isadora Isadora Duncan & Noordwijk
inhoudsopgave
pag. 3
Een hartstochtelijke roeping
pag. 5
2
Inspiratie uit het Louvre
pag. 13
3
Een delirium van geestdrift
pag. 18
4
Kopanos: de Griekse idylle
pag. 21
5
Twee helften van één ziel
pag. 26
6
Noordwijk & haar reddende engelen
pag. 31
7
Eleonora Duse
pag. 37
8
Tragisch einde
pag. 43
Literatuurlijst
pag. 44
1
– Je vais à la gloire –
Inleiding
3
Carl Sandburg (Amerikaans auteur, 1878-1967) schrijft over Isadora Duncan: “The wind? I am the wind. The sea and the moon? I am the sea and the moon. Tears, pain, love, bird-flights? I am all of them. I dance what I am. Sin, prayer, flight, the light that never was on land or sea? I dance what I am.�
inleiding Mijn grootouders lieten in de jaren twintig van de vorige eeuw vlak bij Villa Maria een zomerhuis bouwen in Noordwijk. In albums van mijn vader staan prachtige foto’s van het huis en de wijk De Zuid waar versnipperd over de duinen nog maar enkele villa’s te zien zijn. In de sporadische gesprekken die ik met mijn vader heb gevoerd over zijn leven voor ‘die allesvernietigende oorlog’, liet hij doorschemeren dat hij fijne herinneringen had aan Noordwijk met als hoogtepunt zijn ‘voetbalwedstrijdje’ op het strand met niemand minder dan Albert Einstein. Door mijn jeugdige interesse in ballet ontdekte ik dat niet alleen de beroemde Einstein maar ook een andere iconische figuur Noordwijk had bezocht namelijk: danseres Isadora Duncan. Zij logeerde zelfs enkele maanden in Noordwijk om in 1906 in Villa Maria haar dochter ter wereld te brengen. Sinds ik in Noordwijk woon, bezoek ik elk jaar de theatervoorstelling van KunstKlank. Afgelopen jaar liep ik Herma van Piekeren (artistiek leider KunstKlank) tegen het lijf en zij bleek net zo geïnteresseerd als ik in het tragische leven van danseres Isadora Duncan. Samen hebben wij besloten dat de theatervoorstelling 2018 over Isadora moest gaan met als aanknopingspunt haar periode in Noordwijk. Angela Isadora Duncan (San Francisco 1877- Nice 1927) brak al in het begin
door Renée Korbee
van haar danscarrière radicaal met de strakke vormen van het klassieke ballet. Verguisd en bewonderd, danste zij zoals ze leefde: vol overgave en vrij van schaamte. ‘Leef grenzeloos’, was haar devies en de artistieke elite droeg haar op handen. Haar naam roept beelden op van schoonheid en gratie, passie en verzet, moed en tragedie. Zij wordt gezien als de moeder van de moderne dans en was een baanbrekende feministe. De acht episodes in dit boekje zijn in eerste instantie geschreven als kunst historisch handvat voor de theatervoorstelling. Het script is losjes gebaseerd op dit onderzoek. Voor dit boekje heb ik er een chronologische verhaallijn van gemaakt. Ik ben mij ervan bewust dat de gekozen episodes maar een beperkt deel van Isadora’s leven omvatten maar ze geven naast de theatervoorstelling wel een breder kader. Wie meer van haar wil weten, adviseer ik de literatuurlijst door te nemen. Graag bedank ik mijn vriendin Monique van Dijk van MootjArt voor het secuur meelezen, het geven van tips en het redigeren van mijn teksten. Daarnaast bedank ik Willem van den Haak die vrijwel alle (vaak oude) foto’s hierin opgenomen met veel liefde en aandacht heeft verbeterd. Tenslotte wil ik Wim Baalbergen jr. van antiquariaat Moby Dick danken voor het genereus uitlenen van zijn ‘Isadora-collectie’. 5
6
ISADORA: een leven als een Griekse tragedie in acht episodes
