dng 4/2015

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

Utopie–Dystopie

DE NIEUWE GEMEENSCHAP – DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN HET AUGUST VERMEYLENFONDS DECEMBER 2015 - FEBRUARI 2016 – AFGIFTEKANTOOR GENT X ERKENNINGSNUMMER P 309 575 – VU: KOEN GOETHALS - P/A V.F. TOLHUISLAAN 88, 9000 GENT

dng4_v1.indd 1

8/12/15 14:01

Boedapest – Wenen

COLOFON DE NIEUWE GEMEENSCHAP: driemaandelijks ledenblad van het August Vermeylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Chantal De Cock, Caroline De Neve, Koen Goethals, Jago Kosolosky, Roland Laridon, Johan Notte, Paul Pataer, Anita Van Huffel, Raymond Vervliet, Anne Van De Genachte (+ vormgeving)

ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, t. 09/223 02 88 e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www. vermeylenfonds. be openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u.

ABONNEMENT 12 euro (4 nummers).

LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr. BE50 0011274522-18 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

29 maart - 3 april 2016 Boedapest, ook wel ‘Parijs van het Oosten’ genoemd, biedt een brede waaier aan winkelstraten, theaters, prachtige gebouwen en wordt ongetwijfeld een niet te vergeten ervaring.

Wenen staat onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van de klassieke muziek. Heel wat grote namen als Mozart, Haydn, Beethoven, Mahler en vele anderen hebben hier gewoond en gewerkt. Maar Wenen is niet alleen een muziekstad. Ook liefhebbers van prachtige oude én nieuwe gebouwen, musea en stadsparken zijn in deze indrukwekkende wereldstad aan het juiste adres.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Koen Goethals, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent.

COVERBEELD © Jean-Pierre Drubbels KOPIJ de redactie verwacht dat de aangeboden/ toegestuurde artikels getypt zijn met dubbele interlinie.

De redactie behoudt zich het recht voor artikels taalkundig en/of stilistisch aan te passen en - mits goedkeuring van de auteur - te synthetiseren en/of in te korten. Artikels dienen ingeleverd te worden ten laatste 6 weken voor datum van verschijning.

AUTEURSRECHTEN personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Reknr. BE50 001-1274522-18, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent.

Op dinsdag 29 maart vertrekken we per vliegtuig naar Boedapest waar we in de voormiddag landen. Gedurende drie dagen bezoeken we de belangrijkste bezienswaardigheden van Boedapest en omgeving. We sluiten het bezoek af met een boottocht met avondmaal op de Donau.

Op 1 april vertrekken we per bus naar Wenen. Onderweg bezoeken we de Slovaakse hoofdstad Bratislava waar we ook lunchen.

In de namiddag komen we aan in Wenen: een eerste kennismaking via een sightseeing per bus. Daarna twee volle dagen bezoek aan de belangrijkste bezienswaardigheden in Wenen met o.m. een bezoek aan het Schönbrunn Paleis met

zijn indrukwekkende tuinen en zomerpaleis van de Oostenrijkse keizers. We wonen ook een wervelend spektakel van de Lippizaner paarden van de beroemde Spaanse Rijschool bij. Op 3 april, ’s avonds laat vertrekken we uit Wenen.

Prijs per persoon: 1.350,00 euro (ledenprijs: 1.325,00 euro) – toeslag voor éénpersoonskamer: 185,00 euro. Behalve de middagmalen, dranken bij het eten en de persoonlijke uitgaven is vrijwel alles inbegrepen: van de afhaling tot het terugbrengen thuis.

Voor het volledige programma: info@vermeylenfonds.be – (09) 223 02 88 – Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent (Chantal of Johan).

Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

dng4_v1.indd 2

8/12/15 14:01

UTOPIA

04 STANDPUNTEN GUS

SPONSORS (GULLE SCHENKERS)

LUK CLAES RITA VAN DER STOELEN

SYMPATHIE SPONSORS Elke bijdrage vanaf 100 euro geeft recht op vermelding in deze lijst van sympathiesponsors. Wenst u het Vermeylenfonds financieel te steunen, neem dan contact op met het secretariaat van het Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent, tel.

09 223 02 88, info@vermeylenfonds.be.

Oscar Van Laeken ✪ Frank Beke; ✪ Raymond Vervliet ✪ Daniel Walraedt; ✪

04 Het feest, moeder van de utopie ¬ Willem Elias 07 Een dystopisch leven op straat ¬ Jago Kosolosky 10 Kleine utopieën: interview met Tine Hens ¬ Tom Cools

13 BOEKEN 16 INFO & VERSLAGEN 24 AFDELING IN DE KIJKER ¬ Brussel

26 BV ¬ Ronald Commers

29 COLUMN ¬ Peter Benoy

31 COLUMN ¬ Anita Vanhuffel

XTRA – GEDICHT

edito

INHOUD [DECEMBER 2015 FEBRUARI 2016]

500 jaar geleden – van mei tot oktober 1515 – vertoefde Thomas More in deze contreien bij zijn humanistische vrienden Pieter Gilles, Erasmus, bisschop Tunstall en Hieronymus Busleyden. De heren moeten inspirerende gesprekken gevoerd hebben, want in die maanden pende More een schets neer van een ideale samenleving op een gefantaseerd eiland. Terug in Engeland schreef hij een inleidend deel, een niets verbloemend beeld van de Europese samenlevingen in die tijd. In 1516 volgde de publicatie van Utopia, uitgegeven door de Leuvense drukker Dirk Martens.

Thomas More was niet de eerste denker – en zeker ook niet de laatste – die nadacht over de ideale samenleving en de maakbaarheid van de mens, maar zijn Utopia is in de loop van de eeuwen wel dermate invloedrijk en tot de verbeelding sprekend geweest dat het begrip ‘utopie’ je direct voor de geest komt wanneer het gaat over hoe een samenleving er idealiter moet uitzien. Nadenken over utopieën zet mensen aan tot creatief en kritisch denken en stimuleert hen deel te nemen aan de samenleving.

Waakzaamheid is evenwel geboden. Utopieën zijn dan wel vaak richtingbepalend gebleken, maar helaas bleek de richting bij de verwezenlijking meestal de verkeerde te zijn. De grote utopieën van de 20e eeuw - de nationaalsocialistische, de communistische, de postkoloniale, de zionistische en de neoliberale - zijn zonder uitzondering ontaard in een dystopische realiteit.

Deze kritische noot terzijde mag ons evenwel niet doen concluderen dat het utopische denken zijn beste tijd heeft gehad. De utopische verbeelding blijft nodig, maar we mogen niet vergeten dat in utopische blauwdrukken – zeker als ze alomvattend willen zijn – valkuilen verscholen zitten die de nodige scepsis vereisen.

Tom Cools

12.03 ALGEMENE LEDENVERGADERING

De Algemene ledenvergadering gaat door op zaterdag 12 maart.

Hou de website in het oog voor de details. De verkiezing van het jaarthema staat zeker op het programma.

www.vermeylenfonds.be 3 EDITO

dng4_v1.indd 3

8/12/15 14:01

© ‘Drunken’ - Peter De Cupere

HET FEEST, DE MOEDER VAN DE KUNST EN VAN DE UTOPIE

Het feest is de moeder van de kunst. Het is ook de bakermat van de utopie, van hoe men de wereld graag zou zien – of dat nu mogelijk is of niet. Precies de weigering om nuttig te zijn is een belangrijk kenmerk van de kunst.

Kant legde hier de nadruk op. Het feest is ook steeds verspillend. Maar misschien kunnen we eerst een aantal kenmerken geven van ‘het feest’. Ten eerste is een feest een breuk met de tijd: feesttijd onderscheidt zich van de arbeidstijd. Daarnaast kun je het ook zien als een breuk met de ruimte: het speelt zich af op plaatsen waar meer gelijkheid is tussen de socioculturele groepen. Men brengt tekens aan om de feestruimte af te bakenen.

Vervolgens is het feest een breuk met de normale loop van de economie, want het is een tijd van overvloed en consumptie. Ten slotte is het feest een breuk met de groepsnormen: een tijdelijke invraagstelling is van de orde en een middel om zich van de regels en de dwangmatigheden van de maatschappij te bevrijden. Ook de kunst is een voortdurende invraagstelling van de sociale normen. Tegen-

over waarden als winst, dwang, productie, prestatie enzovoort, komen onbaatzuchtigheid, vrijheid, genot en rust te staan.

Het tijdelijke en afgezonderde karakter van zowel het feest als de kunst, maakt beide dubbelzinnig. Met andere woorden: we kunnen stellen dat feest en kunst op zichzelf revolutionair zijn, maar gerecupereerd worden door een systeem dat een revolutionair vernisje niet kan missen - evenmin als illusie. Dit sluit niet uit dat er op zijn minst theoretisch een systeem bedacht kan worden waarbij feest en kunst de creatieve bronnen zijn voor de vernieuwing van een levensstijl. Kunst kan de wereld niet redden en samen feesten is geen duurzame verbroedering of sociale solidariteit. Toch heeft precies dit utopische karakter een heilzaam effect als droom, als voorspiegeling, als aternatief, als concept, als model, als inspiratiebron die de banaliteit overstijgt. Dit is ook de dubbele betekenis van het woord ‘utopie’. Etymologisch kan de ‘u’ komen van het Griekse ‘eu’, ‘goed’, dan verwijst het naar 4 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 4

de goede mogelijkheid, maar tegelijk verwijst het naar het Griekse ‘ou’, niet, en houdt het in dat het niet realiseerbaar is. Als het gerealiseerd wordt, is het overigens geen utopie meer.

OVER HET FENOMEEN ‘FEEST’ Wat de verschillende kenmerken zijn die uitmaken dat er ‘feest’ is, valt niet altijd duidelijk af te bakenen. Als men over ‘feest’ spreekt, bedoelt men de feesttijd én de feestruimte én het feestelijk gedrag, al dan niet gesteund door een feestsfeer, zijnde het collectieve bewustzijn dat er inderdaad een feest aan de gang is. Men kan waarschijnlijk eindeloos redetwisten over welke elementen onontbeerlijk zijn, of welke voorrang hebben op andere. Komen ze noodzakelijk allemaal samen of volstaat één enkel element? Volstaat het om een bepaald tijdstip uit te kiezen tot een feestdag, of een bepaalde ruimte te versieren om het over een ‘feest’ te kunnen hebben? Bepaalde feestdagen zijn echter maar ‘feest’ omdat ze in die functie op de kalender

sta 8/12/15 14:01

Toch is het een feit dat het feestgedrag plots opduikt, onverwacht en op de meest onvoorbereide plaatsen. Plots is het er, onstuibaar in zijn momentane spontaniteit, onaangekondigd, niet morgen maar nu, want in dit geval is uitstel afstel. Om een onderscheid te maken splitst men beter het begrip feesten in een lato en stricto sensu. Lato sensu is dan het totale gebeuren: geprogrammeerde feesttijd en ingeklede feestruimte, met een bepaald, officieel erkend feestgedrag. Maar men weet nooit op voorhand of de vonk zal overslaan en er een feest stricto sensu zal opbruisen uit de gecreëerde structuren. Soms begint het pas wanneer het officieel vertoon voorbij is.

Sociaal-culturele activiteiten hebben hun primaire doelstellingen (cultuurparticipatie, emancipatie, educatie etc.), maar vaak zijn ze als secundaire doelstelling een aanleiding of voorwendsel voor een feest. Zoals vaak bij getallen, kan men de rangorde in twijfel trekken. Inderdaad kan men zich de vraag stellen waar mensen het meest belang aan hechten: aan de tekst of aan de pretext - de tekst voor de tekst.

Dit geldt uiteraard nog meer voor het als culturele activiteit georganiseerde feest zelf.

Nochtans zijn er vele lato sensu georganiseerde feesten waarbij de uitbundigheid van het stricto sensu feest liever vermeden wordt of op zijn minst door de ordehandhavers zo goed mogelijk onder controle gehouden wordt. Men neemt er echter aan deel met de stille hoop dat het toch zal uitbarsten. Zoniet noemt men het een mislukt feest. Terecht, want er is strikt genomen geen feest geweest.

Maar omgekeerd kan binnen de feest-tijdruimte van een braaf officiëel gebeuren, dat nog enkel folkloristische parade was, plotseling een feest ontstaan dat de authentieke manifestatie is van de feestdrift en waarvoor de georganiseerde activiteit enkel als pretexterende aanleiding dient. Zoals het plots opflakkerende vuur dat ontstaat wanneer men in een smeulende ashoop papier gooit dat ook niets te maken heeft met het oorspronkelijke brandhout, om ons even aan een metafoor te vergrijpen.

Men kan dit tot allerlei soorten sociale contacten uitbreiden. Dit blijkt duidelijk wel bij alle gelegenheden waaraan pakweg recepties, vernissages, drinks of banketten gekoppeld worden. Maar ook de officiële doelstelling ‘ontmoeting’ in het cultuurbeleid wijst in die richting.

FEEST EN KUNST De vrije tijd heeft via de kunst zijn oude betekenis van het Griekse ‘scholè’ herwonnen: de tijd om na te denken over het niet-productieve. Maar niet enkel rationeel, ook de tijd om zich de wereld te herverbeelden: dromen, mijmeren, dichten als buiten-rationele-taal om de werkelijkheid te benaderen en te begrijpen in zijn anders-dan-gewone-aspecten.

Maar niet uitsluitend met het woord, ook visueel, auditief en via de lichaamsbeweging.

De kunstenaar maakt de wereld. Het feest is de moeder van zeer vele kunsten en de kunsten herstellen dit moederschap.

Creatieve tijd is daarbij niet enkel de tijd om over het niet-productieve na te denken, maar ook om het niet-productieve te doen, of om het in de oude feestterminologie uit te drukken: om wat we ‘zijn’ te her-inneren. Hier is een positieve psychosomatische werking via alle zintuigen, verbonden aan waarnemen en handelen, aan het werk.

tand.

In de 20e eeuw heeft de kunst een fundamenteel kenmerk van het feest als nieuw aspect van het kunstproces overgenomen. De avantgarde heeft immers de actieve participatie door de toeschouwer als vormelement terug ingevoerd en aldus de oude kloof tussen actor en spectator (die niet aanwezig is in het feest) willen herstellen. Denk maar aan de happening, aan het ‘living theatre’ dat in de jaren zestig het publiek bij de handeling betrekt, aan de paint-in, waar het publiek meeschildert, aan het vrije podium, enz.

