Verslag 24 BV

Verslag

© Jean-Pierre Drubbels

Vermeylenfonds Lievegem - Eeklo - SintLaureins organiseerde een wandeling langs "De Dodendraad". In de Eerste Wereldoorlog heeft de Duitse bezetter langs de BelgischNederlands grens over een afstand van 332 Km een elektrische draad met een bijzonder hoog voltage gespannen. De draad was er om te voorkomen dat de Belgen de grens zouden over vluchten naar het neutrale Nederland en om het onmogelijke probleem van de smokkelaars in te perken. Het was de grens tussen oorlog en vrede. Trui Hoste en haar ezel namen ons mee op een wandeling langs De Dodendraad, het gebied tussen Maldegem en Eede. Onderweg werd verteld over sagen en legenden over de grensstreek en het smokkelen, over een mysterieus vliegtuigbombardement, het cultiveren van vlas..

BV Dirk

Braeckman

Kunstenaar Het moet ongeveer 35 jaar geleden zijn dat we met onze AVF- afdeling in Waarschoot een kunsttentoonstelling van de jonge Waarschootse fotograaf Dirk Braeckman organiseerden. Dirk Braeckman was net afgestudeerd. Voor vrienden en kennissen maakte hij af en toe reportages van huwelijken of communies. Maar de foto’s die hij tentoonstelde waren van een heel ander kaliber: zwartwit foto’s, meestal portretten - waaronder ook zelfportretten – die gekrast waren. Het was duidelijk dat die krassen waren aangebracht vóór de foto’s werden afgedrukt, dus tijdens de ontwikkeling, wat een bijzonder effect gaf. Erg origineel en ook letterlijk aantrekkelijk, je kon er blijven naar kijken. Sindsdien zijn we met onze afdeling Dirks werk blijven volgen door geregeld overzichtstentoonstellingen van zijn foto’s in diverse musea te bezoeken. Inmiddels is Dirk Braeckman een bekende zo niet wereldberoemde kunstfotograaf wiens werk in vele musea over vrijwel de hele wereld te bewonderen is. De voorzitter van de AVF-afdeling Waarschoot, Eliane Bonamie en ik ontmoeten Dirk in zijn atelier in Gent.

Hoe komt iemand op het idee om foto opnames te bewerken tijdens de ontwikkeling in de donkere kamer? Dirk Braeckman: “Eigenlijk wilde ik kunstschilder worden. Mijn ouders waren zakenmensen die in feite niet erg geïnteresseerd waren in cultuur in het algemeen. Maar als we op reis gingen was er wel altijd een culturele uitstap gepland en bezochten we kunsttentoonstellingen. Ik herinner me nog goed dat ik al heel jong geboeid was door schilderkunst. Een van mijn beste vrienden, Willy Pauwels, volgde kunsthumaniora. Samen gingen we vaak op bezoek bij een vriend van mijn ouders, Lucien, een kunstverzamelaar maar ook een erg belezen man met wie we urenlang konden praten over kunst. We gingen ook geregeld samen naar kunsttentoonstellingen. Willy Pauwels was een getalenteerde kunstschilder maar overleed helaas op heel jonge leeftijd. Dat heeft me erg aangegrepen. Ik wilde als het ware zijn werk verder zetten en na het secundair onderwijs schilderkunst volgen aan de Academie voor Schone Kunsten. Toen ik dat vertelde aan Lucien overtuigde hij me om, als voorbereiding, minstens een jaar fotografie te volgen om ook dat medium beter te leren kennen. Veel kunstschilders - bijvoorbeeld Gerhard Richter – werken immers vanuit de fotografie. Zelf had ik nog nooit een fototoestel in handen gehad dus volgde ik zijn advies. Tijdens de opleiding was de donkere kamer voor mij een openbaring omdat die tijdens de ontwikkeling van zwartwit foto’s niet volledig donker was. Met het rood en geelgroen licht kon je nog heel goed zien wat er gebeurt en - wat belangrijk was voor mij - met borstels en chemicaliën ook ingrijpen in het ontwikkelingsproces van de foto’s. Mijn ambitie om kunstschilder te worden kon ik als het ware realiseren in de donkere kamer. Zelfs tijdens mijn opleiding aan de academie was ik daar eigenlijk al mee bezig. Daar leer je vooral technisch perfecte prints maken en als dat niet zo was kreeg je dan opmerkingen als te flou, of te veel contrast, terwijl ik die foto’s in feite wel goed vond. Ik deed toen al in zekere zin mijn goesting, behalve dan voor het examen want om te slagen moesten die foto’s en prints technisch in orde zijn zoals de leerkrachten dat wensten.”

