dng#2-2018

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

gnirrawrevlaat

DE NIEUWE GEMEENSCHAP – DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN HET AUGUST VERMEYLENFONDS JUNI-JULI-AUGUSTUS 2018 – AFGIFTEKANTOOR GENT X ERKENNINGSNUMMER P 309 575 – VU: TARIK FRAIHI - P/A V.F. TOLHUISLAAN 88, 9000 GENT

dng2_v3.indd 1

1/06/18 14:18

DE TEGENSPRAAK TUSSEN TAALPRAKTIJK EN TAALIDEOLOGIE

INHOUD

Eén standaardtaal als gemeenschappelijke taal om het volk te emanciperen en te verbinden tussen het amalgaam van dialecten en andere talen. Eenheid van volk en taal zodat iedereen met elkaar en op gelijke voet kan communiceren. Dat was een ideaal van én uitdaging voor August Vermeylen. Maar er is een discrepantie tussen ideologie en praktijk. Bouwen we met succes aan een nieuwe toren van Babel of treft ons hetzelfde lot als de bouwers in het mythische verhaal met spraakverwarring en onenigheid als gevolg. Is het Standaardnederlands een verbindende of net een discriminerende factor? Kijken we anders naar iemand die correct Algemeen Nederlands spreekt dan naar iemand met een lokaal dialect?

JUNI - JULI - AUGUSTUS 2018

Taal is het onderwerp van gesprek in dit nummer.

Patrick Keulemans noemt zichzelf beeldend vertaler en is gefascineerd door taal en communicatie. Hij gebruikt taal als metafoor voor de (on)mogelijkheid van communicatie. Zijn werk en persoonlijke ervaringen doen nadenken over de macht en onmacht van taal.

We spreken ook met Orhan Agirdag, professor aan de KU Leuven, over taal en de emancipatie van minderheden. Meertaligheid op school moet volgens hem eerder gevaloriseerd dan getolereerd worden. In plaats van het te bestrijden kan het ook positief ingeschakeld worden op school.

Tot slot publiceren we ook een opiniestuk van het Vermeylenfonds en vele anderen die dit ondertekend hebben. We verduidelijken onze visie en beargumenteren de heersende visie dat nieuwkomers het Nederlands volledig moeten beheersen vooraleer ze in de samenleving worden opgenomen.

2018 is het jaar waarin Nelson Mandela 100 jaar zou geworden zijn.

Ter ere van hem dit zeer toepasselijk citaat.

“Als je iemand aanspreekt in een taal die hij begrijpt, dan bereik je zijn hoofd. Spreek je hem aan in zijn eigen taal, dan bereik je zijn hart” – Nelson Mandela SARAH MISTIAEN

04 - 06 Sarah Van Hoof 07 - 09 Orhan Agirdag 09 - 10 Opiniestuk

12 16 18 24

RECENSENT EN BOEKEN FOCUS PATRICK KEULEMANS AGENDA EN VERSLAG BV ¬ Tarik Fraihi

26 GEDICHT ¬ Peter Benoy

28 COLUMN

edito

We spreken met Sarah Van Hoof, sociolinguïst en docent Nederlands en meertalige communicatie aan UGent, over ‘Verkavelingvlaams’, dialect en het Nederlands van etnische minderheden.

04 STANDPUNTEN

¬ Peter Benoy ¬ Anita

COLOFON DE NIEUWE GEMEENSCHAP driemaandelijks ledenblad van het August Ver-

meylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Chantal De Cock, Caroline De Neve, Lieve De Neve, Koen Goethals, Sarah Mistiaen, Johan Notte, Nico Pattyn, Eliane Van Alboom, Anita Van Huffel, Raymond Vervliet en Anne Van De Genachte (+ vormgeving) ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, t. 09 223 02 88 e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www. vermeylenfonds. be openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u ABONNEMENT 15 euro (4 nummers) LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr.

BE50 0011 2745 2218 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Tarik Fraihi, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent AUTEURSRECHTEN personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

COVER © Patrick Keulemans STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar.

Reknr. BE50 0011 2745 2218, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent.

Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

dng2_v3.indd 2

1/06/18 14:18

focus

spread your language © Bart Ramakers

TAAL IN BEELD

Het beeldend werk van Patrick Keulemans vertrekt van een fascinatie voor taal en communicatie. De (on)mogelijkheid van taal als metafoor voor de (on)mogelijkheid van communicatie. Het verdwijnen van talen, culturele diversiteit, de kwetsbaarheid van het individu in een globaliserende wereld, de homogeniserende effecten van de sociale media: het zijn thema’s die hij aansnijdt. Achter de verfijnde en heldere 'look’ van zijn werken schuilt vaak een complex netwerk van vragen en existentiële twijfels. Over frustraties, macht en onmacht, vergankelijkheid en menselijke zwakheid. Over de noodzaak en het onvermogen van communicatie en van leven-in-relatie, over religies en hun invloed op onze taal en cultuur. Zijn associatief denken vertaalt hij in een beeldend universum met een sterk vormgevend karakter dat vaak doortrokken is van ironie, kritiek en reflectie.

LIES DAENEN Kijk op pag. 16 voor meer werk en tekst over deze boeiende kunstenaar en z’n thematiek.

SYMPATHIE SPONSORS Elke bijdrage vanaf 100 euro geeft recht op vermelding in deze lijst van sympathiesponsors. Wenst u het Vermeylenfonds financieel te steunen, neem dan contact op met het secretariaat van het Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent, tel. 09 223 02 88, info@vermeylenfonds.be.

GUS Luk Claes

3 FOCUS

dng2_v3.indd 3

1/06/18 14:19

Edde daar iets optegen misschien?

Ewa ja!

Kunt u zich voorstellen dat Frank en Simonneke uit de serie ‘Thuis’ ruzie maken in het Algemeen Nederlands?

Moeilijk! Alle personages spreken tussentaal; een informele Nederlandse spreektaal die geen dialect maar ook geen Standaardnederlands is. Is het Standaardnederlands nog wel gekend en wordt het nog gesproken of evolueren we van Algemeen Nederlands naar een “Algemene Tussentaal”? We vragen het aan Sarah Van Hoof, sociolinguïst en docent Nederlands en meertalige communicatie aan de Universiteit Gent.

Toen ik op de schoolbanken zat werd men verplicht om Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN) te praten.

Intussen is het “beschaafd” verdwenen en spreekt met van Algemeen Nederlands (AN). Wanneer is het idee ontstaan om één standaardtaal in te voeren?

“Een streven naar eentaligheid en naar standaardtaligheid is eigen aan zowat alle moderne natiestaten. In de 17de eeuw wilden verlichte denkers als Francis Bacon en John Locke een gezuiverde, uniforme taal ontwikkelen die ontdaan zou zijn van ambiguïteit en sociale connotaties en het vehikel kon zijn van logica en rationaliteit. Die taal zou er ook voor zorgen dat iedereen op gelijke voet zou kunnen deelnemen aan het publieke debat. Die verlichte logica zie je tot vandaag in tal van nationale contexten terugkeren. Anderzijds maakte vanaf de 18de eeuw ook het romantische nationalisme opmars, met Johann Gottfried Herder als invloedrijk denker. Hij stelde de eenheid van volk, staat en taal voorop: de gedeelde taal is wat een volk tot een natie maakt en die gedijt het beste binnen een eigen staatsverband, was de redenering.

Ook uit die filosofie komt dus een streven naar talige uniformiteit voort. Vandaar de kracht van het standaardtaalideaal: het vloeit voort uit zowel ‘linkse’ als ‘rechtse’ bekommernissen. Aan de basis ervan kunnen zowel egalitaire, democratiserende intenties liggen als het verlangen naar een cohesieve gemeenschap.”

Meer en meer deed het ‘Verkavelingvlaams’ z’n intrede.

Een term geïntroduceerd door Geert Van Istendael. Hij noemt het “een taal die gesproken wordt in de betere villa’s op de verkavelde grond van onze verminkte dorpen. Het is de taal van de jongens of meisjes die naar een deftige school gaan en andere kinderen uitlachen omdat die zo onbeschaafd praten”. Geert Bourgeois zei onlangs op de Nederlandse radio dat hij “gruwelt van

© Tijl De Bock

de tussentaal”. Enkel de standaardtaal is volgens hem emancipatorisch en democratisch. “Het is een element van cohesie voor nieuwkomers. Het is een politieke taal.” Is taalgebruik discriminerend? Kijkt men anders naar mensen met een “verzorgd” taalgebruik dan naar mensen die een dialect of tussentaal spreken?

“Ik beschreef net de typische manier van denken over taal die eigen is aan de moderniteit. De citaten van Van Istendael en Bourgeois zijn daar goede voorbeelden van. Het is typisch ‘modern’ om de waardering voor de standaardtaal – als ‘neutrale’ taal die burgers emancipeert en hen toegang verschaft tot het 4 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 4

1/06/18 14:19

publieke domein – te koppelen aan een romantische appreciatie van het dialect – de authentieke ‘voedingsbodem’ van de standaardtaal, die folkloristische interessant is en mag blijven bestaan in intieme kring. Wat tussen die twee polen invalt – de tussentaal – past niet in dat denkschema en doet mensen ‘gruwelen’. Die weerzin voor het ‘onzuivere’ zie je goed bij Van Istendael: net zoals verkavelingen noch de echte stad noch het ‘authentieke’ platteland vertegenwoordigen, valt tussentaal tussen de ‘zuivere’ standaardtaal en het ‘authentieke’ dialect. Hij koppelt de twee aan elkaar, maar een empirische basis daarvoor is er niet: bij mijn weten is nog nooit aangetoond dat er in verkavelingen meer tussentaal gesproken wordt dan elders. Ook Geert Bourgeois’ redenering combineert de verlichte en romantisch-nationalistische argumenten die ik net beschreef. Maar welke taalvorm het meest voor emancipatie en cohesie zal zorgen, hangt natuurlijk af van de context. Een Afghaanse immigrant die als zorgkundige aan de slag gaat in een West-Vlaams bejaardentehuis, zal daar wellicht beter zijn draai vinden als hij een mondje dialect kan.”

stand.

Wat is het verschil eigenlijk tussen een dialect en tussentaal?

“Taalstructureel gezien kan je spreken van een continuüm van dialect over tussentaal naar standaardtaal. Scherpe grenzen zijn er dus niet te trekken: er is heel wat overlapping tussen standaardtaal en tussentaal, en tussen tussentaal en dialect. Dialectologen en sociolinguïsten gaan er meestal van uit dat de ‘primaire’, d.w.z. de meest lokale en opvallendste dialectkenmerken, afwezig zijn in tussentaal, bijvoorbeeld de Antwerpse uitspraak van ‘mensen’ als ‘mengsen’, met ‘ng’. Ook secundaire dialectkenmerken, die een al iets grotere geografische spreiding hebben, maar die mensen nog altijd herkennen als dialectisch, zijn in tussentaal meestal (vrijwel) volledig afwezig, bijvoorbeeld de uitspraak van ‘boom’ als “boeëm” of “buuëm”. Tertiaire dialectkenmerken, daarentegen, komen voor in behoorlijk grote gebieden en vaak zijn sprekers zich van de dialecticiteit ervan niet of nauwelijks bewust, waardoor ze ook moeilijk onderdrukbaar zijn. Die kenmerken zijn vaak wél aanwezig in tussentaal. Denk aan de Brabantse uitspraak van ‘vis’ en ‘put’, die voor niet-Brabanders klinkt als ‘vies’ en ‘puut’.

Andere typische kenmerken van tussentaal zijn het gebruik van verkleinwoorden op -ke, het weglaten van de eind-t in dat, wat en niet en het gebruik van ge en gij. Dat zijn allemaal oorspronkelijk dialectkenmerken, die wijdverspreid zijn in grote delen van Vlaanderen en die behouden zijn gebleven in tussentaal.”

© Patrick Keulemans

ID PROF. DR. SARAH VAN HOOF (1985) is sociolinguïst en docent Nederlands en meertalige communicatie aan de Universiteit Gent. Voorheen werkte ze als aspirant van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen (FWO) aan de Universiteit Antwerpen. In 2013 verdedigde ze haar doctoraat over taalbeleid en -praktijk in fictie op de Vlaamse openbare omroep. Daarna was ze als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan het Center for Multilingualism in Society across the Lifespan aan de Universiteit Oslo (Noorwegen).

Ze heeft diverse artikels gepubliceerd over taalideologie, taalpolitiek en taalgebruik in het naoorlogse en hedendaagse Vlaanderen en redigeerde samen met Kevin Absillis en Jürgen Jaspers de bundel De manke usurpator.

Over Verkavelingsvlaams (2012).

Een Afghaanse immigrant die als zorgkundige aan de slag gaat in een West-Vlaams bejaardentehuis, zal daar wellicht beter zijn draai vinden als hij een mondje dialect kan.

Binnen het NT2 (Nederlands voor anderstaligen) onderwijs wordt er gepleit om nieuwe medeburgers een tussentaal aan te leren om “de taal van de echte Vlaming” te kunnen spreken. Moeten de nieuwe medeburgers dan drie talen aanleren: Nederlands, tussentaal en plaatselijk dialect?

“Dat is waar Walter Zinzen onlangs schamper over deed in Mo*.

Maar het is een bedrieglijke voorstelling dat nieuwkomers drie talen zouden moeten aanleren. Er is immers aanzienlijke overlapping tussen standaardtaal, tussentaal en dialect. Het gaat dus niet om drie compleet verschillende talen zoals pakweg Nederlands, Bulgaars en Chinees dat zijn. Daarnaast lijkt het me een eerbaar uitgangspunt dat we nieuwkomers vertrouwd maken met de taalvariëteiten die gesproken en geschreven worden in de contexten waarin die mensen terechtkomen. De meeste geschreven communicatie verloopt nog altijd in het Standaardnederlands. Het is dus handig om die variëteit te kunnen begrijpen, lezen en schrijven. Maar die variëteit wordt in veel contexten niet gesproken. Dat kan je jammer vinden, maar

5 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 5

1/06/18 14:19

Als je mensen zelfredzaam wil maken en doen integreren, zal dat soms dus inderdaad iets anders betekenen dan hen alleen maar standaardtaal aanleren. dat is de realiteit. De Afghaan van daarnet zal in zijn West-Vlaamse bejaardentehuis het meest gebaat zijn met wat kennis van het lokale dialect. Als je mensen zelfredzaam wil maken en doen integreren, zal dat soms dus inderdaad iets anders betekenen dan hen alleen maar standaardtaal aanleren. Overigens is Vlaanderen op dat vlak niet uniek: in het Verenigd Koninkrijk, bijv., spreekt naar schatting maar 3% van de bevolking het Standaardengels van de BBCnieuwslezers. Wie daarheen emigreert, wordt dus even goed met regionale, niet-standaardtalige variëteiten geconfronteerd.”