“Het utopische karakter van kunst en feest heeft een heilzaam effect als droom, als voorspiegeling, als alternatief, als concept, als inspiratiebron die de banaliteit overstijgt”

© ‘Drunken’ - Peter De Cupere

aangeduid zijn, met hoogstens hier en daar een wimpel. Kan men anderzijds over een feest spreken wanneer men bij één of meerdere individuen een feestgedrag ontwaart buiten feesttijd en –ruimte? Waarschijnlijk noemt men dit dan een ‘deviant gedrag’.

5 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 5

8/12/15 14:01

De psychodynamische spanning die heerst tussen publiek en uitvoerders, bepaalt overigens of een culturele manifestatie geslaagd is of niet. Deze psychodynamische spanning is een substituut van de feestsfeer. Zonder die sfeer kan een socioculturele activiteit als mislukt beschouwd worden. Het is afhankelijk van de animatorische kracht van de performer of die feestsfeer aanwezig zal zijn of niet. Maar ook van de coördinator die er moet voor zorgen dat de culturele activiteit in de best mogelijke voorwaarden kan gebracht worden. Het onvoorwaardelijke dat eigen is aan het feestelijke, veronderstelt veel voorwaarden. Een perfecte voorbereiding is een van de belangrijkste. Als niets aan het toeval overgelaten wordt, lijkt alles toevallig - maar dat heet dan ‘spontaan’. Het inspiratief spontane ontstaat pas wanneer de voorwaarden, al dan niet georganiseerd, aanwezig zijn om als steun, als geraamte te fungeren om de bestaande elementen te begeesteren door een spontaan spel. Het spontane is de periode na het vakmanschap, niet die ervoor.

Het feest is een totale kunstmanifestatie voor en door het volk. Alle kunsten komen erin aan bod: theater, dans, muziek, groteske poëzie, decorbouw, scenario, beeldhouwkunst, zang, schilderkunst… en de fotografen en filmers zijn nooit veraf. En de kunstmanifestatie heeft het feest nodig als beleving van de collectieve participatie en als prikkeling van de zintuiglijkheid.

FEEST ALS SCHOUWSPEL Het feest is altijd de gelegenheid geweest waarbij schouwspelen vertoond werden. De tragedie en de komedie zijn ontstaan uit de dionysische feesten. Het schouwspel is ontstaan uit de religieuze ceremonie van het sacrale feest. Op bepaalde momenten gebeuren er verglijdingen maar ook toenaderingen.

Het schouwspel kan autonoom worden en zelf aanleiding worden voor een feest. Het stierengevecht bijvoorbeeld kan aanleiding geven tot een echt feest. Het schouwspel op zichzelf is niet voldoende om feest te worden, hoe prachtig het ook kan wezen. Heden is het schouwspel, het spektakel of de vertoning meer en meer onafhankelijk van de feestdag.

Vertoningen hebben hun eigen periodiek ritme en hun ruimten. Ondertussen is het inderdaad de organisatie van de culturele activiteit die bepaalt dat het feestdag is en niet meer omgekeerd. Dit geldt zeker voor het

zomerfestival, waarbij het festieve zelfs in de naam opgenomen is.

De problematiek van het schouwspel heeft de laatste honderd jaar een nieuwe dimensie aangenomen door de opkomst van de film, die een tele-beleving van de voorstelling brengt, een ervaring vanop afstand. Wat men de spektakelmaatschappij is gaan noemen, heeft een grote invloed op de wereldvisie van de mens. Elke activiteit gaat zich dus opsplitsen in de activiteit en de vertoning van deze activiteit. Het feest, waarbij de deelname een primordiale vereiste is, wordt langs het scherm om, de voorstelling van het feest. Dit is quasi continu zichtbaar in allerlei vormen op televisie. De deelname buiten het scherm om gebeurt slechts op het tweede vlak, door een massa kijkers die het gebeuren niet echt meebeleven en dat gevoel van eenheid met de groep niet ervaren. Zij zijn de toeschouwers van een beeld van het feest. Vele televisieprogramma’s stellen de kijker een leven voor als een permanent feest. Het meest beleefde eigentijdse feest is er een op afstand dat daarenboven zapbaar is. We mogen immers niet vergeten dat tv-kijken de meest beoefende vrijetijdsbesteding is in de wereld. Via televisie en reclame wordt de kijker een leventje voorgesteld alsof het, als God in Frankrijk, permanent feest zou zijn. Helden, al dan niet BV’s, filmsterren en modellen, sporen ons aan om ook een dergelijk leven te leiden. Dit is enkel in de verbeelding mogelijk. De voorstelling van het leven als een groot feest treedt dus op als een complement van het feest zelf: het verandert niets aan de waarden van de arbeidstijd, maar staat er buiten. Dergelijke voorstellingen hebben in zekere zin ook gelijkaardige functies als het feest. Deze denkbeeldige wereld wordt niet meer gecreëerd door mimiek of al dansend, maar voorgesteld op een scherm. Sterren en helden gaan imaginair tot de huiskring behoren.

Als besluit kan men stellen dat de verhouding tussen feest en spektakel drievoudig is. Door de uitbreiding van televisie en film kan het feest vervangen worden door de voorstelling ervan. Het feest verbonden met de voorstelling van festieve levens kan ook uitlopen tot een esthetische levensvisie waarin geen breuk meer is tussen het feest en het alledaagse. De meest waarschijnlijke is de uitbreiding van de vertoning binnen het feest zelf. De festivals, als massale feestelijke bijeenkomsten, zijn waarschijnlijk de echte feesten van deze tijd.

Het feest als plotse opbruising van onverhoeds losgelaten levensdrift zal wellicht blijven bestaan, al kunnen de maatschappelijke vormen waarin het zich uitdrukt sterk variëren. De kunst als een utopische handeling naast de realiteit allicht ook in al haar vernieuwende vormen. Het heeft weinig zin het oude te doen herleven, maar we moeten leven met het feest van deze tijd, dat niet los te denken valt van de de massacultuur en haar media. We moeten ook leren leven met wat de hedendaagse kunst ons aan utopie te bieden heeft. Denk maar aan de de festivals, de happenings, de cultuurevenementen en andere sociaal-culturele bijeenkomsten waar een gespeelde eenheid ontstaat binnen de massa.

De culturele participatie moet diep beleefd worden. Het medium om deze beleving tot stand te brengen kan het feest zijn en de kunsten, dat de communicatie verwezenlijkt tussen de culturele manifestatie en de toeschouwers en tussen deze laatsten onderling. Het feest en het artistieke gebeuren sluiten hier bij elkaar aan.

Willem Elias

CV Willem Elias studeerde Klassieke Talen, Moraalwetenschappen, Vrijetijdsstudies en Wetenschapsontwikkeling aan de VUB en Museologie en Andragologie aan de Universiteit Leiden. Hij promoveerde in 1989 aan de Vrije Universiteit Brussel tot doctor in de wijsbegeerte met een onderzoek naar de relatie tussen opvoeding en hedendaagse kunst. Momenteel doceert hij Agogische Wetenschappen aan de VUB en verricht hij onderzoek in deze domeinen. Hij is kunstcriticus, voorzitter van het HISK, en lid van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor wetenschap en kunsten.

6 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 6

8/12/15 14:01

EXPO: La rue c’est la vie – Jef Boes

EEN DYSTOPISCH LEVEN OP STRAAT

Duizenden kinderen leven op straat in Lubumbashi, de hoofdstad van de provincie Katanga in Congo (DRC). De meesten werden door hun families verstoten nadat deze door de dood van een of beide ouders versplinterden en het kind als behekst werd bestempeld.

Overdag poetsen de kinderen schoenen of verzamelen ze lege flessen voor het statiegeld. ‘s Avonds wordt het geld dat ze verdiend hebben verzameld en wordt er gekookt. Fufu, een vaste brij verkregen uit maniok staat vaak op het menu. Slapen doen de kinderen in groep, vaak voor winkeltjes met toestemming van de eigenaar. Die weet immers dat de kans op diefstal een pak kleiner wordt wanneer er een hoopje kinderen voor de deur ligt. Lubumbashi vat 's nachts vuur. Brandende afvalbergjes verlichten de straten. Straatkinderen helpen vaak het vuilnis te

Kinderen verzamelen in Bakanja Centre, de volgende etappe in het traject weg van de straat. Hier worden kinderen klaargestoomd om een technische opleiding aan te vatten. Het middaggebed gaat elk moment beginnen, voorafgegaan door preken en de nieuwtjes van de dag.

De jongens in Bakanja Ville maken zich klaar om te gaan slapen.

Het licht blijft heel de nacht aan, zo worden de kleinsten niet bang en vindt iedereen de weg naar de toiletten buiten.

verzamelen en houden het vuur gaande.

Geweld van andere enfants de la rue en drugs zijn een deel van het bestaan van de kinderen, sommigen zo jong als vijf jaar. Alcohol en marihuana zijn twee populaire genotsmiddelen, al vergrijpen de jongsten zich vooral aan het snuiven van lijm. Dit doen ze om de pijn van de straat te verlichten.

In het opvangcentrum Bakanja Ville kunnen de jongens onder hen terecht om zich te wassen.

Een cruciale dienst. De slaapzaal, die overdag dienst doet als ontspanningsruimte, vult zich 's nachts met een dertigtal kinderen, een onaangename geur en dunne lappen isolatieschuim die dienst doen als matras.

Het netwerk Oeuvres Maman Marguerite dat Bakanja uitbaat, probeert steevast de kinderen te herenigen met hun families en de plooien glad te strijken. Het biedt de kinderen een tijdelijk

7 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 7

8/12/15 14:01

dak boven het hoofd, ontspanning, scholing en helpt hen, als alles goed loopt, aan een baan en een leven weg van de straat – een leven, die naam onwaardig.

Met de hulp van het netwerk slagen veel voormalige straatkinderen erin om zich op te werken en werk te vinden. Het gespecialiseerde tewerkstellingsbureau Maïsha draagt hier een grote verantwoordelijkheid. Voormalige straatkinderen worden ondernemer of kunnen bij iemand aan de slag, al eindigt zeker niet elk verhaal zo positief.

De tentoonstelling La rue c'est la vie van fotograaf Jef Boes is vanaf 10 december te zien in het Zuiderpershuis in Antwerpen.

De reis van Jago Kosolosky en Jef Boes werd mogelijk gemaakt door VIA Don Bosco en Ondernemers voor Ondernemers.

8 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 8

8/12/15 14:01

Olivier, één van de kleine straatjongens weent. Het is vrijdag en in het weekend keren de kinderen terug naar hun opgespoorde familie, als beide partijen daar klaar voor zijn. Olivier wil liever in het centrum blijven. Nooit loopt de hereniging met de familie van een leien dakje.

Ange Lwange Mulumba zit in zijn slaapkamer. Hij woont bij zijn oma in Lubumbashi maar liep al verscheidene keren weg van huis. Hij wil voetballer worden en blijft vaak te lang buiten spelen, waarna hij bang is terug te keren naar zijn strenge grootmoeder.

Straatjongen Mukendi Kalaba Elisé in Bakanja Ville.

Straatkinderen Sumahili Elisé en Ngoy Banza Potien wachten op een knipbeurt in de kappersstudio van Jean-Pierre, de meesterkapper en leraar van dienst. Enkele oudere jongeren volgen een cursus van hem in Bakanja Ville.

Een overlijdensfiche van een straatkind uit Bakanja Ville. Dit jaar zou Jean-Patient Kalenga 22 geworden zijn, maar hij overleed in 2006. "Onder de invloed van drugs klom hij op een vrachtwagen vlakbij de markt en is hij gevallen. Zijn vrienden hebben alles gedaan om hem naar het ziekenhuis te brengen waar hij even later is gestorven."

CV Jago Kosolosky werkt voor MO* als webredacteur en als freelance journalist. Samen met fotograaf Jef Boes trok hij in augustus naar Lubumbashi om er de problematiek van de straatkinderen onder de loep te nemen. Naast mondiale thema's heeft Jago een bijzondere interesse voor de rol van technologie in onze maatschappij.

9 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 9

8/12/15 14:01

INTERVIEW:Tine Hens

KLEINE UTOPIEËN Wat is volgens jou het effect van een basisinkomen op het ontstaan van kleinschalige, vernieuwende initiatieven?

“Een basisinkomen zou tijd creëren voor wie die met zo’n initiatieven bezig zijn en die in een stroomversnelling brengen. Veel mensen zouden halftijds gaan werken. Ik ook: ik zou er veel sneller in kunnen meegaan dan nu. Als zelfstandige zou het voor mij een gigantische oplossing betekenen.”

Zou je nog steeds aan journalistiek doen?

“Jawel, maar meer mijn eigen zin. Minder afhankelijk van of ik iets gepubliceerd krijg.

Ik zou toch vooral boeken schrijven. En veel meer bezig zijn met de opstart van de samentuin waar we nu al zo lang mee bezig zijn.”

Tine Hens

De wereld verbeteren: het heeft denkers als Plato, Thomas More en Francis Bacon ertoe aangezet hun visie op een ideale samenleving neer te pennen. Maar grote utopische idealen dragen ook de kiem van hun eigen teloorgang in zich. De neoliberale utopie is het meest recente voorbeeld. Verregaande individualisering waarin de mens gereduceerd wordt tot consument, laat hem verweesd achter. Vervreemd van zichzelf, zijn medemens en zijn biotoop. Toch laten sommige dromers zich niet ontmoedigen door dit dominante economische systeem en werken ze kleinschalige alternatieven uit om de kapitalistische hegemonie te doorbreken. Tine Hens trok door Europa, bezocht er een waaier aan initiatieven en pende haar ervaringen en inzichten neer in het bevlogen en prikkelende boek Het Klein Verzet. Of het nu over energiecoöperatieven of gemeenschapsboerderijen gaat, deze kleine utopieën versterken de verbondenheid tussen mensen. De kleinschaligheid ervan draagt bij tot hun succes. En steeds opnieuw is er die droom van waaruit ze allemaal beginnen.

Tine Hens: “Die droom – dat begin – vind ik heel belangrijk. Mijn boek is echt wel een boodschap voor de toekomst. Ik heb het niet voor niets opgedragen aan mijn kinderen.

Wat me vooral opviel: we zijn het vooruit-

gangsgeloof kwijt. Het geloof dat het beter gaat worden. Terwijl de droom net gaat over het idee dat dat nog kan.”

Sinds je boek eerder dit jaar verscheen, heb je nog initiatieven leren kennen. Spijt dat die er niet in staan?

