DNG #3 2018

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

politiek & propaganda

DE NIEUWE GEMEENSCHAP – DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN HET AUGUST VERMEYLENFONDS SEPTEMBER - OKTOBER -NOVEMBER 2018 – AFGIFTEKANTOOR GENT X ERKENNINGSNUMMER P 309 575 – VU: TARIK FRAIHI - P/A V.F. TOLHUISLAAN 88, 9000 GENT

dng3_v1.indd 1

6/09/18 10:30

ZIN EN ONZIN VAN POLITIEKE TAAL In de politieke wereld wordt weinig klare taal gesproken. Er wordt gegoocheld met woorden, woorden worden verbloemd of verneveld.

Hebben we nood aan een goede ‘shit-detector’ als het gaat over taal in de politiek?

De ‘taalvaagheid’ die gebruikt wordt is een tactiek om mensen in verwarring te brengen, te behagen of verleiden. Men gebruikt veel ‘weasel words’, woorden die geen standpunt innemen en ook niet ontkend of bevestigd kunnen worden zoals bv. “de meeste mensen denken…” of “onderzoek heeft uitgewezen…”. Jan Blommaert, taalkundig antropoloog, analyseert de diepere structuren van politieke taal en verheldert begrippen.

SEPTEMBER- OKTOBER - NOVEMBER 2018

04 STANDPUNTEN 04 - 09 interview met Ico Maly 09 - 11 interview met Jan Blommaert 12 - 14 Nico Pattyn

14 16 18 24

Het beïnvloeden van mening en gedrag van mensen is van alle tijden.

Nico Pattyn geeft inzicht in de geschiedenis van propaganda.

RECENSENT EN BOEKEN FOCUS KENNARDPHILLIPPS AGENDA EN VERSLAG BV ¬ Christ’l De Landtsheer

26 GEDICHT ¬ Peter Benoy

28 COLUMN

edito

Volgens Ico Maly, doctor in de cultuurwetenschappen en docent Nieuwe Media, is er een wereldwijde beweging die de Verlichting gebruikt om haar tegengestelde te bereiken. Hij schreef er een boek over: Nieuw Rechts. Hij bekijkt welke (beeld)taal deze bewegingen gebruiken.

INHOUD

¬ Peter Benoy ¬ Anita

Het iconische beeld op de cover is van Kennardphillipps. Dit Londense kunstenaarsduo protesteert via beeldtaal en brengt de contradicties van politici in beeld. Meer prachtig werk van hen op pag. 18 & 19.

Opzienbarende tweets en posts van politici worden onder de loep genomen en in een gedicht gegoten door slampoëet Martijn Nelen.

Hopelijk verhoogt dit alles uw taalgevoeligheid en verfijnt het uw ‘shit-detector’ om vage en dubbelzinnige taal van politici beter te kunnen ontleden.

COLOFON DE NIEUWE GEMEENSCHAP driemaandelijks ledenblad van het August

“IN DE POLITIEKE WERELD WORDT WEINIG KLARE TAAL GESPROKEN. ER WORDT GEGOOCHELD MET WOORDEN, WOORDEN WORDEN VERBLOEMD OF VERNEVELD. HEBBEN WE NOOD AAN EEN GOEDE ‘SHIT-DETECTOR’ ALS HET GAAT OVER TAAL IN DE POLITIEK?” – SARAH MISTIAEN

Vermeylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Chantal De Cock, Caroline De Neve, Lieve De Neve, Koen Goethals, Sarah Mistiaen, Johan Notte, Nico Pattyn, Eliane Van Alboom, Anita Van Huffel, Raymond Vervliet en Anne Van De Genachte (+ vormgeving) ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, t. 09 223 02 88 e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www. vermeylenfonds. be openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u ABONNEMENT 15 euro (4 nummers) LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr.

BE50 0011 2745 2218 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Tarik Fraihi, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent AUTEURSRECHTEN personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

COVER © Kennardphillipps STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar.

Reknr. BE50 0011 2745 2218, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent.

Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

dng3_v1.indd 2

6/09/18 10:30

MENSEN ZEGGEN DINGEN “Doe normaal of ga maar ergens anders wonen”

focus

Het zijn niet de vluchtelingenstromen, maar de zeeën van zever die nauwelijks vallen in te dijken Er lijkt geen eind aan te komen en ze zijn niet te ontwijken, zoals files op maandagen “Een deel van de moslimgemeenschap danste na de aanslagen” Sommige rare vogels zouden beter een toontje lager zingen Maar rechtse haviken doen liever uit de hoogte en tweeten vage dingen

ID BEKVEGTER (MARTIJN NELEN)

schrijft teksten over politiek, sociale ongelijkheid, racisme enz. Slam poetry bleek het ideale medium om de liefde voor taal te combineren met de dorst naar poëtisch gekaderde straatwijsheden en de honger naar geëngageerde thematiek. Hij is sterk beïnvloed door Franse rap waar hij zich reeds 20 jaar heeft in verdiept.

Hij werkte samen met het Gents collectief Slambacht voor projecten zoals Word Wa(a)r; en stond op bijna elk woordkunstpodium in België.

“Naschoolse Turkse taallessen zijn gesubsidieerde anti-integratie” Het zoveelste geval van ongelimiteerde polarisatie, nog meer dan in de Noordelijke Ijszee, geen wonder dat de burger spreekwoordelijk ijsbeert Die voelt zich negatief en sip maar dat ligt niet aan de ongelijkheid, welnee, “racisme is een relatief begrip” Daarna wordt zoiets dan afgedaan als een boutade want uitspraken die ongegrond zijn vallen natuurlijk niet altijd in goede aarde “Onze manier van leven is zonder enige twijfel superieur aan alle andere in de wereld” Alleen die kwestie met Congo hebben we nog niet helemaal geregeld Edoch: “Gelukkige 70ste verjaardag aan Israël” Hoera.

“Maar ik kan me minder voorstellen bij de economische meerwaarde van de Marokkaanse, Congolese en Algerijnse diaspora” Oh ja, en wat is de meerwaarde van schreeuwlelijkerds op allerlei fora?

We zijn zo diep gezonken dat we nauwelijks iets merken wanneer een politicus overdrijft “Berbers zijn zeer gesloten gemeenschappen, met een wantrouwen tegenover de overheid” Gelukkig heeft geen enkele rasechte Vlaming een wantrouwen tegenover de overheid; of er bestaan gewoonweg geen rasechte Vlamingen, da’s natuurlijk ook een mogelijkheid Maar blijkbaar treft iedereen schuld, want “We leven met z’n allen boven onze stand” Hoe rijker politici worden, hoe moeilijker ze het hebben om dingen naar waarde te schatten Geen wonder dat ze zich gedragen als schapen, dan kunnen ze op elkaar rekenen om de slaap te vatten “Mag er nog op de ouderlijke verantwoordelijkheid worden gewezen?”