De bewerking van foto’s heb je eigenlijk niet geleerd tijdens jouw opleiding die gericht was op documentaire fotografie. “Nee wat niet betekent dat ik daar niets geleerd heb. Je moet immers vertrekken van een goede opname en ook de print moet perfect zijn. Iedere stap is belangrijk. Het grote verschil tussen mijn werk en documentaire fotografie is de finale doelstelling. Documentaire fotografie wil iets tonen of reproduceren van een bepaalde ruimte of gebeurtenis. In mijn werk gaat het over het beeld. Waar, wanneer en hoe ik de foto gemaakt heb is niet belangrijk en zal ik ook nooit vertellen omdat je dan op een andere manier naar het beeld kijkt. Dat is helemaal anders bij documentaire fotografie waar het verhaal over de foto bijkomende informatie geeft. In mijn werk staat het beeld op zichzelf en de toeschouwer interpreteert en herinterpreteert zelf wat hij ziet. Mijn foto’s worden dus gedateerd op het ogenblik dat ze afgedrukt worden terwijl dat bij een gewone fotograaf gebeurt bij de opname.”

Er heeft wel een grote evolutie plaatsgehad tussen je vroege werk m.n. de gekraste foto’s en je huidige werk. “Ja, vroeger waren de bewerkingen van de foto’s vrij extreem in de zin dat ze goed zichtbaar waren. Een belangrijk keerpunt is gebeurd toen ik in New York woonde met mijn toenmalige vriendin die een actrice was en een opleiding volgde. Ik kwam daar toevallig in contact met een uitgeweken Belg, Luc Sante, die in een boek politiefoto’s had verzameld van misdaadscènes in de periode 1914-1918 vooral in New York (*). Dat boekje heeft een grote invloed gehad op mijn latere werk. De meeste foto’s waren weliswaar van vermoorde mensen maar op enkele foto’s waren de lijken al verdwenen en was enkel de ruimte waar de misdaad had plaatsgehad te zien. En dat vond ik de meest fascinerende foto’s. Die beelden waren immers erg suggestief omdat er op die foto’s iets niet te zien is wat er wel was geweest. Dat suggestieve probeer ik altijd in mijn beelden te verwerken. Het beeld refereert niet naar een bepaalde tijd of plaats. Je kan het beeld voortdurend anders

© Lieven Herreman

interpreteren waardoor je ook een ander gevoel krijgt. Dat heb je niet bij gewone foto’s waar een verhaal achter zit. Dan is interpretatie niet meer mogelijk.”

Je foto’s zijn vrijwel uitsluitend zwartwit. Nooit gedacht aan kleurfoto’s? “Nu ik overgeschakeld ben naar digitale fotografie zijn kleurfoto’s wel mogelijk. Bij analoge fotografie kan je geen kleurfoto’s bewerken omdat het bij de ontwikkeling volledig donker moet zijn. De prints kan je dus pas zien als je de donkere kamer verlaten hebt. Zwartwit fotografie heeft – om het met een zelf uitgevonden woord te zeggen – een andere werkelijkheidswaarde, is veel abstracter en suggestiever. Je kan de kleuren zelf invullen.”

Waarom ben je overgeschakeld naar digitale fotografie? “Analoge fotografie is eigenlijk mijn tool waarbij - zoals ik al zei - de donkere kamer een grote rol speelt met grote baden om grote foto’s te kunnen ontwikkelen en met een ventilatiesysteem waardoor ik daar lang kan verblijven. Maar grote foto’s bewerken en ontwikkelen is fysisch erg zwaar werk waarmee ik het steeds moeilijker heb. Digitale fotografie is de laatste jaren ongelooflijk geëvolueerd zodat de overstap bijna vanzelfsprekend was. Ik vertrek evenwel nog steeds vanuit een analoge opname maar de ontwikkeling en bewerking gebeurt nu hoofdzakelijk digitaal. Ik kan gelukkig rekenen op twee uitstekende medewerkers die erg bedreven zijn op het gebied van fotoshop en nauwgezet mijn instructies opvolgen.”

Werk je met bepaalde thema’s? “Niet echt maar er zijn wel thema’s die terugkeren, gordijnen bijvoorbeeld en dat is niet toevallig. Zoals ik daarnet zei gaat mijn werk voor een stuk over wegsteken, en gordijnen is nu wel het symbool om iets weg te steken en iets te suggereren. In plaats van iets te zien van achter het gordijn zie je het gordijn zelf. Hierdoor wordt heel veel gesuggereerd en esthetisch is het ook een dankbaar onderwerp.”