“Het was nooit mijn ambitie om een lexicon te maken van alle alternatieve initiatieven in Europa. Hoewel sommige andere er ook wel in gekund hadden, ja. In Brussel heb je bijvoorbeeld een instrumentheek voor gereedschap – Tournevie (www.tournevie. be) – verbonden aan een fablab, een soort van makersatelier. Daar staat een lasercutter, een 3D-printer… en iedereen die zich abonneert kan die gebruiken. Het ontwerp blijft wel in het fablab, zodat iedereen er toegang toe heeft. De koppeling van een instrumentheek aan zo’n fablab creëert meteen een dynamiek. Mensen die een hamer of zo komen ontlenen, ontdekken het fablab en beginnen dingen te maken. Tournevie wordt gedragen door zeven jonge gasten die allemaal een job hebben. Een abonnement kost 20 euro per jaar en daarvoor mag je gereedschap ontlenen. Goedkoper dan zelf spullen kopen. Ze hebben zelf wel wat materiaal gekregen. Herstellingen doen ze ook en nieuwe onderdelen printen ze op hun 3D-printer.”

Zou er met een basisinkomen toekomstmuziek zitten in coöperatieve media?

“Nog zo’n droom: van media weer een maatschappelijk gebeuren maken. Nu hangt het bestaan ervan vaak af van advertenties: geen advertenties, geen journalistiek. Subsidies gaan naar commerciële media, het zijn géén

Wijveld vond 'landgenoten’

1 0 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 10

8/12/15 14:01

subsidies voor journalistiek. Schrijnend dat er voor initiatieven als DeWereldMorgen, MO & Apache eigenlijk geen ondersteuning is. Als je projecten wil starten zoals Het Klein Verzet, moet je naar het Fonds Pascal Decroos, maar die zitten ook op hun tandvlees.

Waarom zou je als redactie geen eigen coöperatie oprichten? Apache is er zo een, maar om één of andere reden blijft het een niche.

Er is zogenaamd geen plaats voor in Vlaanderen. Mijn droom is eigenlijk een Europees tijdschrift in meerdere talen, met actuele verhalen die niet door de actualiteit bepaald worden. Met een groot aandeel fotojournalistiek en graphic journalism.”

Wat aanleunt bij het basisinkomen is de 21-urenweek. Ik denk niet dat een 30-urenweek volstaat om mensen te stimuleren om zich in te zetten voor kleine revolutionaire initiatieven.

“Die analyse maken ze bij de New Economics Foundation (www.neweconomics.org).

Maar voor mij als zelfstandige zou het geen verschil uitmaken. Dit model vertrekt vanuit het werkgever-werknemersmodel. Kijk, het klassieke 19e-eeuwse arbeidsmodel waarin we onze tijd aan een werkgever geven in ruil geld, verdwijnt. Er is een groeiende groep kleine zelfstandige ondernemers voor wie een basisinkomen interessanter is. De 21-urenweek maakt voor die groep weinig uit.”

Jonathan Holslag ziet in zijn essay Vlaanderen 2055 meer toekomst voor kleine ondernemers. Voor een terugkeer naar ambachtelijk werk, met oog voor kwaliteit.

“Ik hoed me een beetje voor het dromerig elitarisme dat we allemaal kleine ambachtelijke ondernemers zullen worden. Dat is een aantal mensen gegund die de creativiteit en de drive hebben om ervoor te gaan. Voor veel mensen zit dat er niet in. Ik denk dat er een belangrijk sociaal luik moet blijven. Dat is essentieel als we willen dat er iets verandert.

De verandering zal zeer sociaal moeten zijn, anders is ze niet duurzaam. Duizenden ambachtelijke ondernemingen of niet: je moet ook blijven zorgen voor gelijkheid.”

In alle kleine initiatieven die jij hebt beschreven zit altijd wel een sociale component die mensen verbindt.

“Toch blijft het zoeken naar hoe je iedereen bereikt. Het valt me altijd op hoe gesegregeerd onze maatschappij is. Je opzet kan wel sociaal zijn, maar daarom bereik je nog niet iedereen.

Dat is minder een probleem bij repaircafés.

Die zijn inherent sociaal, want heel laagdrempelig. En mobiel: afhankelijk van de plek die je kiest, bereik je ook een bepaald publiek. Dat is het mooie aan een repaircafé: je kan in een rust- en verzorgingstehuis gaan staan, of in een vereniging waar armen het woord nemen.

De deeleconomie ligt veel moeilijker. Ook de idealistische deeleconomie, waar het niet gaat over winst maken, maar over het delen van spullen. Maar mensen in armoede vinden het vaak belangrijk om dingen te hebben. Je kan hen dat ook niet kwalijk nemen. Wij hebben makkelijk praten om het zonder auto en met de fiets te doen. Maar als dat geen bewuste keuze is, als je dat moet doen omdat je geen geld hebt: dan is het een ander verhaal. Daar moet je alert voor blijven.”

Veel initiatieven ontstaan in de middenklasse.

“In het Gentse Rabot is een initiatief vanuit Samenlevingsopbouw ontstaan, een middenveldorganisatie die daar op inzet. Dan bereik je natuurlijk een veel gemengdere groep. Er bestaat nogal wat schuldgevoel over het feit veel initiatieven ontstaan in de middenklasse.

Terwijl daar nog wél de energie zit om ze op te starten. Als je dagtaak erin bestaat om je minimum levensvoorwaarden te vervullen, dan ben je leeg. Dan is het net aan de middenklasse om het op een andere manier te proberen en om die mensen mee te trekken.

Daar zijn mooie voorbeelden van, maar het

blijft kwetsbaar. Een overheid die dat opvangt en erop inzet, kan een groot verschil maken.”

Onlangs wees je tijdens een lezing in Mechelen op het gevaar dat deze initiatieven invullen wat de overheid nalaat.

“Ja, we moeten oppassen dat we niet neoliberaler worden dan het neoliberalisme zelf. Dat we er van uitgaan dat als de overheid het niet doet, we het zelf wel oppakken. Voor mij is dit een permanent appel aan de overheid. Het is echt niet de bedoeling dat burgers taken opnemen die in wezen gemeenschappelijk zijn en dus door de overheid vervuld moeten

“Het is echt niet de bedoeling dat burgers taken opnemen die in wezen gemeenschappelijk zijn en dus door de overheid vervuld moeten worden, zoals gezondheidszorg en onderwijs” worden, zoals gezondheidszorg en onderwijs.

Laten we vooral ons eigen graf niet delven door het initiatief te nemen. De essentie is eigenlijk een roep om meer democratie. Om een democratisering van de economie en een diepere democratisering van het politiek systeem. Om terug te gaan naar een engagement van de samenleving.”

Denk je dat er al voldoende kritische massa is voor een kentering? De meeste mensen zijn volgens mij consumenten zonder al te veel besef van wat er zich om hen heen afspeelt.

“Je mag niet onderschatten hoeveel mensen zich vragen stellen en klaar zijn om het anders te doen. Veel mensen voelen zich ook gewoon onmachtig. Het lijken allemaal zo’n reusachtige problemen. Hoe kan ik daar iets

1 1 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 11

8/12/15 14:01

aan doen? En welk verschil kan ik maken?

Opnieuw komen we dan bij het beleid dat geen keuzes maakt. Soms moet je gewoon dingen doen om anderen mee te krijgen.

Rekeningrijden bijvoorbeeld. Bijt toch door!

Stockholm stond op zijn kop toen het ingevoerd werd, een maand later was 80 procent voor. Je kunt je verandering niet voorstellen als je niet weet wat het precies inhoudt. Mensen zijn van nature conservatief. Je wil behouden wat je kent. Veranderen is beangstigend.

Net daarom heb je beleidskeuzes nodig. Maar het fijne aan die kleinschalige initiatieven is ook wel dat je geen hele stapel boeken gelezen moet hebben om er aan mee te doen. En verloop van tijd groei je er wel in.”

In je boek besteed je ruim aandacht aan voedselinitiatieven. Waarom zijn die zo populair?

“Mensen vragen zich af waar hun voedsel vandaan komt. Hoe komt het dat we niet weten wie onze tomaten kweekt en we daar geen band mee hebben? Tegenbewegingen beginnen vaak met voedsel omdat het vrij eenvoudig is. Om te experimenteren met aardbeiplanten op je terras heb je niet veel plaats nodig. Van daaruit bouw je op, zoek je naar impact op het systeem. Het in vraag stellen van het economische zit er in van bij het begin.”

Korte keteninitiatieven bij mij in de buurt zijn niet zo goedkoop. Mensen in armoede vallen uit de boot. Kan het ook anders?

“Dat is een moeilijke. Bij seizoensgroenten speelt het minder. Zelfs kleinschalig is de productie groter dan de vraag, dus kan de prijs laag gehouden worden. De CSA-boerderij (Community Supported Agriculture, landbouw gedragen door een gemeenschap, tc) hier in de buurt geeft overschotten weg aan armoedeprojecten. Er zijn armoedeorganisaties die inzetten op zelf groenten telen in samentuinen. Is dat de oplossing? Het geeft de mensen wel opnieuw kracht. Mensen bloeien er open. In biomarkten ligt dat anders. Ik denk dat je voor betaalbare prijzen gewoon nog meer initiatieven nodig hebt.”

Die start je niet zomaar op. Landbouwgronden worden duurder omdat ze opgekocht worden door speculanten en internationale bedrijven.

Kleine start-ups komen moeilijk van de grond.

“De Landgenoten, een coöperatief fonds (www.delandgenoten.be), zet in op de aankoop van landbouwgrond met steun van derden. In Gent hebben ze een eerste stuk grond gekocht, het Wijveld, in Leuven is er het Parkveld. Maar ja, voor beginnende boeren is het absoluut een probleem. Het aantal cursisten bij Landwijzer stijgt spectaculair.

Veel mensen willen boer worden, maar de trechter is de landbouwgrond. Dan kom je natuurlijk uit bij stadslandbouw – Roof Food in Gent bijvoorbeeld – waar groenten op daken wordt gekweekt. Braakliggende gronden zet je in voor voedselproductie.

De stad krijgt weer plattelandsinvloeden en dat is interessant. Vroeger liepen varkens op straat en vraten er het afval op. Niet dat we daar weer naartoe moeten, maar die vermenging is interessant omdat je voeding geteeld wordt waar je woont. Het verlicht de druk op landbouwgrond een beetje, maar niet genoeg. Ik denk dat de Boerenbond een grotere rol moet spelen. Als je zoveel meer cursisten ziet, dan moet je daar als belangenorganisatie toch op inzetten? De Boerenbond heeft de middelen.

Waarom werken zij niet samen met fondsen als Landgenoten? Waarom gaan ze niet mee in dat bioverhaal?”

“De politiek moet inzetten op een herwaardering van onze landbouwers. Elke dag stoppen drie boeren ermee, terwijl inzetten op lokale voedselproductie op alle vlakken een interessant idee is. Ik verwacht niets van de Vlaamse of Federale overheid, wel van de steden. In Turnhout is er een stadsboerderij. Kortrijk heeft landbouwgrond, maar het stadsbestuur wil nog niet meegaan ins stadslandbouw. Je hebt een andere kijk op grond nodig. Hoe zien we onze landbouw? Hoe willen we dat die georganiseerd en geregeld wordt? Laten we daarbij vertrekken vanuit een concrete dy-

namiek van onderuit. Krijg je op die manier meerdere plekjes, dan wordt het interessant.”

Nog even over mobiliteit en de deeleconomie: hebben jullie zelf een auto?

“Een gezinsauto. We gebruiken ook een autodeelsysteem. Als de kinderen de deur uit zijn, gaat de auto onherroepelijk weg. Ik zou het fantastisch vinden als er gemeentelijke autodeelsystemen zouden bestaan waar ook monovolumes inzitten zodat je met vier kinderen op vakantie kan.”

Geen privé-auto’s meer, maar bijvoorbeeld ook geen goedkope Tesla-modellen?

“Het hangt ervan af wat je wegennet aankan.

Een auto maakt je niet per se gelukkiger, vind ik. Is hij praktisch? Misschien wel. Tenzij er een interessant deelsysteem tegenover staat.

Met een goed functionerend openbaar vervoer neemt een auto alleen maar ruimte in beslag – en je betaalt er pakken geld voor. Waarom koesteren we nog steeds die gezinsauto? Omdat niet iedereen bediend wordt met openbaar vervoer. En omdat het ook zo duur is.”

Ik heb gelezen dat de nieuwe Teslafabriek voor zero emission gaat.

“Jamaar, je hebt ook grondstoffen nodig. En heb je het productieproces al eens bekeken?

Het klimaatdebat mag niet verengd worden tot uitstoot alleen. Ik wil mensen niets verbieden, hoor. Wat ik wel geweldig zou vinden, is dat de auto zijn statussymboolwaarde zou verliezen.”

Misschien moeten we het concept rijkdom stilaan eens opnieuw bekijken.

“Natuurlijk. Hoeveel is genoeg? Wat is echte rijkdom? Nu wordt het enkel aan materieel bezit gekoppeld. Dat wordt ook van ons verwacht: als we dat niet meer zouden doen, dan zou een flink deel van de economie plots met een huizenhoog probleem zitten.”

Laten we daar dan maar werk van maken, zou ik zo zeggen.

Tom Cools

CV Tom Cools studeerde Culturele Agogiek aan de VUB en is educatief medewerker voor het Vermeylenfonds, regio Antwerpen, Vlaams-Brabant en Limburg. Daarnaast is hij ook lid van de redactieraad en schrijft voor ‘de nieuwe gemeenschap’. Met scherpe pen weet hij de controverses in het bestaan bloot te leggen en waagt zich regelmatig aan een provocatieve gedachtegang.

1 2 STANDPUNTEN

dng4_v1.indd 12

8/12/15 14:01

boek

ingestelde lezer iets aandachtiger, dan ben je geneigd te concluderen dat het volledige lijstje meer naar rechts overhelt. Niets mis mee overigens, dat is nu eenmaal het prerogatief van de schrijver.

VLAANDEREN 2055 - JONATHAN HOLSLAG Een man met een visie, die Geert Bourgeois.

Althans, dat is wat de Vlaams minister-president waarschijnlijk over zichzelf dacht toen hij eind september zijn Visie 2050 aan de pers voorstelde. Een ambitieuze toekomstvisie, zo valt te lezen op de site van N-VA. Het oordeel van Jonathan Holslag over diens nota klonk iets minder lovend: “Te oppervlakkig om een echte strategienota te zijn, maar te technisch om te begeesteren.” En ook: “Als toekomstplan voor onze regio is het document verbazingwekkend rommelig en onsamenhangend geschreven.” De minister-president zal allicht getandenknarst hebben na kennisneming van deze weinig milde beoordeling.