Mag er nog op de politieke verantwoordelijkheid worden gewezen?

Mensen doen grote uitspraken om hun kleine kantjes te verstoppen Types die enkel een vuist maken om zichzelf op de borst te kloppen Maar “dat soort imagoverlagende zaken zien we liever niet in Antwerpen” En elders ook niet. “#opkuisen” die handel.

-Bekvegter (meer op slambacht.wordpress.com) Deze slam werd opgebouwd met tweets/quotes van politici

SYMPATHIE SPONSORS Elke bijdrage vanaf 100 euro geeft recht op vermelding in deze lijst van sympathiesponsors. Wenst u het Vermeylenfonds financieel te steunen, neem dan contact op met het secretariaat van het Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent, tel. 09 223 02 88, info@vermeylenfonds.be.

GUS Luk Claes

3 FOCUS

dng3_v1.indd 3

6/09/18 10:30

© Shannon Stapleton Reuters.JPG

POPULISTISCH NIEUW RECHTS MAAKT WERELDWIJD OPMARS

“Wij zeggen wat jij denkt”

ID ICO MALY is docent Digital Media & Politics aan Tilburg University en hoofdredacteur van Diggit Magazine.

Hij is auteur van o.a. Nieuw Rechts (EPO, 2018) en N-VA. Analyse van een politieke ideologie (EPO, 2012).

Eind 2018 publiceert hij het essay De hedendaagse antiverlichting (EPO, 2018).

POPULISTISCH NIEUW RECHTS MAAKT WERELDWIJD OPMARS De ouders van Mawda zijn zelf schuldig aan hun dochters dood. – Een buschauffeur die een sans papier aanrijdt, moeten we niet bestraffen want de overledene was illegaal. – Wij kunnen niet het ocmw van de wereld worden. – Deze boude stellingen verschijnen steeds meer in de media als symptomen van een nieuwe beweging die de Verlichting misbruikt om haar tegengestelde te bereiken. Populisme schuwt zij niet en ze groeit wereldwijd. Ico Maly, doctor in de cultuurwetenschappen en docent Nieuwe Media en Politiek aan de universiteit van Tilburg schreef er een boek over: Nieuw Rechts.

U stelt in uw boek dat er wereldwijd politieke bewegingen ontstaan die een eind willen maken aan de verlichte democratische ideologie en een antidemocratie tracht te realiseren. Gelijkheid en de universele dimensie van de mensenrechten staan volgens Nieuw Rechts, zoals u dit globaal netwerk van bewegingen en actoren noemt, de grootsheid van de natie in de weg. Nochtans lijken veel van die bewegingen zich juist te beroepen op de Verlichtingswaarden en de Verlichting in te zetten voor hun project. Is dat geen contradictie?

Ico Maly: “Neen, dat is geen contradictie. Het behoort net tot de kern van de zogenaamde ‘metapolitieke’ strategie van Nieuw Rechts. Als we bijvoorbeeld gaan kijken naar het manifest van Alain de Benoist & Charles Champetier, waarin de principes voor Nieuw Rechts in Frankrijk zijn neergeschreven, dan claimen ook 4 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 4

6/09/18 10:30

Eenzelfde truc halen ze uit met democratie. “Wij zijn democraten maar we zijn tegen universele principes en rechten, we zijn tegen kosmopolitische ideeën, we zijn tegen het principe van gelijkheid. Alleen het verschil telt.”

Democratie staat dan voor het geheel tussen bestuurder en bestuurden. Democratie verwijst op dat moment niet meer naar die verlichtingstraditie. Het is meer een echo van Carl Schmitt dan van Condorcet. Het gaat niet meer over gelijkheid, over vrijheid,

en mensenrechten bijvoorbeeld. De staatssecretaris wil pushbacks op de zee, hij vindt dat de politie zonder politiebevel moet kunnen binnenvallen in huizen, ... . De mensenrechten zijn van geen tel in dat beleid, het beschermen van de homogene natie des te meer. De mensenrechten worden enkel geclaimd als waarden die wij delen en die door de moslims worden bedreigd. We kunnen enkel de Verlichting redden door al die mensen buiten te houden.

Dergelijke depolitisering, culturalisering en nationalisering van de Verlichting leidt ertoe dat ze gebruikt wordt ten dienste van haar tegendeel. De Verlichting wordt een excuus en een instrument voor praktijken die eigenlijk anti-Verlichting zijn, zoals het wegnemen van mensenrechten. Ze haken in op wat cultureel dominant is – de Verlichting - en herdefiniëren het. Dat is de kern van de metapolitieke strategie.”

Vormt dit anti-Verlichtingsdenken een gevaar voor onze representatieve democratie?

“Dat is een fundamenteel gevaar. Woorden en taal zijn belangrijk. Veranderingen in taal betekenen ook veranderingen in het perspectief van waaruit wij kijken naar de samenleving.

Democratie stond in mijn kinderjaren altijd gelijk aan democratiseren, brede bewegingen die gelijkheid willen bewerkstelligen. Bijvoorbeeld ervoor zorgen dat iedereen kan gaan studeren. Vandaag staat democratie gelijk met het volk. Het volk zegt: “we moeten geen migranten.” Dat is vandaag de dominante invulling van democratie. Dat paradigma werd uiteraard al vroeger geïntroduceerd. Het Vlaams blok heeft dat begrip van democratie mee de mainstream ingeduwd. “Wij zijn de grote democraten want wij zeggen wat jij denkt.” Jij hoeft het het zelfs niet meer uit te spreken want wij doen dat wel in jouw plaats. Zo krijg je een enorme verschuiving die ervoor zorgt dat iemand als Patrick Dewael, politicus van de Open Vld, in naam van de Verlichting het primaat van de natie predikt: “We moeten een preambule op de grondwet schrijven want het is de grondwet die verbinding creëert tussen het volk en die een harmonieuze samenleving schept.” Maar in de Verlichting is de grondwet hetgeen dat het regeren voorafgaat. Het stipuleert wat een machthebber mag doen of niet. De grondwet is in die traditie een controle-instrument van de burger. Bij Dewael wordt de grondwet de neerslag van ‘onze waarden’. Die preambule betreft een selectie van rechten, die geherformuleerd worden als geplogenheden die ‘wij’ zouden delen en ‘zij’ niet zouden delen. Het gaat dus niet om een document dat nieuwkomers op hun rechten wijst. Laten we nieuwkomers wijzen op artikel 23 van onze grondwet, en laten we dat als burgers allemaal samen afdwingen van onze verkozenen. Dat zou nochtans wat politiekemancipatorisch potentieel hebben. Dat is echter niet de bedoeling van Dewael.”

stand.

