De Blauw dotter
LEDENBLAD De Blauwdotter • nr. 184V/H
GENOOTSCHAP OUD NOORDWIJK Kerst 2018 nr. 184
1
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
Genootschap “Oud Noordwijk” Jan Kroonsplein 4 2202 JC Noordwijk Tel: 071- 36 178 84 e-mail: algemeen@g-o-n.nl www.g-o-n.nl www.museumnoordwijk.nl www.streekmuseumveldzicht.nl
Ereleden Genootschap “Oud Noordwijk” W. Baalbergen J. van Kan L. v.d. Bent † B. Koemans A. van Duijn † K. Kok † Eli van Kekeren † J. v. Nes † Sjaan van Kekeren - Brouwer A. Weelen †
Bestuur Genootschap “Oud Noordwijk” Voorzitter: Leon Guijt 0620370408 voorzitter@g-o-n.nl Secretaris: Cora Vliet Vlieland 0622707624 secretaris@g-o-n.nl Penningmeester: Kees Langeveld 0645022569 penningmeester@g-o-n.nl Lid: Harm Dragt 0648007337 info@excapite.nl Lid: Leen van Duin 0639250942 leendertvanduin@gmail.com Lid: Jan Hoogeveen 0653554722 alkajan@casema.nl Lidmaatschap Genootschap Oud Noordwijk 15,00 euro per jaar - 17,50 euro per jaar buiten Noordwijk, 20,00 euro per jaar buiten Nederland Rabobanknummer: NL34 RABO 0101 3515 42. Een abonnement op De Blauwdotter is inbegrepen bij het lidmaatschap van het Genootschap Oud Noordwijk. Aanmelding lid/abonnee via een telefoontje, een opgave bij de receptie, een briefje (Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk) of een e-mail met vermelding van naam en adres naar ledenadministratie@g-o-n.nl. Over schenkingen, erfenissen en legaten: Hebt u wel eens overwogen om ons Genootschap “Oud Noordwijk” geld of goederen te schenken, of ons in uw testament op te nemen? De fiscus heeft ons volledige vrijstelling van successie- en schenkingsrechten verleend. Schenkingen kunt u fiscaal aftrekken onder bepaalde voorwaarden. Neem hierover contact op met onze penningmeester Kees Langeveld, telefoon 0645022569, email-adres: penningmeester@g-o-n.nl. Kijk ook op onze website www.museumnoordwijk.nl. Indien u overweegt ons in uw testament op te nemen kunt u voor een kort oriënterend gesprek met een notaris of het stellen van algemene vragen gratis terecht bij: Notariskantoor Noordwijk, telefoon 071-3640100 of e-mail info@noordwijknotarissen.nl. Openingstijden Museum Noordwijk Jan Kroonsplein 4 Noordwijk aan Zee Van 1 april tot 1 oktober is Museum Noordwijk van maandag t/m zaterdag geopend van 10.00 uur tot 17.00 uur. Zondag van 11.00 uur tot 16.00 uur. Van 1 oktober tot 1 april is het museum geopend van dinsdag t/m zaterdag van 11.00 uur tot 17.00 uur. Op zondag van 11.00 uur tot 16.00 uur. Maandag gesloten.
2
Openingstijden Streekmuseum Veldzicht Herenweg 144, Noordwijk Half april t/m september zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur & zondag van 14.00 tot 17.00 uur, of na telefonische afspraak. Toegangsprijzen voor beide musea: € 5,- voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen tot 12 jaar.