Volgens Jonathan Holslag kan dat dus beter. De docent internationale politiek aan de VUB - tevens raadgever van eurocommissa-

Maakt Jonathan Holslag zijn vermeend revolutionaire opvatting hard? Dat valt nog te bezien. Voor een definitief oordeel zullen we veertig jaar moeten wachten. Een positieve noot is alvast dat om de transitie naar een sterke en duurzame regio te realiseren, hij ons burgers eerder als actieve actors ziet dan als passieve consumenten. “Als we ons met velen een verhaal eigen maken, dan moet het mogelijk zijn een deel van dat verhaal te realiseren.”

ris Timmermans - hoopt ons met zijn essay Vlaanderen 2055 een net iets prikkelender toekomstbeeld te presenteren. Een kwaliteitsrevolutie, zo meent hij zelf, waarin veiligheid, duurzaamheid, levenskwaliteit en gezondheid centraal staan.

Markante vaststelling is dat hij voor de formulering van zijn ambities en de manier waarop deze verwezenlijkt kunnen worden te rade is gegaan bij vertegenwoordigers aan beide zijden van het politieke spectrum. Wellicht is het hierbij Holslags bedoeling geweest een gulden middenweg te vinden tussen de stokpaardjes van het conservatief liberalisme en progressief links. En toch, in eerste instantie komt het eigenaardig over om een streven naar meer veiligheid, een afbouw van de staatsschuld, meer productiviteit en een afgeslankte overheid samen te zien staan naast een streven naar meer duurzaamheid, solidariteit en creativiteit. Kijk je als progressief

Dat neemt niet weg dat hij amper rekening houdt met enkele dringende en dwingende uitdagingen waar we momenteel mee te maken hebben. Hoe creëren we een gezonde superdiverse samenleving en hoe roepen we de groeiende ongelijkheid een halt toe? Door louter in te zetten op de ‘vrije’ markt - wat dat ook moge betekenen - en op een kansenbeleid zonder een herdacht systeem van herverdeling, is ons samenlevingsmodel gedoemd zich in de gracht te rijden.

Ook valt nog af te wachten of we het in 2055 überhaupt zullen hebben over de regio Vlaanderen. Wellicht is dat de natte droom van vele Vlaams-nationalisten, maar zoals het er nu uitziet zullen grote stedelijke netwerken in de toekomst de dienst uitmaken. Netwerken die zich over de grenzen van de natiestaten heen aan het ontwikkelen zijn. Die atrofiëring van de natiestaat zien we nu al wanneer we bijvoorbeeld kijken hoe Maastricht, Luik, Hasselt en Aken samensmelten tot één grootstedelijk conglomeraat.

Wat nu te denken over deze toekomstdroom?

Lezenswaardig is Holslags essay zeker, en er staan enkele pistes in vermeld die de moeite waard zijn om verder te verkennen. Maar alles welbeschouwd overheerst het gevoel dat de schrijver zichzelf - net zoals bij de minister-president het geval was - niet genoeg heeft uitgedaagd en dat hij te veel blijft steken in de hedendaagse samenlevingsmantra’s.

"Close, Colonel, but no cigar!"

Tom Cools Vlaanderen 2055 - Jonathan Holslag De Bezige Bij, 2015 ISBN 978 90 234 9605 2

13 BOEK

dng4_v1.indd 13

8/12/15 14:01

EXCLUSIEF VOOR VF-LEDEN

Brittannië tot Portugal heel hard trappen om niet zo snel vooruit te gaan. Maar die op hun manier wel hun straat, wijk, dorp of stad een andere richting op duwen.

Uitgeverij EPO / 2015 / ISBN 9789462670044

24,50 € 19,50 €

20% KORTING OP 5 BOEKEN VAN EPO

GA NAAR WWW.EPO.BE/VERMEYLENFONDS EN BESTEL ONLINE! Tekst: © www.epo.be

PSYCHOGENOCIDE – ERIK THYS Over de georganiseerde massamoord van de nazi’s op Joden, zigeuners, homo’s en politieke tegenstanders is al veel geschreven. Veel minder bekend is dat Hitler en compagnie zich in de periode vóór de Holocaust al tegen hun eigen burgers met een psychiatrische problematiek of handicap richtten. In die geheime genocide vermoordden ze met de gewillige medewerking van vele hulpverleners en de ondersteuning van een administratief apparaat en een industriële technologie honderdduizenden weerloze en kwetsbare mensen. In dit baanbrekend boek geeft Erik Thys die genocide één naam en vele gezichten. Aan de hand van wetenschappelijke literatuur reconstrueert en actualiseert hij het drama. En legt een verrassende link met de beroemde nazitentoonstelling Entartete Kunst waarin rassenhaat, haat tegen de modernen en haat tegen psychisch kwetsbare personen samenkwamen.

Uitgeverij EPO / 2015 / ISBN 9789462670471

24,90 € 19,90 € BUTAGAS, BLAUWE VUILNISZAKKEN EN 'DU' VAN PETER MAFFAY – LIEVE DE CLEEN De geschiedenis van een gezin op de pechstrook van het leven. Kinderen geplaatst zien worden, zonder elektriciteit en water zitten, en zeveraars die uitgerekend dan komen zagen dat uw vuilniszakken niet de juiste kleur hebben. Maar ook over alcohol als eeuwige pijnverzachter, onvoorwaardelijke liefde en de helende kracht van schlagers. De personages en verhalen uit dit boek lijken soms weggelopen uit een roman. Maar Butagas, blauwe vuilzakken en ‘Du’ van Peter Maffay is geen fictie. Het begint bij het eerste bezoek van de auteur aan Rudy, Kristien en hun kinderen, en eindigt pas twintig jaar later. De taal is zonder franjes.

Ruw. Volks. Soms bikkelhard. ‘Ik heb vroeger veel uitgestoken en dat komt nu allemaal terug.

Ik zou willen dat het revolutie werd, ik zou de eerste zijn om te schieten.’

Uitgeverij EPO / 2015 / ISBN 9789462670495

20 € 16 € HET KLEIN VERZET – TINE HENS Hoe zou de wereld na het kapitalisme eruit zien? Wat betekent het om plots groei als maatstaf der dingen los te laten? En hoe zou een andere mogelijke maatstaf kunnen ogen?

Wat als we met z’n allen beslissen dat niet de economie ons bepaalt maar dat wij de economie zijn? Dat zijn de vragen waarmee journaliste Tine Hens op reis vertrekt door Europa.

Ze maakt een tocht langs vergeten utopieën, langs boeren die elektriciteit verkopen, langs ingenieurs die boeren werden, langs kiwi’s van eigen kweek, langs mensen die hebben en kopen inwisselden voor ruilen, delen en geven. Het is een verhaal van mensen die van Denemarken tot Griekenland en van Groot14 BOEK

dng4_v1.indd 14

8/12/15 14:01

dans van haar klimaattrein vertelt ze waarom de sociale en ecologische crisis hand in hand gaan, waarom we het systeem en niet het klimaat moeten veranderen, wat het belang van massamobilisatie en de opbouw van een sterke burgerbeweging is, en welke sporen van verandering de klimaatbeweging kan bewandelen om ons uit het slop te halen. Hét handboek voor elke klimaatactivist die mee het fossiele systeem wil wegblazen.

Uitgeverij EPO / 2015 / ISBN 9789462670525

9,00 € 7,20 € ER ZIJN GEEN PAARDEN IN BRUSSEL – RODAAN AL GALIDI, RACHIDA LAMRABET, BART DEMYTTENAERE, PAT VAN BEIRS, DO VAN RANST EN MICHAEL DE COCK

20 € 16 € CLIMATE EXPRESS – NATHALIE EGGERMONT Wist u dat de uitstoot van broeikasgassen sinds het eerste klimaatverdrag met maar liefst veertig procent steeg? De afgrond wenkt, jazeker.

Maar de bestuurder weigert halsstarrig zijn voet van het gaspedaal te halen. Natalie Eggermont is machiniste van Climate Express. Op de ca-

De geschiedenis van een gezin op de pechstrook van het leven. Kinderen geplaatst zien worden, zonder elektriciteit en water zitten, en zeveraars die uitgerekend dan komen zagen dat uw vuilniszakken niet de juiste kleur hebben. Maar ook over alcohol als eeuwige pijnverzachter, onvoorwaardelijke liefde en de helende kracht van schlagers. De personages en verhalen uit dit boek lijken soms weggelopen uit een roman. Maar Butagas, blauwe vuilzak-

ken en ‘Du’ van Peter Maffay is geen fictie. Het begint bij het eerste bezoek van de auteur aan Rudy, Kristien en hun kinderen, en eindigt pas twintig jaar later. De taal is zonder franjes.

Ruw. Volks. Soms bikkelhard. ‘Ik heb vroeger veel uitgestoken en dat komt nu allemaal terug.

Ik zou willen dat het revolutie werd, ik zou de eerste zijn om te schieten.’

Uitgeverij EPO / 2015 / ISBN 9789462670587

LEDENVOORDEEL Boekhandel Limerick - Koningin Elisabethlaan 142, 9000 Gent - 09 222 17 57 www.limerick.be 10% korting op vertoning van uw lidkaart, niet cumuleerbaar met de klantenkaart

OHNE NATUURLIJK ONVERPAKT

OHNE, verpakkingsarme voedingswinkel - Steendam 59, 9000 Gent - 0474 78 91 92 www.ohne.be 10% korting op vertoning van uw lidkaart Poëziecentrum - Vrijdagmarkt 36, 9000 Gent - 09 225 22 25 www.poeziecentrum.be 10% korting op een abonnement op de Poëziekrant Abonneren kan via het formulier op de website (bij ‘opmerkingen’ vult u ‘lid Vermeylenfonds’ in),telefonisch of in de winkel te Gent.

Vergeet niet te vermelden dat u lid bent van het Vermeylenfonds.

Momenteel zijn wij ons aanbod ledenvoordelen aan het uitbreiden. Neem geregeld een kijkje op onze website om op de hoogte te blijven van alle nieuwe acties!

15 BOEK

dng4_v1.indd 15

8/12/15 14:01

verslag

70 JAAR VERMEYLENFONDS… EN OP KOERS NAAR DE TOEKOMST De feestelijk academische zitting naar aanleiding van 70 jaar Vermeylenfonds was er vooral om de taak van August Vermeylen te actualiseren. Zoals hij het zelf uitdrukte: om “een ieder de mogelijkheid te bieden een ‘mens’ te zijn, in de volledigste en edelste betekenis”. De enthousiaste inzet van de grote groep die mee hebben gebouwd aan het strategisch plan 2016-2020 was hartverwarmend en stimulerend. We hebben er allemaal energie uitgehaald met een hoopvolle blik op de toekomst – en met ambitie. Het plan ‘verbreden-verbinden-verdiepen’ dat

voorgesteld werd, vormt de komende vijf jaar onze leidraad voor de werking en uitbouw van het fonds. We zetten onze afdelingen en vrijwilligers op het voorplan. We willen meer een ‘uniek gezicht’ met inhoud krijgen.

We willen – samen met de juiste partners – groeien, zowel in aantal actieve afdelingen als in aantal leden. Ook met een bijzondere aandacht voor jongere leden. We willen efficiënter werken in een aangename werksfeer.

Zo hopen we bij te dragen tot een culturele, sociale en kosmopolitische verrijking voor Vlaanderen en Brussel. Het volledige plan is beschikbaar op eenvoudig verzoek via info@ vermeylenfonds.be.

1 6 VERSLAG

dng4_v1.indd 16

8/12/15 14:01

1 7 VERSLAG

dng4_v1.indd 17

8/12/15 14:01

DE BRUG Zaterdag 3 oktober bracht Vermeylenfonds De Brug haar eerste activiteit in Drongen.

Het werd een literair programma met een inleiding op het werk van August Vermeylen door Raymond Vervliet, Herwig Deweerdt met een impressie van de wandelende jood en tenslotte een bevlogen Philip Meersman met (klank-)poëzie.

foto's, van boven naar onder: Raymond Vervliet, Herwig Deweerdt, Philip Meersman

prijsuitreiking nationale beeldhouwwedstrijd 2015

NATIONALE WEDSTRIJD VOOR BEELDHOUWKUNST 2015 Vrijdag 30 oktober vond in CC De Grote Post in Oostende de vernissage van de tentoonstelling August ’15 plaats. Uit de vele inschrijvingen voor de Nationale Wedstrijd voor Beeldhouwkunst 2015 werden 23 kandidaten geselecteerd die elk twee werken mochten exposeren. Ondervoorzitter Philippe Ruysschaert leidde de avond in en professor Willem Elias (VUB) zorgde voor een een interessante beschouwing over kunst en vrijzinnigheid. Tijdens de proclamatie werden in aanwezigheid van burgemeester Johan Vande Lanotte, schepen van cultuur Bart Plasschaert en provincieraadslid Tania Janssens acht deelnemers gelauwerd. Alex Croes (°1988, Wilrijk) was de grote winnaar van de avond. Zijn vriendin nam in zijn plaats de eerste prijs ‘Dany Vandenbossche’

in ontvangst, een houtsnede van de Belgische kunstenaar Jean Bilquin, uitgereikt door Ann Agon. Daarnaast ontving Croes een waardevol boekenpakket en krijgt hij in 2016 een eigen tentoonstelling, aangeboden door het Vermeylenfonds. De jury prees zijn werken vooral om hun verhalende aspect en de vele verrassende details. Ook de complexiteit was volgens de juryleden lovenswaardig en getuigt van een groot vakmanschap. De tweede plaats ging naar Serge Piere Leurs en Fred Laureyns eindigde op de derde plaats.

Verder werden er nog vijf eervolle vermeldingen uitgeroepen. Deze eer ging, in aflopende volgorde, naar Noël Tourlouse, Katrijn Van de Velde, Olivia Van Impe, Johan Herman en Aster Caemaert. De fraaie tentoonstelling was vervolgens nog een week lang geopend voor bezoekers.

foto boven: coördinator Fabjen Schotte foto onder: stichtend voorzitter AVF-afdeling De Brug (Drongen) Katrien Blontrock

prijsuitreiking nationale beeldhouwwedstrijd 2015

18

dng4_v1.indd 18

8/12/15 14:01

KOKSIJDE - DE COMPLEXITEIT VAN ONZE SAMENLEVING TEGENOVER EEN SLECHTE DIENSTVERLENING EN HYPOCRISIE

foto's, van boven naar onder: Raymond Vervliet, Herwig Deweerdt, Philip Meersman

Op 24 september organiseerde Het Vermeylenfonds Koksijde een discussienamiddag met als thema ‘de complexiteit van onze samenleving tegenover een slechte dienstverlening en hypocrisie’.