© Shannon Stapleton Reuters.JPG

zij expliciet de democratie. “We zijn democraten, we zijn feministen en antiracisten”, zeggen ze dan, “maar”. Er is altijd een maar. “We zijn geen radicale feministen, we zijn de feministen van het verschil.” Nieuw Rechts viert dat ‘de vrouw van nature’ meer kan zorgen voor de kinderen en dat de man meer macho is. We moeten dat niet minder achten.

Dat is evenveel waard. De basis van hun zogenaamd feminisme is oerconservatief, namelijk dat man en vrouw heel verschillend zijn en dat sekse en gender samenvalt en dat dat de basis is van een gezonde samenleving. Feminisme is dan het vieren van sekseverschillen, niet strijden voor gelijkheid. Antiracisme is dan het vieren van rassenverschillen.

'Vandaag staat democratie gelijk met het volk. Wat het volk zegt dat is vandaag de dominante invulling van democratie'

Media en zine. hts an 2). y De O,

over de realisatie van de universele mensenrechten, maar het gaat over de natie. Thierry Baudet (Nederlands politicus, red.) zegt bijvoorbeeld: “We kunnen maar een democratie zijn als we met z’n allen aan tafel dezelfde richting uit willen.” “

Hoe zou je de situatie in België schetsen?

“Ook Bart De Wever spreekt in die ideologische traditie. België is een land met twee democratieën en twee publieke opinies, de Vlaamse en de Waalse, met het idee dat iedereen daarbinnen hetzelfde denkt. Een gezonde natie is dan een natie met één enkele volkswil. Democratie is dan die volkswil. Men is dan democraat, maar niet in de Verlichtingstraditie maar in de antiverlichtingstraditie. Binnen die traditie krijgt democratie een compleet andere lading, een antiverlichtingslading. Het wordt een antidemocratie. In de praktijk zie je dat zeer goed. Theo Francken

Denk je dat men bewust strategisch aan het communiceren is met als doel de grondwet te veranderen en ook Europees bepaalde rechten en verdragen te kunnen omzeilen? Ik denk daarbij aan Theo Francken die op de nationale televisie verkondigt dat we art. 3 van de Mensenrechten eigenlijk moeten omzeilen voor een efficiënt vluchtelingenbeleid.

“Ik ga er vanuit dat een aantal politici, partijen en bewegingen ageren vanuit een zeer duidelijke ideologie en dat anderen puur electoraal mee lopen. Ik zie dat we in de naam van de natie en in de naam van realisme nu in een fase zitten waar je een stelselmatige afbraak krijgt van grondwetten, universele mensenrechten, en het idee van democratie als groot verhaal.

5 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 5

6/09/18 10:30

De grote droom van de oude Verlichtingsdenkers was altijd een universele revolutie. Democratie was een instrument om universele mensenrechten te realiseren. We zijn daar dus nog niet geraakt.

Vandaag claimt men de Verlichting als iets dat afgerond is, dat het “ons” allemaal verlicht gemaakt heeft en dat we vandaag enkel moeten conserveren. De realiteit is dat de verlichtingsdroom niet gerealiseerd is. En dat is heel erg duidelijk als we naar een kerningrediënt kijken van de Verlichting: haar universalisme. We kijken vandaag enkel maar nationaal en nooit meer universeel.

Dat is een terugkeer vanwaar we waren. In de periode na de Tweede Wereldoorlog kreeg je een compleet andere dynamiek.

Dan krijg je, sinds lang, de invoering van kernideeën van de grote verlichtingsdenkers en hun principes. De inbedding van de idee van de universele mensenrechten in de Verenigde naties is daar het meest duidelijke voorbeeld. Maar we zien het ook in de opbouw van de welvaartsstaat en de democratiseringsgolf. Mei 68 was heel duidelijk internationalistisch. Vanaf 1974 en zeker in de jaren 90 gaan we opnieuw compleet de andere kant uit.”

termijnvisie te bekijken en te doorgronden. De communicatie van identiteit neemt dan de bovenhand, genre ‘Ik vertrouw die wel’. Dat wordt dan een doorslaggevend element. Die zal het wel veranderen, die is anders dan die andere.”

Wat is de oorzaak daarvan?

“Er komen een aantal elementen samen. Na mei 68 komt links voor de laatste keer aan zet in Europa en ook in het MiddenOosten. Ze bakken er weinig van. De economische crisis komt eraan en dat heeft het failliet van links al beginnen inleiden. Er was geen afdoende beleid. Er was geen machtsontplooiing ter linkerzijde om met die economische crisis om te gaan – en in het Midden-Oosten had je ook het neerslaan van allerlei radicale linkse bewegingen door politieke machten in de VS.”

Ten tweede is de positie dat de migranten onze jobs pakken op dat moment een dominant discours. Je krijgt een Vlaams blok dat daar vanaf de jaren 90 op hamert tot in 2005-2006, en dat doet met groot electoraal succes. Het antwoord van de andere grote partijen was steeds dat de vragen die het Vlaams blok stelt correct zijn, maar de antwoorden fout. We moeten tolerant zijn. Dat het onhoudbaar is geworden met migranten, dat de samenleving onder druk komt, dat meertaligheid een probleem is, al die zaken liggen al veel langer op tafel. Het grote succes van de N-VA is dat ze zich gematigd konden presenteren op al die thema’s, maar ook als anders dan de anderen. Geloofwaardig en recht door zee. “We zijn niet zoals de anderen, zoals Verhofstadt die in Toscane gaat wonen en de elite gaat uithangen. We zijn gewone mensen en we gaan voor jullie opkomen.”

Die golf zie je vandaag overal. De marge zweept het centrum op. Dat centrum schuift naar rechts, en vervolgens komt iemand nieuws die het aura van radicaliteit achter zich laat en de boel nog verder naar rechts doet opschuiven. Vandaag doet Thierry Baudet in Nederland identiek hetzelfde: “Ik ben gematigder dan Wilders en intellectueel.” Ik durf sterk te betwijfelen of Baudet gematigder is. Volgens mij is Baudet radicaler dan Wilders. En hij kent zijn klassiekers en hij bespeelt media en publiek goed.”

Hetzelfde gebeurde ook in Latijns-Amerika…

“Overal. En dat was het grote kantelpunt. In de jaren 80 komen Thatcher en Reagan aan de macht en baby Thatcher (Guy Verhofstadt) in België. Overal zie je die neoliberale doctrine en het nationalisme naar voren komen als het antwoord bij uitstek op die crisis. En vanaf dan heerste de logica dat je een natie hebt die concurreert met andere naties in een globaal neoliberaal systeem.

Die economische realiteit werd vanaf dan ook genaturaliseerd, het was nu eenmaal zo. Dan krijg je nog de val van de muur en het socialisme werd failliet verklaard. De derde weg was in grote mate een aanvaarden van het neoliberalisme.”