De lange wandeling over het strand van Noordwijk naar Katwijk en weer terug, met als ‘toegift’ de vijftig treden die vanaf het schelpenpad naar de voordeur van Villa Maria leiden, was misschien niet zo’n goed idee. Als Isadora haar Griekse sandalen uittrekt, ontworpen door haar excentrieke broer Raymond, wankelt ze op pijnlijke en gezwollen voeten naar haar slaapkamer terwijl de wind en de regen bozig tegen de vensters van het liefelijke villaatje in de duinen beuken. In het door haar zorgvuldig uitgekozen schuiloord aan zee kent niemand haar en heeft zij er ook geen enkele behoefte aan zich onder de gelovige dorpelingen te begeven. Het is een armzalig vissersdorp waar ongehuwde, zwangere vrouwen spottend aangekeken worden door simpele zielen. Maar op dit moment is het de perfecte plek om haar opbollende buik te verbergen voor jagende persmuskieten die haar verhouding met theatervormgever Edward Gordon Craig betitelen als ‘ongehoord’ en ‘scandaleus’. Als ze haar benen inspecteert, kan ze een glimlach niet onderdrukken als ze denkt aan wat een Russische criticus onlangs over haar schreef: “Duncan heeft bleke, dunne voeten, absoluut niet mooi zoals de in spitzen gestoken, elegante voeten van Pavlova, maar wel expressief zoals alles aan haar. Omdat ze bloot zijn, raken ze de grond erg licht, zonder enig geluid. Het zijn die doodgewone vrouwenvoeten die deze artieste over de hele wereld bekend hebben gemaakt en die een totale revolutie in de danskunst hebben veroorzaakt. Hun naaktheid shockeerde niemand, het was puur en gaf geen aanstoot.”
1 een hartstochtelijke roeping “Let us first teach little children to breathe, to vibrate, to feel, and to become one with the general harmony and movement of nature. Let us first produce a beautiful human being, a dancing child” - Isadora Duncan.
1.1 “Mijn moeder Dora leefde in grote angst voordat ik werd geboren. Ze kon niets anders eten behalve bevroren oesters en ijskoude champagne. Als mensen vragen wanneer ik ben begonnen te dansen, antwoord ik: in de schoot van mijn moeder, waarschijnlijk ten gevolge van de oesters en de champagne; het voedsel van de Griekse godin Aphrodite die uit zeeschuim werd geboren toen de afgesneden geslachtsdelen van de god Uranus in de oceaan werden gesmeten.” Isadora doelt in haar memoires, die zij in 1927 schreef, vlak voor haar dodelijke ongeluk, op misschien wel de twee belangrijkste omstandigheden die haar gevormd hebben tot de vrouw die zij werd. Allereerst de zee waaraan ze geboren werd en ten tweede de scheiding van haar ouders. Isadora’s vader Joseph Duncan, evenals haar moeder van Ierse afkomst, is een gerespecteerd bankier, kunstkenner en dichter, maar ook een notoire vreemdganger die al diverse malen bankroet is gegaan. Dit zorgt voor spanningen in huize Duncan en uiteindelijk vertrekt
hij voorgoed naar zijn minnares in Los Angeles als op 26 mei 1877 zijn roodharige babydochter Angela Isadora Duncan nog maar net geboren is. In San Francisco wordt Isadora’s moeder, Mary Dora Duncan-Gray, kostwinner en ze is als piano- en toneellerares vaak van huis om haar leerlingen onderricht te geven. Ze heeft weinig tijd om op haar vier kinderen te letten en er is geen geld voor bedienden en gouvernantes. Isadora vertelt hierover dat zij haar moeder daar altijd dankbaar voor is geweest. Haar grote drang naar levens vrijheid krijgt de kans zich te ontwikkelen door het gemakkelijke ontsnappen aan de door haar zo gehate gevangenis die school heet. Vaak loopt ze, klein als ze is, zonder toezicht uren langs het strand van San Francisco, waar ze haar fantasie en danspasjes de vrije loop geeft. “Ik geloof dat er een groot verschil is in een kinderleven, of het aan zee, dan wel in de bergen is geboren. De zee trekt mij altijd aan. Mijn leven en mijn kunst zijn aan zee geboren”, aldus Isadora. 7
8
De ouders van Isadora: Joseph Charles Duncan &
Dora Gray Duncan.