Een actueel thema waarover bevlogen van gedachten werd gewisseld, gemodereerd en geïnspireerd door Rudy Cools.

bestuur afdeling Kortrijk, sfeerbeelden van de viering van het 50-jarig bestaan van de afdeling Kortrijk

19

dng4_v1.indd 19

8/12/15 14:01

in fo 17.12/ DE COMMERCIE ACHTER DE SOCIALE MEDIA Dr. Rob Heyman – SMIT – VUB Rob Heyman is een doctoraatstudent bij de User Empowerment eenheid van het IBBT onderzoeksdepartement Digital Society. Zijn doctoraatsthesis gaat over de mate en manier waarop gebruikers van sociale media (dis)empowered worden om hun privacy te beschermen. Dit onderzoek kadert in het vierjarig EMSOC-project (User Empowerment in a Social Media Culture) waarin sociale media en gebruikersempowerment in Vlaanderen wordt onderzocht.

Donderdag 17 december 2015 om 14.30u Locatie: VOC De Koepel, Houtsaegerslaan 21, 8760 Koksijde Deelname: 3,00 euro (inclusief koffie) – niet-leden: 4,00 euro Info: Marc Mortier : 0475/97 21 98 – marcmortier@telenet.be Organisatie: Vermeylenfonds Koksijde/Oostduinkerke i.s.m. UPV Westkust

17.12 / EL CLUB – THE CLUB De Chileense regisseur Pablo Larrain won op de jongste Berlinale de Grote Prijs van de jury met deze scherpe aanklacht.

“Een viertal oudere priesters met diverse misdaden op hun kerfstok (die niet noodzakelijk met pedofilie te maken hebben) heeft een veilig onderkomen gevonden in een villa aan de Chileense kust waar zuster Monica hen tegelijk in bescherming neemt en aan strenge regels onderwerpt zodat ze een quasi clandestien leven leiden en zich pas op straat wagen als het donker is. De ogenschijnlijke rust wordt helemaal verstoord door de komst van een nieuwe priester die meteen door een onbekende man op een schokkende tirade wordt getrakteerd waarin zijn kindermisbruik onverbloemd wordt uitgeschreeuwd”.

Donderdag 17 december 2015 om 14.30u Locatie: Kunstencentrum BUDA, Kapucijnenstraat 10 in Kortrijk Deelname: 6,00 euro voor de leden Info: mjkerckhove@telenet.be Organisatie: Vermeylenkring Kortrijk

26.12/ BRUGGE FOTO Groepsuitstap van de Roode Oogjes met NMBS vanuit Gent naar Brugge.

Brugge Foto brengt werk van meer dan 50 fotografen op 12 locaties in de stad, met werken van onder meer RAHI REZVANI / NICK HANNES / JAN LOCUS /MICHIEL HENDRYCKX /JULIE VAN DER VAART / CAMILLE RENEE DEVID Roode Oogjes werkt een wandeltraject uit langsheen Magdalenakerk, Bogardenkapel, 44 Gallery, Volkskundemuseum, Schipperskapel, Stadsschouwburg, Het Entrepot, De Bond, Concertgebouwcafé, De Republiek, Hal Cultuur en Boekhandel De Rheyghere.

Zaterdag 26 december 2015, vertrekuur nog te bepalen.

Locatie: Brugse binnenstad Kostprijs: nog te bepalen Info en inschrijving: Filip Van Lerberge, filipvl1@telenet.be of 0475/50 60 41 Organisatie: Roode Oogjes

sident, de wederrechtelijke annexatie van de Krim, de bezetting van regeringsgebouwen door separatistische activisten, de oprichting van de volksrepublieken in Luhansk en Donetsk , het oorlogsgeweld in het oosten, het neerhalen van vlucht MH 17, de Minsk-gesprekken: het zijn aangrijpende gebeurtenissen die met wisselende intensiteit de aandacht van de internationale media opeisen.

Maar de diepgaande politieke en maatschappelijke transitie die zich momenteel in het ‘postsovjet’ Oekraïne voltrekt is - paradoxaal genoeg - nauwelijks gekend.

Waar dit land vandaan komt, hoe het voor het eerst sinds lang opnieuw zijn eigen geschiedenis schrijft, maar vooral welke toekomstbestemming Oekraïne en Oekraïners voor zich aan het uittekenen zijn, vergt nadere duiding.

Iemand die zich een bevoorrechte getuige mag noemen van Oekraïnes zoektocht, is Luc Jacobs, sinds juli 2014 ambassadeur van België in Oekraïne. Hij deelt graag zijn ervaringen en indrukken met AFV De Brug tijdens onze bijeenkomst van 5 januari 2016.

Dinsdag 05 januari 2015 om 20u Locatie: Open Huis aan de Leie, Domien Ingelsstraat 15, 9031 Drongen Info en inschrijving: info@avfdebrug.be Organisatie: Vermeylenfonds De Brug

09.01 / PROEVERTJESBEZOEK AAN HET STADHUIS 31.12 / OUDEJAARSAVOND VOOR SINGLES EN MENSEN MET EEN LAAG INKOMEN De vrijwilligers van Vermeylenfonds Evergem geven jaarlijks het beste van zichzelf om mensen met een laag inkomen en singles een onvergetelijke oudejaarsavond te bezorgen.

Donderdag 31 december 2015 om 19u Locatie: Zaal Germinal, Velodroomstraat 25, 9940 Evergem Kostprijs: speciaal tarief, neem contact op met Gilbert Roegiest Info en inschrijving: Gilbert Roegiest, gilbert.roegiest@telenet.be of 0479/79 34 79, Chris Coene 0499/13 41 19 - coenechris1@ gmail.com of Johan Van Hove 0475/73 50 96 - info@johanvanhove.be Organisatie: Vermeylenfonds Evergem

05.01 / OEKRAÏNE, EEN LAND IN DE KERING OF HET VERHAAL VAN EEN UITGESTELDE TRANSITIE Lezing gebracht door Luc Jacobs, Ambassadeur van België in Oekraïne Oekraïne is sinds de herfst 2013 niet uit het nieuws. De in bloed gedrenkte burgerdemonstraties op Maidan (‘Revolution of Dignity’), de vlucht van een verguisde pre-

Tijdens een geleid bezoek aan het Stadhuis en bezoekerscentrum, worden we verwend met proevertjes van Veurnse specialiteiten: zoetigheid, vleeswaren en een drankje.

Onze gids Eddy Dobbelaere geeft tijdens de rondleiding meer informatie over het historische gebouw, de binnenkant en de buitenkant.

Zaterdag 09 januari 2015 om 14u Locatie: stadhuis Veurne Info en inschrijving: VF Koksijde, Maurits De Picker – 058/51 98 65 - depicker.maurits@skynet.be Organisatie: Vermeylenfonds Koksijde

30.01/ ALGEMENE VERGADERING AFDELING VILVOORDE Zaterdag 30 januari om 11u00 Locatie: VOC R. Moucheron, Frans Geldersstraat 21, 1800 Vilvoorde Met aansluitend om 12u00 jaarlijks nieuwjaarsetentje bij De Kuiper Inschrijven via mail: daniela.martin@skynet. be Organisatie: Vermeylenfonds Vilvoorde

20 INFO

dng4_v1.indd 20

8/12/15 14:01

31.01/ ALGEMENE LEDENVERGADERING

04.02 / LEZING: PHILIPP BLOM

Verwelkoming door voorzitter Jacques Ducazu – financieel verslag door de penningmeester Renauld Staelens en moreel verslag door de secretaris Andrée Desmet. Gevolgd door feestelijk etentje.

Zondag 31 januari 2016 om 11.00u Locatie: in de gebouwen van de Hogeschool West-Vlaanderen, departement Lerarenopleiding in de Sint-Jorisstraat 71 in Brugge.

Info: VERMEYLENFONDS Brugge, Andrée Desmet, 050/35.94.39 – j.ducazu@ scarlet.be.

Organisatie: Vermeylenfonds Brugge

Op donderdagnamiddag 4 februari komt de bekende Duitse schrijver, journalist, historicus en vertaler Philipp Blom naar de Gentse Minardschouwburg voor de lezing ‘Philosophy in an Age of Climate Change - How the Enlightenment Contributed to Modern Catastrophes and How it can Help Solve Them’. Een unieke gelegenheid om kennis te maken met deze schrijver die bij ons onder meer bekend is door zijn boeken ‘Alleen de wolken’ (over Europese kunst en literatuur tijdens het interbellum), ‘De duizelingwekkende jaren’ (over de jaren 1900 tot 1914) en ‘Het verdorven genootschap’ (de Parijse salons tijdens de achttiende eeuw). Hou de website in het oog voor meer details.

Donderdag 4 februari 2016 (namiddag) Locatie: Minardschouwburg, Korianderstraat 13, 9000 Gent Info en inschrijving: vermeylenfonds@ ugent.be of 09/223 02 88 Organisatie: Vermeylenfonds, UGent, Vermeylenfonds@ugent

01.02 / BENEFIET T.V.V. HAND IN HAND, VLUCHTELINGENWERK EN DE TINTEN GENT We nodigen twee auteurs van het boek ‘Er zijn geen paarden in Brussel uit’ om voor te lezen uit hun werk. Zes vermaarde auteurs goten het levensverhaal van zes vluchtelingen in een boeiend kortverhaal. Ze heten Svetlana, Teliwel, Nozizwe, Zaki, Abdulkarim en Mohamed.

Schrijvers Rodaan Al Galidi, Rachida Lamrabet, Bart Demyttenaere, Pat Van Beirs, Do Van Ranst en Michael De Cock geven hen een stem en een gezicht.

Twee van bovenstaande auteurs lezen voor uit hun werk. We vragen auteur Tina De Gendt, Turkije aan de Leie, om de avond te begeleiden. Er is ruimte voor al uw vragen omtrent de begeleiding van vluchtelingen in Gent. Via eigen inbreng, belangeloze inzet en sponsoring trachten we de organisatiekost volledig te dekken om de opbrengst zo groot mogelijk te maken. Deze schenken we integraal aan drie Gentse vrijwilligersorganisaties die zich inzetten voor vluchtelingen, nl. Hand in Hand, Vluchtelingenwerk en De Tinten.

Vrijwilligers maken allerhande lekkers voor u klaar.

Nog niet alle gegevens waren gekend bij het ter perse gaan van dit nummer, voor meer info neem contact op met fabjen@Vermeylenfonds. be.

Maandag 1 februari 2016 om 19u Locatie: KOMPAS, Kongostraat 42, 9000 Gent Inkom: gratis Info en inschrijving: fabjen@vermeylenfonds.be of 09/223 02 88 Organisatie: Vermeylenfonds, Masereelfonds en IN-Gent vzw , afdeling Integratie

19.02 / DARWIN EN ONS MENSBEELD OF THE ORIGIN OF SPECIES Bernard De deurwaerdere Vóór Charles Darwin was in het Westen eeuwenlang het Bijbels scheppingsverhaal dominant. Alles wat bestaat was het resultaat van een goddelijke schepping, zo ook de mens. En na de schepping werd gesuggereerd dat mens en dieren onveranderlijk waren.

Met het meesterwerk van Darwin, ‘On the origin of species’ uit 1858, werden alle huidige levende wezens gezien als een langzaam wordingsverhaal door afstamming van vroeger leven met kleine veranderingen.

Een verhaal niet van schepping maar van ontstaan en vergaan. Zo werd de mens een toevallige verschijning, het resultaat van een traag verlopend proces van natuurlijke verandering o.i.v. natuurlijke selectie in een strijd om het bestaan en dit over zeer lange tijd.

Deze evolutieleer werd terzelfdertijd en parallel ontwikkeld door een tijdgenoot Alfred Russel Wallace. De Darwin-Wallace evolutieleer was geboren.

Na Darwin evolueerde ook de evolutieleer verder en is op heden een bijna overal doordringende visie op het gebied van biologische wetenschap en maatschappelijk denken.

Begrippen als natuurlijke selectie, seksuele selectie, the struggle for live, the survival of the fittest, genetica, extincties van soorten, creationisme, Intelligent Design, enz… werden be-

langrijk.

Waar en wanneer is de mens ontstaan? Was er maar één soort mens? Hoe verspreidde de mens zich over de wereld? Hoe zullen we verder evolueren?

Deze begrippen en vragen trachten we te verduidelijken.

Vrijdag 19 februari 2015 om 20u Locatie: Open Huis aan de Leie, Domien Ingelsstraat 15, 9031 Drongen Info: info@vermeylenfondsdebrug.be Organisatie: Vermeylenfonds De Brug

26.02 / HET BOEK DER KAMPEN Sis Van Eeckhout, voorzitter van Vermeylenfonds, afdeling Mol, heeft het monumentale standaardwerk van zijn overleden vader 'Het Boek der Kampen' opnieuw uitgebracht. Dit meest complete overzicht van de Duitse concentratie- en uitroeiingskampen tijdens de Tweede Wereldoorlog is het levenswerk van Ludo van Eck (pseudoniem voor Ludo van Eeckhout), zelf een gewezen gevangene van Dachau. Het boek, dat sinds de jaren 1970 talloze herdrukken kende, werd zowel inhoudelijk als qua fotografie in een modern kleedje gestoken, met veel nieuwe informatie en kleurenfoto's. Sis van Eeckhout zet de missie van zijn vader voort en geeft regelmatig lezingen over de concentratiekampen. Hij verrijkt dit boek met enkele anekdotische en persoonlijke verhalen die de herinnering aan Ludo van Eck levendig houden, o.a. gerelateerd aan de vele bezoeken die hij na de oorlog met zijn vader aan de concentratiekampen bracht.

