek Interview Mees en Ageeth Visser, Boerderij Landzicht #5 Gehoornde klaverzuring Interview Bart Belmans, Kwekerij Sanguisorba #6 Gewone paardenbloem Interview Wilma Peelen, Sneeboer & Zn #7 Zevenblad Interview Heilien Tonckens, Prionatuinen #8 Haagwinde Interview Koen Dierickx Groendienst Stad Gent Interview Frans De Smedt, LESGEVER VELT #9 Grote weegbree Interview Annick Hollebeke, LESGEVER VELT #10 Heermoes Interview Maarten Kolk, Studio Maarten Kolk & Guus Kusters Woekerende tuin- en moestuinplanten Meer onkruiden Om verder te lezen en interessante adressen Register
5 6 8 12 17 20 28 36 42 46 52 58 62 68 74 82 86 90 96 102 110 114 118 124 130 134 140 146 152 156 186 188 2
Voorwoord Bartel van Riet Inleiding Onkruid: waarom, wat en hoe? Onkruid bestrijden Welk gereedschap gebruik je? Interview Gerrit Roukens, Educatieve tuin De Enk #1 Grote brandnetel Interview Rob Baris, Culinair ondernemer Interview Sigrid Dewaele, De natuurkeuken #2 Akkerdistel Interview Ton Vreeken, Vreeken’s Zaden #3 Vogelmuur Interview Lammert Bastiaans, Wageningen Universiteit #4 Kweek Interview Mees en Ageeth Visser, Boerderij Landzicht #5 Gehoornde klaverzuring Interview Bart Belmans, Kwekerij Sanguisorba #6 Gewone paardenbloem Interview Wilma Peelen, Sneeboer & Zn #7 Zevenblad Interview Heilien Tonckens, Prionatuinen #8 Haagwinde Interview Koen Dierickx Groendienst Stad Gent Interview Frans De Smedt, LESGEVER VELT #9 Grote weegbree Interview Annick Hollebeke, LESGEVER VELT #10 Heermoes Interview Maarten Kolk, Studio Maarten Kolk & Guus Kusters Woekerende tuin- en moestuinplanten Meer onkruiden Om verder te lezen en interessante adressen Register
Voorwoord Onbekend maakt onbemind. De wereld is een plantenzee waar we doorgaans maar een fractie van kennen en gebruiken: in de tuin, de landbouw, de keuken. De rest, effectief de grote meerderheid, noemen we gemakshalve maar al te vaak... onkruid. We binden de strijd aan met deze onbekendere plantensoorten en zeker als ze de kop opsteken op een plaats waar we ze liever niet zien. We proberen planten in te dijken en ze uit onze habitat te houden, in feite ook die van hun! Deze gids geeft ons een andere kijk op een greep uit de eindeloze wereld van kruiden die zich overal rondom ons goed voelen en elk hun nut hebben. Kruiden zijn allesbehalve storende en woekerende planten waarmee je de strijd moet aanbinden. Leer deze planten kennen en appreciÍren en je zult verrast zijn wat ze betekenen en zelfs wat ze voor je kunnen betekenen. De ene kan je helpen bij het bestrijden van de andere of geeft je salade een meesterlijk frisse en originele toets, terwijl een andere weer een dankbare borderbloeier kan zijn maar dan met kost noch moeite en goed tegen allerlei kwaaltjes. Als je kruiden op de juiste manier bekijkt – dat kan voor iedereen anders zijn – zul je merken dat ze een grotere rol spelen die we moeten respecteren voor een groter natuurlijk evenwicht. Het zijn de soldaatjes van hun eigen missie die hen vaak naar de meest onmogelijke plaatsen heeft gebracht. Hoe klein en bescheiden ze ook mogen zijn, er zit goeds in elk plantje iets dat we niet mogen laten verdwijnen. We moeten niet van hen willen winnen maar ze vooral leren kennen. Zo kun je ze onder controle houden en zelfs goed gebruiken. Ze waren er immers lang voor ons en wellicht nog lang na ons. Bartel Van Riet, januari 2015
4
Voorwoord Onbekend maakt onbemind. De wereld is een plantenzee waar we doorgaans maar een fractie van kennen en gebruiken: in de tuin, de landbouw, de keuken. De rest, effectief de grote meerderheid, noemen we gemakshalve maar al te vaak... onkruid. We binden de strijd aan met deze onbekendere plantensoorten en zeker als ze de kop opsteken op een plaats waar we ze liever niet zien. We proberen planten in te dijken en ze uit onze habitat te houden, in feite ook die van hun! Deze gids geeft ons een andere kijk op een greep uit de eindeloze wereld van kruiden die zich overal rondom ons goed voelen en elk hun nut hebben. Kruiden zijn allesbehalve storende en woekerende planten waarmee je de strijd moet aanbinden. Leer deze planten kennen en appreciÍren en je zult verrast zijn wat ze betekenen en zelfs wat ze voor je kunnen betekenen. De ene kan je helpen bij het bestrijden van de andere of geeft je salade een meesterlijk frisse en originele toets, terwijl een andere weer een dankbare borderbloeier kan zijn maar dan met kost noch moeite en goed tegen allerlei kwaaltjes. Als je kruiden op de juiste manier bekijkt – dat kan voor iedereen anders zijn – zul je merken dat ze een grotere rol spelen die we moeten respecteren voor een groter natuurlijk evenwicht. Het zijn de soldaatjes van hun eigen missie die hen vaak naar de meest onmogelijke plaatsen heeft gebracht. Hoe klein en bescheiden ze ook mogen zijn, er zit goeds in elk plantje iets dat we niet mogen laten verdwijnen. We moeten niet van hen willen winnen maar ze vooral leren kennen. Zo kun je ze onder controle houden en zelfs goed gebruiken. Ze waren er immers lang voor ons en wellicht nog lang na ons. Bartel Van Riet, januari 2015
4
‘ Wat is onkruid?’ Die vraag stelden wij onszelf en de geïnterviewden in dit boek. Hoe kom je eraan en – als je wilt – hoe kom je er vanaf? De meeste tuinboeken geven onkruid en onkruidbestrijding weinig aandacht. Er zijn een paar goede oudere boekjes over onkruid, maar nu de wilde plantencultuur steeds meer aandacht krijgt in tuinontwerpen en in de culinaire wereld misten wij een toegankelijke gids die antwoorden op onze vragen gaf. Wij hebben zo’n 100 mensen gevraagd naar wat zij de drie ergste onkruiden vinden. Daaruit hebben we voor dit boek een top 10 van hardnekkige soorten samengesteld die uitgebreider beschreven zijn. Daarnaast zijn er natuurlijk nog talloze ‘erge’ meer (als gidsgedeelte achterin het boek) én woekerende tuin- en moestuinplanten die zich als onkruid gedragen. In de drie jaar dat wij onkruiden zochten, fotografeerden, proefden en verzamelden is dit boek tot stand gekomen. Niet volledig, maar het geeft ons wel volledig antwoord op onze vragen. Er zijn meer onkruidhaters dan -minnaars. Over de haters kunnen we kort zijn: haten is over het algemeen niet