Het werk van haar moeder betaalt slecht en het is armoe troef in huize Duncan maar de deur staat wijd open voor vertier zoekende bohemiens uit de wijde omgeving. Dichters, musici, dansers en toneelspelers laven zich aan de onconventionele familie, die naast het jongste kind Angela Isadora (de naam Angela zal Isadora laten vallen) bestaat uit moeder Dora, zus Elizabeth en de broers Raymond en Augustin.
langs de deuren om gebreide sokken te verkopen omdat Dora huilend opgeeft. De gedecideerde en energieke Isadora neemt daarom vanaf jonge leeftijd het voortouw in het gezin Duncan en alle belangrijke beslissingen komen uit haar koker.
Door de talloze verhuizingen naar steeds smoezeligere etages in San Francisco, leidt de kleine Isadora een nomadenbestaan. Dora Duncan laat haar jongste dochter regelmatig de kastanjes uit het vuur halen. Ze is nog maar een kleuter als ze met de slager moet onderhandelen over de onbetaalde rekeningen en gaat
Tenslotte broedt Isadora een plan uit om verbetering in de armoede aan te brengen. Ze zet een dozijn buurtkindertjes bij elkaar en leert ze met hun armen gracieus heen en weer te wuiven als de golven van de oceaan. Het klasje groeit gestaag en uiteindelijk wordt Isadora er ook voor betaald en zodoende geeft Isadora al vanaf vijfjarige leeftijd balletles aan huis.
1.2 Waar iedere moeder in die tijd haar kroost gewoonlijk voorleest uit Beatrix Potters Peter Rabbit, is moeder Dora volledig in de ban van de Amerikaanse schrijver en humanist Bob Ingersoll (1833-1899). Elk vrij uurtje wordt Isadora op het bezwerende af voorgelezen uit de essays van deze verlichte denker. In een van zijn beroemde speeches zegt hij: “Art is the highest manifestation of thought. It is the highest form of expression, of history and prophecy… Art deals with the beautiful, the passionate…In all art you will find a touch of chaos of liberty and there is in all artists a little of the vagabond-that’s to say, genius…”. Na een mislukt huwelijk, diverse faillissementen en een totale afkeer van haar katholieke geloof, klampt Dora zich vast aan haar kunstzinnige kinderen en vindt zij goedkeuring bij de ‘profeet’ Ingersoll voor hun bohemienbestaan. In haar streven naar artistiek succes, zal zij haar leven totaal ondergeschikt maken aan die van haar jongste kind: ‘the genius’. Isadora blijkt een kleuter met een sterke eigen wil en Isadora en haar moeder vormen een symbiotische eenheid. Waar de rusteloze Isadora ook heen wil, haar moeder adoreert en volgt haar in al haar grillen. Deze moeder-kindrelatie blijft omgedraaid tot het moment dat Isadora, ze is dan achtentwintig, kiest voor haar grote liefde: de Engelse theatervormgever Edward Gordon Craig. Ze is zeven als ze voor de eerste maal haar vader, ontmoet. Hij zal weinig indruk op haar hebben gemaakt, gezien de summiere opmerkingen die ze aan hem
wijdt in haar memoires behalve dat hij in 1898 verdrinkt met zijn derde vrouw en hun dochter tijdens de schipbreuk van de ss Mohegan dat op weg is van het Engelse Cornwall naar New York. De verdrinkingsdood van haar vader werpt in Isadora’s leven zijn schaduw vooruit als vijftien jaar later haar beide kinderen hetzelfde lot ondergaan. Nog geen elf jaar oud, deelt Isadora haar moeder mee dat ze het niet langer nodig vindt om naar school te gaan aangezien de dansklasjes flink groeien en haar veel meer voldoening geven. Dat deze eigengereidheid door moeder Dora wordt getolereerd, komt waarschijnlijk doordat het geld wat Isadora aan het gezin bijdraagt, zeer welkom is. Isadora geeft samen met haar moeder danslessen in het in Amerika steeds populairder wordende ‘Society Dancing’. Rond de eeuwwisseling wordt het stijve en puriteinse ‘Victoriaans walsen’, vooral een bezigheid van de upper class, steeds impopulairder. Jongeren uit alle lagen van de bevolking krijgen letterlijk en figuurlijk meer bewegingsvrijheid en dat uit zich ook in de vraag naar het veel vrijere ‘Society Dancing’. Als opmaat naar het in de jaren twintig ruige ragtimedansen en culminerend in de wulpse tangobewegingen van de jaren veertig, democratiseert het ballroomdansen in die jaren rondom de eeuwwisseling. In deze pionierende fase als dansdocente legt Isadora de basis voor haar onorthodoxe en experimentele dansbewegingen en volgt niet veel later haar grote doorbraak als moderne danspionier. 9
10