Zijn je werken sociaal geëngageerd? “Ik spreek daar meer en meer over in interviews. Het is goed dat we het daar even over hebben. Al van in mijn kinderjaren heb ik het erg moeilijk met onrecht. Ik trok altijd partij voor de zwakkeren. Als er bijvoorbeeld leerlingen op school gepest werden dan kregen ze mijn steun. Aan pesten deed ik dus niet mee. En dat is altijd zo gebleven. Uit testen van het PMS-centrum (huidige CLB) bleek dat ik uitermate geschikt was om een opleiding te volgen in de sociale sector. Tegen het advies in koos ik toch voor het kunstonderwijs. Ik wist dat ik te gevoelig was voor een sociale job. Je moet soms afstand kunnen nemen en ik wist dat ik dat niet kon. Zo bijvoorbeeld heb ik eens tijdens mijn studies aan de academie een persfotograaf vervangen om verslag uit te brengen over een staking. Ik was zodanig aan het praten en discussiëren met de stakers dat ik bijna vergat om foto’s te nemen. Ook dat was totaal geen job voor mij omdat je als persfotograaf ook afstand moet kunnen nemen. Ik wil mijn sociaal engagement dus tot uiting brengen via mijn beelden. Maar pamflettaire kunst is evenwel niet aan mij besteed. Ik vind die te opdringerig wat meestal het omgekeerde effect heeft. Ogenschijnlijk ben ik een rustige mens maar schijn bedriegt want binnen in mij zit heel veel onrust. Die wordt voornamelijk veroorzaakt door onrecht. Ik lees veel kranten en tijdschriften, ik besteed daar in feite veel te veel tijd aan maar ik kan niet anders. Wat je leest is vooral negatief nieuws dat over onrecht gaat. Mijn innerlijke onrust kan je ook zien in mijn werken. Men heeft eens een reportage gemaakt over mijn werk. Een van de geïnterviewden was Luc Sante, de auteur waar ik het daarnet over had en die dat boek over de crime scenes gemaakt heeft. Over mijn werken zei hij: ‘Actually they are unexploded bombs’. Een uitstekende omschrijving: het ziet er allemaal gaaf uit maar het kan serieus ontploffen. Dat gevoel heb ik ook en met ouder worden steeds meer. Enkele jaren geleden was ik samen met de beeldkunstenares Els Dietvorst curator van het Time Festival in Gent. In plaats van tentoonstellingen of theatervoorstellingen te organiseren, hebben we een boek uitgegeven. De titel van het festival was trouwens ‘Time is a book’. Het boek was samengesteld met bijdragen van ongeveer vijftig kunstenaars tegen onrecht op alle vlak. Het boek werd gratis verspreid over 6000 exemplaren in het Nederlands en het Engels. Daaruit zijn workshops voortgekomen aan de academie van Antwerpen met o.m. sprekers van Extinction Rebellion (een internationale sociale beweging die zich verzet tegen klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit – nvdr). Els woont nu in Ierland maar we blijven contact houden en zijn vast van plan om onze actie tegen onrecht verder te zetten. Het klinkt misschien wat naïef dat we op die manier de wereld willen verbeteren maar dat kan me niet schelen. Alle beetjes helpen, daar ben ik zeker van.”

Ik heb onlangs een boek gelezen waarin filosofen en kunstenaars getuigen over hoe de natuur hen kon inspireren en rust geven. “Een groot deel van mijn leven heb ik in grote steden als New York en Parijs gewoond. Maar op den duur ben je daarin wat verzadigd. De natuur heeft me wel altijd aangetrokken maar als je jong bent en ook door mijn werk zoek je meer de stedelijke omgeving op. Ik woon momenteel opnieuw in Waarschoot in een rustgevende omgeving. Een Waarschootse vriend van mij, Koen Geeraert, zei altijd dat Waarschoot het centrum van de wereld is. Eigenlijk heeft hij gelijk. Waar je ook bent in de wereld en je vraagt je af wat het centrum van die wereld is dan is dat inderdaad de plek waar je geboren en opgegroeid bent. “

Interview: Eliane Bonamie en Johan Notte Tekst: Johan Notte

(*) Sante Luc, Evidence, New York, Farrar, Straus and Giroux, 1992

Lopende expo’s van Dirk Braeckman:

Fotomuseum Antwerpen, RE-COLLECT (groepstentoonstelling) 07.05.2021 - 07.11.2021

Marta Herford (Germany), Deceptive Images. Playing with Painting and Photography. (groepstentoonstelling) 31.10.2020 - 15.08.2021 Project 'Drongenhofkapel': 'Honte,2018-2019' van Berlinde De Bruyckere, 'Hemony' van Dirk Braeckman en 'Trans Parity, 2000' van Delvoye ontmoeten elkaar in de Drongenhofkapel. Binnenkort wordt de kapel opnieuw opengesteld voor publiek. Voor meer info Mail naar events@drongenhofkapel.be.