De Blauwdotter • nr. 184
Inhouds opgave
COLOFON De Blauwdotter is een uitgave van het Genootschap “Oud Noordwijk” Redactie Michel van Dam Koen Marijt Peter Mulder Jeroen Verhoog Beeldmateriaal Rob Baars Ernst van Dam Erfgoed Leiden Janneko Peen-Giezen Willem van den Haak Familie Langeveld Landsmuseum Mainz (D) Universiteitsbibliotheek Leiden Familie Van der Voort Beeld cover: Villa Cassirer (later Casa Mare) omstreeks 1910 (pag. 31 e.v.) Vormgeving & Productie Riet Simoen, Maris Media, Noordwijk Reacties: Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk e-mail: redactie.blauwdotter@g-o-n.nl Het copyright op alle artikelen in dit blad berust bij het G.O.N. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden over genomen of vermenigvuldigd, in welke vorm dan ook, dan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
4 Bericht van het Bestuur van het Genootschap Oud Noordwijk 5 Redactioneel 6 Voetbalprimeur voor Noordwijk [en De Blauwdotter] 7 Het schanskorfscherm: een uitvinding van Noordwijker Krijn Giezen 11 Een wintervertelling 15 “Gort in de Gortpap” 18 Een Noordwijker aan het Oostfront (1942-1945) 24 Een Horst aan de Lee 26 De Wurft Bar: Mexen & Grunge aan Zee 31 Paul Cassirer en de Noordwijkse ‘Scene’ 37 Marie Cremers en een zomer bij Albert & Kitty Verweij 41 Een Drama in 1944 42 De wonderlijke schedel van Sint Jeroen
SSN: 1381-1592
3
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
VAN HET BESTUUR VAN HET GENOOTSCHAP "OUD NOORDWIJK"
Toast op het nieuwe jaar! Het bestuur van het Genootschap kijkt terug op een bijzonder en enerverend jaar met tal van mooie ontwikkelingen. Op en rond Streekmuseum Veldzicht is veel gerealiseerd. Zo werd op het terrein een hooiberg herbouwd en is een wandelroute geopend met het museum als start en finish. Er is hard gewerkt aan de tweede kruidentuin en het plan voor het inrichten van de stal voor educatieve doeleinden krijgt steeds meer vorm (en raakt zelfs al erg in trek). Ontwikkelingen die sporen met het beleid dat het bestuur met Veldzicht voor ogen heeft. De gemeenteraad is akkoord gegaan met de aankoop van het pand Jan Kroonsplein 8. Daarmee is een belangrijke hobbel genomen om de uitbreiding van Museum Noordwijk op de hoek van het Jan Kroonsplein en de Parallel Boulevard mogelijk te maken. Er is hard gewerkt aan de (financiële) haarbaarheid van de plannen en omdat een beeld meer zegt dan honderd woorden zijn er schetsen in de maak van zowel de buitenkant als de binnenruimtes van het ‘nieuwe’ museum. Alle onderdelen worden samengebracht in een totaal plan waar de nieuwe gemeenteraad in 2019 een beslissing over moet gaan nemen. Het bestuur wenst alle leden én alle vrijwilligers mooie en gezonde feestdagen toe en toast op een succesvol nieuw jaar voor het Genootschap Oud Noordwijk!
Het bestuur van het Genootschap “Oud Noordwijk”
4
De Blauw dotter
De Blauwdotter • nr. 184
REDACTIONEEL
Voor onder de kerstboom Aan het einde van het jaar een nieuwe Blauwdotter vol met mooie verhalen voor onder de kerstboom. Een historisch verhaal over de (bijna uitgewiste) grens tussen Noordwijk en Noordwijkerhout nabij het landgoed Leeuwenhorst. Andere historische verhalen over een Noordwijkse jongeman die in de oorlog verdween aan het Oostfront, over de Heilige Jeroen, over grote Duitse schilders op een zomermiddag in Noordwijk in 1908 en over een vakantie bij Albert Verweij. Maar ook de recentere geschiedenis komt aan bod: de geschiedenis van de roemruchte Wurftbar, van Dorus Langeveld en Krijn Giezen, fenomenen die de meesten van u nog wel hebben gekend. En als klap op de vuurpijl: een wintervertelling over sneeuw en schaatsen en gierende stormen en een kerststal in Noordwijk aan Zee aan het einde van de Jaren Vijftig van de vorige eeuw. De redactie wenst u fijne dagen en veel leesplezier! Peter Mulder
TIP
Geef bij gelegenheid van de Kerst een lidmaatschap van het Genootschap Oud Noordwijk ten geschenke aan uw familieleden, vrienden en kennissen. Zij krijgen er drie keer per jaar een schitterende Blauwdotter bij cadeau! Zie de binnenkant van de kaft voor alle benodigde gegevens.