1.3 Isadora weet dat haar lichaam sterk en soepel is. Ze kan haar hoofd en bovenlijf ver naar achteren of voorover buigen om zo met gebruik van sierlijke armbewegingen vloeiende en natuurlijke poses uit te voeren. Ze loopt, rent en springt over het podium, niet als een klassieke fee of een getransformeerde Griekse godin, maar als een vrouw van vlees en bloed. En ze doet afstand van het dragen van het, zelfs in het ballet, nog altijd gebruikelijke korset; een van de vele gevangenissen waarin vrouwen zich bevinden volgens haar. Om zichzelf maximale bewegingsvrijheid te geven, danst ze naakt en slechts gehuld in soepele en doorschijnende tunieken die geïnspireerd zijn op de figuurtjes op de Griekse vazen die ze zorgvuldig heeft bestudeerd in het Louvre en het British Museum. Ze is trots op haar stevige, kleine borsten die soms door haar kostuum schemeren. De reacties kent ze; een stukje ontblote kuit leidt al tot ophef, vrouwen spreken er vaak schande van. Maar er zijn ook veel mannen die betoverd raken door haar sensuele en dynamische uitstraling. Haar benen zijn vol en gespierd in tegenstelling tot de lange en pezige ledematen van Anna Pavlova; de klassieke prima ballerina uit Rusland. Niet alleen Pavlova is verrukt van Isadora’s vrije en progressieve bewegingen die op alle vlakken indruisen tegen het streng klassieke repertoire, ook Serge Diagilev; Russisch impresario van het befaamde ‘Ballets Russes’ met als superster de danser Vaclav Nijinski, beschrijft haar als de grondlegster van de moderne dans.
Haar bewegingsinterpretaties worden door Nijinsky in 1912 vertaald naar het controversiële ballet ‘Prélude à l’après-midi d’un faune’. Net als Isadora, wijkt Nijinsky af van de gebruikelijke vloeiende dansbewegingen en ook hij lijkt geïnspireerd door schilderingen van bewegende figuurtjes op Griekse amforen. Het ‘faken’ van masturbatiebewegingen op het podium, veroorzaken bij de première in Parijs een enorme rel. Hierbij vergeleken zijn Isadora’s optredens ineens ‘decent’ te noemen aldus een toneelcriticus van het Algemeen Handelsblad in Nederland. Geboren aan de Californische kust, is de zee een grote inspiratiebron voor haar dansbewegingen. De altijd maar doorgaande en golvende bewegingen van eb en vloed liggen aan de basis van haar bewegingstaal en haar ademhalingstechniek. Dit vloeiende element bereikt ze door in een onafgebroken stroom zo lichtvoetig mogelijk te lopen, te springen en te rennen over het podium. In een opwaartse positie helt ze voorover en zet zich af. Niet zoals het klassieke repertoire op de toppen van de tenen ingesnoerd door pijnlijke spitzen draaiend in pirouettes, maar altijd vanaf haar blote voeten op muziek van Chopin of Beethoven. Isadora vertelt over haar kindertijd: “Ik stak mijn haar op, trok lange rokken aan en zei dat ik zestien was. Daar ik heel lang was voor mijn leeftijd geloofde iedereen mij. Mijn zuster Elizabeth, ook een begenadigd danseres, voegde zich bij onze lessen. Wij kwamen zo langzamerhand zeer in tel en gaven les in menige woning van de meer welgestelde mensen uit San Francisco.” 11
12 Isadora’s moeder kan haar eigenzinnige dochter niets meer verbieden en weet zich financieel gered door de ambities van het bijzondere kind. De maar zeer beperkte schoolcarrière heeft Isadora nooit in de weg gezeten. In haar latere leven is ze zeer ontvankelijk voor de literaire genieën van haar tijd zoals de schrijver Friedrich Nietzsche die een grote inspiratiebron voor haar vernieuwende dansbewegingen wordt. Door de talloze bezoeken aan onder andere het British Museum en het Louvre maakt ze zich de Europese kunst- en cultuurgeschiedenis spontaan en gemakkelijk eigen. Tegenwoordig wordt Isadora geroemd om haar volledig oorspronkelijke ideeën over dans en beweging en ze is de eerste artieste die klassieke muziek omzet in dans. Maar zoals alle kunstenaars wordt ook zij beïnvloed door maatschappelijke ontwikkelingen. Zo leert ze de muziek en de daarop toegepaste bewegingsleer; een vernieuwend soort gymnastiek, van de Fransman François Delsarte kennen. Zijn volgelingen promoten de ‘natuurlijke beweging’. Deze pure, niet-geforceerde bewegingen (het tegenovergestelde van het technisch uitgedokterde klassieke ballet) moeten
in overeenstemming zijn met zowel de structuur van het lichaam als de aantrekking van de zwaartekracht. Dit is precies wat Isadora voor ogen heeft en ze verfijnt de theorie van Delsarte net zolang totdat ze natuurlijk, vloeiend en expressief haar innerlijke emoties kan vertalen naar haar uitgesproken dansbewegingen met de zwaartekracht als belangrijk ‘vangnet’ in al haar choreografieën.