duurzaam en áls het al genot geeft, dan is dat van korte duur. Wij besteden weliswaar aandacht aan gifspuiters en heftige onkruidbestrijdingsmiddelen; interessanter vinden we de duurzame weg. Daar moet je moeite voor doen en het kan een gevecht opleveren, maar ook zeer veel voldoening. Door de vele tips, anekdotes, historische feiten en recepten kun je onkruid heel anders gaan ervaren. Ga niet strijden met het zevenblad, maar integreer het in je leven. Hoe? Dat is voor elk mens anders. De een houdt van het lekker uitrieken met het zevenbladvorkje, de ander knipt het af om er pesto van te maken, en een derde integreert het als een geweldige bodembedekker in de tuin. Wij bezochten mensen met een passie voor hun vak. Allemaal hadden ze een relatie met en een mening over onkruid: de kok, de ondernemer, de tuinmeester, de gereedschapmaker, de ontwerper, de zadenhandelaar, de boer, de kweker, de therapeut, de hovenier, de kunstenaar, de siertuinier en de bioloog. Wij zijn tot de conclusie gekomen dat onkruid meer is dan slechts een ‘nutteloos of schadelijk kruid’. Suze Peters, Lotte Stekelenburg en Caroline Zeevat
6
7
‘ Wat is onkruid?’ Die vraag stelden wij onszelf en de geïnterviewden in dit boek. Hoe kom je eraan en – als je wilt – hoe kom je er vanaf? De meeste tuinboeken geven onkruid en onkruidbestrijding weinig aandacht. Er zijn een paar goede oudere boekjes over onkruid, maar nu de wilde plantencultuur steeds meer aandacht krijgt in tuinontwerpen en in de culinaire wereld misten wij een toegankelijke gids die antwoorden op onze vragen gaf. Wij hebben zo’n 100 mensen gevraagd naar wat zij de drie ergste onkruiden vinden. Daaruit hebben we voor dit boek een top 10 van hardnekkige soorten samengesteld die uitgebreider beschreven zijn. Daarnaast zijn er natuurlijk nog talloze ‘erge’ meer (als gidsgedeelte achterin het boek) én woekerende tuin- en moestuinplanten die zich als onkruid gedragen. In de drie jaar dat wij onkruiden zochten, fotografeerden, proefden en verzamelden is dit boek tot stand gekomen. Niet volledig, maar het geeft ons wel volledig antwoord op onze vragen. Er zijn meer onkruidhaters dan -minnaars. Over de haters kunnen we kort zijn: haten is over het algemeen niet
duurzaam en áls het al genot geeft, dan is dat van korte duur. Wij besteden weliswaar aandacht aan gifspuiters en heftige onkruidbestrijdingsmiddelen; interessanter vinden we de duurzame weg. Daar moet je moeite voor doen en het kan een gevecht opleveren, maar ook zeer veel voldoening. Door de vele tips, anekdotes, historische feiten en recepten kun je onkruid heel anders gaan ervaren. Ga niet strijden met het zevenblad, maar integreer het in je leven. Hoe? Dat is voor elk mens anders. De een houdt van het lekker uitrieken met het zevenbladvorkje, de ander knipt het af om er pesto van te maken, en een derde integreert het als een geweldige bodembedekker in de tuin. Wij bezochten mensen met een passie voor hun vak. Allemaal hadden ze een relatie met en een mening over onkruid: de kok, de ondernemer, de tuinmeester, de gereedschapmaker, de ontwerper, de zadenhandelaar, de boer, de kweker, de therapeut, de hovenier, de kunstenaar, de siertuinier en de bioloog. Wij zijn tot de conclusie gekomen dat onkruid meer is dan slechts een ‘nutteloos of schadelijk kruid’. Suze Peters, Lotte Stekelenburg en Caroline Zeevat
6
7
salade Zomer – Jim de Jong • munt • melde • campanula • roos • goudsbloem • borage • Oost-indische
kers (bloemetjes)
• winterpostelein • perzik •d ressing
framboos (geplet), yoghurt, azijn, olie, peper & zout
50
51
salade Zomer – Jim de Jong • munt • melde • campanula • roos • goudsbloem • borage • Oost-indische
kers (bloemetjes)
• winterpostelein • perzik •d ressing
framboos (geplet), yoghurt, azijn, olie, peper & zout
50
51
‘ De Knack is ook zeer goed’ Frans de Smedt Lesgever Velt Frans De Smedt was onderwijzer en is sinds tien jaar met pensioen. Vroeger nam hij zijn leerlingen vaak mee de tuin in. Tegenwoordig geeft hij namens Velt allerlei vormingen over de ecologische siertuin. ‘Wij proberen met de natuur zoveel mogelijk samen te werken en evenwicht in de tuin te krijgen’.
124
‘In 2002 moest er een planning komen voor alle openbare besturen voor de vermindering van pesticiden en herbiciden, want vanaf 2015 mogen ze die niet meer gebruiken. Dat heeft nog altijd een geweldige impact, veel mensen vinden het niet gemakkelijk. Nu de gemeente niet meer mag spuiten, gaat de buurt dat spuiten overpakken. Met mijn onkruidvormingen hoop ik ze een alternatief aan te bieden. Het esthetische en de hoeveelheid werk die je in het verwijderen van onkruid wilt steken, is iets dat ieder voor zich zelf moet uitmaken. Ik sprak ooit met een vrouw die een oud tuinpad met grind had, waar “onkruid” in kwam. Het pad had als functie dat ze er met een kruiwagen over moest kunnen rijden. Nu heeft ze dat laten begroeien en rijdt dat gewoon af met een grasmaaier, want die verharding blijft ook als er gras op groeit. Als je kiest voor dolomiet, dan hou je dat proper door met een hark te ritselen. De kiemplantjes gaan dan kapot. Maar je moet het wel elke week doen. Als je dat ervoor over hebt, waarom niet? Je stoort niemand, je maakt geen lawaai, je gebruikt geen vergif en je bent aan het ontstressen, dus gezond bezig. 125
‘ De Knack is ook zeer goed’ Frans de Smedt Lesgever Velt Frans De Smedt was onderwijzer en is sinds tien jaar met pensioen. Vroeger nam hij zijn leerlingen vaak mee de tuin in. Tegenwoordig geeft hij namens Velt allerlei vormingen over de ecologische siertuin. ‘Wij proberen met de natuur zoveel mogelijk samen te werken en evenwicht in de tuin te krijgen’.