5
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
Voetbalprimeur voor Noordwijk [en De Blauwdotter] Door Jeroen Verhoog
Het is officieel! In Noordwijk werd in 1789 de eerste voetbalwedstrijd op Nederlandse bodem gespeeld. Trouwe lezers van De Blauwdotter (zie voorjaarsnummer 2018) wisten dat natuurlijk al lang, maar op 13 oktober 2018 meldde ook het NRC Handelsblad dit best wel bijzondere feit (de Blauwdotter werd heel netjes genoemd als bron). Aanleiding van het NRC-artikel was het verschijnen van de prachtige uitgave “Hoe voetbal verscheen in Nederland”, geschreven door voetbalhistorieprofessoren Jan Luitzen en Wim Zonneveld. In deze uitgave van Stichting de Sportwereld wordt de vroege historie van het Nederlandse voetbal nauwgezet en met veel liefde voor detail gereconstrueerd. En ja hoor, het boek trapt inderdaad af met een memorabele wedstrijd tussen een stel Noordwijkse kostschooljongens, in het voorjaar van 1789. De rest is geschiedenis.
6
Het was een wedstrijd tussen twee teams. “Mob football” heette het. De aftrap lag halverwege de Gooweg en de bedoeling was dat het ene team de bal in Noordwijk moest zien te krijgen, het andere de bal in Noordwijkerhout. Wie won moest het andere team op een borrel trakteren. Er gaan geruchten dat deze bijzondere wedstrijd volgend jaar - het is dan 230 jaar geleden - nagespeeld gaat worden. De Blauwdotter houdt u op de hoogte!
De Blauwdotter • nr. 184
Het schanskorfscherm: een uitvinding van Noordwijker Krijn Giezen Door Jeroen Verhoog
Je kent ze wel, die constructies van ijzeren vlechtwerk, gevuld met stenen of keien die als tuinhekwerk of geluidsscherm dienstdoen. Muren (of muurtjes), ingepakt in een geraamte van gaaswerk. Je kunt ze aanschaffen bij ieder zichzelf respecterend tuincentrum. Schanskorfschermen worden ze genoemd. De oorsprong van deze naam ligt in de middeleeuwen: uit riet, katoen of ander materiaal vervaardigde, met aarde gevulde manden die gebruikt werden om bijvoorbeeld een kanon te beschermen. Wat echter weinigen weten is dat het moderne schanskorfscherm een uitvinding is van de Noordwijkse kunstenaar Krijn Giezen. Krijn Giezen was een echte Noordwijker. Geboren op 8 oktober 1939 in Noordwijk aan Zee als zoon van een timmerman, was het al snel duidelijk dat een gewone schoolcarrière voor hem niet was weggelegd. Hij tekende liever en daar was hij goed in. Al op jonge leeftijd gaat hij naar de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en wint op 17-jarige leeftijd de Jacob Marisprijs voor zijn schilderwerk. Wat volgt is een imposante loopbaan als beeldend kunstenaar. Hij is een pionier op
het gebied van land art, de ecologische en de conceptuele kunst in Nederland. Een van zijn belangrijkste thema’s is duurzaamheid, waarbij hij zich laat inspireren door de schoonheid van de vergankelijkheid, zonder overigens een somber mens te zijn. Krijn Giezen genoot als stoere kunstenaar en natuurmens van het leven. De slangenmuur van Krijn Giezen Duurzaamheid en hergebruik van materalen was een belangrijk thema in het werk van Krijn Giezen. Afval = Bouwmateriaal was zijn credo in een tijd dat dat nog bepaald een revolutionair idee was. Al in de jaren zestig gebruikte hij versleten materialen voor het maken van ruimtelijke werken. »
7
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
Het was dan ook niet verwonderlijk dat het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam hem in 1989 benaderde om mee te werken aan een effectieve en esthetische geluidswering voor het Distributiepark Eemhaven in Albrandswaard onder de rook van Rotterdam. Omdat een geprefabriceerd scherm op korte afstand van het dorp Rhoon esthetisch niet verantwoord was, schakelde landschapsarchitect Roel Bakker de hulp van Krijn Giezen in. Giezen opperde het idee om het puin van vanwege het nieuwe industriepark afgebroken daglonershuisjes als materiaal te gebruiken voor de geluidswal. Het resultaat is een zes meter hoge, meanderende muur, een ‘slangenmuur’ gemaakt van een kooiconstructie van matten van betonvlechtijzer. Deze constructie werd opgevuld met onder andere het puin van de afgebroken daglonershuisjes en compostafval. Een wand van steen, maar veel mooier dan kaal beton. Met gaten erin waar zaden in waaien en dieren zich vestigen, met als gevolg dat de muur in de loop der tijd van vorm en kleur verandert. Dit baanbrekende project krijgt veel aandacht, ook in buitenlandse vakbladen. De slangenmuur van Krijn Giezen krijgt veel navolging, langs snelwegen als geluidscherm en op kleinere schaal als tuinafscheiding.