Vrijdag 26 februari om 19.30u Kostpijs: leden Vermeylenfonds gratis, nietleden 3,00 euro Locatie: vzw Germinal, Velodroomstraat 25, 9940 Evergem Info en inschrijving: Gilbert Roegiest, gilbert.roegiest@telenet.be of 0479/79 34 79, Chris Coene 0499/13 41 19 - coenechris1@ gmail.com of Johan Van Hove 0475/73 50 96 - info@johanvanhove.be Organisatie: Vermeylenfonds Evergem

28.02 / “ZONDER SCHROOM” Vermeylenfonds regio Gent slaat de handen in elkaar en bouwt samen met MUDA-Kunstencentrum en MUDA Kunst Secundair Onderwijs van het Gemeenschapsonderwijs een muziek- en dansparcours uit in Evergem. Je beleeft dankzij een 45-tal tweede en derde graads studenten een prachtige namiddag bestaande uit volgende optredens: Cultuurcafé MUDA'Z openingsconcert: de

21 INFO

dng4_v1.indd 21

8/12/15 14:01

combo (jazz – pop): 5 à 6 muzikanten: Piano – Drums – Basgitaar – gitaar – zang – blazers (o.v.)

Studio 7 in MUDA dansvoorstelling Groep van 10 tot 12 dansers Studio 1 in MUDA big band: 18 muzikanten: Sax – trompet – trombone + ritmesectie: piano – bas - drums De Germinal klassiek ensemble (houtblazers): 4 muzikanten Fluit – klarinet - …

Ten Dries klassiek ensemble (koperblazers): 4 muzikanten Trompet – tuba – trombone - …

Cultuurcafé MUDA'Z afsluitend concert: de combo (jazz – pop) De optredens gaan door op drie verschillende locaties op wandelafstand van elkaar. De wandeling wordt muzikaal begeleid door slagwerkers. Iedereen kan gezamenlijk genieten van het openings- en afsluitend concert jazz – pop in Cultuurcafé MUDA’Z. MUDA: Atheneum voor Podiumkunsten en Cultuurcafé MUDA’Z. Ingang via de achterzijde van het gebouw, Hofbilkstraat 21, 9940 Evergem. Aan het Cultuurcafé is een grote parking. Deze bereikt u via een kleine doodlopende straat naast het kerkhof van Evergem in de Hofbilkstraat. MUDA’Z is ook vlot bereikbaar met Tram 1 vanuit Gent Centrum naar de terminal in Evergem. Vandaar wandelt u 5min. door Brielken naar de Hofbilkstraat.

Den Dries: voorziening voor volwassenen met een verstandelijke beperking. Kramershoek 39, 9940, Evergem.

Zaal Germinal: cultuurzaal van vzw Germinal en vaste stek van Vermeylenfonds Evergem. Velodroomstraat 25 , 9940 Evergem Zondag 28 februari 2016 van 14u tot 19u Afspraak om 14u in Cultuurcafé MUDA’Z Kostprijs: 15 € voor een toegangs-drankkaart,

goed voor vier drankjes.

Inschrijven voor 20/02/16 via fabjen@vermeylenfonds.be of 09/223 02 88 Organisatie: Vermeylenfondsen Waarschoot, Evergem, De Brug, Zelzate, UGent, Roode Oogjes en Gent, MUDA Kunstencentrum, MUDA Kunst Secundair Onderwijs en Den Dries.

29.02 / “VOORBIJ HET NARRATIEF VAN NEERGANG” Lezing door Prof. Dr. Mark Elchardus, socioloog en em. prof. aan de Vrije Universiteit Brussel.

In het najaar 2013 werden nagenoeg 2000 jongvolwassenen, mensen van 25 tot 35, geïnterviewd over hun toekomstwensen en toekomstverwachtingen, hun dromen en vrees. De levens van de hedendaagse jongvolwassenen laten in menig opzicht een nieuwe samenleving zien. Het is een postreligieuze generatie, met meer ongelovigen dan gelovigen, maar met een nieuwe en belangrijke religieuze groep.

De verzuchtingen van de hedendaagse generatie jongvolwassenen brengen heel wat uitdagingen aan het licht. Zij agenderen drie grote maatschappelijke kwesties: • de gebrekkige responsiviteit van het politieke systeem en sterk daarmee samenhangend de dubbele vervreemding tussen de politiek en de jongvolwassenen • de terugkeer van een standenmaatschappij • de verlammende en nefaste invloed van het declinisme In de epiloog gaat Prof. Elchardus in op de wijze waarop we als gemeenschap die uitdagingen kunnen opnemen om voorbij het declinisme weer een weg vooruit te kunnen vinden.

In een recent interview in De Standaard ein-

Zonder schroom © Marc De Coninck

digde Mark Elchardus als volgt: ‘De Belgische jongeren liggen vast aan de ketenen van de angst. Ze willen de toekomst wel aanpakken.

Dat vuur brandt, maar ze geloven niet meer in collectieve oplossingen, in de politiek. Dat vooruitzicht doet pijnlijk aan’.

Deze lezing wordt georganiseerd in samenwerking met Hogent.

Maandag 29 februari 2016 om 19u deelnameprijs: gratis Locatie: Hogeschool Gent, Universiteit Gent, Campus Schoonmeersen Gebouw D, Auditorium Daudi, Valentin Vaerwyckweg 1, Gent.

Info: Fabjen Schotte 09/223 02 88 of fabjen@Vermeylenfonds.be Organisatie: Vermeylenfonds UGent

05.03 EN 06.03 / ‘GROET’N UIT WAERSCHOOT’ / EERSTE SOLIDARITEITSMAAL Zaterdag, 18u. Solidariteitsmaal – Waarschootse stoverij op grootmoederswijze.

Live voorstelling van CD met oude Waarschootse volksliedjes met optredens van: harmonie Concordia, Johan De Backer en Luc De Sutter, Twenty Four, gemengd kerkkoor ‘Con Anima’, gelegenheidskoor ‘De Lieve’ o.l.v. Veronique Lacayse, Karel Verjans en vele anderen.

Permanent: Live vertoning van 4 kortfilms met soundtrack van Jean-Paul De Brabander en Journaal 2.

Zondag, 11.30u: Solidariteitsmaal: Waarschootse stoverij op grootmoeders wijze Zondag, 14.30u: Live optreden van Waarschootse muzikanten met oude Waarschootse volksliedjes en vertoning van kortfilms. Opgelet! Solidariteitsmaal in De Kring en optreden in De Linde.

De opbrengst van het solidariteitsmaal komt in een solidariteitsfonds terecht, waarmee mensen worden geholpen die zich in een probleemsituatie bevinden. zaterdag 5 maart 2016 om 19.30u zondag 6 maart 2016 om 11.30u en om 14.30u Kostprijs: Solidariteitsmaal 16,00 euro p.p., inkom optredens 5,00 euro Duokaart voor solidariteitsmaal, livevoorstelling CD en vertoning kortfilms en Journaal: 20,00 euro Locaties: solidariteitsmaal zaterdagavond en zondagmiddag + zaterdagoptreden: ‘DE KRING’, Patronagiestraat 1 in Waarschoot Optreden zondag: Woonzorgcentrum ‘De Linde’, Schoolstraat 33, Waarschoot Info en inschrijving: Eliane Bonamie, eliane.

22 INFO

dng4_v1.indd 22

8/12/15 14:01

bonamie@telenet.be of 0486/91 48 37 Organisatie: ‘Groet’n uit Waerschoot’ is een project van Curieus ism. het Vermeylenfonds en het gemeentebestuur, met de steun van de Erfgoedcel Meetjesland, de provincie Oost-Vlaanderen en het ministerie van cultuur.

08.03 OF 15.03 / AVONDFOTOGRAFIE IN GENT Workshop avondfotografie onder leiding van Jean-Pierre Drubbels, lid fotokern Roode Oogjes. Het foto-apparaat is begrensd. Maar de grenzen liggen verder dan we aannemen.

Jean-Pierre leert ons de kneepjes van het vak.

Toch gooien we eenieder ons talent in de strijd. In de eerste plaats willen we stilstaan bij de wereld rondom ons. Deze workshop gaat door in het centrum van Gent.

Dinsdagavond 8 of 15 maart 2016 om 17.30u Kostprijs: gratis, gelieve eigen fototoestel mee te brengen Locatie: Afspraak om 17.30u aan Mc Donald, Korenmarkt Gent Info en inschrijving: Jean-Pierre Drubbels, jeanpierre.drubbels@skynet.be of 0478/03 05 23 Organisatie: Roode Oogjes

13.03 / LA VIE EN ROSE SYMFONIEORKEST VLAANDEREN Met muziek van Gluck, Stravinsky, Bernstein, Queen, Yared, Aznavour en Piaf. Onder de leiding van Dirk Brossé met Jo Lemaire en Hans Peter Janssens Zondag 13 maart om 15u Locatie: Singel Antwerpen Kostprijs: 8,00 euro /kaart (normaal tarief 40,00 euro ) Info en inschrijving: Gilbert Roegiest, gilbert.roegiest@telent.be of 0479/79 34 79, Chris Coene 0499/13 41 19 - coenechris1@ gmail.com of Johan Van Hove 0475/73 50 96 - info@johanvanhove.be Organisatie: Vermeylenfonds Evergem

18.03 / QUIZ VAN VERMEYLENFONDS GENT Na een pauze van een tweetal jaar organiseert het Vermeylenfonds Gent volgend jaar opnieuw een quiz. Een traditie wordt in eer hersteld. Of toch niet ? Niet helemaal; de locatie zal dezelfde zijn en we kunnen weer rekenen op dezelfde uitstekende krachten om de avond goed te laten verlopen. Alleen gaan we volgend jaar niet meer voor een "algemene", maar wel resoluut voor een "Media quiz"; de beeld - en geluidscultuur waar we, willen of niet, zowat allemaal mee te maken hebben,

laat zijn sporen na. Was U ook verslaafd aan "Breaking Bad", luisterde U ook naar de "Klassieke Top 100" van Klara, hoe heet dat nummer van Adele ook weer of weet U wie de hoofdrol speelt in de reeks "The Hunger Games", enz.? Meet U met de "nerds" tijdens een avond vol geluid en beeld.

Vrijdag 18 maart om 19u30 Locatie: Zuilenzaal Geuzenhuis, Kantienberg 9, 9000 Gent Kostprijs: 16,00 euro/groep o.v. Inschrijven voor 12 maart 2016 Info en inschrijving: Alex Zenner, alex.zenner@telenet.be - 0495/48 08 61, Fabjen Schotte, fabjen@vermeylenfonds.be - 09/223 02 88, Kathleen De Vos, kathleen.devos@ stad.gent - 0498/18 07 89 Organisatie: Vermeylenfonds Gent

03.06.2016-065.06.2016/ 3-DAAGSE NAAR AMIENS Programma : Vrijdag 3 juni 2016 : • 10.30 uur Aankomst te Naours (tussen Doullens en Amiens, ten noorden van de Somme).

• 10.45 uur Bezoek aan het ondergrondse vluchtdorp, Les Muches, het grootste in Frankrijk.

• 12.30 uur Middagmaal te Naours. (inbegrepen).

• 15.00 uur Aankomst in ons hotel.

• 16.30 uur Begeleide wandeling door Kwartier St.-Leu, rondom een achttal armen van de Somme.

• 19.30 uur Menu “Papa Tchtchu” , in restaurant “Chez Lafleur”. (inbegrepen) Zaterdag 4 juni 2016 : • 09.00 uur Ontbijt in ons hotel ( eerste verdieping).

• 10.00 uur Stadswandeling, begeleid door een lokale gids.

• 12.30 uur Vrij middagmaal (er zijn vele restaurants en terrasjes in de omgeving van ons hotel en de kathedraal.

• 15.00 uur Bezoek Musée de Picardie.

• 16.30 uur Vrij wandelen of winkelen, of… het bezoeken van het Belfort.

• 19.30 uur Menu “Chés Cabotans” in restaurant “Chez Lafleur” (inbegrepen).

Zondag 5 juni 2016 : • 09.00 uur Ontbijt in ons hotel.

• 09.15 uur “Les Hortillonages” (de vele adertjes van de Somme met groentetuinen en geboomte). We varen er met twee geluidloze bootjes, een ontspannend gebeuren vanuit de groene tuinen met zicht op de grote kathedraal !

• 11.00 uur Vrije tijd en vrij te nemen middagmaal.

• 14.30 uur Vertrek naar Samarabriva ( de oude Gallische naam voor “De brug over de Somme”). Dit is een belangrijke archeologische vindplaats en er zijn de reconstructies van Gallische woningen uit die streek, het gebied van de stam der Ambianen, waarnaar Amiens genoemd is.

• 17.30 uur tijd om terug huiswaarts te keren, richting Bredene .

Belangrijk bericht : Voortaan wordt een terugbetaling voorzien van maximaal 50 % van de deelnameprijs voor ingeschreven deelnemers die in laatste instantie afhaken voor activiteiten of reizen waarbij het Vermeylenfonds-Bredene niet recupereerbare kosten heeft. (Betaling gidsen, tafelhouders, busvervoer enz) Deelname: 295,00 euro – niet-leden: 310,00 euro Info: Inschrijven kan door storting van een voorschot van 150 euro per/ persoon op rekening van het Vermeylenfonds-Bredene : nummer: BE67 0010 5679 4687 BIC / GEBABEBB . Het resterende bedrag dient gestort tegen uiterlijk 20 mei 2016.

Organisatie: Vermeylenfonds Bredene, Geert Lefebvre, 059/33.08.24 – geertlefebvre@ telenet.be

23 INFO

dng4_v1.indd 23

8/12/15 14:01

Het kernbestuur van de Vermeylenkring vergadert in het legendarische en iconische cafĂŠ Het Goudblommeke in Papier, waar de artistieke en intellectuele bloem van Brussel decennialang lafenis vond voor het rusteloze gemoed.

Afdeling i/d kijker

Brussel 24 AFDELING IN DE KIJKER

dng4_v1.indd 24

8/12/15 14:01

sociale en politieke weefsel van de Brusselse samenleving-in-wording. De huidige voorzitter, Brussels parlementslid en schepen in Anderlecht Elke Roex, is het type van de vanzelfsprekend zelfbewuste breeddenkende Nieuwe Brusselaar.

De Vermeylenkring neemt actief deel aan het sociaal-culturele leven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, o.a. binnen Vrijzinnig sociaalcultureel Brussel, een nieuw samenwerkingsverband van vrijzinnige verenigingen, waaronder deMens.nu Brussel, het Willemsfonds Brussel, de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging Brussel, Uitstraling Permanente Vorming VUB en Oudstudentenbond VUB.

KRIS DE VROEDE, secretaris.

LYDIA DEVEEN, erevoorzitter.

Nog steeds aanwezig op vrijwel alle activiteiten.