124
‘In 2002 moest er een planning komen voor alle openbare besturen voor de vermindering van pesticiden en herbiciden, want vanaf 2015 mogen ze die niet meer gebruiken. Dat heeft nog altijd een geweldige impact, veel mensen vinden het niet gemakkelijk. Nu de gemeente niet meer mag spuiten, gaat de buurt dat spuiten overpakken. Met mijn onkruidvormingen hoop ik ze een alternatief aan te bieden. Het esthetische en de hoeveelheid werk die je in het verwijderen van onkruid wilt steken, is iets dat ieder voor zich zelf moet uitmaken. Ik sprak ooit met een vrouw die een oud tuinpad met grind had, waar “onkruid” in kwam. Het pad had als functie dat ze er met een kruiwagen over moest kunnen rijden. Nu heeft ze dat laten begroeien en rijdt dat gewoon af met een grasmaaier, want die verharding blijft ook als er gras op groeit. Als je kiest voor dolomiet, dan hou je dat proper door met een hark te ritselen. De kiemplantjes gaan dan kapot. Maar je moet het wel elke week doen. Als je dat ervoor over hebt, waarom niet? Je stoort niemand, je maakt geen lawaai, je gebruikt geen vergif en je bent aan het ontstressen, dus gezond bezig. 125
Meer ‘on’kruiden 156
157
Meer ‘on’kruiden 156
157
Japanse duizendknoop Fallopia japonica
Overblijvend wortelonkruid Hoog te 100-200 cm Bloei augustus-september Groei plaat s zon-schaduw; vochtige voedingsrijke grond Toepassing eetbaar, snijbloem Best rijden wegtrekken, uitputten, grond afdekken
die meer dan een meter diep kunnen zitten, zijn vaak de oorzaak van alle ellende. Bestrijden doe je door elke scheut die je boven ziet komen, eruit te trekken. Zorg ervoor dat er niets in de compostton komt! Een andere optie voor grote percelen, is de grond twee jaar lang bedekken met een groot stevig stuk zeil of een stuk oude vloerbedekking. Het hele oppervlak ruim bedekken en goed verzwaren anders kruipt de duizendknoop er zo tussendoor. Als de puntige stengels het zeil omhoog drukken, wandel je er overheen om ze stuk te maken. In Engeland worden momenteel proeven gedaan met een uit Japan afkomstige bladvlo (Aphalara itadori) die zich uitsluitend voedt met de Japanse duizendknoop.
Zwaluwtong
Veldzuring Rumex acetosa
Overblijvend zaadonkruid Hoog te 30-100 cm Bloei mei-augustus Groei plaat s zonnig; stikstofrijke grond; grasland Toepassing eetbaar, snijbloem, vlinderplant, verfplant, geneeskrachtig Best rijden wieden, uitzaaien voorkomen
Hoog te 30-100 cm Bloei juni-oktober Groei plaat s zon; voedingsrijke grond; heggen, bouwland Best rijden schoffelen, wegtrekken
158
Rumex obtusifolius
Hoog te 50-120 cm Bloei juni-oktober Groei plaat s zon-halfschaduw; verdichte, zware, voedingsrijke grond Best rijden uitsteken, afsnijden
Eenjarig zaadonkruid
Deze rankende plant lijkt qua blad op dat van de windes. Maar aan de bloeiwijze kun je meteen zien dat het toch echt geen familie is. Dit kleine zusje van de Japanse duizendknoop heeft onopvallende kleine witgroene bloempjes in aartjes bij elkaar. Lijkt op het rechtop groeiende boekweit (Fagopyrum esculentum) dat vaak als groenbemester wordt ingezet.
Ridderzuring Overblijvend kruid met penwortel
Fallopia convolvulus
Japanse duizendknoop is een relatief nieuw onkruid. De plant werd rond 1830 door Von Siebold in Leiden als tuinplant gekweekt en verhandeld. Helaas liet hij zich niet door een tuinhek weerhouden en in 1848 wordt hij voor het eerst in het wild aangetroffen. De moederplant, de oorzaak van alle ellende, staat nog steeds in Leiden, dat is heel gek om te beseffen. De Japanse naam Itadori, wat sterke plant betekent, is heel toepasselijk. Hij groeit namelijk 10 tot 20 cm per dag en drukt letterlijk verhardingen omhoog. In Engeland moet de plant als apart afval ingeleverd worden, om te voorkomen dat hij in het wild terechtkomt, zo agressief is hij in het overwoekeren van inheemse beplanting. Eetbaar De jonge roodgespikkelde scheuten (circa 20 cm), zonder bladeren wokken, stomen of stoven en opdienen met een beetje sojasaus. Niet te lang koken, want dan vallen ze uit elkaar. Ze bevatten veel vitamine C en smaken zurig, zoals rabarber. Verzeker jezelf voor je gaat oogsten ervan, dat er in het verleden geen chemische oorlog met bestrijdingsmiddelen is gevoerd. Deze gifstoffen kunnen nog steeds in de plant opgeslagen zijn. Bestrijden De wortels,
rugosus) en bloedzuring (Rumex sanguineus), een mooie cultivar met rode nerven, heel decoratief. Maar allebei zaaien ze zich flink uit. Knip de bloemen eruit om dat te voorkomen. Lijkt op jonge scheuten van de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) en schapenzuring (Rumex acetosella). Schapenzuring groeit op arme grond en heeft een smaller blad met twee puntige ‘oortjes’ waardoor de plant met een beetje fantasie op een schapenkop lijkt.