8
De Blauwdotter • nr. 184
Krijn Giezen heeft nooit patent aangevraagd op zijn uitvinding - want dat was het - en dat vond hij ook niet nodig. Hij was alweer bezig aan een volgend project en genoot van het leven op zijn chateau in Frankrijk, omringd door de vele dieren die hij en zijn vrouw Martina daar hielden. Krijn Giezen overlijdt op 71-jarige leeftijd, op 30 januari 2011 in Caen, niet ver van zijn geliefde chateau. Een echte Noordwijker Krijn Giezen heeft vanaf het begin van zijn carrière, in Nederland en daarbuiten veel waardering gekregen voor zijn werk. In 1978 vertegenwoordigde hij bijvoorbeeld Nederland op de Biënnale in Venetië waar het thema toen was: van Natuur tot Kunst; Van Kunst tot Natuur. In diezelfde periode was hij ook docent aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag.
Zijn werk is in meerdere museale collecties opgenomen en daarnaast op vele plaatsen in de openbare ruimte zichtbaar. Befaamd is de trap van 300 treden in het beeldenpark van het Kröller-Müller Museum, waar men, na beklimming, wordt beloond met een prachtig uitzicht over het Nationaal Park De Hoge Veluwe. In Noordwijk was de aandacht voor Krijn Giezen wat minder. De gemeente Noordwijk heeft bijvoorbeeld geen enkel kunstwerk van hem in bezit. Een wandkleed (één van zijn specialiteiten) dat in het gemeentehuis hing, is spoorloos verdwenen. Wellicht heeft het te maken met het feit dat hij in 1990 met zijn echtgenote Martina naar een kasteel in Normandië verhuisde. Uit het oog, uit het hart, lijkt het wel. »
Grote foto: de slangenmuur gemaakt van een kooiconstructie van matten van betonvlechtijzer. Boven: werktekening.
9
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
Slangenmuur met werktekening.
Maar Krijn Giezen heeft zich altijd een echte Noordwijker gevoeld en kwam er, ook toen hij in Normandië woonde, graag op bezoek.
Tijdens een bijeenkomst in november 2012 in een afgeladen Oude Jeroenskerk wordt de documentaire vertoond.
Dat hij niet is vergeten, blijkt als in 2012, een jaar na zijn overlijden door de Noordwijkse kunstenaar Daniël Tavenier, samen met toneelregisseur Peter Minnee en filmer Demian Beenakker een documentaire over Krijn Giezen wordt samengesteld. Naar aanleiding van deze documentaire, overigens welwillend gesubsidieerd door de gemeente Noordwijk, verschijnt er ook een uitgebreid artikel over het leven van Krijn Giezen in het Noordwijkse NEX Magazine.