We kunnen ons ook afvragen in hoeverre het Nederlands wordt beïnvloed door anderstaligen? Hebben etnische minderheden een impact op het Nederlands van de toekomst?

“Het hangt er een beetje van af wat je met ‘het Nederlands’ bedoelt.

Je moet een onderscheid maken tussen taal zoals ze concreet gebruikt wordt in allerhande situaties en het abstracte idee van een taal die gecodificeerd is in woordenboeken en grammatica’s.

Als je kijkt naar reëel taalgebruik, zie je dat daarin de anderstalige achtergrond van sprekers vaak doorschemert. Deels is dat onbewust – veel sprekers overgeneraliseren bijvoorbeeld de mannelijke/ vrouwelijke verbuiging en zeggen een mooie boek i.p.v. een mooi boek, omdat mannelijke en vrouwelijke woorden vaker voorkomen in het Nederlands dan onzijdige. Anderzijds gebeurt het vaak ook bewust: door het gebruik van woorden als wajow of sahbi of de uitspraak van ‘sch’ als ‘sj’ kan je ook signaleren hoe je je tegenover iets of iemand positioneert, of dat je jezelf met een bepaalde groep affilieert, of net niet. Net zoals je dat ook doet door standaardtaal, tussentaal of dialect te gebruiken. De laatste tijd zie je dat Arabische woorden bovendien doordringen tot de bredere populaire jongerencultuur – zie bijv. de recente verkiezing van ‘ewa ja’ tot kinderwoord van het jaar. In dat opzicht wordt ‘het Nederlands’ dus zeker beïnvloed door anderstaligen. Maar die invloed vind je nauwelijks terug in woordenboeken en grammatica’s, die de standaardtaalnorm weergeven. Het lijkt me bv. onwaarschijnlijk dat onzijdige woorden binnen afzienbare tijd uit de Algemene Nederlandse Spraakkunst zullen verdwijnen.”

In het boek ‘De vele gezichten van het Nederlands’ waar jij en Jürgen Jaspers de bijdrage ‘Taal van eigen kweek: het Nederlands van etnische minderheden’ hebben geschreven, spreek je over nog een andere taalvariant namelijk het ‘Illegaal’. Wat is het ‘Illegaal’ en waar en door wie wordt dit vooral gebruikt? “’Illegaal’ is de benaming die de jonge Marokkaanse Antwerpenaren in Jürgens onderzoek gebruikten voor gebrekkig Nederlands. Dat werd volgens hen vaak gesproken door ‘illegalen’ en andere buitenlanders die nog niet lang in Vlaanderen verbleven. Soms spraken ze voor de grap zelf ‘illegaal’, bijv. tegenover nieuwe of tijdelijke leerkrachten. Ze deden die dan geloven dat ze nauwelijks Nederlands spraken, om vervolgens die indruk weer onderuit te halen door plots over te schakelen op vlot Nederlands. ‘Illegaal’ was dus een vorm van taalspel, en een label voor andermans gebrekkige Nederlands. Het is dus zeker géén ‘nieuwe variëteit’ van het Nederlands. Net zomin is het een ‘serieuze’ vorm van taalgebruik die algemeen gangbaar zou zijn of terrein zou winnen.”

Is een standaardtaal nog relevant en nodig in een tijdperk van smsjes, what’s app, emails, twitter enz.?

“Dat lijkt me wel. Dagelijkse spreektaal is meestal niet standaardtalig en heel wat van de ‘nieuwe’ informele online communicatie verloopt evenzeer in een spreektalig register. Maar we vergeten gemakkelijk dat in heel wat andere contexten, met name op het geschreven vlak, de standaardtaal wel de voertaal is. We vinden het volstrekt normaal dat kranten in standaardtaal worden gemaakt. Zakelijke communicatie en officiële overheidscommunicatie verlopen in het Standaardnederlands.

Iedereen verwacht ook dat nieuwslezers Standaardnederlands spreken. De positie van de standaardtaal lijkt me in die domeinen hoegenaamd niet onder druk te staan, en ik denk ook niet dat daar snel verandering in zal komen.”

INTERVIEW: SARAH MISTIAEN

6 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 6

1/06/18 14:19

© Rob Stevens

Taal en de emancipatie van minderheden De nieuwe voorzitter van het Vermeylenfonds, Tarik Fraihi, wil het accent leggen op taal en de sociale impact daarvan. Het onderwijs speelt bij het aanleren en leren gebruiken van taal, maar ook bij het een plaats geven van taal in de maatschappij, een cruciale rol. Wij gingen rond dit thema te rade bij Orhan Agirdag, professor aan de KUL in de faculteit psychologische en pedagogische wetenschappen.

Meneer Agirdag, we zullen maar meteen met de deur in huis vallen. Is taal werkelijk hét instrument tot integratie in onze maatschappij?

Orhan Agirdag: ”Het hangt er van af wat bedoeld wordt met taal. Het is een abstract begrip, een vlag die meerdere ladingen dekt. Maar de inzet op taal als instrument tot integratie kan zowel inclusief als uitsluitend werken.”

Dat is recent gebleken. Eind vorig jaar besliste het Gemeenschapsonderwijs dat leerlingen voortaan hun thuistaal mogen spreken op de speelplaats, en dat die ook in de klas aan bod

ID ORHAN AGIRDAG is als tenure track professor verbonden aan het Laboratorium voor Educatie en Samenleving van de KU Leuven.

Orhan Agirdag behaalde in 2011 zijn doctoraat aan de Universiteit Gent met een proefschrift over de gevolgen van schoolsegregatie. Zijn werk werd bekroond met verschillende prijzen uitgereikt door Koning Boudewijn Stichting, Stichting P&V, door VOR en het VFO, en de KVAB. Na zijn doctoraat behaalde hij een Fellowship van de BAEF en een Honorary Fellowship van de Fulbright Commission, en werd hij als visiting scholar verbonden aan de UCLA. Daarna werd hij als docent benoemd aan de Universiteit van Amsterdam.

kan komen. Dit tot ongenoegen van Bart De Wever, zoals hij ook al de katholieke dialoogschool maar niets vond. Wat vond u van dat debat?

“Ik was geschrokken van dat debat. Ik dacht dat we het punt van tolereren van de thuistaal voorbij waren, dat we op dat vlak verder stonden. Het ging dan nog maar om het louter tolereren van de thuistaal, niet eens het valoriseren ervan. “Ik dacht dat het om een vervroegde aprilgrap ging” zei Bart De Wever. De Wever schrijft weinig opiniestukken, maar hij had het wel twee maal over dit onderwerp. Het is duidelijk dat hij hier een lijn wil trekken.

Kunnen tolereren van een taal is nochtans maar het begin. We weten dat bestraffen en sanctioneren om een verbod van het gebruik van taal te kunnen handhaven niet werkt. Het zorgt voor een opgelegde eentaligheid.

Het is dan ook een ideologisch bepaalde keuze om meertaligheid op school te bestrijden, die niet op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd is. Je zou verwachten dat men vanuit het Vlaams nationalisme net op dat punt wel begrip opbrengt. Ooit werd ook het gebruik van het Nederlands in het onderwijs op dezelfde 7 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 7

1/06/18 14:19

manier bejegend. Denken we maar aan de Vlaamse Frans Van Cauwelaert, die nadrukkelijk verklaarde dat het verbod om Nederlands te spreken op het Klein Seminarie van Hoogstraten hem flamingant had gemaakt. Het gebrek aan empathie daaromtrent, net bij een Vlaams-nationalistische partij, is dan ook opmerkelijk. We weten nochtans dat meertaligheid positief kan ingeschakeld worden op school. Gesprekken in de thuistaal blijken meestal over onderwijsinhouden te gaan. Door een verbod verbied je dat kinderen elkaar op deze wijze helpen, je belemmert leerkapitaal, en dat alles in naam van een ideologie.”

U spreekt over valoriseren als verder gaand dan tolereren.

Kunt u wat meer zeggen over dat onderscheid?

“Valoriseren is inderdaad meer dan tolereren. Een restrictief beleid is absoluut niet goed, maar een soort laissez-faire beleid rond meertaligheid is bijna even erg als het verbieden van een taal.

Leerkrachten moeten aan de slag met meertaligheid. Wanneer leerlingen op school dingen zeggen in hun thuistaal, kan men daar bv. op inpikken en vragen om woordjes te vertalen of er uitleg bij te geven. Valoriseren is dus duidelijk meer dan tolereren, wat trouwens een paradoxaal begrip is. Je tolereert wat je niet graag hebt, dat is nog geen waardering, laat staan een opwaardering.”

Is een goede kennis van het Nederlands niet primordiaal voor goede schoolprestaties?

“De correlatie tussen anderstaligheid en schoolsucces is geen natuurwet. We zien belangrijke verschillen, zowel op het niveau van landen als zelfs van scholen. Grote groepen leerlingen doen het zeer goed. Er zijn een aantal andere belangrijke mediërende factoren die de verschillen bij ons verklaren. Als je inzoomt op de groep die het goed doet, merk je dat het meer of minder spreken van een andere taal en leerprestaties niet zoveel verband houden.

Leerlingen die in de thuiscontext een andere taal spreken dan op school doen het in een aantal gevallen zelfs beter. Er zijn landen waar die leerlingen het over het algemeen goed doen, zoals in Canada, terwijl dat in Vlaanderen absoluut niet het geval is. Hoe die leerlingen behandeld worden is een belangrijke factor. We hebben te lang gedacht dat het louter om taal ging.

In Nederland is het debat anders uitgedraaid. Daar is meertaligheid en het gebruik van de thuistaal amper een issue.

Bij ons zien we wel een valorisatie van de tussentaal, die wordt gebruikt in de audiovisuele media, in reclameboodschappen…. Je ziet ook goed wat de statustalen zijn. Het gebruik van witte talen als Engels, Frans en Duits wordt gestimuleerd en kan al vanaf het eerste leerjaar, terwijl het gebruik van gekleurde talen als Arabisch of Turks op school wordt tegengegaan.”

Er is ongelijkheid op basis van het land of de cultuur van herkomst. Maar is de ongelijkheid op basis van sociale factoren niet veel doorslaggevender? En zal iemand met een goede kennis van het Engels niet veel vlotter in onze samenleving functioneren?

“Daarin moet ik je tegenspreken, het is niet zo eenvoudig. Sociale status is bepalender dan taal. Zo zijn er nogal wat kuisploegen met nogal wat Engelstalige Nigeriaanse ingenieurs in hun rangen. Privileges worden duidelijk minder doorgegeven bij migrantengroepen dan bij andere groepen. De sociaaleconomische status wordt gedevalueerd door de minderheidsachtergrond, en is bij hen een minder goede voorspeller voor de leerprestaties of de latere status van hun kinderen dan bij autochtonen.”

In welke mate bepalen kindkenmerken de schoolresultaten? De argumenten van bv. Charles Murray en Richard Herrnstein in hun boek ‘The bell curve’, die intelligentie als voorspeller zien van sociale status, duiken nog regelmatig op.

“Ik heb daaromtrent al gepubliceerd. In ons land is Wouter Duyck van de UGent een protagonist van het belang van het IQ maar Duyck heeft zelf amper een peer-reviewde publicatie over ongelijkheid en IQ. Uit onderzoek blijkt dat naast intelligentie ook sociaaleconomische status en etnische achtergrond de leerprestaties bepalen. Turkse en Marokkaanse kinderen met een hoger IQ presteren beter dan die met een lager IQ , maar hun prestaties blijven significant lager liggen dan bij kinderen met een autochtone achtergrond met een vergelijkbaar IQ. Met andere woorden, sociale en etnische ongelijkheid staat los van ongelijkheid.

Een leerling uit een meer begoed milieu heeft bv. veel minder kans op zittenblijven. Ofwel zijn de resultaten van dergelijk onderzoek niet bij de juiste mensen geraakt, ofwel is men van kwade wil.

Want sommigen blijven intelligentie als de enige verklarende factor naar voor schuiven en negeren die andere factoren, ook als dit keer op keer onderzocht werd met steeds gelijkaardige resultaten.

Blijkbaar doet men in de pers nooit eens wat meer onderzoek op dit punt, en neemt men gemakkelijk bewezen foute standpunten over.”

U benadrukt wel dat de leerwinst gelijk is, los van schoolsegregatie.

“We zien inderdaad dat scholen met veel leerlingen met een allochtone achtergrond evenveel leerwinst boeken als die met weinig van die leerlingen. De kinderen starten in het ene geval met minder bagage, dan in het andere, maar boeken evenveel vooruitgang. De startmomenten en de transitiemomenten bij de overstap naar een ander onderwijsniveau zijn blijkbaar belangrijk.

De verschillen zijn al bij de aanvang aanwezig.”

In welke mate vergiftigen de internationale context met focus op de vluchtelingenproblematiek, het moslimextremisme en het identiteitsdebat een nuchtere, wetenschappelijke kijk en vertaling daarvan in beleid?

“Het identiteitsdebat is inderdaad vergiftigd. Anderzijds, hoe moet het dan wel gevoerd worden? Laat de problemen maar benoemd worden. Maar de obsessie daaromtrent verdringt alle andere zaken naar de achtergrond. Zelf heb ik bv. onderzoek gedaan naar onderwijstechnologie en de effecten daarvan. Daar kraait geen haan naar, daar worden geen interviews rond gevraagd.”

Wij slaan mea culpa. Maar om constructiever te blijven: hoe moet multicultureel onderwijs wel worden ingevuld?