SIMONNE D'HONDT-VERMOOTE, penningmeester.

Is er net als Lydia vrijwel altijd bij.

ELKE ROEX, voorzitter. Immer goedgemutst en in de weer voor de zaak.

DANY VAN BREMPT, ooit als 18-jarige het jongste lid, heeft de rol nooit gelost.

De August Vermeylenkring Brussel werd opgericht op 3 november 1954 door een politiekculturele actiegroep van Vlaamse intellectuelen van progressieve socialistische signatuur. Ze wilden respect afdwingen voor de Nederlandse taal en cultuur in een stad waar dat respect bij vele Franstaligen allengs was omgeslagen in minachting. Vandaag, 62 jaar later, is de Vlaamse, Belgische en Europese hoofdstad een smeltkroes van culturen en talen die elkaar (noodzakelijk) respecteren, een situatie waarin de geboren

Brusselaar August Vermeylen zich waarschijnlijk behaaglijk zou hebben gevoeld.

De Vermeylenkring heeft zich van meet af aan geconcentreerd op het organiseren van activiteiten met en rond gerenommeerde binnen- en buitenlandse culturele figuren. Daarbij speelde de persoon van de voorzitter telkens een belangrijke rol. De eerste, Rik Fayat, hield als minister van buitenlandse handel de blik op internationaal. De tweede, Rode Leeuwin en staatssecretaris Lydia Deveen, concentreerde zich op het 25 AFDELING IN DE KIJKER

dng4_v1.indd 25

8/12/15 14:01

Ronald Commers: “Een concrete utopie kan je verwezenlijken als zelfstandig mens”

RONALD COMMERS ¬ EEN GESPREK MET RONALD COMMERS Ronald Commers is emeritus hoogleraar. Als gewoon hoogleraar aan de Gentse universiteit doceerde hij vakken als de geschiedenis van de filosofie en de ethiek. Tijdens die periode publiceerde hij negen boeken als auteur en vier werken als co-auteur. Nadien verschenen nog enkele werken van zijn hand, hoofdzakelijk over de vrijmetselarij.

Maar daarover later meer. Het thema van dit nummer van DNG gaat over utopie. We vroegen aan Ronald Commers wie volgens hem hierover interessante bijdragen heeft geleverd.

Ronald Commers: “Eén van de belangrijkste denkers over utopie van de 20e eeuw is ongetwijfeld Erich Fromm van de Frankfurter Schule.

Zijn werken ‘Angst voor de Vrijheid’ en vooral ‘De zelfstandige mens’ zijn hierbij van uitzonderlijk belang. Erich Fromm groeide op in Frankfurt am Main, in een orthodox Joods milieu. Hij vluchtte in 1934 voor het nazisme naar de Verenigde Staten. Hij heeft dat nazisme dus erg goed gekend en dat heeft hem ongetwijfeld geïnspireerd om het werk ‘Angst voor de Vrijheid’ te schrijven. Dat werk heeft in het Engels trouwens twee titels, namelijk ‘Fear for Freedom’ en ‘Escape

from Freedom’. Daarin beschrijft hij een soort utopie waar de mens besluit om toe te treden tot een groter geheel – een partij, een religie – waarover hij geen enkele controle heeft. Hij wordt als het ware opgenomen in een grote familie die voor hem alles bepaalt. Eigenlijk vlucht hij dan voor de vrijheid. In ‘De Zelfstandige mens’, het werk dat Fromm nadien geschreven heeft, wordt dat thema verder uitgewerkt. Hierin maakt hij het onderscheid tussen de ego-mens en de zelfstandige mens. De ego-mens, de egoïst, gaat ervan uit dat hij over een zo groot mogelijke vrijheid beschikt en zich dus alles kan permitteren. De zelfstandige mens daarentegen is iemand die inzicht wil verkrijgen in zichzelf om van daaruit te weten wat hij kan willen. Hij ziet dus in dat hij niet alles kan willen. Via redelijk inzicht probeert hij op een autonome, zelfstandige wijze zijn leven vorm te geven. Dat is dus een positieve vrijheid. Voor Erich Fromm is dat de utopie waarnaar moet gestreefd worden. De ego’s gaan uit van een negatieve vrijheid, de drift om alles te willen wat in hun hoofd speelt. Het type waarover Herman Van Veen zingt: “Opzij, opzij, opzij, maak plaats, maak plaats, maak plaats…”. Samenwerken komt neer op de ander zo vlug mogelijk onderuit halen. Fromm waarschuwt in zijn werk ‘De gezonde samenleving’ dat het slecht zal aflopen als we de ego-mens – het ego-

bv

2 6 BV

dng4_v1.indd 26

8/12/15 14:01

ïsme – laten primeren op de zelfstandige mens. Hij spreekt in dit verband over sociopathie, over maatschappelijke ziekten. Als je dat laatste werk leest dan voel je dat onze samenleving inderdaad in die richting evolueert via de media en de massaconsumptie-cultuur.”

Is het niet zo dat elke utopie gedoemd is om te mislukken omdat men ervan uitgaat dat de mens een redelijk, rationeel wezen is? Zo is de marxistische utopie gebaseerd op de vooraanname dat mensen altruïstisch zijn, wat zeker niet altijd het geval is.

Ronald Commers: “Marx zelf was een grote tegenstander van toekomstbeelden die geformuleerd werden zonder analyse van de realiteit.

De klasseloze maatschappij zoals die later vooropgesteld werd door de utopische socialisten was geen constructie gebaseerd op een marxistische analyse. Voor Marx moest de klasseloze maatschappij het gevolg zijn van de analyse van de maatschappelijke krachtsverhoudingen. Die analyse moest dan uiteindelijk leiden tot een betere maatschappelijke structuur, namelijk de klasseloze maatschappij. De klasseloze maatschappij die door de utopische socialisten werd vooropgesteld, was eigenlijk een abstracte utopie. Niemand wist eigenlijk wat die klasseloze maatschappij was, wat die inhield. Aan het individu wordt gevraagd om zijn zelfstandigheid op te geven voor de zogenaamde goede zaak.

Dat vergt inderdaad inspanningen maar die worden later beloond met een beter en vrij leven voor iedereen. Veel van de monotheïstische godsdiensten geven daarvan een voorbeeld: het leven vergt veel opofferingen maar later worden die beloond met een zalig leven in het hiernamaals. De tekenaar Philippe Geluck heeft hierover een schitterende cartoon gemaakt in zijn reeks Le Chat. De Kat heeft het volgende voorstel waarmee zowel de gelovigen als de ongelovigen akkoord zullen gaan: de ongelovigen beloven aan de gelovigen dat ze hen in het hiernamaals niet zullen jennen over hun geloof en als tegenprestatie beloven de gelovigen dat ze de ongelovigen op aarde zullen met rust laten. Vertaald naar de utopie betekent dat dus dat de abstracte utopist aan de zelfstandige mens belooft hem in het hier en nu met rust te laten terwijl de zelfstandige mens aan de abstracte utopist belooft dat eens het abstracte einddoel verwezenlijkt is, hij de utopist zal respecteren. Elk politiek project dat eist dat iedereen op een bezeten manier moet meewerken ten gunste van een abstracte utopie die dus nooit kan verwezenlijkt worden, heeft het perverse gevolg dat het individu zijn zelfstandigheid moet opgeven.”

Je stelt dus dat alle abstracte utopieën verwerpelijk zijn maar bestaat er zoiets als een concrete utopie?

Ronald Commers: “Een concrete utopie kan je verwezenlijken als zelfstandig mens, zoals Fromm die omschreven heeft: je bent je bewust dat je leven zijn beperkingen heeft en daarmee hou je rekening om – misschien wat poëtisch uitgedrukt – het paradijs van de menselijkheid te realiseren. De Franse moraalfilosoof Vladimir Jankélévitch meent zelfs dat je door het afwijzen van de abstracte utopie kunt terugvallen op de concrete utopie. Jankélévitch is een kenner van de Russische literatuur en het is niet verwonderlijk dat hij daar zijn inspiratie haalt.

In het werk van Anton Tsjechov vind je bijvoorbeeld een evocatie van een concrete humaniteit. Tsjechov veroordeelt geen enkel personage dat hij gecreëerd heeft. Daar zijn bedelaars, dieven, goeie en slechte huisvaders bij. Het bindmiddel tussen al die personages met al hun gebreken is een humaniteit die steevast kan worden teruggevoerd op een begripvol en liefdevol omgaan met elkaar. Of zoals Paulus uit de bijbel het schreef in zijn eerste brief aan de Corinthiërs: “Had ik de liefde niet, ik was een galmend bekken of een schelle cimbaal”. Dat is dan wat men als fundament kan aanduiden van de concrete utopie. De concrete utopie kan nooit volledig gerealiseerd worden en zij blijft, zoals de liefdevolle omgang, daardoor altijd op de agenda staan.

De utopie zit in ons eigen bestaan. Het werk is nooit af. Jankélévitch schrijft ergens ironiserend dat de minnaar niet tegen zijn lief zegt dat hij haar bijna, of een beetje liefheeft.”

Je hebt de laatste jaren veel geschreven over de vrijmetselarij. Je bent zelf ook vrijmetselaar. Is die concrete utopie zoals je die verwoordt ook niet te vinden in de doelstellingen van de vrijmetselarij? Het werk is nooit af, de vrijmetselaar moet met hamer en beitel blijven kappen aan de kubieke steen…

Ronald Commers: “De vrijmetselaar wordt geacht te bouwen aan de tempel der mensheid. Uit die uitdrukking blijkt nog maar eens hoe rijk de symbolische taal van de vrijmetselarij is. Er wordt niet gezegd dat de vrijmetselaar bouwt aan de mensheid maar wel aan de tempel van de mensheid. Met de tempel wordt dan een concrete irreële ruimte bedoeld die nooit af is. In de vrijmetselarij gaat het dus niet om de reële mensheid maar wel over de idee wat de mensheid behoort te zijn en hoe dat kan bereikt worden. Respectvol omgaan met je medemens is hierbij van essentieel belang. In de medemens de menselijkheid en de mensheid liefhebben dus.”

2 7 BV

dng4_v1.indd 27

8/12/15 14:01

Het blijft voor mij toch een raadsel waarom de vrijmetselarij zich hult in geheimzinnigheid. Is dat wel nodig? Velen staan daardoor achterdochtig tegenover een organisatie die volgens jou heel goede bedoelingen heeft.

Ronald Commers: “De bekende Duitse filosoof en vrijmetselaar Johann Gottlieb Fichte stelt in zijn werk ‘De filosofie van de Vrijmetselarij’, verschenen rond 1800, dat het grootste geheim van de vrijmetselarij is dat ze geen geheim heeft. Inderdaad, er is geen organisatie waar zoveel over te vinden is op internet of via publicaties als de vrijmetselarij. Vrijwel alle rituelen en zelfs hele ledenlijsten kan men vinden op internet. Dat men vanuit de loges de namen van de leden niet bekend maakt, heeft vooral te maken gehad met het feit dat de vrijmetselarij verboden en negatief geviseerd was (en soms nog is) door de katholieke kerk. Personeelsleden van katholieke instellingen zoals scholen en ziekenhuizen zouden bijvoorbeeld moeilijkheden kunnen krijgen als bekend wordt dat ze vrijmetselaar zijn. Zoiets verklaart voor een groot deel het discrete en gesloten karakter van maçonnieke organisaties.”

Mijn laatste vraag is een vraag die je zelf stelt in de titel van een werk dat je in 2012 geschreven hebt over de vrijmetselarij: overleeft de vrijmetselarij de 21e eeuw?

Ronald Commers: “De titel was als provocatie bedoeld. Het is een retorische vraag want het antwoord is volgens mij wél duidelijk: uiteraard overleeft de vrijmetselarij de 21e eeuw. Zij heeft de 18e, 19e en 20e eeuw met al hun crisissen overleefd, de kans is dus heel groot dat zij ook de 21e eeuw zal overleven. In het boek heb ik onderzocht wat haar functie nog zou kunnen zijn want de vrijmetselarij is in een totaal andere tijd ontstaan. Heeft de vrijmetselaar nog dezelfde plichten zoals die werden verwoord door James Andersen in 1723? Momenteel heb je binnen de vrijmetselarij de discussie die eigenlijk ook vroeger al aan de orde was en die uitloopt op een kloof tussen de exclusief maatschap-

pelijk gerichte leden die van de vrijmetselarij een soort sociaal labo en volkshogeschool willen maken door het aan de orde stellen van hete hangijzers. Daar tegenover staan de exclusief ritueel gerichte leden die het enkel bij een verzorgd ritueel spel willen houden en in een aantal gevallen zelfs de esoterie niet schuwen. Een goede mix van beide tendensen is wenselijk maar blijkbaar moeilijk te realiseren.”

Op zich dus ook een utopie? Hartelijk dank voor dit gesprek.

Johan Notte Literatuurlijst • Erich Fromm, Angst voor de vrijheid, Bijleveld, 2013.

• Erich Fromm, De zelfstandige mens. Bijdrage tot een humanistische ethiek, Bijleveld, 2008.

• Erich Fromm, Gezonde samenleving. Psychopathologie van democratie en kapitalisme, Bijleveld, 1996.

• Johann Gottlieb Fichte, Filosofie van de vrijmetselarij. Brieven aan Konstan. Vertaald, ingeleid en geannoteerd door Ronald Commers, ASP-editions, 2015.

• Ronald Commers, De moraalfilosofie van Vladimir Jankélévitch. Een essay over morele en muzikale creativiteit, ASP-editions, 2013.

• Ronald Commers, Overleeft de vrijmetselarij de 21e eeuw? Een pleidooi voor een vernieuwende maçonnieke zingeving, ASP-editions, 2012.

Breekt u uw hoofd liever over iets anders dan uw lastenboek?

Dan bent u bij ons aan het juiste adres. De P&V Groep biedt een zeer uitgebreid gamma verzekeringen aan grote bedrijven en instellingen, zowel op het vlak van leven als niet-leven. We bieden productoplossingen aan die perfect op uw wensen afgestemd zijn.

Meer weten? Contacteer ons gerust!