1.4 Isadora’s jeugd is doorspekt met muziek, dans en poëzie. Avond aan avond speelt haar moeder piano of declameert ze uit gedichten. Haar broers Augustin en Raymond bouwen een klein theater en krijgen zoveel succes dat ze een tournee maken langs de kustplaatsen in de omgeving van San Francisco. De strikte regels en conventies in het puriteinse Amerika en met name in haar woonplaats, benauwen Isadora echter steeds meer. Haar danslessen en eigen optredens zijn gebaseerd op wat ze zelf noemt: ‘de natuurlijke taal van de ziel’. In abstracte, eenvoudige en semi-geïmproviseerde bewegingen rent, springt en ‘valt’ ze over en op het podium. Sommige toeschouwers zijn onder de indruk van haar sterke persoonlijkheid en de krachtige emoties die ze tentoonspreidt, maar er zijn er ook die niet kunnen wachten totdat deze ‘vreemde act’ zo snel mogelijk voorbij is. Ze is negentien als ze met haar moeder naar Chicago en vervolgens naar New York verhuist op zoek naar meer erkenning en een vaste aanstelling bij een dans- of toneelgezelschap. Ze wordt aangenomen bij theaterproducent August Daly in de komedie A Midsummer Night’s Dream van Shakespeare. In vleugels van bladgoud en met spitzen aan haar voeten (het is de laatste keer dat ze die aantrekt) tracht ze Daly ervan te overtuigen dat ze er ‘belachelijk’ uitziet. Ze kan de vleugels beter uitbeelden zonder attributen maar Daly ontsteekt in woede als ze tijdens de show doordrukt. Het is geen ‘café chantant’ is zijn argument
en zet hij haar in het schemerlicht als ze moet opkomen zodat het publiek alleen een wit ‘heen en weer’ gefladder ziet. Het werk maakt haar doodongelukkig maar het is de enige manier om samen met haar moeder aan de hongerdood te ontsnappen. Ze leven van één maaltijd per dag en verhuizen zo’n beetje elke maand naar steeds armzaliger pensions. De juwelen van haar Ierse grootmoeder zijn verpand, een kostbaar stuk zijde uit haar nette jurk heeft ze verknipt en verhandeld. De enige vriendin die ze maakt tijdens haar werk bij Daly, overlijdt aan anorexia maar het krijgt Isadora niet murw. Na twee jaar voor Daly gedanst te hebben, is het genoeg en neemt ze ontslag om in 1899 haar geluk in Europa te beproeven. Met haar moeder in haar kielzog vertrekt ze eerst naar Londen en later naar Parijs waar haar broer Raymond inmiddels woont en toneelvoorstellingen geeft. Rond de eeuwwisseling is de Franse hoofdstad het culturele centrum van de wereld. Kunstenaars uit alle windstreken komen naar de stad om kennis en nieuwe kunstvormen uit te wisselen. Het kunstminnende publiek krijgt steeds meer waardering voor de expressieve bewegingen van de onverschrokken Isadora die er niet voor schroomt om in transparante gewaden zonder ondergoed en op blote voeten het toneel te betreden. Ze wordt al snel de muze van wereldberoemde kunstenaars als Auguste Rodin, Antoine Bourdelle en fotograaf Edward Steichen. Isadora is vierentwintig en de wereld ligt eindelijk aan haar voeten. 13
14
2 inspiratie uit het louvre “Let that day be considered lost on which we have not danced” - Friedrich Nietzsche