“Er zijn mooie voorbeelden van zelfemancipatie. Zo zijn er in Nederland zeer goede islamitische scholen, waarvan de leerlingen uitstekende resultaten behalen bij vergelijkende proeven. Er zijn ontwikkelingen rond de progressieve school. Ik zie ook dat de laatste tijd het katholiek onderwijs, met een figuur als Lieven Boeve, op dit vlak een positieve rol speelt. Ik hoop ook op actie uit linkse hoek. Maar verandering moet ook komen van de zich ontwikkelende gekleurde middenklasse, die haar plaats in onze samenleving opeist.”

Ik was vorige week nog in het Ruhrgebied, dat gedurende vele decennia als een melting pot werd beschouwd.

8 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 8

1/06/18 14:19

Werden in de mijn en de staalfabriek, waar allen samen moesten werken, mensen uit andere culturen met een andere taal vlotter geïntegreerd? U bent zelf afkomstig uit de Limburgse mijnstreek.

“Mijnwerkers kunnen beschouwd worden als een groep interdependente arbeiders, die los van kleur van elkaar afhankelijk waren om te overleven. Als je niet op de mijnwerker naast je kon rekenen kon het je dood betekenen, en vice versa. Daarnaast werd het hele sociale leven geregeld rond de mijnen. Dit vormde als het ware een soort onderbouw, die er bv. voor zorgde dat het Vlaams Blok laat doorbrak in Limburg. Ondertussen is die onderbouw verdwenen, en we zien dat de sociale problemen na de crisis zijn toegenomen. Misschien had Karl Marx op het vlak van de onderbouw die de bovenbouw determineert toch gelijk.

Ik zie een duidelijk functie voor sociale organisaties, zoals de vakbonden, bij het opnemen van minderheidsgroepen in onze samenleving. Ze kunnen een historische keuze maken in het identiteitsdebat. In de Verenigde Staten stellen we vast dat de Afro-Amerikaanse vrouwen de stuwende kracht zijn bij de lerarenvakbonden aldaar. Ook rond bv. het hoofddoekenverbod kunnen organisaties uit het middenveld actie voeren. Zolang je door dergelijke verboden uitsluiting hebt van een belangrijk deel van je achterban is emancipatie onmogelijk. Maak een issue van dergelijke civil issues.”

Met onze laatste vraag willen we in de toekomst kijken.

Waar staan we binnen 10, 25 of 50 jaar? Wat is daarbij uw droom, en wat zijn realistische scenario’s?

“Misschien is taal wat overgewaardeerd als oplossing voor de grote issues. Ik mag hopen dat de machtsposities in het onderwijs binnen een aantal decennia duidelijk veranderd zijn, naast een aantal andere aspecten uiteraard. Als we scholen hebben waar leerkrachten en leerlingenpopulatie samenvallen, ook wat betreft het gebruik van taal, zal er al veel opgelost zijn.

Daarvoor is positieve actie nodig van minderheden. Het zal moeten afgedwongen worden, door eigen scholen, volksgezondheidscentra e.d. op te richten. Het traditionele middenveld moet via het middenveld veroverd worden. We moeten trouwens oppassen om niet te veel een etatistische visie te hanteren. Het progressieve middenveld is belangrijk, het vormt een barrière van weerstand tegen een bepaald ideologisch discours. Als we dat vervangen door overheidsinstellingen, en de overheid wordt overgenomen door een bepaalde ideologie, dan is die barrière er niet meer. Dat middenveld, met organisaties als scholen, ziekenhuizen, vakbonden, is essentieel. Als dat wordt afgebroken, geatomiseerd, geprivatiseerd, genationaliseerd, dan lukt het niet meer. Dan resten er enkel nog burgers en daar tegenover figuren als Theo Francken.”

NICO PATTYN

Telkens als het over nieuwkomers gaat die moeilijk aan werk geraken, beklemtonen onze Vlaamse politici dat ze daarvoor Nederlands moeten leren. Ook het Vermeylenfonds vindt het belangrijk dat nieuwkomers onze taal leren om deel te nemen aan onze samenleving, maar wil er wel voor pleiten dat ze daarbij niet als een extra drempel mag worden opgeworpen door ze verplicht te stellen en op te leggen.

OPINIESTUK OP 1/03/2018 OP KNACK.BE. MEER DAN 1023 KEER GEDEELD.

Opiniestuk 9 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 9

1/06/18 14:19

,* Carl De Strycker (Poëziecentrum) - Pascal Debruyne (Ugent) - Gita Deneckere (UGent) - Patrick Humblet (UGent) - Koen Goethals (Vermeylenfonds) - Sylvain Peeters (demens. nu) - Piet Van de Craen (VUB) - Koen Lombaerts (VUB Educatiewetenschappen en Citizenne Vormingplus Brussel) - Rik Pinxten (antropoloog) - Wim Vermeersch (Samenleving & Politiek)- Ico Maly (Tilburg University) - Farah Focquaert (UGent) - Gily Coene (VUB) - Jean Paul Van Bendegem (VUB) - Jan Blommaert (Tilburg University) - Caroline Copers (ABVV) - Marieke Poissonnier (sector samenlevingsopbouw) vzw Tumult Het is volkomen terecht dat we van nieuwkomers verlangen dat ze onze taal leren, zeker als ze hier langer willen blijven en ten volle deel willen nemen aan onze samenleving. Dat dient een wederzijds belang, want daar wordt iedereen beter van. Nieuwkomers krijgen betere kansen om hier een nieuw leven op te bouwen en voor huidige bewoners blijft een bindmiddel in onze samenleving behouden.

Het is echter onterecht dat we dat wederzijds belang gaan opleggen als een eenzijdige verplichting, die zelfs tot uitsluiting kan leiden wanneer er niet of onvoldoende aan wordt voldaan. Zo werkt het niet en zo zou het niet mogen zijn. Taal is een middel tot deelname en geen doel op zich, en mag als doel op zich zeker geen middel tot uitsluiting worden. Dat is een perverse doelmiddelverdraaiing die geen enkel menswaardig doel meer dient en alleen maar meer menselijke ellende kan veroorzaken.

In haar proefschrift Conditional belonging uit 2017 toont Tamar de Waal van de Universiteit van Amsterdam haarfijn aan dat het thuishoren van nieuwkomers in onze West-Europese landen steeds meer als voorwaardelijk wordt geframed en gepercipieerd.

Ook al voldoen nieuwkomers aan alle internationaal en nationaal geldende regels en wetten om volkomen legaal in onze westerse landen te verblijven, dan nog worden ze met bijkomende voorwaarden en extra eisen geconfronteerd.

Het is in onze westerse landen de heersende teneur geworden dat nieuwkomers onze taal volledig moeten beheersen, vooraleer ze echt in onze samenleving kunnen worden opgenomen. Ook al zullen ze dan nog steeds als een van oorsprong vreemdeling worden herkend. Het is niet realistisch dat alle nieuwkomers onze taal volledig zullen leren en het blijkt in de praktijk ook niet nodig te zijn. Denk maar aan de vele expats die in Vlaanderen volledig in het Engels functioneren en de Poolse en Roemeense medewerkers die door bouw- en transportbedrijven naar hier worden gehaald

zonder ze onze taal te laten leren. Bovendien beschikt niet iedereen over een even grote talenknobbel en zijn er ook mensen met communicatieve beperkingen. Dat geldt ook voor onze huidige bewoners. Die willen we op grond van hun taalbeheersing evenmin uitsluiten, laten we dat dan ook niet met nieuwkomers doen.

Het volledig kunnen beheersen van onze taal kadert in wat vroeger assimilatie werd genoemd, maar nu als integratie wordt versleten.

Het is veeleer gericht op het eenzijdig behoud van de gekende samenhang in onze eigen samenleving, dan op het wederzijds belang van een nieuwe gedeelde toekomst. Een eis tot insluiting kan ook tot uitsluiting leiden. Daarom mag het leren van onze taal wel als middel voor deelname worden ingezet, maar nooit tot doel op zich worden verheven of als voorwaarde aan deelname worden gesteld. Laten we onze taal dus vooral delen in plaats van ze te laten verdelen.

Het Vermeylenfonds en iedereen die dit opiniestuk mee wil ondertekenen, pleiten ervoor onze taal actief in te zetten om de kansen van nieuwkomers op deelname aan onze samenleving te vergroten en zeker niet te misbruiken om hen kansen te ontnemen of weg te zetten. Niemand is gebaat bij falende deelnames aan onze samenleving, of het nu door nieuwkomers of huidige bewoners is. Iedereen heeft er baat bij dat zo veel mogelijk mensen zo goed mogelijk kunnen deelnemen aan onze samenleving, dat komt niet alleen de individuen zelf ten goede, maar onze samenleving als geheel.

Maak hier werken, wonen en leven dus nooit afhankelijk van één of andere abstracte taalverplichting, maar zet vooral in op concrete initiatieven om onze taal met álle nieuwkomers te delen, dus ook expats en werknemers die we zelf hebben uitgenodigd.

Namens het Vermeylenfonds,* 1 0 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 10

1/06/18 14:19

1 1 STANDPUNTEN

dng2_v3.indd 11

1/06/18 14:19

DE VELE GEZICHTEN VAN HET NEDERLANDS IN VLAANDEREN

resencent

DE RECENSENT Met de regelmaat van een klok laat het gilde der taalpuristen zijn sentimenteel ongenoegen horen over de verloedering van onze standaardtaal. Zo ook Walter Zinzen onlangs in MO* Magazine. Kop van jut was Sofie Begine, die het aandurfde een handboek Vlaamse spreektaal voor anderstaligen te schrijven. Waanzin, aldus onze VRTcoryfee. Leer de standaardtaal aan, maar toch geen tussentaal of dialect. “Wat is er zo moeilijk aan om ‘daT ’ te zeggen in plaats van ‘da’?

Is inburgeren en integreren op zich al niet moeilijk genoeg om er ook nog eens ongepaste taaleisen bovenop te gooien? Houden al die verlichte taaltechneuten, die alles maar goed vinden en geen normen (haha!) meer hanteren, ook maar één enkel ogenblik rekening met de hoogst onbillijke gevolgen van hun handelwijze voor tienduizenden mensen die uit een ander taalgebied komen?”

van de huidige taalsituatie in Vlaanderen in al haar diversiteit. In zestien hoofdstukken behandelen ze onder andere de geschiedenis van het Nederlands in Vlaanderen, de verhouding tussen het Standaardnederlands, tussentaal en de Vlaamse dialecten, de invloeden van het Engels op het Nederlands, het taalgebruik van jongeren met een andere etnische achtergrond, de invloed van sociale media en de gevolgen van de veranderde standaardtaalrealiteit voor taaldocenten.

Naast Sofie Begine zelf, die in haar weerwoord vooral beklemtoonde dat het haar ambitie is mensen goesting te doen krijgen om met de taal in al haar vormen bezig te zijn, dienden ook taalwetenschappers Gert De Sutter, Stefan Grondelaers en Steven Delarue hem van repliek. Voor hen mogen de scheldtirades achterwege blijven. Ze kunnen nog wel begrip opbrengen voor Zinzens apologie van de standaardtaal –de extreme ideologisering van het Vlaamse taaldiscours in de jaren 1960-1980 heeft diens taalvisie immers vorm gegeven -, maar propagering van de standaardnorm hoeft volgens hen niet automatisch gepaard te gaan met de verkettering van de tussentaal en de dialecten. Door anderstaligen louter de standaardtaal aan te bieden lopen deze net méér risico om buiten de maatschappij te belanden, en laat dat juist de vrees van Walter Zinzen zijn.

De vele gezichten van het Nederlands in Vlaanderen is een onmisbaar boek geworden voor wie meer wil te weten komen over de dynamiek die eigen is aan het Nederlands in Vlaanderen. De auteurs zijn met glans geslaagd in hun opzet het taaldebat te stofferen. Wie nu nog de polemiek wil aangaan over onze taal en haar vermeende verval, gelieve eerst dit boek te lezen. Hopelijk heeft Walter Zinzen zijn exemplaar reeds ontvangen en gelezen.

Ook lovenswaardig, de auteurs hebben besloten hun royalty’s integraal te schenken aan sociale organisaties die zich bezighouden met de talige integratie van nieuwkomers en gezinnen in armoede.

Een reden te meer dit boek te kopen.

In De vele gezichten van het Nederlands in Vlaanderen gaan Gert De Sutter, Stefan Grondelaers en Steven Delarue samen met de keur van de Vlaamse taalkundigen, dieper in op de bestaande taalvariatie in Vlaanderen.

Om te vermijden dat overgevoelige taalpuristen het taaldebat kapen, willen zij het voeden met de meest actuele wetenschappelijke gegevens. In hun boek bieden zij de lezer dan ook een wetenschappelijk gefundeerd overzicht

Het boek is rijk aan informatie. Er gaat geen bladzijde voorbij of je hebt wel iets nieuws en interessants opgestoken. Wat is diaglossie? Hoe komt het dat het Nederlands een pluricentrische taal is geworden? Welke voor- en tegenargumenten zijn er om het Nederlands van etnische minderheden als etnolectisch te benoemen?

En waarom luidt chattaal niet het einde in van de standaardtaal? Dit en nog veel meer kom je stapsgewijs te weten.

De vele gezichten van het Nederlands in Vlaanderen, Gert De Sutter (red.)Uitgeverij ACCO 2017 ISBN 978-94-6344-243-5

12 DE RECENSENT

dng2_v3.indd 12

1/06/18 14:19

EXCLUSIEF VOOR AVF-LEDEN 20 % KORTING OP 5 BOEKEN GA NAAR / EN BESTEL ONLINE!

18,50 € " 14,90 € ASTERIX AAN DE SCHELDE EEN REPORTAGE UIT BORGERHOUT Sinds 1 januari 2013 zijn de 3,93 vierkante kilometer Borgerhout de enige in Antwerpen waar de N-VA van Bart De Wever niet aan de macht is. Dit boek vertelt het verhaal van die linkse enclave op rechteroever. Het is een reportage waarin nog twee andere politieke experimenten oplichten: de eerste coalitie ooit tussen sociaaldemocraten, groenen en marxisten en de bestuurlijke ontmaagding van de PVDA. Het is het relaas van Plein Patrons Amar en Mohamed die dwepen met ‘2140’, van Paul Schyvens die De Roma doet herrijzen, van Nordine van Al Ikram die 6.500 euro zoekt om een lijk uit de frigo te halen en van Zohra Othman en de andere nieuwlichters in het districtsbestuur die al eens zingen: ‘Voor geen chanterik peu!’ Maar deze kleine geschiedenis gaat ook over de wolfijzers en schietgeweren die al de dag na de gemeenteraadsverkiezingen klaarliggen om Borgerhout af te pakken wat het heeft binnengehaald. Ten slotte is dit ook een historie over verandering en verlies en hoe daar mee om te gaan en over de tijd die de dingen soms nodig hebben.