En dan zijn er natuurlijk ook nog de schanskorfschermen, die geïnspireerd op de slangenmuur van Krijn Giezen, her en der in Noordwijk (en de rest van Nederland) te bewonderen zijn. Uiteindelijk toch een hommage aan een groot kunstenaar die zijn tijd ver vooruit was.
10
Met medewerking van Janneko Peen-Giezen.
De Blauwdotter • nr. 184
Het lied ‘Wilde Ganzen van Eddy Christiani kwam vanaf ijsbaan de Kogo door de vrieskou mijn slaapkamertje binnen gevlogen.
Een wintervertelling Door Rob Baars
De parkeerplaats aan het Wantveld begon al aardig leeg te raken. Fijn strand- en duinzand vormde reeds aanzienlijke bergjes tegen de huizen en de lage, van een driehoekig dakje voorziene muurtjes ervoor, die de afscheiding van de tuintjes markeerden. De laatste badgasten kwamen met verwaaid kapsel of schuilgaand onder stoere hoofddeksels het strand af gewandeld op nog niet al te modieus, vooral degelijk schoeisel (waaronder ze, zeker wanneer de aanlandige winden in hevigheid toenamen, niets vermoedend met regelmaat een stevig plakkaat, van de scheepvaart afkomstige teer met zich meevoerden; het goedje liet zich er niet zomaar met het
strandzand voor de deur afstampen en kwam aldus aanvankelijk onopgemerkt mee naar binnen, rechtstreeks de entree van het vakantieverblijf in; waar de vettige fles wasbenzine immer paraat stond, klaar voor direct gebruik: onderdrukt verwensingen mompelend ging de gastgever het kleverige, weerbarstige zwarte goedje te lijf met borstel, doek en sterk riekende vloeistof, het liefst onder de ogen »
11
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
van de zich hierdoor in toenemende mate ongemakkelijk voelende ‘Gäste’: “ach g’nädige Frau, das tut uns jetzt wirklich Leid”; dit alles natuurlijk geheel terzijde). Summer is over Wanneer de meest hardnekkige ‘Zimmer-mit Früstücker’ dan toch eindelijk het veld had geruimd, Noordwijk weer voor de Noordwijkers was, de Irenestraat 7 weer voor de Baarsen, onze slaapkamers langzaam maar zeker onze eigen geur herwonnen, alles kortom weer oud en vertrouwd was, dan kwamen de noordwesters. Gierende winden van over de zee. Genadeloos joegen ze via strand en duin richting het dorp, zandstraalden de ruiten van mijn kamertje, deden kwaadaardig het hangen sluitwerk, ja zelfs onze gehele woning angstaanjagend ratelen, klapperen, zuchten en kraken. Tussendoor, als het oog van de orkaan, soms toch nog een enkele windstille dag. Welwillende toegift van het scheidend seizoen: een mild zonnetje, de zee als een spiegel zo glad, een laatste duik in het nu snel kouder wordende water. Maar ’s avonds kon je vanuit bed horen hoe de opkomende storm daar in de verte langzaam maar zeker alweer groeide en bolde en onontkoombaar in aanzwellend geraas steeds dichterbij kwam. En altijd zo’n beetje halverwege september, als de door mij zo aanbeden zon, het strand en de zee het definitief leken af te leggen tegen regen en wind, raakte ik bevangen door een allesoverheersende ‘Sehnsucht’. Op mijn jongenskamer draaide ik keer op keer het singletje van Dusty Springfield, ‘Summer is over’; zij leek misschien nog wel beter te weten hoe ik me voelde dan ikzelf; en als dat niet zo was, dan wist ze mijn overstel-
12