'Het gros van de mensen stemt niet omdat ze politiek bewust zijn. Je krijgt heel vaak emotioneel-identitair stemgedrag' Waarom slagen deze politieke bewegingen er vandaag in om zoveel mensen mee te krijgen in hun verhaal?

“Het gros van de mensen stemt niet omdat ze politiek bewust zijn.

Je krijgt heel vaak emotioneel-identitair stemgedrag, zoals “ik vind Bart De Wever een toffe pee. Die zegt waar het op staat en met een kwinkslag.” Vanaf 2009 zie je dat enorm toenemen. Iedereen likete de Facebookpagina ‘Ik hou van de humor van Bart De Wever’ , ook veel linksdenkende mensen. Er is een depolitisering van de samenleving. Ik bedoel dat in de zin dat nog weinig mensen als democratische burgers in de samenleving staan. Weinigen hebben de politieke bagage om de huidige politiek vanuit een lange

Maar was het ook niet onduidelijk waar de N-VA exact voor stond in het begin? Ze stelden zich bijvoorbeeld zeer Europees en pro-Palestijns op.

“Het was altijd al zeer duidelijk waar zij voor stonden, er zit een coherente lijn in die partij en haar verhaal, reeds vanaf De Wever zijn eerste stuk in de media in 2004. Hij haalde Edmund Burke toen aan als zijn grote voorbeeld. Burke is een antiVerlichtingsfilosoof die als een van de eerste de radicale aanval inzet op alle principes van de Verlichting. Vanaf het moment dat je dit perspectief hanteert, dan zie je de consistentie in die partij.

Bovendien bespeelde De Wever de media zeer goed. Hij is grappig en hij kan heel goed overtuigen. N-VA combineert een duidelijke ideologie, en zeker in die begindagen een goede communicatie.

George Lakoff stelt dat wat Trump zo sterk maakt zijn communicatiestijl is. Hij communiceert met zijn kiezers op het diepste niveau – het morele niveau, terwijl de democraten nog steeds met dossiers en gedetailleerde plannen komt aanzetten. Is dat dan de oplossing, dat we meer op het morele niveau moeten gaan communiceren?

“Ik denk dat het probleem fundamenteler is. Links kampt enerzijds met een ideologische leegte, en anderzijds een gebrek aan geloofwaardigheid. De democraten winnen niet omdat niemand Hillary Clinton gelooft. Ze is en heeft geen geloofwaardig alternatief. Zij is een steenrijke neoliberale die overal ter wereld oorlog heeft gevoerd en die er in de jaren 90 een zeer zwaar racistische wetgeving heeft doorgeduwd. Qua communicatie tellen een aantal dingen. Ten eerste: waar sta je voor, welke ideologie?

Anderzijds het identitaire aspect. Kan ik mijn verhaal zo verkopen dat het geloofwaardig is dat ik daarvoor sta? Clinton kan dat niet.

Ik durf er zelfs voor gokken dat als Bernie Sanders in plaats van Clinton de Democraten had vertegenwoordigd hij ook verkozen zou geweest zijn tot president. Sanders, net als Corbyn, heeft een vrij consistente politieke geschiedenis. Hij staat voor een ander project dan het establishment van hun partijen.”

6 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 6

6/09/18 10:30

En Amerikaans president Donald Trump? Als je kijkt naar zijn geschiedenis en waar hij allemaal voor staat?

“Trump heeft geen politieke geschiedenis. Dat is in zijn geval een voordeel want je kan hem op niets vastpinnen. Hij was altijd al gekend als de grote businessman. Hij is in die zin de belichaming van de maverick, de outsider die volledig onafhankelijk is. Ook mag je niet onderschatten dat hij uit reality shows komt en al erg big was. Hij staat voor de succesvolle businessman, en dus ook de American dream. Heel zijn communicatie is ook steeds zo geweest: “Ik ben een businessman, ik weet hoe het moet, ik kan onderhandelen. De anderen zijn allemaal slechte onderhandelaars en ik kom op voor jullie. En ik kan voor jullie opkomen omdat ik de enige ben die geen middelen moet krijgen van een ander. Lobbygroepen hebben mij niets te zeggen, ik financier mezelf en ben compleet onafhankelijk.” Trump kan dus ontzettend goed communiceren. De idee dat hij niet kan spreken is enkel maar waar vanuit het perspectief van de hoogopgeleide liberal. Dat blijkt ook uit zijn campagne - en dan moet je naar de YouTube filmpjes gaan kijken. Als die man een uur moet speechen, kan hij een zaal van 45.000 man aanvoelen en tegen het einde van de avond gaat iedereen uit zijn dak. En hij doet dat keer op keer.

Volgens mij is de kans reëel dat dat hij nogmaals president wordt.

Die communicatie blijft lopen, de propaganda blijft werken.

Intellectueel is dat allemaal maar mager, maar je kunt niet ontkennen dat zijn dens taalgebruik effectief is, ze resoneert.”

Soms op het absurde af…

“Ja. Maar hij gaat één keer per week of per maand nog in zulke zalen gaan speechen, nu nog. Hij praat altijd voor volle zalen. Hij wordt ook als president uitgenodigd bij Boeing en spreekt daar de zaal plat. Mensen onderschatten hoe hij aan een bepaalde niche in de samenleving het gevoel geeft dat hij voor hen vecht. Tegen dat iedereen inziet dat het niet echt voor hen was, zijn we acht jaar verder.

De ongelijkheid onder Reagan is massaal toegenomen, de rijken verdienden meer en meer, de arbeiders minder en minder, maar het gros van zijn doelgroep heeft nog steeds nostalgie naar die jaren van Reagan. Identitair heeft Trump dat zeer goed gedaan.

Hij haakte in bij iets dat men daar voelt, namelijk de economie doet het niet goed, er moet harder gewerkt worden voor minder loon, … Clinton kon nooit een gelijkwaardig alternatief bieden.

Veel democraten uit de working class en middenklassen hebben ook op Trump gestemd. En uiteraard, de elite heeft ook op Trump gestemd.”

Hersenonderzoek wijst intussen uit dat de plasticiteit van onze hersenen niet enkel in onze puberteit maar ook daarna zeer groot blijft. Een week empathie-training (via specifieke technieken) bleek op de hersenscans al resultaat op te leveren. Het omgekeerde geldt natuurlijk ook. Mensen die in een harde realiteit leven, vertonen ook veranderingen in het brein. Als dit klopt, kan dat betekenen dat de ‘communicatiestijl’ waarbij bepaalde mensen steeds opnieuw negatief afgeschilderd worden, ook tot gewenning leidt.