Referentie: 9789462671270

9,90 € " 7,90 € 1968 HET JAAR DAT NIET WIL STERVEN In dit essay maakt Paul Goossens komaf met de karikaturen die conservatief Vlaanderen maakt van de erfenis van 1968 en legt hij tegelijkertijd de hypocrisie van de conservatieve restauratie bloot.

1968 was een gebeuren hors catégorie dat niet in de framing paste: te internationaal, te veel Vietnam, te progressief, te ludiek, te respectloos voor autoriteiten en natuurlijk iets te veel seks en rock-’n-roll. Dat was zo in de VS maar evengoed in Frankrijk, Italië en Duitsland. In België was Leuven ’68 een keerpunt en een nieuw begin. Veel emancipatorische bewegingen vonden daar hun inspiratie en het gelijkheidsidee van de verlichting kreeg er een update. Vooral conservatief Vlaanderen heeft het moeilijk met die erfenis. Daarom maakte het van ’68 een vijand en een karikatuur. In dit essay maakt Paul Goossens komaf met de karikaturen en legt hij tegelijkertijd de hypocrisie van de conservatieve restauratie bloot. Met een voorwoord van Karel Verhoeven Referentie: 9789462671362

zuchten ze, ‘we zijn alle grip verloren.’ In dit boek steekt Rik Pinxten, wellicht onze grootste antropoloog, de wanhopigen, ontmoedigden en gedemoraliseerden een hart onder de riem: er zijn alternatieven.

Maar dan moeten we wel voorbij de keuze tussen populistisch nationalisme en kosmopolitisme. Want Trump en Macron, dat is iets als Coca-Cola en Pepsi. Beide stromingen smaken hetzelfde: ze zijn kinderen van dezelfde TINA en ze dienen vrijwel identieke belangen. Neen, dan ziet de auteur andere pistes.

Vertrekkend vanuit concrete voorbeelden tikt hij een heel nieuw scenario bij elkaar.

De rode draad? Verander de wereld, wees actief in je eigen buurt én houd rekening met de mondiale context. Neem nu voeding, eeuwenlang een zaak tussen lokale groepen en families. Wordt het geen tijd onze dagelijkse kost uit handen van de agro-industrie te trekken? Een groot verhaal over kleine dingen die verbinden.

Referentie: 9789462671294

15 € " 12 € SANDWICHKINDEREN

19.90 € " 15,90 € HET NIEUWE VERTROUWEN In dit boek steekt Rik Pinxten de wanhopigen, ontmoedigden en gedemoraliseerden een hart onder de riem: er zijn alternatieven. De rode draad?

Verander de wereld, wees actief in je eigen buurt én houd rekening met de mondiale context.

Je leest het in de kranten en je hoort het op de radio: het Avondland is moe. Veel mensen leggen verslagen de handen in hun schoot. ‘De politiek is te groot geworden,’

Vertrekkend van haar jeugd in Borgerhout vertelt Jamila Channouf met veel humor en engagement een doorleefd en kleurrijk verhaal over halal en haram, McDonald’s-sletten en seuten en daten met Marokkaanse en Belgische mannen.

‘Met haar spitse ideeën, daadkracht en grote mond is ze aan het uitgroeien tot een leading lady van de superdiverse samenleving’, schreef de krant De Morgen onlangs over Jamila Channouf. Spitse ideeën, daadkracht en een grote mond: die desem zit ook in haar debuut als schrijfster. Sandwichkinderen vertrekt van haar jeugd in Borgerhout. Het zijn de jaren waarin haar moeder de Zeeman op de Turnhoutsebaan ontdekt, haar vader koning Boudewijn adoreert, zijzelf de oude

13 BOEK

dng2_v3.indd 13

1/06/18 14:19

trein met kleine ogen pendelend naar het muffe kantoor, ’s avonds uitgeput op de metro de handen wit van het stof op de bouwwerf. Ik zie jullie aan het raam van treurige rusthuizen kauwend op maaltijden waar de overheid niet meer dan drie euro per dag wil aan besteden. (...) Wij hebben één iets gemeen. Wij zijn de verliezers in de maatschappij die een kleine, machtige groep naar zijn beeld en zijn gelijkenis heeft geschapen.’

mevrouw Mortelmans – slecht te been en na vele sloefen Bastos kort van adem – begeleidt naar het verkiezingslokaal (‘Jamila, ik heb voor het Vlaams Blok gestemd. Het wordt tijd dat we weer baas worden over ons eigen land’) en de genaamde Sabrina een tophit scoort met ‘Boys, boys, boys’. Een verhaal over halal en haram, McDonald’s-sletten en seuten en daten met Marokkaanse en Belgische mannen. Maar bovenal een doorleefd en kleurrijk relaas met veel humor en engagement.

Referentie: 9789462671287

19,90 € " 15,90 € NIEMAND ZAL HIER SLAPEN VANNACHT ‘Dit boek is er voor alle mensen die nooit het recht genoten hebben om het debat te bepalen. Alle mensen die onderdrukt, misbruikt, uitgespuugd en tegen elkaar opgezet werden. Alle mensen die niet de norm zijn in deze maatschappij.

Geloof me, we zijn met velen. Ik zie jullie in lange rijen aanschuivend bij de werkloosheidsdienst, ’s morgens op de

Muziekcentrum

In Niemand zal hier slapen vannacht doopt Rachida Aziz haar pen in vitriool om in de beste literaire traditie de oude orde ervan langs te geven. Ze vertrekt van een reeks bepalende momenten in haar leven, maar gebruikt die om alle vastgeroeste waarheden aan diggelen te slaan.

Referentie: 9789462671003

Di 18.09

Za 13.10

l’Arpeggiata La Festa d’Arpeggiata

Antwerp Symphony Orchestra & Collegium Vocale Gent

OUDE MUZIEK

War Requiem - Benjamin Britten

Vr 02.11

Ma 19.11

I SOLISTI

Dave Douglas’ Uplift

Et exspecto resurrectionem mortuorum Olivier Messiaen

Douglas, Bill Laswell, Mary Halvorson en andere toppers in 1 band!

NIEUWE MUZIEK

JAZZ

Bekijk het volledige seizoen 18 | 19 op www.debijloke.be

Info & tickets op www.debijloke.be of 09 323 61 00

dng2_v3.indd 14

1/06/18 14:19

Het raadsel van Jean Paul niet waar de prijs zit dus is er evenveel kans om het juist als verkeerd te hebben. Mooi argument maar het is wel fout want door te wisselen van A naar B heb je meer kans om de prijs binnen te halen. Wacht, wacht! Geef mij de tijd om op zijn minst een poging te wagen om het juiste antwoord toe te lichten.

Daarna kan je met de eeuwigdurende discussie beginnen.

DE EINDRONDE VAN DE QUIZ Met deze column neem ik een enorm risico, echt waar. (Dat is trouwens de reden dat de titel hierboven niet direct verwijst naar het echte onderwerp.) Zo meteen beschrijf ik een vrij eenvoudige situatie waarin een keuze moet gemaakt worden. De te maken keuze lijkt evident en intuïtief overtuigend te zijn maar wat zal blijken is dat het niet zo is.

Quasi iedereen beslist verkeerd en is bereid om er uren, dagen, zoniet weken over te discuteren om toch het gelijk te halen, vandaar het vermelde risico in de eerste zin. Maar ja, als een wiskundige-filosoof al niet meer de nek uitsteekt, wie nog wel? (Noot: dit is niet het raadsel van deze column!) Hier gaan we.

Je doet mee aan een quiz en je sukkelt tot in de eindronde. Die ziet er vrij eenvoudig uit: op het podium staan drie hokjes met een deur met daarop A, B en C. De quizmaster deelt mee dat achter één van de deuren een prijs zit en achter de andere twee deuren niks. Alleen, hoe kan het anders, weet je niet waar. Gevraagd naar welk hokje je wil hebben, antwoord je na lang onnodig gepieker: A! Nu komt het. De quizmaster deelt mee dat hij weet waar de prijs zit en om dat te illustreren, stapt die naar deur C en doet ze open: leeg! A en B zijn nog steeds gesloten voor alle duidelijkheid. Tot daar gaat alles goed maar, grote verrassing, je krijgt de kans om te switchen. Als je wil mag je jouw eerste keuze, A, laten vallen en overstappen naar B maar bij A blijven is ook in orde. De klok begint te tikken en na een tien seconden weerklinkt de quiztoeter en jouw antwoord is: …?

Hier is mijn vermoeden: ik verwacht dat je spontaan hebt geantwoord dat je bij A blijft omdat het toch geen verschil maakt.

Je hebt twee mogelijkheden over en je weet

Laat ons even terugspoelen naar het moment waarop je jouw eerste keuze hebt gemaakt, namelijk hokje A. Dan zijn er drie scenario’s mogelijk: (1) de prijs zit in hokje A, (2) de prijs zit in hokje B en (3) de prijs zit in hokje C. Wat kan er allemaal gebeuren? Stel dat (1) het geval is. De quizmaster kan zowel B als C openmaken, het maakt niet uit en als je wisselt naar de andere deur dan ben je de prijs kwijt. Dat klopt. Maar neem scenario (2). Jij hebt A gekozen, de prijs zit achter B dus kan hij alleen maar C openmaken, wat betekent dat, als je wisselt, je nu wel de prijs hebt. Voor (3) geldt net hetzelfde: de quizmaster kan alleen maar B openmaken en door te wisselen heb je (de) prijs. Als je dit alles samenlegt dan betekent dit dat, door te wisselen, je in één van de drie gevallen de prijs kwijtspeelt maar in twee van de drie gevallen de prijs binnenhaalt. Eén op drie tegenover twee op drie, wie durft er nog te twijfelen? Het zou mij meer dan aangenaam verrassen als ik de lezer nu hoor denken: “Maar ja, zo is het glashelder uitgelegd, hoe kon ik mij zo vergissen?”. Maar ik reken er niet op. Want onze intuïtie blijft ons het tegendeel zeggen.

ben gevolgd. Wat ze hebben gedaan is dit.

Ze hebben twee keer na elkaar een muntstuk opgegooid. Was de uitkomst KK of MM – K staat voor kop en M staat voor munt – dan ging de prijs achter A. Was de uitkomst KM dan achter B en was de uitkomst MK dan achter C. Met twee muntstukken heb je vier mogelijke uitkomsten (ze staan hierboven) waaruit meteen af te leiden valt dat de kans dat de prijs achter A zit, gelijk is aan 1 op 2, dat de prijs achter B zit, gelijk is aan 1 op 4, evenals voor C. Dit betekent dat er evenveel kans is dat de prijs achter B of C zit maar meer kans achter A. Wat doe je voor jouw eerste keuze? Evident ga je voor A. De quizmaster deelt mee dat hij een deur zal openen zonder prijs en hij opent C. Ziehier het raadsel van deze column: als je wordt gevraagd of je zou willen wisselen van A naar B, wat doe je? Blijf je bij A of stap je over naar B? Omdat er een zeker risico bestaat dat wie zich vastbijt in dit probleem er op vrij korte termijn knettergek van wordt, verwijs ik graag naar mijn website (http://jeanpaulvanbendegem.be/home/korte-teksten/ columns/#kansen) waar een korte tekst, “Meer weten, minder kansen”, te lezen staat die kan helpen om de pijn te verzachten.

Wie, aangekomen op dit punt, zou denken dat het niet veel gekker moet worden moet ik tegenspreken: dit is amper het begin. Het brengt mij bovendien meteen richting het raadsel van deze column. In het originele scenario is niet vermeld hoe men de prijs in één van de hokjes heeft geplaatst. Misschien hebben ze een dobbelsteen opgegooid en was het antwoord 1 of 2 dan ging de prijs in A, 3 of 4 in B en 5 of 6 in C. Wie één van de vorige columns over kansrekening heeft gelezen weet dat dit betekent dat er evenveel kans is dat de prijs achter A, B of C zit, wat betekent dat, als we de totale kans op 1 zetten, de kans 1/3 is dat de prijs in één bepaald hokje zit. Maar stel eens dat je de bijkomende informatie krijgt van de quizmaster dat ze een andere methode heb1 5 HET RAADSEL VAN JEAN PAUL

dng2_v3.indd 15

1/06/18 14:19

OVER PATRICK KEULEMANS, BEELDEND VERTALER

DE (ON)MACHT VAN TAAL Taal is een paradoxaal gegeven. Als drager bij uitstek van betekenis is ze vaak toch niet in staat die betekenis op een adequate manier over te dragen. Ze sluit in maar ook uit, zorgt voor verbinding maar even goed voor misverstand en onbegrip. Taal combineren met beeld is al helemaal een hachelijke onderneming. Taal kan de vrije betekenisruimte van het beeld verstikken, vervormen of verengen. En andersom staan beelden bij woorden de eigen verbeelding vaak in de weg. In het werk van Patrick Keulemans ervaren we een andere beweging: hij vertrekt van de beeldende, grafische kwaliteit van taal en laat de betekenis veelal ontstaan vanuit dat taal-beeld. In het samenspel van taal-teken en beeld ontplooit zich als het ware een surplus aan betekenis.

Enkele jaren geleden stelde een neuroloog dyslexie vast bij Patrick Keulemans.

De diagnose verklaarde niet alleen zijn

moeizame strijd met (vooral) geschreven taal, ze maakte ook de weg vrij voor een stroom aan ideeën, een netwerk van woord-beeld associaties, wat in korte tijd leidde tot een geheel eigen, boeiend en divers beeldend universum. De alternatieve logica van de dyslecticus, de 'ongewone' manier waarop zich in zijn hersenen associaties vormen, wist hij om te buigen tot een krachtig artistiek ingrediënt.

