De Blauw dotter
LEDENBLAD De Blauwdotter • nr. 185V/H
GENOOTSCHAP OUD NOORDWIJK Voorjaar 2019 nr. 185
1
De Blauwdotter • Voorjaarsnummer 2019
Genootschap “Oud Noordwijk” Jan Kroonsplein 4 2202 JC Noordwijk Tel: 071- 36 178 84 e-mail: algemeen@g-o-n.nl www.g-o-n.nl www.museumnoordwijk.nl www.streekmuseumveldzicht.nl Bestuur Genootschap “Oud Noordwijk” Voorzitter: Leon Guijt Secretaris: Nella Brak Penningmeester: Kees Langeveld Lid: Harm Dragt Lid: Leen van Duin Lid: Jan Hoogeveen
Ereleden Genootschap “Oud Noordwijk” W. Baalbergen J. van Kan L. v.d. Bent † B. Koemans A. van Duijn † K. Kok † Eli van Kekeren † J. v. Nes † Sjaan van Kekeren - Brouwer A. Weelen †
0620370408 voorzitter@g-o-n.nl 0648489944 secretaris@g-o-n.nl 0645022569 penningmeester@g-o-n.nl 0648007337 info@excapite.nl 0639250942 leendertvanduin@gmail.com 0653554722 alkajan@casema.nl
Lidmaatschap Genootschap Oud Noordwijk 15,00 euro per jaar - 17,50 euro per jaar buiten Noordwijk, 20,00 euro per jaar buiten Nederland Rabobanknummer: NL34 RABO 0101 3515 42. Een abonnement op De Blauwdotter is inbegrepen bij het lidmaatschap van het Genootschap Oud Noordwijk. Aanmelding lid/abonnee via een telefoontje, een opgave bij de receptie, een briefje (Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk) of een e-mail met vermelding van naam en adres naar ledenadministratie@g-o-n.nl. Over schenkingen, erfenissen en legaten: Hebt u wel eens overwogen om ons Genootschap “Oud Noordwijk” geld of goederen te schenken, of ons in uw testament op te nemen? De fiscus heeft ons volledige vrijstelling van successie- en schenkingsrechten verleend. Schenkingen kunt u fiscaal aftrekken onder bepaalde voorwaarden. Neem hierover contact op met onze penningmeester Kees Langeveld, telefoon 0645022569, email-adres: penningmeester@g-o-n.nl. Kijk ook op onze website www.museumnoordwijk.nl. Indien u overweegt ons in uw testament op te nemen kunt u voor een kort oriënterend gesprek met een notaris of het stellen van algemene vragen gratis terecht bij: Notariskantoor Noordwijk, telefoon 071-3640100 of e-mail info@noordwijknotarissen.nl. Openingstijden Museum Noordwijk Jan Kroonsplein 4 Noordwijk aan Zee Van 1 april tot 1 oktober is Museum Noordwijk van maandag t/m zaterdag geopend van 10.00 uur tot 17.00 uur. Zondag van 11.00 uur tot 16.00 uur. Van 1 oktober tot 1 april is het museum geopend van dinsdag t/m zaterdag van 11.00 uur tot 17.00 uur. Op zondag van 11.00 uur tot 16.00 uur. Maandag gesloten.
2
Openingstijden Streekmuseum Veldzicht Herenweg 144, Noordwijk Half april t/m september zaterdag van 14.00 tot 17.00 uur & zondag van 14.00 tot 17.00 uur, of na telefonische afspraak. Toegangsprijzen voor beide musea: € 5,- voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen tot 12 jaar.