Toen we aan het fotograferen waren kwamen we Turkse vrouwen tegen die veldzuring aan het plukken waren in het wild. Ze gebruiken het in de salade in plaats van azijn. Het is een van de eerste blaadjes in het voorjaar die je kunt plukken. Kinderen kauwen graag op de bladeren om de dorst te lessen. In België is zuring een onmisbaar ingrediënt voor het gerecht ‘Paling in het groen’ en in Rusland kan de ‘Groene Borscht’ (soep) niet zonder. In Frankrijk wordt het ‘Oseille domestique’ genoemd; zuring voor het thuisgebruik. De Franse zuringsaus over vis is wereldberoemd; de gekookte bladeren smaken naar citroen. Let op dat je niet veel tegelijk eet vanwege het oxaalzuur dat erin zit. Zuring is ook te gebruiken als stremsel bij het maken van kwark, kaas of ricotta. Gebruik zuring vers, want hij is lastig te drogen. Of maak hem in zoals de Polen doen. Denk er wel aan dat je bij het bereiden een roestvrijstalen pan gebruikt, zuring reageert namelijk met ijzer. Aanslag op zilver kun je met het sap wegpoetsen. Zuring is rijk aan vitamine C en werd in het verleden gebruikt bij scheurbuik. Vroeger aten boeren zuring tegen buikpijn. Gekweekte vormen zijn tuinzuring (Rumex
Ridderzuring is een enorme plant met grote bladeren. Je krijgt hem bijna niet uit de grond. Voor kinderen is het een spannend spel om te proberen hem eruit te trekken met penwortel en al. Wie dat lukt, wordt dan vanzelf een ridder met een lang zwaard. Bestrijden doe je door hem steeds af te snijden. Uiteindelijk zal de plant uitgeput raken en sterven. De afgestorven diepe wortel brengt lucht in de grond. Lijkt op krulzuring (Rumex crispus) met haar smallere gekrulde bladeren; beide grote zuringsoorten zijn niet eetbaar.
159
Japanse duizendknoop Fallopia japonica
Overblijvend wortelonkruid Hoog te 100-200 cm Bloei augustus-september Groei plaat s zon-schaduw; vochtige voedingsrijke grond Toepassing eetbaar, snijbloem Best rijden wegtrekken, uitputten, grond afdekken
die meer dan een meter diep kunnen zitten, zijn vaak de oorzaak van alle ellende. Bestrijden doe je door elke scheut die je boven ziet komen, eruit te trekken. Zorg ervoor dat er niets in de compostton komt! Een andere optie voor grote percelen, is de grond twee jaar lang bedekken met een groot stevig stuk zeil of een stuk oude vloerbedekking. Het hele oppervlak ruim bedekken en goed verzwaren anders kruipt de duizendknoop er zo tussendoor. Als de puntige stengels het zeil omhoog drukken, wandel je er overheen om ze stuk te maken. In Engeland worden momenteel proeven gedaan met een uit Japan afkomstige bladvlo (Aphalara itadori) die zich uitsluitend voedt met de Japanse duizendknoop.
Zwaluwtong
Veldzuring Rumex acetosa
Overblijvend zaadonkruid Hoog te 30-100 cm Bloei mei-augustus Groei plaat s zonnig; stikstofrijke grond; grasland Toepassing eetbaar, snijbloem, vlinderplant, verfplant, geneeskrachtig Best rijden wieden, uitzaaien voorkomen
Hoog te 30-100 cm Bloei juni-oktober Groei plaat s zon; voedingsrijke grond; heggen, bouwland Best rijden schoffelen, wegtrekken
158
Rumex obtusifolius
Hoog te 50-120 cm Bloei juni-oktober Groei plaat s zon-halfschaduw; verdichte, zware, voedingsrijke grond Best rijden uitsteken, afsnijden
Eenjarig zaadonkruid
Deze rankende plant lijkt qua blad op dat van de windes. Maar aan de bloeiwijze kun je meteen zien dat het toch echt geen familie is. Dit kleine zusje van de Japanse duizendknoop heeft onopvallende kleine witgroene bloempjes in aartjes bij elkaar. Lijkt op het rechtop groeiende boekweit (Fagopyrum esculentum) dat vaak als groenbemester wordt ingezet.
Ridderzuring Overblijvend kruid met penwortel
Fallopia convolvulus
Japanse duizendknoop is een relatief nieuw onkruid. De plant werd rond 1830 door Von Siebold in Leiden als tuinplant gekweekt en verhandeld. Helaas liet hij zich niet door een tuinhek weerhouden en in 1848 wordt hij voor het eerst in het wild aangetroffen. De moederplant, de oorzaak van alle ellende, staat nog steeds in Leiden, dat is heel gek om te beseffen. De Japanse naam Itadori, wat sterke plant betekent, is heel toepasselijk. Hij groeit namelijk 10 tot 20 cm per dag en drukt letterlijk verhardingen omhoog. In Engeland moet de plant als apart afval ingeleverd worden, om te voorkomen dat hij in het wild terechtkomt, zo agressief is hij in het overwoekeren van inheemse beplanting. Eetbaar De jonge roodgespikkelde scheuten (circa 20 cm), zonder bladeren wokken, stomen of stoven en opdienen met een beetje sojasaus. Niet te lang koken, want dan vallen ze uit elkaar. Ze bevatten veel vitamine C en smaken zurig, zoals rabarber. Verzeker jezelf voor je gaat oogsten ervan, dat er in het verleden geen chemische oorlog met bestrijdingsmiddelen is gevoerd. Deze gifstoffen kunnen nog steeds in de plant opgeslagen zijn. Bestrijden De wortels,
rugosus) en bloedzuring (Rumex sanguineus), een mooie cultivar met rode nerven, heel decoratief. Maar allebei zaaien ze zich flink uit. Knip de bloemen eruit om dat te voorkomen. Lijkt op jonge scheuten van de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) en schapenzuring (Rumex acetosella). Schapenzuring groeit op arme grond en heeft een smaller blad met twee puntige ‘oortjes’ waardoor de plant met een beetje fantasie op een schapenkop lijkt.
Toen we aan het fotograferen waren kwamen we Turkse vrouwen tegen die veldzuring aan het plukken waren in het wild. Ze gebruiken het in de salade in plaats van azijn. Het is een van de eerste blaadjes in het voorjaar die je kunt plukken. Kinderen kauwen graag op de bladeren om de dorst te lessen. In België is zuring een onmisbaar ingrediënt voor het gerecht ‘Paling in het groen’ en in Rusland kan de ‘Groene Borscht’ (soep) niet zonder. In Frankrijk wordt het ‘Oseille domestique’ genoemd; zuring voor het thuisgebruik. De Franse zuringsaus over vis is wereldberoemd; de gekookte bladeren smaken naar citroen. Let op dat je niet veel tegelijk eet vanwege het oxaalzuur dat erin zit. Zuring is ook te gebruiken als stremsel bij het maken van kwark, kaas of ricotta. Gebruik zuring vers, want hij is lastig te drogen. Of maak hem in zoals de Polen doen. Denk er wel aan dat je bij het bereiden een roestvrijstalen pan gebruikt, zuring reageert namelijk met ijzer. Aanslag op zilver kun je met het sap wegpoetsen. Zuring is rijk aan vitamine C en werd in het verleden gebruikt bij scheurbuik. Vroeger aten boeren zuring tegen buikpijn. Gekweekte vormen zijn tuinzuring (Rumex
Ridderzuring is een enorme plant met grote bladeren. Je krijgt hem bijna niet uit de grond. Voor kinderen is het een spannend spel om te proberen hem eruit te trekken met penwortel en al. Wie dat lukt, wordt dan vanzelf een ridder met een lang zwaard. Bestrijden doe je door hem steeds af te snijden. Uiteindelijk zal de plant uitgeput raken en sterven. De afgestorven diepe wortel brengt lucht in de grond. Lijkt op krulzuring (Rumex crispus) met haar smallere gekrulde bladeren; beide grote zuringsoorten zijn niet eetbaar.