De (on)mogelijkheid van taal staat in het werk van PK vaak voor de (on) mogelijkheid van communicatie, van samen-leven. Zijn persoonlijke ervaring met dyslexie maakt de kunstenaar extra gevoelig voor de kwetsbare kanten van taal. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vele werken die handelen over verdwenen talen. Taal wordt bij PK een metafoor om thema’s als culturele diversiteit en de kwetsbaarheid van het individu in een globaliserende wereld aan te kaarten. Zoals

in zijn speelse knipogen naar de wereld van Twitter en Facebook, waar hij aan de kaak stelt hoe we ons als mens blootstellen aan de voyeuristische blik van de anonieme massa.

Hoewel op het eerste zicht licht en toegankelijk is het werk van PK doortrokken van kritiek en reflectie.

Gepokt en gemazeld in de reclame- en communicatiewereld , weet hij de argeloze blik van de toeschouwer op een intelligente manier te vangen en te verleiden met de mooie, verfijnde ‘look’ van de objecten die hij maakt. Daarbij springt zijn gevoeligheid voor materialen en zijn zorg voor afwerking meteen in het oog. Speelsheid en fijne humor ontlokken de kijker vaak meteen een glimlach. Om daarna diepere betekenislagen te ontwaren. Achter een geordende en mooi afgewerkte buitenkant schuilt een steeds chaotischer netwerk van vragen en existentiële

16

dng2_v3.indd 16

1/06/18 14:19

ID PATRICK KEULEMANS (°1958) woont en werkt te Kumtich-

Breisem | De Haan (B). Studeerde aan de Stedelijke Academie te Mechelen en Luca School of Arts campus Brussel. Is sinds 1988 lesgever aan Luca School of Arts campus Brussel.

© Patrick Keulemans

Patrick Keulemans profileerde zich in 2009 als beeldend kunstenaar. Voordien had hij er al een hele carrière als grafisch vormgever op zitten. Hij bestudeert beeldcommunicatie, is beeldend vertaler en ontwikkelt designobjecten. www.patrickkeulemans.be

twijfels. Over frustraties, over macht en onmacht, over vergankelijkheid, over menselijke zwakheid, over de noodzaak en het onvermogen van communicatie en van leven-in-relatie. Maar net als in het leven zelf verzachten de poëzie en de schoonheid van het werk de harde werkelijkheid en maken ze haar leefbaar.

In het netwerk van betekenissen die PK ontwikkelt ontdekken we vaak een wisselwerking tussen verleden en heden.

De gepatineerde afwerkingslaag van heel wat werken contrasteert bijvoorbeeld met hun referentie aan hedendaagse media of gebeurtenissen uit de actualiteit. De duidelijke verwijzingen naar illustere voorgangers uit de kunstgeschiedenis worden hedendaags-strak vormgegeven, met de nodige milde kritiek en een dosis speelse zelfrelativering.

PK kijkt niet alleen als kritisch buitenstaander naar het onmogelijke spel dat taal is. In menig werk smijt hij zich als beeldend activist in de strijd voor de verdediging van lokale talen. Hij zoekt contexten op waarin zijn werken meer dan symbolische betekenis krijgen.

En hij engageert zich in onderzoek door experimentele omgevingen te creëren die kunnen leiden tot een beter beeldend inzicht in de communicatie van bijvoorbeeld bijen. Opnieuw tast hij de grenzen af van verstaan, van controle en macht.

Dat zoeken vinden we ook terug in zijn werk over religies. Als vrijdenker kijkt PK met verwondering naar de onderlinge verhoudingen tussen religies, naar hun invloed op onze taal en cultuur. Net als taal is religie een systeem dat mensen houvast biedt, vormt en verbindt, maar meer nog dan taal is religie verworden

tot een machtsstructuur, een hindernis voor de vrijheid en ontwikkeling van het individu. Hij opent mogelijkheden om de ervaring van religie in een ander licht te stellen of zelfs uit te wissen en opent daarmee bij de kijker een mentale ruimte.

Die mentale ruimte ligt aan de basis van het werk van PK. Het inzicht in zijn ogenschijnlijke beperking genereert een onuitputtelijke stroom van ideeën. Het werd de taal waarin PK zich nu in alle vrijheid uitdrukt. De taal van de beeldend vertaler, die erin slaagt om van elk ding, hoe banaal ook, iets van betekenis te maken.

LIES DAENEN

17

dng2_v3.indd 17

1/06/18 14:19

AGENDA Uitgebreide info over alle activiteiten vindt u op onze website www.vermeylenfonds.be

ZO 17/06 " 10U00 TOT 13U00 WANDELING Wandeling in het archeologisch park van de abdij van Ename, langsheen de Schelde, het museum, de kerk en het Bos. Op de plaats van de oude moestuinen legt men volkstuintjes en kruidentuinen aan. U krijgt veel toelichting door Dhr. Jean-Marie Van den Meerschaut, gevolgd door een "toogbabbel" in het VC Liedts.

LOCATIE Provinciaal Erfgoedcentrum Ename, Sint Salvatorstraat in Ename INKOM gratis INFO trudy.ernste@telenet.be ORGANISATIE AVF Oudenaarde.

ZA 23/06 - 9U30 " 16U30 NIEUWBAKKERS DELEN MET UITBLINKERS Uitblinkers (12-jarige journalisten) nemen interviews af opgebouwd rond de vraag “Wat is de warmste herinnering aan je land van herkomst?”

LOCATIE : Bibliotheek Eeklo INKOM : GRATIS INFO: sorayagina@hotmail.com of https:// www.facebook.com/Nieuwbakkers ORGANISATIE : VF Eeklo, Nieuwbakkers delen met Herbakkers, stad Eeklo

ZA 23/6 - 17U00 " 20U00 VERNISSAGE TENTOONSTELLING VERGEET NOOIT/ N’OUBLIEZ JAMAIS

Een team vrijwilligers staat klaar om samen beschadigde huishoudtoestellen, pc’s en fietsen te herstellen.

LOCATIE VC Poincaré, J. Stormestraat 131 in Waregem.7 INFO Filip Dheedene - filip.dheedene@ond. vlaanderen.be.

ORGANISATIE AVF Waregem I.s.m. Curieus.

Drie kunstenaars en een historicus geven in een multimediale belevenis hun aparte kijk op oorlog, gruwel, vernietiging, dwangarbeid, rouw, ontheemding, hoop, ...

Suzanne Laura, José Vandenbroucke, Donald Buyze en Fotocollectief@ Retina² Kuurne. De tentoonstelling is open van 24 juni tot 1 juli 2018 dagelijks van 14.00u tot 18.00u.

LOCATIE VOC Mozaïek, Overleiestraat 15 in Kortrijk.

INFO mjkerckhove@telenet.be; Gelieve online in te schrijven.

ORGANISATIE VF Kortrijk.

MA 18/6 EN 25/6 " 18U30 WANDELEN OVER DE GRENZEN HEEN

ZA 25/8 " 18U00 TOT 19U30 BLOTE VOETEN TOCHT

Ben je anderstalig? Kom dan je Nederlands oefenen tijdens de wekelijkse wandelingen op maandagavond van 18u30 tot 19u30 en dit gedurende 12 weken.

Herbakkers (inwoners van Eeklo) zijn ook welkom!

LOCATIE Kerkstraat 45, Eeklo INKOM Gratis INFO sorayagina@hotmail.com of https:// www.facebook.com/Nieuwbakkers ORGANISATIE VF Eeklo/Nieuwbakkers

Op je blote voeten wandelen is een buitengewone, verrassende ervaring en een gezonde en speelse manier van natuurbeleving. Geef je voeten een natuurlijke voetmassage en geniet van dit uniek moment vol vergeten sensaties. Een ervaren gids in blotevoetenwandelingen laat ons het Provinciaal Het Leen op een andere manier beleven.

LOCATIE Samenkomst parking van Provinciaal domein ‘Het Leen’, Gentsesteenweg 80, 9900 Eeklo INKOM Gratis met achteraf een drankje INFO sorayagina@hotmail.com, Tel: +32 477-704959 ORGANISATIE VF Eeklo, Nieuwbakkers delen met Herbakkers, stad Eeklo

ZO 17/6 " 14U00 TOT 17U00 REPAIRCAFE

ZA 16/06 " 10U00 TOT 12U00 NETELVUUR NIEUWBAKKERS DELEN MET HERBAKKERS Kruiden over de grenzen heen Workshop van 2u omtrent het uitwisselen van recepten van kruidenthee’s uit verschillende landen. Kijk op de facebook pagina voor verdere info https://www.facebook. com/Nieuwbakkers LOCATIE Veldhoek 33, 9931 Oostwinkel INKOM 5 € INFO sorayagina@hotmail.com of https:// www.facebook.com/Nieuwbakkers ORGANISATIE : VF Eeklo, Nieuwbakkers delen met Herbakkers, stad Eeklo

VR 31/8 " 19U30 TOT 21U30 OLIVIA CRAEYE, NAJAAR TENTOONSTELLING, GEGROEID NAAR EEN PASSIE VOOR AQUAREL. LOCATIE vernissage in VC De Sleutelbrug, Beenhouwersstraat 1-3 in Brugge.

INFO Andrée Desmet telnr. 050/35.94.39, j.ducazu@scarlet.be.

De tentoonstelling loopt van zaterdag 1 september t/m zondag 9 september 2017 - open op zaterdag en zondag van 14.00u tot 18.00u.

ORGANISATIE VF Brugge

ZA 1/9 " 14U00 TOT 00U00 FIETSTOCHT EN RONDLEIDING Fietstocht naar Domein De Gellinck waarna we genieten van een rondleiding doorheen het park en in de erfgoedbibliotheek.

LOCATIE Domein De Gellinck, Kortrijkstraat 74, 9790 ELSEGEM INFO trudy.ernste@telenet.be, graag online inschrijven ORGANISATIE VF Oudenaarde

VR 9/9 " 20U00 TOT 22U00 KANKER ONZE ZORG: VOOR ALLEMAAL, BETROUWBAAR EN BETAALBAAR Zullen we kanker ooit kunnen vermijden of tenminste efficiënt behandelen? Waar zitten de grote gaten in onze kennis en hoe gaan we die trachten op te vullen? Wat kunnen we nu al? Wat zijn de volgende stappen? Wat doet het beleid? En wat doet Europa? Marc Van den Bulcke, hoofd van het kankercentrum Sciensano, schetst een beeld van hoe België als klein land probeert deze alomtegenwoordige ziekte te bestrijden.

LOCATIE Open Huis aan de Leie, Ingelstraat 15 in 9031 Drongen.

INFO info@avfdebrug.be. Graag online inschrijven.

ORGANISATIE VF De Brug

MA 17/9 " 18U00 TOT 19U30 KRUIDEN EN PADDENSTOELENWANDELING Ben jij ook zo wild van kruiden en wil je iets meer leren over paddenstoelen?

Vergezel ons dan op deze wandeling in het Provinciaal domein 'Het Leen’ met een gespecialiseerde gids.

INFO Samenkomst parking van Provinciaal domein ‘Het Leen’, Gentsesteenweg 80, 9900 Eeklo. Sorayagina@hotmail.com, Tel: +32 477-70 49 59 INKOM Gratis met achteraf een drankje

1 8 AGENDA

dng2_v3.indd 18

1/06/18 14:19

ORGANISATIE VF Eeklo, Nieuwbakkers delen met Herbakkers, stad Eeklo

ZO 23/9 " 11U00 TOT 12U30 LEZING CAMILLE HUYSMANS "CAMILLE HUYSMANS EN DE CULTUUR VAN EEN EDELMOEDIGE VRIJDENKER" Lezing door Prof. Dr. Gita Deneckere, hoogleraar geschiedenis (UGent) LOCATIE Het zoekend hert, Koninklijkelaan 43, 2600 Berchem (Antwerpen) INFO Schrijf online in via www.vermeylenfonds.be ORGANISATIE VF Antwerpen

Nieuwbakkers delen met Herbakkers

DO 27/9 " 20U00 TOT 22U00

Aan de Herbakkers (inwoners van Eeklo) vragen we hoe zij nieuwe burgers hebben leren kennen, wat ze van elkaar geleerd hebben? Aan de Nieuwbakkers (nieuwe medeburgers), die een verrijking vormen van de stad via hun kunst, cultuur en culinair aanbod, vragen wij wat ze graag willen delen met stadgenoten van Eeklo? Tot oktober 2018 zullen er ook tal van activiteiten/ workshops plaatsvinden (stiltewandeling, blote voetenwandeling, workshops, koffiemomenten ...)

Interesse? Aarzel dan niet om contact op te nemen. Dit kan via sorayagina@hotmail.com of kijk op de facebookpagina facebook.com/ Nieuwbakkers/

BRUICHLADDICH WHISKY TASTING MASTERCLASS Bruichladdich produceert whisky op het Schotse eiland Islay. We proeven verschillende Bruichladdich’s en Nick zal ons ook meer vertellen over de productie, de mensen en natuur van het eiland.

LOCATIE Vredeshuis, Magrietstraat 9 in Gent.

INFO arian.vanderlinden@telenet.be - 0498 180789 INKOM 25 € (max. 30 deelnemers). Graag online inschrijven.

ORGANISATIE VF Gent

BOEKVOORSTELLING HET RAADSEL VAN GOED EN KWAAD. OVER WAT MENSEN BEWEEGT. VAN CHRISTIEN BRINKGREVE. De nieuwe uitgave wordt voorgesteld door klinisch psycholoog, psychoanalyticus en hoogleraar aan de UGent Paul Verhaeghe.

Christien Brinkgreve wordt over haar nieuwe boek geïnterviewd door de PoolsBelgische filosofe, schrijfster en tv-maakster Alicja Gescinska Brinkgreve tracht in haar boek het geheim te ontrafelen van de helse destructieve kanten van het bestaan, zoals oorlogsmisdaden, zelfmoorden en depressies.

Maar ze gaat ook op zoek naar het goede, naar de vitale krachten van het bestaan, zoals geluk, kinderen, aandacht en liefde.

Ze verbindt in haar zoektocht het persoonlijke met het wetenschappelijke en het literaire. Ze laat zien hoe essentieel en helend contact is tussen mensen.