“In de jaren 90 herkenden we dat bepaald soort taalgebruik met z’n allen als extreemrechts. Rond dergelijke taal werd er een cordon gezet. Vandaag niet meer. In het nieuws gaat het bij N-VA nog steeds over de rechtse, de centrumrechtse of de conservatieve partij. Maar die zijn niet conservatief, het zijn conservatieve revolutionairen, dus je zit met die gewenning. Francken is niet alleen. Annick De Ridder, Zuhal Demir, Bart De Wever, … Het

gaat nog veel breder dan dat. Het gros van die ideeën en essenties wordt veel breder gedeeld. De commentaar op Francken gaat alleen maar over zijn communicatiestijl.

De boodschap mag blijkbaar wel. We kunnen wel migranten in kampen steken buiten de EU en we noemen dat dan humanitair.

Vande Lanotte zegt dat we humanitaire kampen gaan bouwen in Afrika. Je moet eens naar Libanon gaan kijken, ze hebben daar ook humanitaire kampen voor de Palestijnen gebouwd. Daar huil je je te pletter. En zelfs als je dan kampen wil bouwen, waarom zet je dat kamp elders en niet bij ons? Waar blijven we dan met de universele mensenrechten? Ik begrijp dat niet. Van een socialist verwacht je dat hij zegt dat we meer middelen moeten vrijmaken op Europese of nationale schaal om de grondoorzaken van de problemen aan te pakken. Dat er herverdeling moet zijn op wereldschaal, dat het systeem op de schop moet.”

Blijkbaar zijn de racistische uitlatingen in Vlaanderen gestegen. Er zijn ook veel meer incidenten die met racisme te maken hebben. Dat hangt toch allemaal samen. Worden mensen steeds harder?

“Vandaag krijg je bij de extreme rechterzijde de campagne van replacement: wij worden vervangen. Wij, de gewone echte Vlamingen, worden vervangen door moslims, ze laten iedereen binnen en het is een scam van de globale elite. Wij hebben geen controle meer, wij worden vervangen, replacement, … Je ziet dat bij Wilders, bij Baudet, bij Schild en vrienden, bij Vlaams Belang, bij Tommy Robinson in Engeland, Trump in de VS… dat baart mij zorgen, want dat kneedt de geesten. Decroo had gezegd dat de volgende burgemeester in Antwerpen zwart, van Marokkaanse of van Turkse afkomst zou zijn. Dat wordt volop gereproduceerd.

“Kijk, zelfs hij zegt het.””

Staan die allemaal in communicatie met elkaar of is dat eerder een conspiracy theory?

“Niet iedereen kent iedereen, maar Nieuw Rechts heeft heel duidelijk een globale dimensie. Het is een netwerk, met 1ste, 2de en 3de graads connecties in dat netwerk. Kijk bijvoorbeeld naar Schild en Vrienden. Hoe komt het dat die mannen viraal gaan? Als je de eerste dag naar de shares kijkt, zie je dat 55% daarvan Belgen zijn, 45% zijn vooral identitaire bewegingen in Groot-Brittannië, in de VS, in Nieuw-Zeeland, in Zuid-Afrika, enz.. Op het moment dat ik begin na te gaan wie dat allemaal zijn, een paar weken later, is heel dat netwerk voor Tommy Robinson in de UK aan het tweeten. Dat zijn platformen die achter Trump staan, achter identitaire beweging hier, enzovoort. Als Dries van Langenhove mij in een tweet vernoemt, dan retweet Baudet dat, en vanuit Baudet de alt-right kandidaat Paul Nehlen in de VS. Wanneer retweet jij iets dat je niet kent? Waarom retweet Paul Nehlen Schild en Vrienden? Er is een activistennetwerk die op globale schaal opereert.

Het tweede element is dat Steve Bannon bijvoorbeeld naar Europa komt om met de Lega en Le Pen te spreken en hij komt ook naar het Vlaams Belang. Ze hebben afgesproken bij de Afd in Duitsland, bij de FPÖ in Oostenrijk. Martin Sellner van Génération identitaire zit in de VS met Brittany Pettibone te kijken hoe ze zich organiseren. Zij zijn dan weer gelieerd met Lauren Southern die ook bij het Vlaams Belang zat en later doorreisde naar Rusland om daar de fascistische intellectueel Dugin te ontmoeten. Er is dus niet alleen een digitaal netwerk, er is ook een globale nieuw rechtse elite die dat netwerk ook actief bouwt.

7 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 7

6/09/18 10:30

En het expliciete doel is ‘making anti-globalism global’, waarbij anti-globalism natuurlijk als bloed en bodem-nationalisme moet begrepen worden. Dat geven ze zelf aan. Die bouwen dus zeker een netwerk. Het idee dat al die dingen los van elkaar gebeuren, daar ben ik nu echt voorbij. Er zijn constant meer aanwijzingen dat er dus niet louter een digitaal netwerk, maar dat er ook enkele kleinere globale netwerken zijn van mensen die elkaar fysiek kennen. Van Generation Identity die heel duidelijk actief op Europees niveau opzet. De topmensen van die beweging zijn dan weer gelieerd met de Altrighters. De altright sterren gaan dan weer op bezoek op de congressen van alle Europese extreemrechtse partijen. En er zijn ook middelenstromen. Bannon komt niet zomaar. Iemand betaalt die natuurlijk. Lauren Southern maakt films om de boeren in Zuid-Afrika te steunen en dan heb je de Vlaamse Beweging die hier een protestmars organiseert om de ‘Plaasmoorden’ te herdenken in Zuid-Afrika. Als je kijkt naar de retweets zijn het de boeren in Zuid-Afrika die de tweets van Schild en Vrienden gaan retweeten.”

Waarom lijkt de rechterzijde daar zoveel sterker in te zijn dan de linkerzijde?

“Omdat het moet, want die heel radicaal rechtse denkers zijn nog steeds marginaal. Zo moeten ze groeien. En ten tweede, omdat ze daarop inzetten. Génération identitaire werkt pan-Europees. Dat is altijd het doel geweest. Ze zetten ieder jaar een zomeruniversiteit op die Europese activisten samenbrengt. Omdat ze die transnationale beweging nodig hebben en men wil ze vleugels geven. De grote theorie is dat alles met elkaar verbonden is zoals domino’s. Eens ergens beweging in komt, gaat het ineens sneller.

Als ze er bijvoorbeeld in slagen om nog één land los te weken uit de EU, dan wordt dat problematisch voor de huidige constellatie.

De val van de EU zou ook een enorme overwinning zijn. Stel je voor dat Baudet wint en eerste minister wordt van Nederland, dan wordt het lastig. Je krijgt de Lega in Italië, die exact dezelfde agenda heeft. Voorlopig zit alles nog goed, maar het kan ook snel slecht gaan. En het hangt internationaal allemaal samen.”

Als Theo Francken twittert dat er een boot vol Bangladeshi zit terwijl het er eigenlijk maar drie blijken te zijn, heeft hij het intussen toch weer gezegd. Hij heeft daar dan weer een groep mensen mee bereikt waarvan de helft misschien nog steeds denkt dat die boot vol Bangladeshi zat. Hou counter je zo’n discours?