159
Om verder te lezen en interessante adressen Kookboeken uur natuur op tafel P Roger Phillips, Spectrum, 1983 Wild Food Roger Phillips, Pan Books, 1983 Van nature Ria Loohuizen, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2009 oed bitter best G Ria Loohuizen, Terra, 2005 Kruiden Daniëlle Houbrechts, Lannoo, 2007 ekruid & geroerd G Daniëlle Houbrechts, Lannoo, 2002 eestelijk koken met onkruid F Daniëlle Houbrechts, Lannoo, 1999 Verrukkelijk onkruid Daniëlle Houbrechts en Tessa van Dam Merrett, Lannoo, 2012 Lekker landschap Michiel Bussink, Uitgeverij wAarde, 2006 ood for Free F Richard Mabey, Collins, 1972 ten en drinken met wilde planten E Laurette van Slobbe, Hof van Twello, 2009 etbare planten, bloemen en zaden E uit de vrije natuur Francois Couplan, Synthe, 2002 Eetbare natuur Hanneke Videler, Atlas, 2010
Around The World in 80 Plants: An Edible Perennial Vegetable Adventure For Temperate Climates Stephen Barstow, 2014 Tuinboeken Het onkruidboek Mea Allen, Hollandia, 1980 Stadsplanten Ton Denters, Fontaine, 2004 ruid en onkruid K Jan Nijman, Roodbont, 2005 Onkruiden herkennen H. Glas, Tirion, 2010 he Book of Weeds T Ken Thompson, Dorling Kindersley, 2009 Buiten is het groen Henk Gerritsen, Architectura & Natura, 2008 Verwilderen Romke van de Kaa, Contact, 2012 Weeds Richard Mabey, Profile Books, 2010 Bolted/Doorgeschoten Maarten Kolk, Episode, 2008 Online verder lezen Wilde planten plukken en opeten www.oogstenzonderzaaien.nl www.casaforesta.nl www.eattheweeds.com www.pfaf.org www.wildplantforager.com www.jongesla.com Milieuvriendelijk tuinieren www.velt.be
186
Verder determineren www.wilde-planten.nl www.floravannederland.nl/ Nog meer plantachtergronden www.annetanne.be/kruidenklets www.kruidjes.be Belangrijke onkruiden voor vlinders www.vlinderstichting.nl Geneeskrachtige kruiden www.herbasanitas.nl Verven met planten www.deblauwezwaen.nl Interessante adressen Sigrid Dewaele www.denatuurkeuken.be Christine Roelofs Catering uit de natuur www.christineroelofs.be Vreeken’s Zaden www.vreeken.nl Sneeboer & Zn www.sneeboer.com
Geniet mee met Velt Velt is dé vereniging voor al wie milieuvriendelijk aan de slag wil in de tuin of in de keuken. Bij Velt leer je niet alleen hoe je op een ecologische manier lekkere groenten, kruiden en vruchten kweekt; je ontdekt er ook alles over prachtige ecotuinen, over dier- en milieuvriendelijk kippen houden en over heerlijke gerechten vol vers geoogste seizoengroenten.
Zoveel voordelen! Word lid van Velt en geniet meteen van tal van voordelen. Met je Velt-lidkaart krijg je korting op heel wat biologische of ecologische producten én op alle Velt-publicaties. Zesmaal per jaar valt het tijdschrift Seizoenen in je bus, en je hebt toegang tot het online Seizoenen-archief. Van je lokale afdeling krijg je uitnodigingen voor leerrijke activiteiten. Heb je vragen over ecologisch tuinieren of koken? Dan geeft een Velt-medewerker je graag deskundig advies. Bovendien ontvang je als nieuw lid een leuk welkomstpakket. Help ons om samen werk te maken van een milieuvriendelijke wereld! Neem een kijkje op www.velt.nu en word vandaag nog lid. Velt vzw – Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren Uitbreidingstraat 392c 2600 Berchem 03 281 74 75 Velt Nederland Griendstraat 15 5662 RE Geldrop 040 285 44 67 www.velt.nu
Alterias Alternatieven voor invasieven www.alterias.be Kwekerij Sanguisorba www.sanguisorba.be Nog meer kwekers www.silene.be www.duizendblad.be www.ecoflora.be
Tal van publicaties en vormingen en het boeiende ledentijdschrift Seizoenen maken je wegwijs en helpen je om bewust en ecologisch te leven.
Om verder te lezen en interessante adressen Kookboeken uur natuur op tafel P Roger Phillips, Spectrum, 1983 Wild Food Roger Phillips, Pan Books, 1983 Van nature Ria Loohuizen, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2009 oed bitter best G Ria Loohuizen, Terra, 2005 Kruiden Daniëlle Houbrechts, Lannoo, 2007 ekruid & geroerd G Daniëlle Houbrechts, Lannoo, 2002 eestelijk koken met onkruid F Daniëlle Houbrechts, Lannoo, 1999 Verrukkelijk onkruid Daniëlle Houbrechts en Tessa van Dam Merrett, Lannoo, 2012 Lekker landschap Michiel Bussink, Uitgeverij wAarde, 2006 ood for Free F Richard Mabey, Collins, 1972 ten en drinken met wilde planten E Laurette van Slobbe, Hof van Twello, 2009 etbare planten, bloemen en zaden E uit de vrije natuur Francois Couplan, Synthe, 2002 Eetbare natuur Hanneke Videler, Atlas, 2010
Around The World in 80 Plants: An Edible Perennial Vegetable Adventure For Temperate Climates Stephen Barstow, 2014 Tuinboeken Het onkruidboek Mea Allen, Hollandia, 1980 Stadsplanten Ton Denters, Fontaine, 2004 ruid en onkruid K Jan Nijman, Roodbont, 2005 Onkruiden herkennen H. Glas, Tirion, 2010 he Book of Weeds T Ken Thompson, Dorling Kindersley, 2009 Buiten is het groen Henk Gerritsen, Architectura & Natura, 2008 Verwilderen Romke van de Kaa, Contact, 2012 Weeds Richard Mabey, Profile Books, 2010 Bolted/Doorgeschoten Maarten Kolk, Episode, 2008 Online verder lezen Wilde planten plukken en opeten www.oogstenzonderzaaien.nl www.casaforesta.nl www.eattheweeds.com www.pfaf.org www.wildplantforager.com www.jongesla.com Milieuvriendelijk tuinieren www.velt.be
186
Verder determineren www.wilde-planten.nl www.floravannederland.nl/ Nog meer plantachtergronden www.annetanne.be/kruidenklets www.kruidjes.be Belangrijke onkruiden voor vlinders www.vlinderstichting.nl Geneeskrachtige kruiden www.herbasanitas.nl Verven met planten www.deblauwezwaen.nl Interessante adressen Sigrid Dewaele www.denatuurkeuken.be Christine Roelofs Catering uit de natuur www.christineroelofs.be Vreeken’s Zaden www.vreeken.nl Sneeboer & Zn www.sneeboer.com
Geniet mee met Velt Velt is dé vereniging voor al wie milieuvriendelijk aan de slag wil in de tuin of in de keuken. Bij Velt leer je niet alleen hoe je op een ecologische manier lekkere groenten, kruiden en vruchten kweekt; je ontdekt er ook alles over prachtige ecotuinen, over dier- en milieuvriendelijk kippen houden en over heerlijke gerechten vol vers geoogste seizoengroenten.