2.1 De man, die denkt dat hij God zelf is, in ieder geval gelijkwaardig aan Michelangelo en volgens eigen zeggen de grootste beeldhouwer aller tijden, tilt het laken op waaronder vochtige hompen klei wachten totdat zijn hand ze naar hun definitieve vorm modelleert. Bij elk voltooid beeld laat hij het draaien op het voetstuk, mompelt wat bezweringen en legt zijn vingers wellustig op het marmer alsof hij het door zijn warmte tot leven kan wekken. “Alsof hij net op het idee komt, vraagt hij mij of ik voor hem wil dansen in mijn studio. Hij zegt dat hij verrukt is van mij en dat ik hem, net als Loïe, de kans geef mijn intense energie in zijn schetsen te vangen. Dan staat hij op, loopt naar mij toe en laat zijn hand langs mijn lichaam glijden tastend naar de onderliggende spieren. Hij staart naar mij en dan, met dezelfde expressie die hij heeft voor zijn werken, knielt hij voor mij. Hij laat zijn handen van mijn nek naar mijn borst gaan, streelt mijn armen, dwaalt over mijn heup, mijn blote benen en voeten. Hij begint aan het kneden van mijn hele lichaam, alsof het klei is. Ik ontworstel mij uit zijn stevige armen en vlucht verdwaasd en ontzet naar buiten.” Zo beschrijft Isadora haar eerste ontmoeting in Parijs met de grote beeldhouwer Auguste Rodin.
Rodin staat dankzij de kwantiteit van zijn minnaressen bekend als de ‘Sultan van Meudon’. Als Isadora hem op zijn verzoek bezoekt, is zijn status als genie het ultieme afrodisiacum en wordt hij belegerd door jonge vrouwen die zich wanhopig aan zijn voeten werpen om zijn model, maîtresse of muze te mogen zijn. In tegenstelling tot de beroemde impressionist Edgar Degas, die geïnspireerd wordt door de frivole ballerina’s in de Parijse Opéra, is Rodin niet geïnteresseerd in klassiek ballet maar heeft experimentele dans zijn voorkeur. Hij omringt zich graag met naaktmodellen 15
16 die hij aanmoedigt om in zijn studio expliciet erotische poses aan te nemen. In zijn beeldhouwwerken lijken de vrouwen bevrijd in beweging en hoeven ze wat hem betreft ook geen ‘verhaal’ meer uit te beelden. Het gaat hem puur om de expressieve houdingen die de vrouwen aannemen. Kunsthistorica Catherine Lampert zegt daarover: ‘Rodin was an addict using his charismatic power over women. On the other hand, he was the first sculptor to make women’s sexuality important.’ Maar waar Rodin rond de eeuwwisseling een gearriveerd kunstenaar is en als zodanig zijn geniale gang kan gaan, staat de jonge Isadora nog aan het begin van haar carrière en zijn haar vrije denkbeelden veel moeilijker te verwezenlijken. Isadora bevecht de huwelijkse verbinding en houdt pleidooien voor de vrije liefde, maar haar publiek, op een avantgardistische voorhoede na, is daar nog niet aan toe. De angst voor ongewenste zwangerschappen beperkt vrouwen in het aangaan van vrije seksuele relaties en houdt ze vaak gevangen in ongelukkige huwelijken. Een van Rodins meest getalenteerde leerlingen is de jonge Engelse beeldhouwster Kathleen Bruce die net is afgezwaaid van een prestigieuze kunstacademie in Londen. Samen met haar Ierse klasgenote Eileen Grey, die later een gerenommeerd architecte en vormgeefster wordt, verhuist ze naar Parijs om bij Rodin in de leer te gaan. Op dit moment is Parijs het centrum in de wereld van de kunst en iedere zichzelf respecterende artiest is op zoek naar een werkplek in deze bruisende metropool.