“Links is virtueel afwezig. Dat is het probleem.

Je moet een informatieomgeving scheppen op verschillende niveaus, vanuit de partij maar ook in de onderbuik, door aanwezig te zijn op de sociale media. Het socialisme is opgebouwd in de volkscafés en het grote volkscafé van deze wereld is online.

Daar niet aan mee doen, is een fundamentele vergissing. Je moet ervoor zorgen dat je discours verspreid geraakt over de mensen. Je moet kunnen opbouwen van onderuit, solide argumentatie opbouwen, tegengas geven, … Als je dat niet doet, dan zal rechts blijven winnen. Je moet ook al het klassieke werk blijven doen. Je moet van onderuit werken, in de wijken aanwezig zijn. De partij moet een democratisch vehicel zijn, een structuur waar mensen zowel kennis, steun en

inspraak verwerven. Maar wat werkt vandaag is de combinatie tussen die klassieke democratische politieke hiërarchische structuur – de partij, de vakbonden – en een netwerk. Kijk naar Bernie Sanders in de VS of Corbyn in de UK. Ze zijn zelf lid van een sterk gestructureerde partij, maar er zit ook een hele digitale jonge beweging achter die oude mannen.

Ik hoop dat de sociaaldemocratie haar verhaal opnieuw vindt in de radicale Verlichting. Dat zou het absolute minimumprogramma moeten zijn die alle linkse partijen delen. Democratie, universele mensenrechten realiseren, dat zou de basis moeten zijn. We leven vandaag in een kantelpunt in de geschiedenis. Alles is instabiel.

Van links verwacht je dan dat ze terug van een democratisch en vrij egalitair alternatief systeem. Dat zou de standpunten op korte termijn moeten informeren, niet de peilingen.

Nochtans wordt de afwezigheid van een verhaal tegenwoordig vaak genoemd als oorzaak van het wegzakken van links, en dan bedoel ik niet radicaal links.

'Links is virtueel afwezig. Dat is het probleem. Het socialisme is opgebouwd in de volkscafés en het grote volkscafé van deze wereld is online. Daar niet aan mee doen, is een fundamentele vergissing' Dat verhaal gaat al mee sinds de jaren 90. De derde weg is nooit een alternatief geweest. De derde weg was het aanvaarden van de neoliberale doctrine, met sociale correcties. Dat is uiteraard geen verhaal. En heel het andere verhaal wordt gezien als te fout: “We willen niet extreem links zijn.” Maar op een bepaald moment moet iemand dat wèl durven. Dus ik hoop dat de sociaaldemocratie haar verhaal opnieuw vindt in de radicale Verlichting. Dat zou het absolute minimumprogramma moeten zijn die alle linkse partijen delen. Democratie, universele mensenrechten realiseren, dat zou de basis moeten zijn. We leven vandaag in een kantelpunt in de geschiedenis. Alles is instabiel. Van links verwacht je dan dat ze terug van een democratisch en vrij egalitair alternatief systeem.

Dat zou de standpunten op korte termijn moeten informeren, niet de peilingen.“ INTERVIEW:CAROLINE DE NEVE

8 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 8

6/09/18 10:30

ID PROF. DR. JAN BLOMMAERT is geboren te Dendermonde in 1961. Hij is toonaangevend sociolinguïst en taalkundig antropoloog.

Hij behaalde een licentiaat in de Afrikaanse geschiedenis en filologie aan de Universiteit van Gent. In 1989 promoveerde hij aan dezelfde universiteit met een proefschrift over Kiswahili politieke stijl. Na zijn doctoraat was Blommaert werkzaam als directeur van de International Pragmatics Association aan de Universiteit van Antwerpen. In 1997 keerde hij terug naar Gent waar hij professor en hoofd van de vakgroep Afrikaanse talen en culturen werd. In 2005 verliet hij Gent voor een aanstelling aan het Londense Institute of Education. Eind 2007 begon hij gelijktijdig aan twee opdrachten, als "Finland Distinguished Professor" aan de Universiteit van Jyväskylä (tot 2010) en hoogleraar taalkundige antropologie (later: taal, cultuur en globalisering) aan de Tilburg University en directeur van het daar gevestigde Babylon, het centrum voor studies van de multiculturele samenleving (dat hij in 2013 zou omdopen tot centrum voor de studie van superdiversiteit).

Hij is hoogleraar taal, cultuur en globalisering aan de Tilburg University en directeur van het Babylon-centrum voor de studie van superdiversiteit.

Taal is een sociale spiegel Taal en Ongelijkheid is het thema dat het Vermeylenfonds in haar volgende beleidsperiode dieper wil uitwerken. Ze grijpt hierbij terug naar haar eigen roots en het werk van August Vermeylen zelf.

In welke mate is volgens u die taalstrijd gestreden en dient zich geen nieuwe breuklijn aan; hoe gaan we om met Nederlands in een meertalige samenleving.

Jan Blommaert:“Vlaanderen reageert enorm verkrampt als het op het gebruik van het Nederlands aankomt. Je kan dit niet los zien van de historische context. Ondanks die uiterst complexe geschiedenis is in het beleid maar één narratief komen bovendrijven. Je merkt dat ook al in de onderzoeken die aan Vlaamse universiteiten worden gevoerd. Dit is vrij provincialistisch. Je zal zelden een onderzoek aantreffen die de positieve effecten van meertaligheid zal belichten, de nadruk ligt altijd op het gebrek aan kennis van het Nederlands.

Ook in het hoger onderwijs wordt daar

enorm schizofreen over gedaan. Aan de universiteit Gent moest ik mijn lessen in het Nederlands doceren, terwijl mijn studenten de volledige cursus in het Engels studeerden. In Tilburg, waar ik nu doceer, verloopt het merendeel van zowel de lessen alsook andere communicatie in het Engels. “ Het is toch niet fout om het Nederlands als lingua Franca te promoten?

“Links heeft te lang taal als een kenmerk van identiteit beschouwd en voedt daarmee de rechtse agenda.”

9 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 9

6/09/18 10:30

“Nederlands wordt een vorm van uitsluiting, meer zelfs, een vorm van willekeurige uitsluiting.”