ZA 29/09 EN ZO 30/9 BUSREIS ZIVILARBEITER (1916-1918) Met bezoeken aan plaatsen waar streekgenoten (ZAB) werden gevangengehouden (1916-1918), waar ze moesten werken, waar ze honger en kou leden, waar ze stierven en begraven werden.

INFO Schrijf online in via donald.buyze@ telenet.be, gsm: 049677 91 69 ORGANISATIE VF Kortrijk

Woensdag 20 juni 2018 om 20.00 in Auditorium Suzanne Lilar, Blandijnberg 2, 9000 Gent De toegang is gratis, maar we horen graag vooraf of u komt.

Reserveren kan op www.vermeylenfonds.be (activiteiten) of telefonisch via Fabjen Schotte 09 223 02 88 (kantooruren) of 0475 58 85 08 1 9 AGENDA

dng2_v3.indd 19

1/06/18 14:19

VERSLAGEN GUM Vermeylenfonds Ugent organiseerde een boeiende avond rond het nieuw Gents Universiteitsmuseum (GUM) met Prof. Freddy Mortier, Intendant Academisch Erfgoed, Archief en GUM en Dr. Marjan Doom, directeur GUM. Foto's Š Marc De Koinck en Robert Huygens

ERIC VLAMINCK Auteurslezing met Eric Vlaminck, romanen theaterschrijver, in de bibliotheek van Waarschoot.

NOT RE CONGO Begin 2017 wou het Vermeylenfonds Vlaams-Brabant een grootschalig project maken niet zozeer over de geschiedenis van Congo, maar wel over de propaganda die nodig was vanuit de regering, het onderwijs en de pers om die koloniale periode zo aantrekkelijk mogelijk in onze geesten te printen! Het werd een samenwerking met vele andere sociaal-culturele organisaties en op verschillende locaties; Vilvoorde, Leuven en Hoegaarden.

Het project is weer opgeborgen‌ klaar om door andere enthousiaste organisaties en eigen afdelingen weer te worden opgegraven. Voor het Vermeylenfonds VlaamsBrabant was het een uniek gebeuren van samenwerking met een verregaande inzet van vele vrijwilligers.

Het heeft geleid tot een opkomst van zowat 2500 bezoekers en bijna 40 scholen die dankzij enthousiaste leerkrachten een 2 0 VERSLAG

dng2_v3.indd 20

1/06/18 14:19

bezoek hebben gebracht. Het heeft geleid tot een aantal randactiviteiten voor volle zalen: dankzij het verhaal van Ronny Mosuse en de zoektocht naar zijn vader, het filmmateriaal van Afrika Filmfestival, de schitterende lezingen en debatoefeningen van professoren, schrijvers en Afrikaanse dames…

En het heeft geleid tot het besef dat kolonisatie geen wereldje van liefdadigheid is en hulpbetoon, maar een keiharde economische realiteit die leidt tot een materialistische oorlog tussen grijpgrage staten en bedrijven die weten dat er rijkdom in de grond zit… een oorlog die ten koste gaat van het grootste deel van de plaatselijke bevolking. Een wereldgebeuren dat racisme en minachting voor het nietblanke ras enkel maar aanwakkert.

VIONA WESTRA

A L BA NI Ë: T H E P LACE TO B E Verrassend mooi, dat is het minste wat je kan zeggen van Albanië. Met 29 leden bezochten we unieke archeologische sites, moskees, orthodoxe kerken, kloosters, burchten en mooie landschappen. De lokale gids Dritan Begolli gaf in zijn beste Nederlands en Engels de nodige uitleg en chauffeur Ardit Zyka bracht ons langs –

soms - onmogelijke wegen naar onvergetelijke bestemmingen. Opnieuw een reis om nooit meer te vergeten!

Foto’s © Sonja Van Briel en Lieve Declercq

21

dng2_v3.indd 21

1/06/18 14:19

Vermeylenfonds ROESELARE De nieuwe afdeling Vermeylenfonds Roeselare staat in bloei!

In Roeselare werd begin dit jaar een nieuwe afdeling van het Vermeylenfonds opgericht. De voorzitter van deze afdeling is Guido Declercq.

“De afwezigheid van het Vermeylenfonds of een andere linkse vrijzinnige vereniging in de stad diende verholpen te worden, zeker wanneer je weet dat toch één op vier links vrijzinnig is”, stelt Guido Declercq.

“Het Vermeylenfonds heeft als doel een sociaal-culturele vereniging te zijn voor linkse vrijzinnige mensen en is op die manier de tegenhanger van het Davidsfonds dat wat christelijker is ingesteld. We willen diverse initiatieven neerzetten en zo geïnteresseerden overtuigen lid te worden.

De bedoeling is dat de leden inspraak krijgen en zo met hun ideeën meehelpen de verschillende initiatieven op te starten”, verduidelijkt Guido. “We gaan proberen om een gezellige club te vormen.”

“We kijken er naar uit om ook met andere verenigingen samen te werken en zo verschillende evenementen te kunnen organiseren. Hoe meer verenigingen kunnen samenwerken, hoe groter het draagvlak van onze evenementen zal worden”, stelt Guido. “Met een sociaal-artistieke insteek proberen we zowel grote als kleine acties

op poten te zetten. Dit kan gaan van een wandeling, quiz of optreden tot het organiseren van een weekend.”

In januari organiseerden ze al een eerste evenement. “Met Exodus werd een bewustmakingsactie opgesteld voor de oorlogsvluchtelingen met op verschillende locaties zoals De Spil en de K-Trolle voordrachten van vluchtelingen, tentoonstellingen, muziekvoorstellingen en ook de burgemeester kwam langs om mee te doen in een debat. Het evenement heeft zeker weerklank gevonden.”

om muziekgroepen te laten optreden die bestaan uit autochtonen en nieuwe Belgen om zo de verbondenheid tussen beiden aan te tonen.”

Wie meer informatie wenst over het Vermeylenfonds Roeselare kan terecht op de facebookpagina “Vermeylenfonds Roeselare” of kan een mailtje sturen naar vermeylenfonds. rsl@outlook.com. ©Thomas Pattyn uit De Krant van West Vlaanderen.

Op 26 en 27 mei wordt al een eerste weekenduitstap georganiseerd richting het departement Aisne in Frankrijk. “Daar zullen we Chemin des Dames, Craonne alsook Coucy le Chateau Auffrique bezoeken.

Deze plaatsen hebben allemaal een bekend verleden uit de Eerste Wereldoorlog.”

Tijdens het Batjesweekend wordt het al bestaande New City Sessions onder handen genomen door het Vermeylenfonds Roeselare. “New City Sessions maakte vorig jaar al deel uit van de Andere Steenweg, maar wordt nu onder dit dak georganiseerd” vertelt Guido. “De bedoeling is om er een festival met wereldmuziek van te maken in de meest multi-etnische wijk van Roeselare. Eén van de events zal er in bestaan

© Joke Couvreur

22

dng2_v3.indd 22

1/06/18 14:19

Vernissage

Vernissage en expo met de laureaten van de Nationale Wedstrijd Beeldhouwkunst 2017 in Campo Santo, Gent

Els Bijnens Aster Caemaert DaniĂŤl Dehulster Nadine Fassin

+ Expo

Data 27/6 om 18 uur Geleid bezoek (graag bevestiging bij deelname griet@vermeylenfonds.be of 092230288) 27/6 om 19 uur Vernissage 28/6-16/7 Tentoonstelling (elke dag van 10 tot 17 uur)

Bert Wevers (retrospectieve jaren 90) www.bertwevers.be

+

Geleid bezoek

Campo Santo door Joost Vandommele

Locatie Sint-Amanduskapel Campo Santo Visitatiestraat 2 9040 Sint-Amandsberg Bereikbaarheid Openbaar vervoer: lijn 38-39-70-7273-74-N70 (halte Sint-Amandsberg Dienstencentrum). Niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

dng2_v3.indd 23

1/06/18 14:19

Tarik Fraihi: ”Mijn ouders waren eigenlijk intellectuelen ondanks het feit dat mijn vader altijd arbeider geweest is. Vooral mijn moeder stimuleerde ons om veel te lezen. Al vanaf het ogenblik dat mijn broers, zus en ik onze eerste woordjes konden lezen nam ze ons mee naar de bibliotheek. Ze las zelf ook veel, het was een echte bibliofiel. Mijn oudste broer Adil, mijn zus Hind en ik discussieerden heel veel over wat we gelezen hadden, gaven titels door, bespraken de boeken met elkaar. Later zijn we alle drie ook beginnen schrijven. En ook daarover werd druk gediscussieerd, we waren zeer kritisch tegenover elkaar maar wel op een constructieve manier. “ Jullie waren kinderen met Marokkaanse roots. Hebben jullie ooit problemen gehad met racisme? ”Nee, in die tijd waren er in Bornem maar drie andere Marokkaanse gezinnen waar we vrijwel geen contact mee hadden. Onze vrienden waren Vlamingen en we werden gezien als Bornemenaren. Wat wel onbegrijpelijk was: In de lagere school had ik heel goede resultaten en toch adviseerde het PMS aan mijn ouders om me naar het beroepsonderwijs te sturen en dat overkwam mijn oudste broer en zus ook. Natuurlijk weigerde mijn moeder. Ze vond terecht dat we thuishoorden in het ASO.”

bv

Waren je ouders moslims?

“Ja maar niet praktiserend. Ik ging naar een katholieke school, zeer tegen mijn zin. Het paternalisme, het betuttelende, het gebrek aan kritische zin stak me erg tegen. Met mijn vragen over het geloof kon ik daar niet terecht. Wel bij mijn ouders met wie ik daarover heel open kon praten. Nooit hebben ze me in een bepaalde richting willen duwen. Hun motto was: wat men je ook wil leren, denk erover na. Neem niets zomaar als vanzelfsprekend aan. Ik ben vrij vlug ongelovig geworden en daar hebben mijn ouders nooit opmerkingen over gemaakt. Thuis werd veel gediscussieerd en gedebatteerd maar altijd in een open klimaat en constructief. En in feite gebeurt dat nog steeds. Als de Fraihi’s samenkomen dan wordt er nog steeds heftig gediscussieerd vooral over politiek.”

© Marc De Coninck

TARIK

FRAIHI

¬ ALGEMEEN VOORZITTER VAN HET VERMEYLENFONDS

Tarik Fraihi werd geboren in Bornem. Zijn ouders zijn van Marokkaanse afkomst. Op zoek naar avontuur trok zijn vader midden de jaren 60 naar Nederland op bezoek bij een paar vrienden. Die konden hem overtuigen om daar te blijven. Later verhuisde hij naar Temse in België waar hij werk vond in een pottenbakkerij. Op vakantie in Marokko leerde hij de moeder van Tarik kennen. Na enige aarzeling besloot zijn moeder om ook te emigreren naar België. Niet veel later werd Tarik geboren in Bornem waar zijn vader vast werk had gevonden bij de Groendienst.

Nadien kreeg hij nog twee broers en een zus.

Discussiëren jullie dan over de Belgische politiek?

“Toen ik nog jong was en thuis woonde ging het vooral over de politiek in de Arabische landen, over de dictaturen aldaar, de Palestijnse kwestie of het imperialisme van het Westen in casu de Verenigde Staten. Maar na de opkomst van het Vlaams Blok eind de jaren 80 werd dat steeds meer een issue zeker toen ik me begon te engageren tegen het Vlaams fascisme en daarover begon te schrijven. Mijn teksten werden onder de loep genomen en er was altijd wel iets dat niet klopte of waar men het niet mee eens was.

Maar zoals gezegd, altijd in een constructieve sfeer.“ Na het secundair onderwijs heb je filosofie gestudeerd.

Van waar die interesse?

“In het secundair onderwijs volgde ik Techniek wetenschappen en mijn broer Latijnse. Natuurlijk waren we beiden erg nieuwsgierig naar de vakken van de andere. Ik was erg onder de indruk van de Latijnse teksten van Romeinse filosofen en politici die Adil moest bestuderen. Ik denk dat daar de basis ligt van mijn interesse voor filosofie. Het is ook de tijd dat ik filosofische romans begon te lezen van o.m. Jean-Paul Sartre, Bertolt Brecht, Fjodor Dostojevski en Lev Tolstoj. Ik heb aan de VUB gestudeerd waar ik o.m. les kreeg van Hubert Dethier, Jean-Paul Van Bendegem en Ronald Commers. Als jeugdwerker was ik toen actief in een jeugdclub voor Marokkaanse jongeren, Centrum West Molenbeek. Een erg boeiende periode in mijn leven.“ 2 4 BV

dng2_v3.indd 24

1/06/18 14:19

Je eerste werkgever na je studies was de Federatie voor Marokkaanse Democratische Organisaties, een koepelorganisatie van Marokkaanse verenigingen. Vond je het bestaan van een vereniging enkel gericht op Marokkanen wel een goed idee?

“Ik vind dat wel. Mensen met gemeenschappelijke kenmerken mogen zich toch organiseren? Ik zie geen verschil met Vlamingen die zich verenigen omdat ze graag kaarten, of omdat ze een grote snor hebben. De federatie omvatte voornamelijk verenigingen van Marokkanen van de eerste generatie die caritatief werk deden.

Ik had daar niets op tegen. Mijn leidmotief was gebaseerd op de spreuk ‘Laat duizend bloemen bloeien’ zolang het maar beweegt en positief ingesteld bleef. Maar mijn persoonlijk engagement ging evenwel verder. De Federatie werd gedragen door een oudere generatie die geleefd had onder de terreur van een dictatuur in Marokko. Voor mij was het veel te braaf, te mak. Ik was nog jong en wilde me toch wat militanter afzetten tegen het racisme van het Vlaams Blok en het migrantenbeleid van de Vlaamse overheid.

Ik richtte samen met een aantal vrienden de vereniging KifKif op waarvan ik voorzitter werd. KifKif is Arabisch voor gelijk. Langs dit kanaal klaagden we elke vorm van racisme aan en bestreden we het Vlaams Blok onder meer door zijn dotatie te proberen intrekken. Daarna heb ik bij de studiedienst van de sp.a gewerkt en daar heb ik het migrantenstemrecht mee helpen realiseren.”