De knappe Kathleen, met haar onconventionele kledingstijl en loshangende, lange, donkere haar, heeft een bohemienachtig voorkomen en is een ‘attractie’ in Rodins atelier. De meester probeert haar, evenals al zijn andere vrouwelijke leerlingen, te verleiden maar daar is zij niet van gediend. Isadora schrijft in haar memoires dat ze zelfs bang is van de imposante en erotiserende kracht die Rodin uitstraalt. De opvallende standvastigheid in het omgaan met de beroemde beeldhouwer maakt dat de beide vrouwen innig bevriend raken. En waar de biseksuele Grey al snel een paar vormt met ‘coming star’ danseres Loïe Fuller en Isadora even later een kortstondige maar hevige liefdesrelatie met de Hongaarse acteur Oscar Beregi aangaat, wordt de serieuze Kathleen zuiver platonisch aanbeden door fotograaf Edward Steichen. Steichen zal later grote bekendheid verwerven met een reeks foto’s van Rodin en zijn beeldhouwwerken. Ook Isadora legt hij tijdens haar Griekse periode op een unieke wijze vast.
2.2 Isadora en haar moeder zijn net gearriveerd in de Franse hoofdstad waar haar flamboyante broer Raymond een kleine woning met studio huurt. Ze is enthousiast gemaakt door de vele brieven die hij haar schrijft over de dynamische stad. Hij werkt er aan zijn gedichten, creëert toneelstukken en ontwerpt meubels. Naast het geven van danslessen en optredens in de salons van de Parijse elite vermaken Raymond en Isadora zich vooral met urenlange wandelingen door de Jardin de Luxembourg en oefenen ze onophoudelijk dansritmes en dansbewegingen. Elke dag brengen broer en zus een bezoek aan het Louvre waar ze zich laten inspireren door Griekse amforen met afbeeldingen van dansende figuurtjes. Raymond gaat zelfs zover dat hij zich vanaf dat moment alleen nog maar in Griekse tunieken met sandalen hult, ook buiten de optredens; iets wat hij tot aan zijn dood volhoudt en wat hem snel tot een opvallende excentriekeling in de straten van Parijs maakt. Isadora laat eenvoudige, op Griekse godinnen zoals de Nikè van Samothrake uit het Louvre, geïnspireerde toneelkleding ontwerpen waarin haar vrije bewegingsleer zo goed mogelijk uitvoerbaar is. Modeontwerper Paul Poiret, die bekend staat als de pionier in het afschaffen van het rigide korset, heeft vaak gezegd dat zijn strijd nooit gelukt zou zijn zonder de moed van Isadora Duncan om zijn vooruitstrevende ontwerpen te dragen. Met zijn diagonale snede de ‘bias cut’
techniek, waarbij de beweging van het materiaal ten opzichte van de zwaartekracht wordt onderzocht, verbetert hij het zicht op de door Isadora zo gewenste natuurlijke vrouwelijke lichaamsvorm, waardoor meer comfort en vloeibaarheid in haar bewegingen ontstaat. Hoewel Isadora’s roem zich snel verspreidt door de stad, is haar financiële situatie niet rooskleurig. Als de door een groot publiek aanbeden danseres Loïe Fuller haar uitnodigt om met de Loïe Fuller Company mee te gaan op tournee, zijn Isadora’s financiële problemen in een klap opgelost. De van oorsprong Amerikaanse Loïe (Louise) Fuller besluit rond 1880 naar Parijs te vertrekken om daar een indrukwekkende carrière als danser en performer op te bouwen. Loïe is veel meer dan een danseres: ze is een uitvindster. Haar lichtshows zijn staaltjes van pure chemie. Ze ontwikkelt verlichting onder het podium met schijven die het verschuiven van kleuren gemakkelijker maken voor effectievere dramatische effecten op haar zijden kostuums. Ze experimenteert met fosforescerende materialen voor haar radium dance en zelfs de beroemde natuurkundige Marie Curie is onder de indruk van haar kennis en de toepassingen in de decors. Bij haar optredens zijn meer dan twintig technici betrokken maar zij is de meesterontwerper van haar eigen show.
17
18
Verder lezen.... Koop dit boekje voor â‚Ź 10,- bij de theaterkassa. Deze is vanaf heden om 19:00 uur geopend.