• via mail: instit@pvgroup.be • via telefoon: 02/250 91 11 • via de website: www.pv.be

dng4_v1.indd 28

8/12/15 14:01

column

DE SCHILDPADREVOLUTIE DE ONVOLTOOID VERLEDEN TIJD – EEN COLUMN VAN PETER BENOY

Als je gevraagd zou worden welk bestaand land volgens jou een ideale samenleving is, zou je er dan een kunnen noemen? Ik, en velen met mij, alvast niet. Heb je er wel eens bij stil gestaan hoe een ideale samenleving eruit zou moeten uitzien? Als je dan iets meer hebt kunnen bedenken dan broederlijkheid, gelijkheid en vrijheid, dan heb je een blauwdruk voor een utopie bedacht. Een utopie is in de eerste plaats een denkoefening waarin iemand een model van een ideale samenleving ontwerpt. Daar zit uiteraard een subversief kantje aan. Wie zich verbeeldt hoe er geregeerd zou moeten worden, bekritiseert impliciet de regering aan de macht. Zelfs kort na de Belgische onafhankelijkheid, toen het revolutionaire elan nog niet helemaal was uitgedoofd, werd in 1836 door het Antwerps stadsbestuur alles in het werk gesteld om de opvoering van het toneelstuk ‘Het aerdsch paradijs, of den zegeprael der broederliefde’ van Jacob Kats te verhinderen. Kats voerde in dit stuk een ideale staat ten tonele, inclusief een volledige grondwet. Het is wellicht de eerste literaire utopie van onafhankelijk België.

Tegenover de utopie staat het tegendeel, de dystopie. In het Palazzo Pubblico in Siena

bevinden zich twee fresco’s van Ambroglio Lorenzetti uit 1377: de ‘Allegorie van de goede regering’ en de ‘Allegorie van de slechte regering’. Een herkenbaar Siena is in beide het decorum. In de goede regering zien we dansende meisjes in de straten en welvarende mensen die handel drijven en het land bewerken. Allegorische figuren leggen vooral de nadruk op vrede, voorzichtigheid, rechtvaardigheid en wijsheid. In de slechte regering zit een duivelse tiran op de troon in een stad waarin bedrog, wreedheid en misdaad welig tieren. Naar deze vroege en unieke illustratie van utopie en dystopie - zo’n 140 jaar voor de verschijning van Thomas More’s ‘Utopia’ geschilderd - wordt in de desbetreffende literatuur zelden of niet verwezen.

jectieve standpunt van degene die dit begrippenpaar hanteert. In de utopische fictie stelt zich al gauw de vraag of de auteur zich identificeert met het maatschappelijk project dat hij beschrijft. Dat is niet altijd zo duidelijk als in Orwell’s roman ‘1984’ (1949).

Er is nogal wat verwarring rond de betekenis van dystopie. Gaat het over een chaotische samenleving of over één die in haar zoeken naar een orde alle humanistische principes negeert? Daardoor is de grens tussen utopie en dystopie soms moeilijk te trekken. Een wat extreem voorbeeld: het klinkt voor ons barbaars als we zouden horen dat het rijk dat de nazi’s voor ogen hadden als een utopie bestempeld wordt, maar voor hen was het dat zonder meer. Veel hangt dus af van het sub-

Niet elk jaar verschijnt een oorspronkelijk Nederlandstalige utopische roman. Vorige zomer was dat wel het geval met ‘Caravantis’ (De Bezige Bij, 398 p.) van Frank Albers.

Vrijwel algemeen in de utopische roman situeert de plaats van handeling zich op een geïsoleerde plaats, een eiland, een andere planeet, een afgesplitste staat. Soms ook in een ver verleden of, zoals in ‘1984’, in de toekomst. Ook een aanzienlijk deel van sciencefiction valt onder die noemer. Meestal wordt de utopische gemeenschap verkend via de observaties van een reiziger die er - soms toevallig - terechtkomt.

Frank Albers (°1960) promoveerde aan Harvard en doceert aan de Universiteit Antwerpen. In 1982 publiceerde hij ‘Angst van een sneeuwman’, een roman waarvoor hij de Yang-prijs ontving. Voor het Nationale Toneel (Den Haag) vertaalde hij een aantal

Ambroglio Lorenzetti ‘Allegorie van de goede regering’

dng4_v1.indd 29

2 9 COLUMN

8/12/15 14:01

stukken van Shakespeare. Met ‘Beatland’ (2007) schreef hij een literair reisessay waarin hij het relaas gaf van zijn tocht in het spoor van Kerouac’s ‘On the road’.

Een verguld beeld van een schildpad bereden door een man die erg gelijkt op de kunstenaar wordt in een Europees koninkrijk de inzet van rellen tussen voor- en tegenstanders ervan. Het is de vonk die het latente ongenoegen zal doen ontvlammen en zal leiden tot de afscheuring en de onafhankelijkheidsverklaring van Caravantis, een lange strook land naast de zee waar zo’n zes miljoen mensen wonen. De kleine nieuwe republiek breekt met de politieke conventies van de rest van Europa: de parlementaire democratie wordt afgeschaft en het land wordt geregeerd door een president die zich omringt met een stel technocraten. Wanneer dit experiment al een decennium oud is, wordt Jacob Jarvik, een journalist van The Wyoming Times, uitgenodigd door de Independent Academy for Scientific and Cultural Outreach om een half jaar in Caravantis te verblijven. Bij zijn aankomst wordt hij verwelkomd door Suzanne, medewerkster van de IASCO (een stille verwijzing naar fiasco?). Zij zal hem in de loop van de volgende maanden gidsen en hem stilaan de realiteit van dit maatschappelijk experiment doen inzien. We komen ook veel te weten door korte, soms hilarische hoofdstukken waarin een gids en verdedigster van het regime aan het woord is tijdens een rondrit met een toeristenbus. Haar verhaal, geschreven in lange zinnen zonder zintekens, geeft

juist hierdoor de monotone en vervreemdende retoriek van dergelijke situaties weer.

Volgens de rector van het IASCO heeft zijn land de ideologieën vervangen door een puur pragmatische aanpak: ‘Caravantis is een maatschappij waar mensen niet langer nostalgisch omkijken of smachten naar betere tijden, maar waar iedereen uitsluitend in het heden leeft en dit heden, hoe onvolkomen ook, eenvoudigweg aanvaardt (...) Wij hebben beslist dat wij gelukkig zijn’. De onafhankelijkheid ontketende alom levensvreugde, energie en een sterke solidariteit. Pasgeboren kinderen bleken gemiddeld anderhalve centimeter groter te zijn dan vroeger. Een kathedraal werd omgebouwd tot een groot medisch centrum waarin dankzij een intelligent scansysteem de mensen worden gescreend terwijl ze met hun wagen tussen de zuilen rijden. Alle bewoners krijgen een gratis abonnement voor een fitnesscentrum.

Met sommige beleidsaspecten krijgt Jarvik het moeilijk. Caravantis affirmeert zich als een land van en voor blanke mensen met Europese roots. Wanneer op bevel van Europa vreemdelingen die al een tijd in Caravantis wonen, werken en er de taal van spreken er ook mogen blijven, worden ze gegroepeerd in bepaalde wijken en mogen ze geen kinderen meer krijgen. Verder zijn er de bejaardenhuizen waar bewoners die beginnen te ‘detoriëren’ verdere ellende bespaard blijft door hen – buiten hun medeweten om – via voeding en medicatie te euthanaseren. Jarvik kan ook

moeilijk begrijpen dat na de schildpadrevolutie theaters en musea werden gesloten en dat de kunstwerken verkocht werden aan buitenlandse musea. Een taxichauffeur zegt hem: “Kunst is voor ongelukkige mensen en wij hier in Caravantis zijn niet ongelukkig. Wij zijn tevreden. Wij hebben geen kunst nodig.”

Stilaan wordt de journalist geconfronteerd met de barsten in het systeem: een eerste staking, zelfmoorden, ontvoeringen, een terroristische aanslag... Uiteindelijk brengt Suzanne hem naar het ‘hart van Caravantis’ waar Jarvik getuige wordt van een ontluisterende nachtmerrie.

Ik doe de roman van Albers wellicht oneer aan door de elementen die betrekking hebben op de utopie eruit te isoleren, maar in werkelijkheid zitten ze ingekapseld in een spannend en knap geschreven verhaal met veel boeiende facetten en levensechte personages.

Caravantis is zeker niet de gedroomde samenleving van Frank Albers. Men kan zich afvragen of erachter een toekomstvisioen van Vlaanderen schuil gaat. In een interview met Piet Piryns zegt Albers dat het wel en niet over Vlaanderen gaat, maar dat hij de allegorische afstand waaruit het boek is ontstaan zeker heeft willen behouden. Utopische fictie bezondigt zich wel eens aan uitleggerigheid.

Albers trapt niet in die val. Sommige ontwikkelingen blijven op een intrigerende manier zelfs onderbelicht.

Ambroglio Lorenzetti ‘Allegorie van de slechte regering’ 3 0 COLUMN

dng4_v1.indd 30

8/12/15 14:01

column VERZUCHTING ANITA VAN HUFFEL

De keukentafel doet even dienst als bureau.

Van hieruit heb ik zicht op de prachtige herfstkleuren van een nabijgelegen tuin en het goud-oranje tapijt onder de fruitbomen in de achterliggende boomgaard. Ik mag er naar kijken en er van genieten. Als de zon de bladeren raakt, wordt hun kleur intenser tegen de staalblauwe hemel. Vijf schapen doen zich tegoed aan het nog malse gras. Ik prijs me gelukkig.

Het kleinkind van zeven is op bezoek. Er staat geen limiet op haar voldoening want alles is voorhanden. Haar verlanglijstje wordt stuk voor stuk afgevinkt. We vullen onze dag met belevenissen zoals pannenkoek en bellen blazen. We lachen ons krom. Ik mag een stukje schrijven over het streven van de mens naar voldoening. Diens verzuchtingen zijn in essentie eenvoudig. Ze gaan over voedsel, een dak boven het hoofd en - als het even kan - een gelukkig gezinsleven in vrijheid en veiligheid. Dit verlangen blijkt universeel.

De invulling vergt rechtvaardige kansen, inzet en middelen. Toen Bert Anciaux die middelen wou aanreiken via het idee om zware erfenissen niet meer naar erfgenamen maar naar de staat te laten afvloeien, werd er flink gegniffeld: pure utopie. Het woord blijkt tegenwoordig een eufemisme te zijn voor ‘lachwekkend’. Terwijl het, naar mijn mening, in de geest van zijn schrijver, meer te maken had met durven dromen en daadkracht. Ik zie niet in wat daar lachwekkend aan is.

Vanuit mijn veilige cocon achter driedubbel glas en dikke muren, met een auto op de oprit en waakhonden langs beide zijden bij de buren, voelt het aan alsof Utopia al bereikt is.

Maar wat weet ik van de wereld ? Ik zie noch hoor het nachtbraken van de miserie. Een foto in de krant moet mij wakker schudden.

Tijdens het gezellig koffiekletsen hebben we het even over de beelden in het nieuws, de klop op onze deur. Dan durven we nogal eens verkrampen. Het volgende chocolaatje brengt geen oplossing. Vroeger wisten we het allemaal zo goed. “Waar gaat de volgende reis naartoe?” dan maar. Wij vluchten evengoed.

Als we ons afvragen hoe het zo ver is kunnen komen, komen we onszelf tegen. Als we ons

dng4_v1.indd 31

afvragen wie het moet oplossen, komen we bij onze kleinkinderen terecht.

Het kleinkind. Haar toekomst houdt me bezig. Straks kan ze lezen…ik houd mijn hart vast. Dan komen de giftige zeepbellen van de werkelijkheid op haar af in al hun complexiteit. Zal zij, net als elk ander kind van haar tijd, haar informatie halen uit vluchtige tweets en haar vrienden via internet benaderen? Zal ze de herfst en zijn kleuren nog opmerken buiten het scherm van haar smartphone? Zal zij de schapen tellen in de weide?

Er zal haar een boel vernuftige technologie ter beschikking staan waarvan we nu het bestaan nog niet eens afweten. Ik wil er niet aan denken hoe het zal broeien in haar hoofd. Ik ben een overbezorgde oma naar het schijnt, want tegen die tijd zullen de begrotingsbalansen in evenwicht zijn en Vlaanderen onafhankelijk.

Het kleinkind zal de mogelijkheden van háár tijd zien en benutten. Vanuit haar comfortabele bevoorrechte positie van Westers kind zal zij gezonder en langer leven en alles zal zich vanzelf oplossen.

Dát is pas Utopia.

welkom Heuglijk nieuws! Vermeylenfonds collega's Delphine en Caroline zijn beiden bevallen van een dochtertje. Delphine Seghers en Mike Hubert kregen op 2 september 2015 een dochter, Marybelle. Ze is het zusje van Faithly. Op 11 november 2015 werden Caroline De Neve en Goran Grahovac trotse ouders van Judith Ada, zusje van Tristan.

Caroline met Judith Ada

Marybelle

8/12/15 14:01

AdhuisvandeMens_Opmaak 1 7/02/12 12:48 Pagina 1

Wij zijn er voor jou!

Een huisvandeMens is er voor iedereen, dus ook voor jou.

Verdraagzaamheid, vrijheid, gelijkwaardigheid, verbondenheid en verantwoordelijkheid zijn onze kernwaarden. Voor ons is elke mens uniek! We helpen je graag.

Je kan bij ons terecht voor: Informatie (over ethische en maatschappelijke thema’s) Vrijzinnig humanistische plechtigheden (geboorte, huwelijk, samenwonen, jubilea, afscheid…)

Vrijzinnig humanistische begeleiding (een luisterend oor, een goed gesprek) Waardig levenseinde (wilsverklaring, patiëntenrechten, palliatieve zorg…)

Vrijzinnige draaischijf (lokale vrijzinnig humanistische initiatieven en activiteiten) Vrijwilligerswerk

Praktisch

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

Je kan gewoon binnenspringen in een huisvandeMens, maar je maakt het best even telefonisch een afspraak, dan ben je zeker dat één van onze medewerkers je onmiddellijk verder zal helpen.

deMens.nu Magazine Het deMens.nu Magazine is hét vrijzinnig humanistisch tijdschrift voor de maatschappelijk geëngageerde mens.

Om de drie maanden werpt het Magazine een vrijzinnig humanistische blik op de samenleving. Het gaat hierbij over mensen. Over u, dus.

Onze dienstverlening is kosteloos.

Voor meer informatie:

U kan een gratis proefnummer aanvragen of u gratis abonneren.

www.deMens.nu

Hoe? Stuur een mailtje naar: info@deMens.nu OF schrijf naar: deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 – 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe OF telefoneer naar: 02 735 81 92 Met vermelding van uw naam en adres.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

32

dng4_v1.indd 32

8/12/15 14:01