Je was ook een van de eersten die het oprukkende moslimfundamentalisme had opgemerkt.

“Ik was toen voorzitter van het jeugdcentrum Centrum West in Molenbeek. Na de aanslagen op de WTC-torens in New York zag ik dat extremistische moslimgroeperingen zoals de salafisten veel militanter naar buiten kwamen. Voordien waren dat eerder marginale groepen. Dat verontrustte me en ik vond dat ik consequent moest zijn: als ik het politiek fascisme van het Vlaams Belang bestrijd dan moet ik dat ook doen tegen het religieus fascisme van die moslimextremisten. Ik heb toen meerdere artikels geschreven met waarschuwingen en dat daar dringend iets moest aan gedaan worden. Mijn zus, Hind die journaliste is schreef er zelfs een boek over. Dit werd ons evenwel door de linkerzijde niet in dank afgenomen. Men verweet ons dat we het Vlaams Blok achternaholden. Omdat mijn noodkreet blijkbaar geen gehoor kreeg ben ik dan gaan werken bij de veiligheidsdienst OCAD – orgaan voor de organisatie en analyse van de dreiging – en via deze dienst heb ik toch meer dan tien jaar dat religieus fascisme bestreden. Na de aanslagen op de luchthaven van Zaventem en de metro in Brussel heb ik wel heel veel verontschuldigingen gekregen van de progressieven uit de linkerzijde.”

Door je werk bij OCAD heb je toch wel enig zicht op hoe dat moslimextremisme ontstaat.

“De basis van de radicalisering is een fundamenteel ontevredenheidsgevoel en de oorzaak hiervan kan heel verschillend zijn: geen kansen krijgen, verloren liefde, moeilijkheden thuis, onderdrukte homoseksualiteit enz. Ook het profiel van de extremist is zeer uiteenlopend: laagopgeleiden, hoogopgeleiden, criminelen, ethisch bewuste personen die normaal geen vlieg zouden kwaad doen.

Aan die mensen wordt dan een duidelijk, goed omlijnd ideologisch kader aangeboden waarbij de islam als superieur wordt voorgesteld en die dus een antwoord geeft op het fundamenteel ontevredenheidsgevoel. De kanalen die daarbij gebruikt worden zijn vooral de satelliet TV, internet, gratis literatuur vanuit Saoudi-Arabië.”

IK BEN VRIJ VLUG ONGELOVIG GEWORDEN EN DAAR HEBBEN MIJN OUDERS NOOIT OPMERKINGEN OVER GEMAAKT.

En hoe kan men dat extremisme bestrijden?

“De beste remedie tegen extremisme is filosofie. De dogma’s of doctrines doorprikken, de mensen doen twijfelen. Daarbij zou het onderwijs een grote rol kunnen spelen. Maar daar slaat men de bal mis. Het levensbeschouwelijk aanbod in het onderwijs is nog te veel gebaseerd op de verouderde structuren van de verzuiling.

Vroeger gingen socialisten en liberalen naar het officieel onderwijs en de katholieken naar het katholiek onderwijs. Maar dat is nu al lang achterhaald. In het katholiek onderwijs zitten momenteel ook veel niet-katholieke kinderen: moslims maar ook vrijzinnige kinderen. Toch blijft men dat beperkte godsdienstonderwijs geven.

Kinderen zouden in het onderwijs kunnen leren dat er ook andere levensbeschouwingen zijn dan die van hun ouders. Wat mijns inziens ook nefast geweest is voor het ontstaan van het extremisme is het integratiedebat van de jaren negentig en de identiteitspolemiek die daarmee gepaard ging.”

Zoals Marc Reynebeau onlangs schreef in een column: het politiek denken over identiteit zegt nooit waar het voor staat, het is alleen uit op uitsluiting.

“Inderdaad, Ik behoor gelukkig tot de generatie die nog insluiting heeft gekend. Ik werd echt omarmd als iemand van Bornem. Maar in de jaren negentig vooral geïnspireerd door het discours van het Vlaams Belang was ik plots geen Vlaming meer want Vlaming zijn zit in het bloed. Het was toen bon ton om te zeggen, als ik geen Vlaming kan zijn, dan ben ik wereldburger. Maar in feite is zo’n reactie niet juist. Ik ben namelijk wel een Vlaming want ik ben hier geboren en getogen, ben opgegroeid met de taal en cultuur van Vlaanderen. Vlaming zijn heeft niets te maken met de erfenis van bloed. Zo’n discours is gevaarlijk. Het heeft het wij-gevoel van de radicale moslims aangewakkerd. Het is echt niet verwonderlijk dat de meeste Syriëstrijders uit Antwerpen komen, actie-reactie.

Er moet dringend op een andere manier gedacht worden over de Vlaamse identiteit. Dat ik ingegaan ben op de vraag om voorzitter van het Vermeylenfonds te worden heeft vooral daarmee te maken. De ideeën van August Vermeylen moeten opnieuw onder de aandacht gebracht worden. Hij had een emancipatorische visie op de Vlaamse identiteit, mensen niet uitsluiten maar integendeel insluiten, emanciperen. Ik ben dan ook gelukkig dat er binnenkort een nieuwe biografie van August Vermeylen zal verschijnen bij uitgeverij Polis van de hand van Hans Vandevoorde. Een tweede uitdaging die ik als voorzitter van het Vermeylenfonds wil aanpakken is de leeftijdsdiversiteit. Het Vermeylenfonds moet meer jongeren aanspreken. Ik heb onlangs een goed gesprek gehad met het voltallige team van het Vermeylenfonds. Het is een goed team met veel energie. Dit gesprek heeft me ervan overtuigd dat we ook in die tweede doelstelling zullen slagen.”

Hartelijk dank voor dit gesprek!

TEKST: JOHAN NOTTE

2 5 BV

dng2_v3.indd 25

1/06/18 14:19

TRANSPORT 1944 Een klein hoofdkussen wil Hilda graag Kan het worden opgehaald bij Marguerite in Seraing?

En een lepeltje kousen en wat garen een belegde boterham (dik gesneden) Ze spelt haar naam onuitwisbaar met blokletters in aniline JAN VANRIET

ged dng2_v3.indd 26

1/06/18 14:19

JAN VANRIET Jan Vanriet is zeventig geworden. Bij deze gelegenheid stelt hij ‘Ex Voto’, een cyclus schilderijen ten toon in de Antwerpse galerie ‘De Zwarte Panter’, (waar hij in 1972 voor het eerst zijn werk toonde): een biografie in verf, een zelfportret in beelden zoals de aankondiging ze omschrijft. Naar aanleiding hiervan verschijnt ook een bibliofiel boek onder dezelfde titel. Nog dit jaar ligt ‘Radeloos geluk’ (Hollands Diep, Amsterdam, 570 p.) in de boekhandel; een niet chronologische terugblik op zijn leven, zijn reizen, zijn ontmoetingen, zijn vrienden en zijn observaties van het politieke en culturele leven.

Vanriet is een veelzijdig talent. Hij is vooral gekend als schilder en boekillustrator, maar daarnaast heeft hij ook een negental dichtbundels gepubliceerd, werkte hij als journalist (o.m. voor Avenue, Vrij Nederland, Knack en De Morgen) en nu blijkt hij ook een uitstekend memorialist te zijn. De lectuur van ‘Radeloos geluk’ geeft meer inzicht in de onderstroom waaruit de diverse aspecten van zijn werk zich hebben ontwikkeld en in hun onderlinge verbondenheid. Dirk Leyman (DS 21/3): ‘Natuurlijk zijn er een aantal basismotieven die deze memoires schragen. Zoals het onverwerkte trauma van de Tweede Wereldoorlog, dat naderhand ook zo’n prominente plaats in zijn schildersoeuvre kreeg. De vader en de moeder van Vanriet waren, net als zijn oom, actief bij het verzet en overleefden de concentratiekampen van Ravensbrück en Mauthausen. Vanriet volgt ‘het spoor terug’.’ Ook zijn afschuw van censuur en puritanisme zitten in de genen van dit boek.

Met een ontwapenende eenvoud vertelt hij bv.over de dood van zijn goede vriend Hugo Claus, hoewel hij zijn naam niet noemt: ‘Hij heeft moedig en resoluut zijn eigen vervaldatum vastgesteld. Met zijn vrouw stapt hij in een taxi. Luistert naar het middagnieuws op de radio; Tot slot, de weersvoorspelling.

Twee uur later wordt hij zelf het hoofditem, een flash.’

Evengoed noteert hij een geestig verhaal dat een filmacteur hem vertelde. Jean-Luc Godard nodigde hem uit om samen iets te eten. Godard zei weinig of niets en was gefocust op zijn bord. Als dat leeg was zei hij laconiek: ‘Weet je, ik ben niet erg spraakzaam...Met een producer praat ik over geld. Met een cameraman gaat het over licht. Maar in godsnaam, waar moet ik het over hebben met een acteur?’. Tot daar een paar steentjes uit de uitermate interessante literaire mozaïek, die ‘Radeloos geluk’ is.

Vanriet ruzie met de 20ste eeuw én met het heden, zoals alleen hij dat kan.’ Het is een rake typering als je eraan toevoegt dat subtiliteit en ironie zijn sterkste wapens zijn in dat conflict.

Ik heb het gedicht ‘Transport 1944’ gekozen. 35 woorden, niet meer, geen vers langer dan vijf woorden, maar hoe aangrijpend en van al het overbodige ontdaan wordt hier de geschiedenis van de deportatie en van zijn moeder opgeroepen. Het heeft de kracht van sommige schilderijen van Kieffer, zoals ‘EisenSteig’, van gedichten van Paul Celan en uiteraard van zijn eigen schilderijen, zoals de cyclus ‘Gezichtsverlies’, die hij in 2014 in de Dossin Kazerne te Mechelen tentoonstelde. Die kracht.

KEUZE GEDICHT EN TEKST: PETER BENOY

dicht Enkele jaren geleden heb ik U in deze rubriek al laten kennismaken met een gedicht van Vanriet uit zijn bundel ‘Leegstand’. Zijn meest recente bundel, ‘Moederland’ (Hollands Diep, Amsterdam, 2016, 144 p.), een bijzonder mooie uitgave, bevat 67 gedichten en een 30-tal aquarellen, een genre waarin Vanriet onnavolgbaar is; het boek is opgedragen aan zijn vrouw, de schrijfster Simone Lenaerts.

In zijn recensie voor ‘Knack’ schreef Benno Barnard: ‘In zijn nieuwste bundel ‘Moederland’ maakt schilder-dichter Jan

27 IM

dng2_v3.indd 27

1/06/18 14:19

DE ONVOLTOOID VERLEDEN TIJD – EEN COLUMN VAN PETER BENOY

Het leven en de werken van Leopold II; 29 TAFERELEN VAN DE BELGISCHE OUDHEID EN 1 CONTROVERSE

hij zelf geregisseerd, maar het werd slecht onthaald omdat de Nederlanders weinig voeling hadden met een Belgische vorst die al lang dood was. Vlaamse collega’s die de voorstelling zagen vonden ze bijzonder geslaagd. Nadien werd het stuk één keer in Vlaanderen gespeeld, in 1972; Hugo vond dat zijn ‘Leopold’ een betere enscenering had verdiend. Voor een middelgroot gezelschap als Zuidpool was een productie met zo’n grote bezetting (16 personages en nog wat figuratie) geen haalbare kaart.

Hij wuifde dat bezwaar weg en beloofde me dat hij het zou bewerken tot een meer compacte versie die voor ons geschikt was.

Ik had het stuk heel graag op de planken gebracht, maar door omstandigheden buiten mijn wil is dat niet gebeurd.

In 1994 werkte ik als artistiek verantwoordelijke van het Antwerpse Theater Zuidpool, in samenspraak met Hugo Claus, aan een project waarin een achttal stukken van zijn hand gespeeld werden. Hij gaf me de vrijheid om te programmeren wat ik wou en bood me een afspraak aan over de rechten die bijzonder loyaal was. Ook waarschuwde hij me dat ik me kon verwachten op een neerbuigende houding van critici en van de overheden.

Tijdens een van onze ontmoetingen vroeg ik hem of er een stuk was dat hij absoluut geprogrammeerd wou zien. Zonder aarzelen zei hij: ‘Het Leven en de Werken van Leopold II’. De creatie ervan in de Amsterdamse Schouwburg in 1970 had

Met ‘Leopold II’ heeft Claus zijn ‘Ubu roi’ geschreven. Het gaat over een onaanvaardbaar stuk geschiedenis van de Belgische monarchie. In revue-achtige scènes zet hij een groteske koning op het toneel, die op een handige manier van Kongo zijn privébezit weet te maken (van 1885 tot 1908) door de grootmachten tegenover mekaar uit te spelen, en daarbij de steun van de kerk geniet. Hoewel heel de operatie er ogenschijnlijk op gericht is de slavenhandel uit te roeien, voert hij er een regime in dat genadeloos en met extreme repressie optreedt tegen de zwarte bevolking om zijn persoonlijke verrijking mogelijk te maken.

Buiten enkele allegorische personages, zoals de Engelse leeuw, de Franse haan, de Duitse arend en de Amerikaanse adelaar, zijn omzeggens alle personages historisch: Lambriamont, Leopold I, Louise-Marie, Marie-Henriëtte, pater Lippens kardinaal Lavigerie, Stanley, Livingstone, enz...Dan is er nog Bongo-Bongo, een oude ‘neger’ (bongo zou in het Swahili hersens betekenen) en een koor van zes ‘negers’; zij hebben geen of nietszeggende tekst.

Het stuk is een satire van een nooit geziene scherpte tegen de Belgische monarchie onder Leopold II en zijn koloniale verle-

den, geen documentair theater maar wel gebaseerd op historische realiteiten.

De persoonlijke verrijking van Leopold door zijn roofbouw van Kongolese grondstoffen (rubber, ivoor, etc.) kwam enkele jaren geleden nog in het nieuws toen de 75-jarige Stéphanie de Windisch-Graetz, een rechtstreekse afstammelinge van Leopold II, inzage eiste van zijn testament, wat haar werd geweigerd. Die nalatenschap zou vandaag miljarden euro’s bedragen. Er is ook altijd een gerucht geweest dat Leopold een enorm fortuin aan goudstaven ergens in de Ardennen liet begraven. Rond heel die kwestie hangt al decennialang een sfeer van geheimzinnigheid.