“Het idee dat je geen deel kunt uitmaken van de Vlaamse samenleving als je Nederlands onkundig bent is een sociaal axioma geworden. Die verkramptheid is dubbel en ongezond. Ze is dubbel omdat Vlaanderen op zichzelf al een politiek van meertaligheid voert: zo heeft de Vlaamse overheid een volledige gespiegelde website in het Engels, zijn de namen van havens, luchthavens, Vlaamse agentschappen eveneens in het Engels, zijn de CEO’s (ook dat is al een Engels begrip) van de Vlaamse bedrijven vaak Engelstalig (Porter bij het Vlaamse Telenet, Brito,…) terwijl we van een Engelstalige Ghanese vluchteling verwachten dat hij op een jaar tijd volledig Nederlandskundig is omdat hij anders niet zou kunnen integreren. In die zin is de verkramptheid ongezond: Nederlands wordt een vorm van uitsluiting, meer zelfs, een vorm van willekeurige uitsluiting. De vraag is immers niet of er Nederlands wordt gesproken, de uitsluiting gaat over wie het niet spreekt en binnen die groep, mogen de Porters blijven en de anderen liever niet. “ Heeft links dan een verkeerde kaart getrokken in het verleden? Zich teveel de agenda van een ander laten opdringen?

“Links heeft te lang taal als een kenmerk van identiteit beschouwd en voedt daarmee de rechtse agenda. De realiteit is dat Vlaanderen een meertalige regio is. De agenda van links zou dan ook niet op taal moeten liggen maar op communicatie. Links streeft naar een inclusieve samenleving waar elkeen de kans krijgt om zich te ontplooien. Het mag dan ook niet uitmaken wie je bent maar wel of we in staat zijn elkaar te verstaan.

In die zin valt heel wat op te merken over ons onthaalbeleid naar nieuwkomers.

Ze moeten Nederlandse lessen volgen: prima! Maar wiens Nederlands? Een soort standaard Nederlands dat niemand gebruikt? Een nieuwkomer die in Antwerpen aanklopt zal nu eenmaal makkelijker integreren in het Antwerps

dan in het Standaardnederlands dan bijna niemand in Antwerpen gebruikt. Taligheid bestaat uit immens veel competenties: sommige kunnen goed spreken in het openbaar, anderen zijn overtuigender in een individueel gesprek, weer andere kunnen het beter verwoorden op papier.

Een ganse generatie jongeren houdt er sinds de opkomst van de sociale media een compleet eigen schrijftaal op na. Een progressief taalbeleid zou dan ook moeten inzetten op handelen en communicatie met als doel de sociale cohesie te bevorderen. “ Wat zou de rol van een cultuurfonds zoals het Vermeylenfonds kunnen zijn?

“Taal en de ontwikkeling van taal is een sociale spiegel. In het ‘Vlaams’ kom je nog heel veel Franse leenwoorden tegen die zich linken met macht (bv. een PdG, notaris /notaire…) of met geld (bv. de duurste stukken vlees; entrecote, filet pure, terwijl de goedkope stukken een Germaanse stam hebben: bv. worst, gehakt).

Een auto was vroeger ook een heel duur ding: heel wat auto-onderdelen worden in het ‘Vlaams’ met Franse termen benoemd; frein, embreage, carrosserie, chauffeur, enz.

Die rol wordt nu volledig overgenomen door het Engels. Hetgeen vroeger de mensen een PdG noemde, noemen ze nu een CEO. Een modern cultuurfonds heeft zowel de kennis als de sociale praktijk in handen om de mensen die spiegel voor te houden. Ze kunnen activiteiten opzetten die de mensen hier bewust van maken.

Taal en ongelijkheid gaat ook over die meertaligheid binnen het Nederlands en de diverse registers die er bestaan.

Het onderkennen en herkennen van die registers maakt mensen sociaal sterker en weerbaarder. Een progressief cultuurfonds zou daar een belangrijke meerwaarde in kunnen generen: zeker voor nieuwkomers en mensen uit een anderstalige achtergrond. “ Bestaat die meertaligheid ook niet voor een stuk uit digitaligheid?

“Aha... het fameuze spook van de digitalisering. In arbeidsmiddens doet men alsof dit nog moet komen, de realiteit is dat we die digitale omslag eigenlijk al gemaakt hebben. Ik gebruik daar graag het voorbeeld van mijn eigen carrière: de wijze waarop ik - eind de jaren 80- mijn doctoraat in de Afrikanistiek heb gemaakt, verschilt in wezen niet zo heel veel van

hoe een doctoraat in pakweg de 16 de eeuw werd gemaakt. Je trok als student van bibliotheek naar bibliotheek en je maakte aantekeningen en schreef bepaalde passages over. De studenten waarvan ik nu een doctoraat begeleid, beschikken thuis van achter hun laptop over veel meer bronnen waarvan ik zelfs niet het vermoeden had dat ze bestonden. Die democratisering van toegang tot informatie is iets wat we enorm moeten toejuichen. Eén gevaar schuilt hem in de toegang tot de digitale middelen.

We moeten vermijden dat groepen in de samenleving afgesneden blijven van toegang tot computers/tablets enz. en dus ook niet weten hoe ze ermee moeten omgaan.

Bankzaken verlopen tegenwoordig via een smartphone… een belangrijk probleem voor oudere mensen die hiermee niet mee zijn. We mogen ons echter niet verkijken op de ‘problemen’ alleen. De kansen die de digitalisering met zich meebrengt zijn enorm. “Hart boven hard” was nooit zo een succes geweest zonder de sociale media.”

Blijft dit dan niet te veel een virtuele bezigheid?

“Dit is een valse tweedeling. Virtuele realiteit, is reëel. Ze heeft impact, ze brengt mensen samen, ze brengt communicatie en interactie tot stand, die anders wellicht niet had plaatsgevonden. Ze vormt, opinieert, zaait conflict en twijfel… alles wat in het leven gewoon gebeurt. In mijn nieuwste boek “Frames, Formats en Selfies “ga ik daar dieper op in. Het gaat over de shooters in Amerika en hoe zij een complete digitale realiteit voor zichzelf hebben opgebouwd. Breivik heeft een enorm digitaal archief achtergelaten van om en bij de 1600 bladzijden met allerlei informatie over hoe je bommen kunt maken en aan de juiste ingrediënten kunt geraken zonder dat er één knipperlicht bij een inlichtingendienst afgaat.”

Vrolijker wordt een mens daar toch niet van?

“De digitale omslag is een feit. We hebben de neiging als mens om te kijken naar wat we verliezen. Zo is Wikipedia niet de Brittanica; ze is gewoonweg veel beter en groter. Digitalisering leidt voor een stuk tot een verlies van standaarden. Maar om te beginnen wiens standaarden? En is dat dan zo erg om die te verliezen? Een doctoraat dat ik heb begeleid ging over een project in de townships in Kaapstad.

Ongeletterde vrouwen krijgen daar een gsm en werden opgeleid om daarmee te smsen. Die berichten waren eenvoudig, maar het stelde hen wel in staat om te

1 0 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 10

6/09/18 10:30

“Vlaanderen reageert enorm verkrampt als het op het gebruik van het Nederlands aankomt” communiceren met familie en vrienden vaak in andere wijken. Het effect was dat die vrouwen ook andere vrouwen leerden hoe ze moesten smsen sturen. Met heel beperkte middelen werd dus een heel grote groep van vrouwen plots geletterd.”