De Blauwdotter • nr. 185
COLOFON
Inhouds opgave
De Blauwdotter is een uitgave van het Genootschap “Oud Noordwijk” Redactie Michel van Dam, Koen Marijt, Peter Mulder, Jeroen Verhoog Beeldmateriaal Rob Baars Paul Berkhout Michel van Dam Jan Dekker/Steven Bemelman Den Hartogh Logistics Erfgoed Leiden Facebookpagina Je bent Een Echte Noortukker als... Willem van den Haak Ron Hoek Sjaan van Kekeren-Brouwer NL Instituut voor Militaire Historie Pinterest Wikipedia Beeld cover: Bloembollenvelden in het middengebied met op de achtergrond de Villa Liesbet. Vormgeving & Productie Mark van Amsterdam Maris Media, Noordwijk Reacties: Jan Kroonsplein 4, 2202 JC Noordwijk: redactie.blauwdotter@g-o-n.nl Het copyright op alle artikelen in dit blad berust bij het G.O.N. Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden over genomen of vermenigvuldigd, in welke vorm dan ook, dan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
4 Redactioneel 5 Bodediensten in Noordwijk 9 Huizen zonder voordeur? 13 Huize De Vonk en De Stijl 16 Dyckenburch in beeld 19 Klederdrachtfoto 20 Duizelingwekkend snel 22 Het vergeten vliegveld Ruigenhoek 27 Coming of Age 30 Een aangename verrassing: ‘Noordwijkse’ Identiteitskaarten 34 Beeldende kunst en sluitingstijden 39 Van het Bestuur van het Genootschap ‘‘Oud Noordwijk’’
SSN: 1381-1592
3
De Blauwdotter โ ข Voorjaarsnummer 2019
Duizelingwekkend snel
Er zaten niet eens zo heel veel jaren tussen de ene en de andere foto. Vermoedelijk een ampele dertig jaar. Maar de verschillen zijn wel duidelijk: er lijkt een ander tijdsgewricht aangebroken. Er zijn majestueuze hotels bijgekomen, Pension Cato op de voorgrond is opgeleukt tot een vrolijk restaurant, Im Weissen Rรถssl. Het strand is opeens overbevolkt geraakt met badgasten en strandstoelen.
20
De Blauwdotter • nr. 185
De zeereep is omgeturnd tot een groot terras en op sommige plekken tot heuse parkeerterreinen voor auto's die net zijn geĂŻntroduceerd. Aan den einder staat de vuurtoren, gebouwd in 1921, nog in zijn bruine bakstenen behuizing. Zoek de verdere verschillen. De ontwikkeling van vissersplaats tot badplaats ging in de beginjaren van de vorige eeuw duizelingwekkend snel.
21
De Blauwdotter • Voorjaarsnummer 2019
Het vergeten vliegveld Ruigenhoek Door Jeroen Verhoog
Iedereen kent ze wel, de Nederlandse vliegvelden: Schiphol, Lelystad, Rotterdam, Eindhoven et cetera. Maar ook Noordwijk heeft ooit een vliegveld gehad: Vliegveld Ruigenhoek. Weliswaar een militair vliegveld, maar toch een heus vliegveld waar stoere piloten in hun gemotoriseerde kisten het wijde zwerk kozen om het vaderlandse luchtruim vrij van vijanden te houden. Waarom en waar? Zoals bekend ontketent nazi-Duitsland begin september 1939 een oorlog tegen buurland Polen, wat het startsein is van de Tweede Wereldoorlog. Neutraal Nederland mobiliseert zijn strijdkrachten en bereidt zich zo goed en zo kwaad als mogelijk voor op eventuele Duitse agressie, want uit die hoek wordt het meeste gevaar verwacht. In dat kader wordt vanaf eind 1939, gezien het belang van een adequate verdediging van de residentie Den Haag, in het Westen van het land ook een aantal kleine hulpvliegvelden aangelegd, onder andere bij Vogelenzang, De Zilk en Noordwijkerhout. Ze zullen dienen als uitwijkhavens voor de grotere vliegvelden als Schiphol, Valkenburg, Waalhaven en Yypenburg. Het hulpvliegveld bij Noordwijkerhout maar op Noordwijks grondgebied - wordt aangelegd op een in het kader van de mobilisatie gevorderd terrein in het Langeveld, ruwweg gelegen tussen het psychiatrische instelling Sancta Maria (Langevelderweg) en buurtschap Ruigenhoek. Dit terrein is eigendom van de Stichting Het Haagsch Jeugdhuis die er in 1934 door Haagse werklozen
22
Clubhuis Zonneweelde.
clubhuis “Zonneweelde” laat bouwen waar de Haagse stadsjeugd vakantie kan vieren. De Haagse bleekneusjes moeten vanaf 1939 dan maar elders hun vertier zoeken. Vanwege de nabijheid van Ruigenhoek gaat het vliegveld door het leven als Vliegveld Ruigenhoek. Werklozen gaan eind 1939 aan de slag om het terrein geschikt te maken als noodvliegveld met een maximale startlengte van 800 meter. Greppels en sloten worden met duinzand gedempt. Om de Duitsers te misleiden worden de gedempte sloten en greppels afgedekt met een laag beton en teer.