Zoveel voordelen! Word lid van Velt en geniet meteen van tal van voordelen. Met je Velt-lidkaart krijg je korting op heel wat biologische of ecologische producten én op alle Velt-publicaties. Zesmaal per jaar valt het tijdschrift Seizoenen in je bus, en je hebt toegang tot het online Seizoenen-archief. Van je lokale afdeling krijg je uitnodigingen voor leerrijke activiteiten. Heb je vragen over ecologisch tuinieren of koken? Dan geeft een Velt-medewerker je graag deskundig advies. Bovendien ontvang je als nieuw lid een leuk welkomstpakket. Help ons om samen werk te maken van een milieuvriendelijke wereld! Neem een kijkje op www.velt.nu en word vandaag nog lid. Velt vzw – Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren Uitbreidingstraat 392c 2600 Berchem 03 281 74 75 Velt Nederland Griendstraat 15 5662 RE Geldrop 040 285 44 67 www.velt.nu
Alterias Alternatieven voor invasieven www.alterias.be Kwekerij Sanguisorba www.sanguisorba.be Nog meer kwekers www.silene.be www.duizendblad.be www.ecoflora.be
Tal van publicaties en vormingen en het boeiende ledentijdschrift Seizoenen maken je wegwijs en helpen je om bewust en ecologisch te leven.
Register afrikaantjes 105 akkerdistel 22, 47, 88 akkerkers 22 akkerkool 178 akkermelkdistel 179 akkeronkruiden 22 akkerwinde 117 algen 15 alsemambrosia 123 antiluizenmiddel 123 bamboe 123, 127, 182 basterdwederik 167 bestrating 15 bestrijden 13 bestrijdingsmiddelen 17, 53, 76 bijvoet 181 biologisch 75 biologisch dynamisch 76 bitterzoet 173 bloedzuring 150, 159 bodem 10 bodembedekker 10, 13, 30, 153 bodemleven 30 bodemstructuur 78 bodemverbeteraar 10, 29, 169 boer 77 boerenwormkruid 188 boterbloem 164, 138 braam 40, 154 branden 17, 120 brander 15, 77, 126 brandnetel 29, 37, 44, 45, 72, 87, 88, 89, 119, 121, 128, 150 brandnetelgier 30 brandnetelsalade 33 brandnetelthee 33, 34 brunel 136 Canadese fijnstraal 181 chemische middelen 64, 76 combinatieteelt 66 compost 10, 13, 25, 169 compostton 16 composteren 69 composthoop 16, 25, 33 188
daslook 40, 44, 136 dieren 16 digitalis 168 distels 47, 78, 88, 98, 121, 128 distelverordening 48, 78 dovenetel 170 draadereprijs 171 drachtplant 10 duist 78 duizendblad 89, 138, 176 duizendknoop 158 echte kamille 175 Engels raaigras 69 ereprijs 171 exoten 123 fijnstraal 181 fluitenkruid 40, 136, 150, 172 framboos 40, 154 ganzevoet 162 gazon 14 gehoornde klaverzuring 83 gekroesde melkdistel 179 gereedschap 15 gewasrotatie 65 gewone hoornbloem 161 gewone melkdistel 179 gewone paardebloem 91 gewoon varkensgras 160 gier 10, 169 glyfosaat 67 goudsbloem 87 gras 72, 121 grasmat 15 grassprieten 69 grote waternavel 136 groenbemesters 14, 64 groenbemesting 48 groene aanslag 15 grote brandnetel 29 grote klit 38, 168 grote weegbree 131 grote zuring 38 guldenroede 154, 181 haagwinde 115, 122, 127, 128
hak 98 hakken 17 hanepoot (zevenblad) 78, 106, 182 heermoes 72, 98, 121, 141, 150 heermoesthee 142 herbicide 67, 125 herderstasje 166 herfstanamoon 127 herik 77 hoefblad 78, 178 hondsdraf 38, 45, 122, 136, 171 hoornbloem 161 hop 154 Houttuynia 154 indicatorplanten 9 insecticide 10, 30 invasieve exoten 123, 153 Jacobskruiskruid 177 Japanse duizendknoop 136, 123, 153, 158 kaal knopkruid 174 kamille 43, 77, 78, 87, 175 kappertjes paardebloem 92 kiemplantje 153 klaproos 165 klaver 39, 85, 167 klaverzuring 83 kleefkruid 43, 78, 127, 163 klein hoefblad 21, 39, 178 klein kruiskruid 177 kleine brandnetel 35 kleine majer 161 kleine veldkers 166 klimop 154 kliswortel 38, 40, 168 klit 168 knopjeskruid 78 knopkruid 75, 87, 88, 174 Koekoeksbloem 136 koolzaad 78 korrelganzevoet 162 krabben 17 krabbers 98, 126 kruipende boterbloem 164 kruiskruid 177
krulzuring 159 kweek 69, 89, 98, 128 kweekgras 69, 72 kweekgras papier 72 lievevrouwebedstro 45, 154, 163 likeur paardebloemwortel 92 luizen 30 luzerneklaver 48, 78 maagdenpalm 154 maaien 17 madeliefje 54, 138, 174 melde 38, 57, 78, 162 melganzevoet 63, 162 melkdistels 78, 88, 179 mierikswortel 57, 154 moederkruid 180 moerasandoorn 78 moerasdroogbloem 176 moestuin 13, 154 molsla 54, 55, 93 mos 15 mulchen 13, 22, 64 mulchlaag 33 munt 57, 59, 154 muur 77 muursla 178 nachtschade 173 najaarskiemer 66 nitsuke van grote klis 40 onkruidbestrijding 64, 67 onkruidbestrijdingsmiddel 64 onkruidwieder 97 oxalis 83, 87 paardenbloem 45, 55, 91, 98 paardenstaart 141 paarse dovenetel 170 papaver 57 papier maken van kweekgras 72 penwortel 10, 17 penwortelschopje 98 permacultuur 24 perzikkruid 160 pesticiden 125 pinksterbloem 166