pende melancholie op wonderbaarlijke wijze verdomd goed te verwoorden! Maar het kon nog erger….. De eerste weersatellieten, die vanaf zo’n beetje 1960 door het heelal suisden, waren vergeleken bij de geavanceerde apparaten die nu rond de aarde cirkelen, een soort veredelde knutselpakketten. Meccano voor gevorderden. De weersvoorspellingen van die dagen waren dan ook verre van nauwkeurig. Met een soort lippenstift deed NTS-weerman Joop den Tonkelaar (ik heb dat even voor u opgezocht) op een groot vel papier in grove lijnen uit den doeken, uit welke hoeken we de Europese winden op korte termijn eventuéel zouden kúnnen verwachten. Soms tekende hij boven ons land een regenbuitje, ‘waaruit mógelijk ook wel eens het eerste sneeuwvlokje van dit jaar naar beneden kan dwarrelen…’ Koude rillingen De volgende morgen was de aarde wit, de hemel donkergrijs. Gelig oplichtend in de doorzichtige peertjes van de straatlantaarns vielen dikke pluizen dicht op elkaar naar omlaag. Ondanks de opwinding die deze plotse weeromslag bij ons thuis teweeg bracht, waren wij kinderen niet erg spraakzaam tijdens het ontbijt. Deels kwam dat door de kou, de kolenhaard was nog maar nauwelijks opgepookt; we communiceerden dus zo’n beetje op z’n indiaans: tussen de schielijke happen door bliezen we ijzige condenswolken over tafel. En verder; vanzelfsprekend hadden we een maar nauwelijks in te tomen haast om ons in die knisperend verse sneeuw te storten. Maar we wisten ook dat we ons pas echt aan die winterse vreugde konden overgeven, als
De Blauwdotter • nr. 184
Het kerststalletje, waar ik ’s morgens vroeg muisstil en alleen in dromerige vervoering naast zat.
moeder die ene, jaarlijks terugkerende, terneerdrukkende zin had uitgesproken waarmee ze het meest donkere van de seizoenen meende te moeten inluiden: “We gaan de nachtschuit weer in…”
het alleen nog maar over sleetje rijden vlak bij ons huis in de duinen aan de Oranje Nassaustraat, over het dichtvriezen van de sloten en in het verlengde daarvan misschien wel ijsvrij binnenkort!
Elk jaar opnieuw gleden mij zodra dit was gezegd de koude rillingen heel even over de ruggengraat: een duister kaperschip traag op de golven van een hermetisch zwarte oceaan, onheilspellend gelui van de koperen bel, op de voorplecht het sinister silhouet van de piratenkapitein, het kromzwaard tussen de tanden van z’n vleesloze kop. Eenmaal op straat losten die angstaanjagende fantasiebeelden vrijwel direct op in de tintelende frisheid van die vroege novembermorgen. En al snel ging
Het stalletje onder de kerstboom Ondanks de ontegenzeglijke geestdrift die de eerste sneeuwval ook bij mij aanwakkerde, is er tussen de winter en mij geen oprechte liefde verloren gegaan. Terwijl de herinnering aan ‘Wilde Ganzen’ van Eddy Christiani, zoals dat nummer destijds vanaf ijsbaan de Kogo door de vrieskou mijn slaapkamertje kwam binnengevlogen, me nog altijd met weemoed vervult, heb ik me het schaatsen nooit eigen weten te maken. »
13
De Blauwdotter • Kerstnummer 2018
Verder mocht het witte van de kerst zich wat mij betreft beperken tot de namaaksneeuw op en rond het stalletje onder de kerstboom. Waar ik ’s morgens vroeg muisstil en alleen in dromerige vervoering naast zat omdat ik maar geen genoeg kreeg van dat kleine blonde engelenmeisje dat bijna hemels tussen de lichtjes achter het engelenhaar leek rond te vliegen. Ik hoefde de deur niet uit!
De volgende morgen was de aarde wit, de hemel donkergrijs.
14
Begin januari, de stapel groeide gestaag in die duinpan achter de Christus Koning School, iedereen was er wel klaar mee. En in de vroege avond van de zevende januari zette brandweeroverste Dessing een enorme berg kerstbomen in lichterlaaie: de donkerste dagen waren voorbij. Maar de volgende morgen, bij de smeulende resten, leek het voorjaar verder weg dan ooit‌
De Blauwdotter • nr. 184
Verder lezen.....?
Voor € 15,- per jaar krijg je hem in de bus. Aanmelden via penningmeester@g-o-n.nl.
» 15