De Blauwdotter • nr. 185
Vanuit de lucht wordt zo de indruk gewekt dat de sloten nog steeds met water zijn gevuld en wordt voorkomen dat het terrein vanuit de lucht als vliegveld wordt herkend. Clubgebouw “Zonneweelde” wordt ingericht als wachtgebouw. Het vliegveld wordt verdedigd door bewakingstroepen onder bevel van reservekapitein Geertsma, die versperringen laat aanbrengen op de toegangswegen, gecamoufleerde luchtafweerposten inricht en patrouilles uitstuurt om de omgeving in de gaten te houden. Op 9 april 1940 wordt de IIIe Verkenningsgroep van het 2e Luchtvaartregiment onder leiding van majoor-vlieger Raland vanuit Gilze-Rijen naar Ruigenhoek verplaatst. Duitsland is op die dag Denemarken en Noorwegen binnengevallen en de dreiging van een Duitse inval is groter dan ooit. De verkenningsgroep beschikt over 9 Fokker C.V-D-jagers en 4 Koolhoven FK-51 tweedekkers. Het personeel van de verkenningseenheid en bewakingstroepen kunnen niet allemaal terecht in Zonneweelde. De meesten vinden onderdak in de nabijgelegen jeugdherberg “De Duinark”, in tenten of zijn ingekwartierd in Noordwijkerhout. Er staat ook nog een primitieve hangar op het vliegveld. Aan de rand van het vliegveld zijn een stuk of tien gecamoufleerde vliegtuigopstellingen gecreëerd die de geparkeerde vliegtuigen moeten beschermen tegen scherfschade bij een bombardement of beschieting. Ruigenhoeks finest hour Zo is de situatie op vliegveld Ruigenhoek als Duitse troepen op 10 mei 1940 Nederland binnenvallen. Die nacht, op 9 mei, om 23:30 uur om precies te zijn, ziet 2e luitenant H.K.
Formatie van drie Koolhoven FK.51's op Ruigenhoek.
van Huizen, die piketdienst heeft, voortdurend vliegtuigen overkomen, richting Engeland. Hij vermoedt dat ze naar Engeland op weg zijn om daar bombardementen uit te voeren. Terwijl op andere vliegvelden als gevolg van de overvliegende Duitse eskaders de meeste piloten paraat in hun toestellen wachten op orders, worden er op Ruigenhoek geen activiteiten in deze richting ontplooid. Iedereen is in diepe rust als de Duitse vliegtuigen boven de Noordzee omkeren om de aanval op Nederland in te zetten. Hoewel de Duitsers op de hoogte zijn van het bestaan van Ruigenhoek, hebben ze het niet gebombardeerd. Andere vliegvelden worden echter wel aangevallen en om 4:15 uur landt een Fokker D-21 jachtvliegtuig op Ruigenhoek en even later nog vier D-21’s. Ze hebben hun vuurproef reeds gehad en vanwege de vele bomkraters op Schiphol en Ypenburg zijn ze naar Ruigenhoek uitgeweken. Ruigenhoek is echter nog in diepe rust. Pas als jachtvlieger Sluijter luidt gebarend 2e luitenant Van Huizen toeroept dat het oorlog is en hij nieuwe munitie en brandstof moet hebben, dringt de ernst van de situatie door. Er wordt onmiddellijk alarm geslagen. Typerend voor de onwerkelijke situatie is de onthutste uitspraak van een ontzette majoor Raland die roept: “Dan moeten wij nu Berlijn gaan bombarderen.” »
23
De Blauwdotter • Voorjaarsnummer 2019
Vermoedelijk zijn we van de grond af door parachutisten onder tegenvuur genomen, want plotseling sloeg de motor af en ik keek tegen een stilstaande propeller aan. Van Liempd gaf mij een seintje, dat hij een noodlanding moest maken en het vlakbij gelegen Ruigenhoek nog wilde proberen te halen. Na een duikvlucht over de naast het vliegveld gelegen gebouwen van psychiatrische inrichting Sancta Maria konden we, zonder brokken te maken, landen.