pioniersplanten 148 pispot 117, 122 pitrus 183 plantenvoeding 10, 30, 69, 92, 141 Prionatuinen 11 reuzenberenklauw 123 reuzenspringbalsemien 123, 136 rhizomen 10, 154 ridderzuring 89, 121, 159 riet 182 rietgras 182 robertskruid 172 roundup 67 salade brandnetel 33 salade melkdistel 40 salade najaar 37, 80 salade voorjaar 26 salade winter 144 salade zomer 50 schijfkamille 175 schijnpapaver 165 schoffel 17, 97, 100 schoffelen 17, 100, 120 schrapen 100 schraper 98, 100 schrepel 97, 98 selectief wieden 120, 122 smalle weegbree 44, 133 smeerwortel 22, 38, 45, 123, 169 smeerwortelgier 169 soep groene wilde kruiden 39 speenkruid 39, 136, 164 speerdistel 49 springbalsemien 136, 153 spuiten 17, 76, 125, 126 stamppot vogelmuur 60 steker 98, 100 stijve klaverzuring 85 stinkende gouwe 165 straatgras 183 teunisbloem 136 thee van heermoes 142 tredplanten 10 tuingereedschap 97
tuintjesgras 183 tuinwolfsmelk 163 uitloper 10 vals zaaibed 14, 65 varkensgras 160 vederdistels 47 veldkers 166 veldzuring 159 vergeet-me-nietje 123, 154, 161 vingerhoedskruid 168 viooltje 57, 123, 154 vlier 44, 87 vlinders 10, 30, 69 vogelmuur 53, 59, 63, 88 voorzaaien 14 vrouwenmantel 154 vruchtwisseling 65 waardplant 10, 30 weegbree 39, 72, 131, 136 weegbreechips 132 wieden 17 wielschoffel 78 wilde rucola 57 wilgenroosje 167 wintereenjarigen 10 witte dovenetel 170 witte klaver 167 wolfsmelk 163 wondzalf van weegbree 132 wortelbegrenzer 13 wortelonkruiden 10, 13, 16, 17, 67, 78 zaadonkruiden 10, 78 zaaien 14, 53 zaden 53 zandkool 57 zeekool 55 zegge 136 zevenblad 45, 57, 72, 98, 103, 122, 128, 182 zevenbladflan 106 zevenbladsoep 105 zevenbladvorkje 98, 101 zuring 39, 57, 150, 159 zwaluwtong 78, 158 zwarte nachtschade 173
Register afrikaantjes 105 akkerdistel 22, 47, 88 akkerkers 22 akkerkool 178 akkermelkdistel 179 akkeronkruiden 22 akkerwinde 117 algen 15 alsemambrosia 123 antiluizenmiddel 123 bamboe 123, 127, 182 basterdwederik 167 bestrating 15 bestrijden 13 bestrijdingsmiddelen 17, 53, 76 bijvoet 181 biologisch 75 biologisch dynamisch 76 bitterzoet 173 bloedzuring 150, 159 bodem 10 bodembedekker 10, 13, 30, 153 bodemleven 30 bodemstructuur 78 bodemverbeteraar 10, 29, 169 boer 77 boerenwormkruid 188 boterbloem 164, 138 braam 40, 154 branden 17, 120 brander 15, 77, 126 brandnetel 29, 37, 44, 45, 72, 87, 88, 89, 119, 121, 128, 150 brandnetelgier 30 brandnetelsalade 33 brandnetelthee 33, 34 brunel 136 Canadese fijnstraal 181 chemische middelen 64, 76 combinatieteelt 66 compost 10, 13, 25, 169 compostton 16 composteren 69 composthoop 16, 25, 33 188
daslook 40, 44, 136 dieren 16 digitalis 168 distels 47, 78, 88, 98, 121, 128 distelverordening 48, 78 dovenetel 170 draadereprijs 171 drachtplant 10 duist 78 duizendblad 89, 138, 176 duizendknoop 158 echte kamille 175 Engels raaigras 69 ereprijs 171 exoten 123 fijnstraal 181 fluitenkruid 40, 136, 150, 172 framboos 40, 154 ganzevoet 162 gazon 14 gehoornde klaverzuring 83 gekroesde melkdistel 179 gereedschap 15 gewasrotatie 65 gewone hoornbloem 161 gewone melkdistel 179 gewone paardebloem 91 gewoon varkensgras 160 gier 10, 169 glyfosaat 67 goudsbloem 87 gras 72, 121 grasmat 15 grassprieten 69 grote waternavel 136 groenbemesters 14, 64 groenbemesting 48 groene aanslag 15 grote brandnetel 29 grote klit 38, 168 grote weegbree 131 grote zuring 38 guldenroede 154, 181 haagwinde 115, 122, 127, 128
hak 98 hakken 17 hanepoot (zevenblad) 78, 106, 182 heermoes 72, 98, 121, 141, 150 heermoesthee 142 herbicide 67, 125 herderstasje 166 herfstanamoon 127 herik 77 hoefblad 78, 178 hondsdraf 38, 45, 122, 136, 171 hoornbloem 161 hop 154 Houttuynia 154 indicatorplanten 9 insecticide 10, 30 invasieve exoten 123, 153 Jacobskruiskruid 177 Japanse duizendknoop 136, 123, 153, 158 kaal knopkruid 174 kamille 43, 77, 78, 87, 175 kappertjes paardebloem 92 kiemplantje 153 klaproos 165 klaver 39, 85, 167 klaverzuring 83 kleefkruid 43, 78, 127, 163 klein hoefblad 21, 39, 178 klein kruiskruid 177 kleine brandnetel 35 kleine majer 161 kleine veldkers 166 klimop 154 kliswortel 38, 40, 168 klit 168 knopjeskruid 78 knopkruid 75, 87, 88, 174 Koekoeksbloem 136 koolzaad 78 korrelganzevoet 162 krabben 17 krabbers 98, 126 kruipende boterbloem 164 kruiskruid 177