In 2003 besloot Jan Goossens, toenmalig directeur van de KVS, een met instemming van de auteur licht bewerkte ‘Leopold II’ te programmeren, in regie van Raven Ruël, met o.m. François Beukelaers, Koen De Graeve, Simone Milsdochter, Bruno Vanden Broecke en Geert Van Rampelberg. Het werd een uitermate boeiende voorstelling die in de media met veel lof werd onthaald en enkele seizoenen op de affiche bleef. De anti-kolonialistische strekking was voor iedereen duidelijk; ook de daaraan verbonden spot met de Belgische monarchie gaf aan deze satire een bijzonder karakter. Een geplande voorstelling in de KVS in de jaren ‘70 was om die reden onder druk van het koningshuis van de affiche verwijderd.

col In 2007 ging de productie in een franstalige versie op tournee door Kongo.

Maarten Rabaey volgde het gezelschap voor De Morgen. Hij kreeg opmerkelijke commentaren te horen van Kongolese toeschouwers: ‘Op school kregen we een positiever beeld van Leopold II dan in dit stuk. Jullie koning was toch een beetje een egoïst, begrijp ik nu.’ (een student) ‘ Zij (de dorpelingen) horen nog hetzelfde verhaal dan onze overgrootvaders: dat

2 8 COLUMN

dng2_v3.indd 28

1/06/18 14:19

Leopold II een blank geworden zwarte man was, die als een van onze voorvaderen terugkeerde om het land te leiden. (…) De koning die ons vernederde, is een imago dat ons later via geschreven Belgische en buitenlandse geschiedenis heeft bereikt.

Toch bleven we zelfs dan in hem geloven.

Het waren zijn gezanten (…) die ons sloegen.’ (directeur van een cultureel centrum) ‘Jullie hebben in de loop der jaren Leopolds zwakke kanten ontdekt, die niemand hier kent. Daarom heeft het theaterstuk vandaag een grote waarde. Het is een kunstwerk dat onze geschiedenis corrigeert.

Wie het stuk gezien heeft zal nu voortvertellen dat Leopold II een dubbel gezicht had. Eigenlijk moet zijn dode lichaam nu naar hier gerepatrieerd worden. Laat zijn geest terugkeren zodat wij erover kunnen oordelen.’ (een theaterdirecteur) De tournee was een succes en dat het publiek tijdens enkele voorstellingen naar het einde toe ‘Lumumba’ begon te scanderen kan mij alleen maar blijer stemmen.

Enkele maanden geleden programmeerde de KVS de voorstelling opnieuw in dezelfde regie en met hoofdzakelijk dezelfde acteurs/rices in een focusprogramma rond dekolonisering. De programmatie van deze voorstelling stuitte op een golf van kritiek, ook binnen het gezelschap, en lokte een heftige controverse uit. Dit verbaasde mij uitermate, want als er één gezelschap is dat een stem geeft aan zwarte podiumkunstenaars dan is het wel de KVS; daarvan getuigt o.a. een voorstelling als ‘Malcolm X’.

Na de voorstelling sprak Tunde Adefioye, stadsdramaturg van de KVS het publiek toe om uiting te geven aan zijn verontwaardiging over wat hij had gezien. In De Standaard van 13 maart verontschuldigt hij zich tegenover iedereen die het ‘angstaanjagend’ stuk heeft gezien en zich verraden en beledigd voelt. De Keniaanse theatermaker, Ogutu Muraya, besloot meteen zijn geplande voorstelling ‘Fractured Memory’ te annuleren vanuit hetzelfde ongenoegen; hij kon zich niet voorstellen dat zijn stuk naast ‘Leopold II’ was geprogrammeerd zonder zijn toestemming. Ook de journaliste van de website Café Congo, Gia Abrassart, was onthutst en vindt dat het stuk vandaag niet kan gespeeld worden zonder een verplichte pedagogische begeleiding. Zij heeft de voorstelling ervaren als een pseudo-zelfkritiek op de kolonisatie.

Ik wil hun belangrijkste argumenten even tegen het licht houden.

Ze zien een stuk dat ‘hen er in werkelijkheid aan herinnert dat zij en hun voorouders als onbetekenend werden en worden beschouwd’(Adefioye). Wat ze in feite doen is de auteur en de makers identificeren met uitspraken van sommige personages. Het stuk zelf spot niet met de zwarte bevolking, wel zijn er een aantal dialogen waarin Leopold en de koloniale kliek rond hem in een kwetsende en clichématige taal spreken over de ‘de negers’, juist om hun houding te karikaturiseren. Het Kongolese publiek bleek in 2007 daarmee geen problemen te hebben. De hele context laat overigens geen twijfel bestaan over het anti-kolonialistische en anti-racistische karakter van het stuk. Eeder hoe, het is niet aan mij of andere ‘witten’ om te bepalen hoever de gevoeligheid van zwarten over deze problematiek mag gaan, maar ik vind niet dat de KVS een fout heeft gemaakt met deze programmatie.

Een tweede verwijt is dat Leopold een forum krijgt, terwijl de slachtoffers van de kolonisatie geen stem hebben. Het ‘forum’ dat Leopold krijgt, tekent hem als een gewetenloze uitbuiter die een gruwelijk schrikbewind voert. Wie wil zo de geschiedenis ingaan? Het is meer dan pijnlijk te beseffen dat de slachtoffers totaal geen stem hadden onder zijn heerschappij en ook lang daarna niet. Stel dat Claus hen een stem had willen geven, dan is bijna de enige optie een ernstige interventie uit het zwarte kamp, die de slagvaardigheid van de toespraak van Lumumba bij de onafhankelijkheid in 1960 zou hebben, maar hij wou zeker geen satirische versie van een opstandig discours integreren. Dat zou hem terecht verweten worden.

Interessant in dit verband is de lezing van zijn oorspronkelijk manuscript: de 25ste scene begon met een inzameling van rubber door Lambriamont en Pater Lippens.

Bij de naamafroeping van de zwarten reageert Jozef Bongo-Bongo:

PATER LIPP.: Jozef ! In de hoek. Twintig Weesgegroetjes!

(Terwijl LAMBRIAMONT BONGOBONGO met de karwats slaat en hem een oor afsnijdt, dan in een hoek schopt.)

Tijdens het werkproces heeft hij dit fragment geschrapt, het enige waarin BongoBongo openlijk opstandig wordt en geweld in beeld wordt gebracht. Het was ook de enige sequentie die in Afrika speelt. Wellicht vondt hij dat het, als het verder in het stuk geen gevolg kreeg, beter kon weggelaten worden.

Regisseur Ruëll reageerde op zijn critici: ‘Het lijkt wel alsof vandaag niets meer mag en we in de ban zijn van een doorgeslagen politieke correctheid, nieuwe preutsheid en humorloosheid’. Hij werd bijgetreden door theatermaker Ben Chikha die het een goede en inspirerende voorstelling vond ‘omdat ze kiest voor het groteske, niet voor realisme. Op die manier kan ze de stereotypering door elkaar schudden. Kunst moet daar niet van weglopen; ze kan juist via het spel de stereotypen ontkrachten.’

Ongeveer tegelijkertijd met de voorstelling werd in de KVS een beeld van Patrice Lumumba van de hand van Rhode Makoumba onthuld. De schaduw van deze man, die trachtte zijn volk haar lang geleden verloren vrijheid terug te geven, hing bijna ongemerkt boven deze controverse.

Het wordt misschien tijd om ‘Une saison au Congo’ (1973) van Aimé Césaire, de schrijver uit Martinique, nog eens op te voeren; Hij schreef het enkele jaren na de ‘Leopold’ van Claus. Een grote bezetting, maar de grote theatergezelschappen kunnen dat aan. Césaire – die het begrip ‘négritude’ vorm gaf- behandelt daarin de opkomst en de ondergang van Lumumba.

olumn BONGO-BONGO: Waar de rubber vloeit stinken de jakhalzen.

LAMBRIAM: Herhaal dit eens.

PATER LIPP. : Jozef !

LAMBRIAM.: Bedoel je dat ik ruik?

BONGO-BONGO: Ja, naar een lijk.

2 9 COLUMN

dng2_v3.indd 29

1/06/18 14:19

Bedreigde woorden Taal zou zich, volgens deskundigen, gelijktijdig met de Homo sapiens hebben ontwikkeld. Door een gelukkige genetische mutatie van het spraakorgaan kon deze mens zich plots uiten met een veel complexer klankregister. Met name de neusklank was voordien niet eigen aan de mensensoort.

Volgens de ‘la-la theorie’ van de Deense taalkundige Otto Jespersen zouden de klanken die het meest met liefde en romantiek geassocieerd werden de eerste vorm van gesproken taal worden. Dat is in lijn met de visie van Casanova, die er van overtuigd was dat twee derde van het minnekozen uit woorden moest bestaan!

column

Soms buigen we ons over het vinden van een ‘mooi’- of een ‘nieuw’ Nederlands woord in het kader van een jaarlijkse leuke media-zoektocht. Ik buig mij vooral over de vertederende, voorzichtige, benaderende woorden uit mijn jeugd. We spraken die woorden niet, we lazen ze. Ooit begon ik ze op te schrijven, gewoon, om ze niet te vergeten. ‘Schrijden’ vond ik mooi. Gelukkig is president Macron daar om het te doen herleven. ‘Weloverwogen’ noteerde ik ook, schrijf dat eens in een twitterbericht en er is niemand die je gelooft. Of ‘desalniettemin’ ‘vooralsnog’ ‘vliegensvlug’…en je hebt onmiddellijk je honderdveertig tekens.

‘Schromen’ ’vermeien’ ’talmen’ ’hunkeren’…ze gaan teloor.

Elk jaareinde is voor mij tegelijkertijd een kwelling en een uitdaging. Van oudsher poog ik een fraaie nieuwjaarswens te formuleren. Dit jaar wenste ik iedereen, uit de grond van mijn hart, een “vleugje vertedering zo nu en dan”. Vertedering is een dansje van het gemoed. Het kan een dag goedmaken. Toegegeven, mijn gemoed maakt gemakkelijk dansjes: de eerste woordjes van een ukkie; een wit pluimpje in het gras; een spinnende poes; het laatste roosje in november… Wat mij laatst ook danig vertederde was het smetteloos Nederlands van een Marokkaanse mama tegen haar zoontje. Ik heb groot respect voor mensen van vreemde origine die onze taal grondig willen leren.

Ik wou haar hierover aanspreken, maar dat zou absurd zijn. Zij doet dat niet voor mij, maar voor het welzijn van haar zoontje.

Spraak is lucht uit de longen die in klank langs het spraakkanaal, de tong en de lippen wordt geloodst. Er is weliswaar door de eeuwen heen taligheid aan gegeven die onze hersenen probleemloos verwerken van klank naar woord en betekenis. Zo is men van mens tot mens in staat tot communiceren. Het is een prachtig instrument dat werd verfijnd en bijgeschaafd tot een zo groot mogelijk geheel om onszelf, de wereld en de ander ten volle te begrijpen of te vervoeren. Maar taal is en blijft des mensen. Ze kan leiden en misleiden omdat wij het zijn die haar vormen en misvormen, gebruiken en misbruiken.

dng2_v3.indd 30

Engels onze volgende spreek- en schrijftaal zal zijn omdat ze dat nu al is in handel en in internationale politiek, maar wat wordt dat in een verre toekomst? Na de digi-taal? Ik vraag mij af wat Artificiële Intelligentie zal doen met taal? Het is zo goed als zeker dat we ooit alles zullen opslaan in…DNA-taal.

Weet dan dat Casanova zich omdraait in zijn graf !

ANITA

Linguïst Guy Deutscher duidt de drie basiselementen van gesproken taal als volgt aan:- woorden voor concrete zaken – woorden voor eenvoudige handelingen- en aanwijswoorden. Ik stel mij daar het volgende bij voor: “dier” zou evolueren naar “zebra” om te eindigen in “zebra eten”. “Zebra is lekker” zou men met een gebaar rond de maag aanduiden. In combinatie met gebaren is veel mogelijk. Non-verbaliteit krijgt vandaag veel aandacht. De opmars van tekens en iconen is volop bezig.

Ik had hier ettelijke duimen, hartjes en emoticons kunnen plaatsen. In de context van universele begrijpbaarheid hebben ze hun simpel nut. In de context van tijd uitsparen ook. Ik heb er een hekel aan, vooral om dat laatste. Stuur me liever geen groet dan een haastige groet. Tja, taal is uiteraard ook eigen aan leeftijd.

Jonge IT’ers zijn programma‘s aan het ontwikkelen om met pictogrammen en symbolen gebruiksaanwijzingen wereldwijd leesbaar te maken. Daar we mogen aannemen dat taalvermogen rechtstreeks op één lijn staat met verdere complexe evolutionaire ontwikkelingen is dat opmerkelijk. Er staan ons nog boeiende tijden te wachten. Nu al is ons gesproken Nederlands - dat we zonder er van wakker liggen geweld aandoen - op korte tijd geëvolueerd naar een tussentaal.

Zal onze taal uiteindelijk totaal verdwijnen?

Het is zo vaak gebeurd in de geschiedenis.

Onze dialecten zijn bijna verdwenen, alle inheemse talen van Amerika zijn verloren gegaan. De Aboriginaltalen zijn de volgende. We gaan er wellicht van uit dat het

30 QUIZ

1/06/18 14:19

GERAAKT

DOOR DE

OORLOG

10 november 2018 13u – 21u30 Museum Dr. Guislain Gent

1,5 miljoen Belgen vluchtten tijdens WOI naar één van de buurlanden.

Zij waren toen geraakt door de oorlog.

2 miljoen Palestijnen vluchtten uit Palestina.

Zij zijn nu geraakt door een van de vele oorlogen.

met o.a. Tom Lanoye, Rudi Vranckx, Annelies Beck, Luckas Vander Taelen

WWW.GERAAKDOORDEOORLOG.EU Fotografie: Jeroen Moerdijk • Grafisch ontwerp: DIFT

dng2_v3.indd 31

1/06/18 14:19

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig.

En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

32

dng2_v3.indd 32

1/06/18 14:19