Overzichtskaart vliegveld Ruigenhoek (groene arcering).
Berlijn wordt niet gebombardeerd maar vanaf dat moment is Ruigenhoek voortdurend in bedrijf. Behalve als bevoorradingspost en toevluchtsoord van vliegtuigen van andere vliegvelden, fungeert het hulpvliegveld ook als thuisbasis van de verkenningseenheid. Als een van de eersten vertrekt vlieger Van Liempd met zijn waarnemer Van Huizen met een Koolhoven FK-51 voor een verkenningsvlucht. Vlieger-waarnemer Van Huizen vertelt later over zijn ervaringen: Boven Schiphol aangekomen, konden we goed zien, dat het hele veld vol met bomkraters was en enkele gebouwen in brand stonden. Ik heb foto’s genomen en we zijn toen richting Waalhaven gevlogen. Ook hier alles in puin en hierna naar Valkenburg gevlogen. Onder ons diverse Ju 52’s en overal lagen parachutes van Duitse paratroopers op het veld verspreid. Na alles gefotografeerd te hebben, gaf ik aan Van Liempd de opdracht laag over het veld te scheren en heb toen met mitrailleurvuur de Ju 52’s beschoten.
24
Na de verkenning van Van Huizen wordt Valkenburg vanuit Ruigenhoek gebombardeerd en worden diverse Junkers in brand geschoten. Bombardements- en verkenningsvluchten volgen naar Ypenburg, de Grebbeberg, waar hard wordt gevochten, en de Moerdijkbruggen. De kleine verkenningstweedekkers vallen zelfs Duitse troepen aan tussen Delft en Rotterdam. Door laag te vliegen weten ze te ontsnappen aan de superieure Duitse jagers. Intussen worden diverse vliegtuigen, nog in staat tot acties, overgevlogen naar Ruigenhoek, bijvoorbeeld 7 Fokker C.X’en die op 14 mei arriveren en enkele D-17 jagers twee dagen eerder.
Fokker T.5 klaar voor de start in de winter van 1940. De motoren draaien en de 2e vlieger zit achter zijn opgezette windscherm.
De Blauwdotter • nr. 185
Drie vernielde Koolhoven FK.51's op Ruigenhoek tijdens de meidagen van 1940.
In totaal worden er zestig verkennings- en bombardementsvluchten vanuit het Langeveld uitgevoerd. De laatste is een verkenningsvlucht met een Fokker C.X naar Rotterdam op 14 mei. Deze Fokker wordt door Duitse jagers ontdekt en wijkt uit richting Zeeland om uiteindelijk in Frankrijk te belanden. Capitulatie Als in de middag van 14 mei de Rotterdamse binnenstad wordt gebombardeerd en de Duitsers dreigen ook andere steden te vernietigen, capituleert het Nederlandse leger. Op Ruigenhoek roept kommandant-vlieger Raland zijn manschappen bijeen en roemt hun dappere optreden. Onder de oververmoeide vliegers heerst zowel verslagenheid als opluchting. Als om 19.00 uur wordt bevolen de overgebleven vliegtuigen te
vernietigen, is de verontwaardiging echter groot. Velen willen met hun toestellen naar Engeland vluchten, maar dat wordt hen verboden. De nog overgebleven toestellen worden, zoals bevolen, vernietigd. Ze worden over het vliegveld verspreid, van munitie ontdaan en de brandstofkranen worden opengezet. Daarna worden ze van afstand in brand geschoten. Volgens ooggetuigen leveren de ontploffende munitie en brandstoftanks een enorm kabaal op. Dan komt er plotseling een tegenorder om de vernieling te staken. Twee reserveofficieren, Hoekstra en Van Marcelis, maken van de gelegenheid gebruik om in een nog gespaard gebleven Fokker C.X te stappen en weg te vliegen - tegen de uitdrukkelijke orders in - richting Frankrijk. Het zal de laatste keer zijn dat een vliegtuig opstijgt van vliegveld Ruigenhoek. Âť
25
De Blauwdotter • Voorjaarsnummer 2019