krulzuring 159 kweek 69, 89, 98, 128 kweekgras 69, 72 kweekgras papier 72 lievevrouwebedstro 45, 154, 163 likeur paardebloemwortel 92 luizen 30 luzerneklaver 48, 78 maagdenpalm 154 maaien 17 madeliefje 54, 138, 174 melde 38, 57, 78, 162 melganzevoet 63, 162 melkdistels 78, 88, 179 mierikswortel 57, 154 moederkruid 180 moerasandoorn 78 moerasdroogbloem 176 moestuin 13, 154 molsla 54, 55, 93 mos 15 mulchen 13, 22, 64 mulchlaag 33 munt 57, 59, 154 muur 77 muursla 178 nachtschade 173 najaarskiemer 66 nitsuke van grote klis 40 onkruidbestrijding 64, 67 onkruidbestrijdingsmiddel 64 onkruidwieder 97 oxalis 83, 87 paardenbloem 45, 55, 91, 98 paardenstaart 141 paarse dovenetel 170 papaver 57 papier maken van kweekgras 72 penwortel 10, 17 penwortelschopje 98 permacultuur 24 perzikkruid 160 pesticiden 125 pinksterbloem 166
pioniersplanten 148 pispot 117, 122 pitrus 183 plantenvoeding 10, 30, 69, 92, 141 Prionatuinen 11 reuzenberenklauw 123 reuzenspringbalsemien 123, 136 rhizomen 10, 154 ridderzuring 89, 121, 159 riet 182 rietgras 182 robertskruid 172 roundup 67 salade brandnetel 33 salade melkdistel 40 salade najaar 37, 80 salade voorjaar 26 salade winter 144 salade zomer 50 schijfkamille 175 schijnpapaver 165 schoffel 17, 97, 100 schoffelen 17, 100, 120 schrapen 100 schraper 98, 100 schrepel 97, 98 selectief wieden 120, 122 smalle weegbree 44, 133 smeerwortel 22, 38, 45, 123, 169 smeerwortelgier 169 soep groene wilde kruiden 39 speenkruid 39, 136, 164 speerdistel 49 springbalsemien 136, 153 spuiten 17, 76, 125, 126 stamppot vogelmuur 60 steker 98, 100 stijve klaverzuring 85 stinkende gouwe 165 straatgras 183 teunisbloem 136 thee van heermoes 142 tredplanten 10 tuingereedschap 97
tuintjesgras 183 tuinwolfsmelk 163 uitloper 10 vals zaaibed 14, 65 varkensgras 160 vederdistels 47 veldkers 166 veldzuring 159 vergeet-me-nietje 123, 154, 161 vingerhoedskruid 168 viooltje 57, 123, 154 vlier 44, 87 vlinders 10, 30, 69 vogelmuur 53, 59, 63, 88 voorzaaien 14 vrouwenmantel 154 vruchtwisseling 65 waardplant 10, 30 weegbree 39, 72, 131, 136 weegbreechips 132 wieden 17 wielschoffel 78 wilde rucola 57 wilgenroosje 167 wintereenjarigen 10 witte dovenetel 170 witte klaver 167 wolfsmelk 163 wondzalf van weegbree 132 wortelbegrenzer 13 wortelonkruiden 10, 13, 16, 17, 67, 78 zaadonkruiden 10, 78 zaaien 14, 53 zaden 53 zandkool 57 zeekool 55 zegge 136 zevenblad 45, 57, 72, 98, 103, 122, 128, 182 zevenbladflan 106 zevenbladsoep 105 zevenbladvorkje 98, 101 zuring 39, 57, 150, 159 zwaluwtong 78, 158 zwarte nachtschade 173
Dankwoord Met dank aan alle tuinders, familie en vrienden die hun onkruid met ons deelden. Speciale dank aan Bartel Van Riet, de geïnterviewden, Jim de Jong, de mensen van uitgeverij Trichis, Davidsfonds en Velt. En Greet Tijskens, Marilies Jacobs en Saskia van Bon voor het kritisch meelezen van de teksten.
COLOFON Teksten Suze Peters Tuinontwerp en onkruidadvies www.plantaardig.nu Caroline Zeevat Vormgever, volkstuin- en stadslandbouwexpert zeevat@luna.nl Fotografie Lotte Stekelenburg www.lottestekelenburg.nl Overige foto’s Suze Peters p. 8, 11, 14, 31, 61, 65-66, 70-71, 84, 93, 104, 114, 116-117, 130, 132-133, 158, 160-162, 164-168, 170-177, 179-183, 192 Lies Willaert p. 4 Marieke de Hoop p. 72, Janny Stekelenburg p. 157, Gijs van Soest p. 174, Vormgeving Louise de Kruijf Tekstredactie Bep van Muilekom Dit is een uitgave voor België in licentie van ©2015, Trichis Publishing BV Davidsfonds Uitgeverij www.davidsfondsuitgeverij.be www.twitter.com/davidsfonds www.facebook.com/davidsfonds ISBN 978-90-5908-633-3 D/2015/0240/25 NUR 420, 423 Eerste druk: Maart 2015 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd – op enige manier – zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
190
Dankwoord Met dank aan alle tuinders, familie en vrienden die hun onkruid met ons deelden. Speciale dank aan Bartel Van Riet, de geïnterviewden, Jim de Jong, de mensen van uitgeverij Trichis, Davidsfonds en Velt. En Greet Tijskens, Marilies Jacobs en Saskia van Bon voor het kritisch meelezen van de teksten.
COLOFON Teksten Suze Peters Tuinontwerp en onkruidadvies www.plantaardig.nu Caroline Zeevat Vormgever, volkstuin- en stadslandbouwexpert zeevat@luna.nl Fotografie Lotte Stekelenburg www.lottestekelenburg.nl Overige foto’s Suze Peters p. 8, 11, 14, 31, 61, 65-66, 70-71, 84, 93, 104, 114, 116-117, 130, 132-133, 158, 160-162, 164-168, 170-177, 179-183, 192 Lies Willaert p. 4 Marieke de Hoop p. 72, Janny Stekelenburg p. 157, Gijs van Soest p. 174, Vormgeving Louise de Kruijf Tekstredactie Bep van Muilekom Dit is een uitgave voor België in licentie van ©2015, Trichis Publishing BV Davidsfonds Uitgeverij www.davidsfondsuitgeverij.be www.twitter.com/davidsfonds www.facebook.com/davidsfonds ISBN 978-90-5908-633-3 D/2015/0240/25 NUR 420, 423 Eerste druk: Maart 2015 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd – op enige manier – zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
190