Onder Duits bewind Vliegveld Ruigenhoek maakt onder Duits bewind een doorstart als schijnvliegveld. Een week na de capitulatie wordt het personeel van Ruigenhoek gedemobiliseerd en naar huis gestuurd. Werklozen uit Noordwijkerhout worden tewerkgesteld en maken van strobalen schuilplaatsen; daarna stellen de Duitsers er ongeveer een dozijn houten nepvliegtuigen (ME 109’s) op. In de loop van 1940 worden, verspreid over het terrein, vier meter hoge palen neergezet om eventuele vijandelijke luchtlandingen te voorkomen. Deze palen zijn met draden verbonden die explosieven kunnen activeren. De Duitse bezetting van het vliegveld duurt tot 1 december 1943, als het gebouw “Zonneweelde” met het aangrenzende terrein weer wordt vrijgegeven aan de Stichting Het Haagsch Jeugdhuis. Vanwege de oorlogshandelingen kan het jeugdhuis nog niet door de Haagse jeugd gebruikt worden. Bovendien heeft de bezetter er behoorlijk huisgehouden. Dit heeft tot gevolg dat het jeugdhuis voorlopig leeg komt te staan en vervolgens door omwonenden wordt geplunderd vanwege de schaarste aan brandhout en dergelijke.
Het gebouw “Zonneweelde” wordt tenslotte eind 1944 door een afgedwaalde V-1, die na een mislukte lancering vanuit Vogelenzang bij toeval het gebouw raakt, zodanig beschadigd, dat het moet worden afgebroken. Na de Duitse capitulatie verliest Vliegveld Ruigenhoek definitief zijn functie. De in 1945 opgerichte Kennemer Zweefvliegclub, opgericht door werknemers van Fokker, neemt in 1953 een terrein iets ten noordwesten van het voormalige Ruigenhoek in gebruik. Blijkbaar is het oude militaire vliegveld niet geschikt. In de jaren 1957 tot 1963 verandert het terrein door ruilverkaveling zodanig van karakter dat er van het vliegveld niets meer terug te vinden is. Wie tegenwoordig met zijn rug naar Sancta Maria staat, kijkt in het voorjaar uit over bloeiende bollenvelden en dat is misschien maar beter ook. Bronnen: • Ger van Huizen, ‘Ruigenhoek, het vergeten Vliegveld,’ in: Spinner, Uitgave van de Stichting Vrienden van het militaire Luchtvaart Museum, nr.25 juli 2007. • Herman van Amsterdam, Peter van der Voort, Bollenstreek in oorlogstijd (Sassenheim 1995). • https://hetnoordwijkblog.com: Blog10038: Vliegveld Ruigenhoek. • Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag, invnr. 492 De strijd op Nederlands grondgebied tijdens de Wereldoorlog II / De Groene Serie. • Alle foto's in dit artikel, behalve van Zonneweelde en overizhctskaart zijn afkomstig van de beeldbank van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag.
Fokker T.5 landde op 10 mei 1940 met motorstoring op Ruigenhoek en werd daar op 14 mei 1940 in brand gestoken.
26
DEMENTIEVRIENDELIJK
Wij vinden het belangrijk om actief te zijn en onze betrokkenheid te tonen in het maatschappelijk domein; het beleid op het gebied van onder meer zorg en welzijn. Daar valt ook een dementievriendelijke organisatie onder. Als hotel willen wij voorop lopen om de maatschappij bewust te maken van mensen met dementie. In samenwerking met Samen dementievriendelijk hebben we besloten om mee te werken aan cursussen voor onze medewerkers. Zo is de training ‘In de horeca’ tot stand gekomen en zijn wij als eerste hotel gecertificeerd als “Dementie vriendelijk”. De ambitie van Samen dementievriendelijk is om de komende jaren Nederlanders bewust maken van de impact van dementie op de samenleving. Het helpt als mensen dementie niet alleen herkennen, maar vervolgens ook iets kunnen betekenen voor iemand met dementie of een mantelzorger.
Koningin Astrid Boulevard 5 | 2202 BK Noordwijk T. 071-361 9220 | F. 071-361 9401 | info@huisterduin.com | www.huisterduin.com