Is er in tijden van sociale media, interconnectiviteit en massainformatie dan nog wel ruimte voor sociaal cultuur werk?

“Op zich is de massa als groep dood.

Er bestaat geen massapubliek meer. De digitalisering heeft wel een massa aan verschillende publieken opgebracht.

Ieder publiek kiest daarbij die stukken informatie die het graag hoort. We ergeren ons allemaal aan de tweets van Trump en de inconsequenties ervan.

Maar elk van zijn electorale groepen retweet enkel die tweets die ze ‘liken’. Al die uiteenlopende groepen hebben elkaar gevonden tijdens zijn campagne. IS is op zich nooit een grote groep geweest, maar wel zeer belangrijk omdat ze via digitale weg enorme veel andere publieken kon bereiken die elk op hun beurt zich in een deeltje van hetgeen die beweging zei, kon terugvinden.

superbelgen zijn, als de Rode duivels spelen en de andere dag ditzelfde land hartstochtelijke haten, ieder van ons om elk zijn redenen. We moeten daar nog mee leren omgaan. Maar dankzij de digitalisering is er geen excuus meer om niet geïnformeerd te zijn. In die beide vaststellingen heeft het volwassenwerk zijn aloude rol opnieuw te vervullen.

Ze moet de mensen helpen om die gelaagde identiteit te ontdekken en te helpen duiden. Op vlak van haar vormingsopdracht zou ze kwetsbare groepen moeten ondersteunen om digitale vaardigheden onder de knie te krijgen. Dat het Vermeylenfonds daaruit van eigen waardenkader vertrekt is een meerwaarde.”

In die zin heeft digitalisering ons bewust gemaakt van het feit dat ook onze identiteit meerlagig is en die meerlagigheid is niet altijd even consequent. Dat verklaart waarom de ene dag we allemaal

RAF BURM

Muziekcentrum

Vr 05.10

Do 18.10

Symfonieorkest Vlaanderen Katrien Baerts & & Praags Filharmonisch Koor Bart Verheyen Janáček | Glagolitische Mis

Rêves et Réalités | piano & zang

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Ma 19.11

Za 01.12

Dave Douglas’ Uplift

Braaknoot Ensemble

Douglas, Bill Laswell, Mary Halvorson en andere toppers in 1 band!

Boudewijn De Groot | Nacht en Ontij

Bekijk het volledige seizoen 18 | 19 op www.debijloke.be

Info & tickets op www.debijloke.be of 09 323 61 00

1 1 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 11

6/09/18 10:30

Propaganda is ouder dan het begrip waarmee het benoemd wordt.

De term is een Latijns woord dat afgeleid is van het werkwoord propagare (voor de latinisten: het gaat om het gerundivum in de ablatief van dit werkwoord).

Het werd voor het eerst gebruikt toen paus Gregorius XV in 1622 de Congregatio de Propaganda Fide oprichtte, een congregatie van kardinalen die als doel had het verspreiden van het geloof in de nietkatholieke gebieden te coördineren.

Zo kreeg de term propaganda de betekenis van missiewerk.

het antagonisme ten aanzien van Carthago verklaart. Deze bronnen zijn uiteraard in geschreven vorm bewaard. Het zijn goed doordachte en uitgewerkte voorbeelden die alle kenmerken van een schriftelijke cultuur hebben. Het is duidelijk dat de uitvinding van het schrift een nieuwe dimensie gaf aan de mogelijkheden voor propaganda.

DE EERSTE PROPAGANDISTISCHE REVOLUTIE: HET SCHRIFT

In het 1ste millennium voor onze tijdrekening werden de vormen van propaganda en beïnvloeding talrijker en subtieler. Via inscripties op monumenten of druk bezochte plaatsen konden grote aantallen mensen meermaals bereikt worden. De retoriek, de kunst van het overtuigen, werd uitvoerig bestudeerd bij de Grieken. Maar ook in de Gesprekken van Confucius wordt uitgewijd over hoe mensen door de rede en geschriften kunnen worden overtuigd.

De Arthashastra, een boek toegeschreven aan de Indische Machiavelli Chanakya die leefde in de 3de eeuw voor Christus, gaat uitvoerig in op spionage, propaganda e.d. Met Cyrus de Grote, Alexander de Grote en Ashoka traden heersers op de voorgrond die grote multi-etnische rijken veroverden en deze door een combinatie van militaire kracht, een tolerante houding tegenover religieuze diversiteit en een eigen overkoepelend verhaal dat via symbolen, woord, beeld en architectuur werd gepropageerd, probeerden bijeen te houden.

Woord en beeld volstaan om propaganda te beoefenen. Ook voor de uitvinding van het schrift bestonden er al vormen van propaganda. Prachtvolle gebouwen, monumenten, kledij, sieraden moesten de eigen macht en rijkdom uitstralen.

Via redevoeringen probeerde men net als nu mensen te overtuigen, en uiteraard werden daarbij propagandistische argumenten gebruikt. Mythen kunnen bv. verklaren waarom een volk als vijandig of minderwaardig wordt gezien, en ze worden gebruikt als legitimatie voor oorlogen. Zij moesten ook vooral de bestaande orde legitimeren.

In het antieke Athene, maar ook tijdens de Romeinse Republiek, werden verkiezingen gehouden en was het dus belangrijk de potentiële kiezers te beïnvloeden. Bekend is de brief van Quintus Tullius Cicero aan zijn beroemde oudere broer Marcus met adviezen over campagne voeren.

Deze propagandistische handleiding uit 64 voor onze tijdrekening is in het Nederlands verschenen met als titel Hoe je verkiezingen wint. Bart De Wever schreef er in 2010 een opiniestuk over in De Standaard, onder de veelzeggende titel Nil novi sub soli (Niets nieuws onder de zon).

We kennen tal van voorbeelden van redevoeringen en mythen met propagandistische kenmerken in geschreven vorm vanaf de klassieke oudheid. Denken we maar aan de redevoeringen van Pericles bij Thucydides over het verschil tussen Athene en Sparta, of die van Demosthenes gericht tegen Philippus II van Macedonië.

Vergilius creëerde met de Aeneis een stichtingsmythologie voor Rome die o.a.

De Romeinen slaagden er ook in hun vele oorlogen die leidden tot gigantische veroveringen steeds te kaderen als een ‘bellum iustum’, een rechtvaardige oorlog.

Caesar beschreef in zijn Commentarii de Bello Gallico hoe hij steeds bondgenoten verdedigde en bedreigingen afweerde, ondertussen heel Gallië veroverend. Zijn werk is ook een propagandawerk voor zijn te verwachten strijd tegen de senaat

Informatie en propaganda, een eeuwige wedloop

In de tijd van de revoluties, vanaf het einde van de 18de eeuw, werd propaganda ook voor de verspreiding van wereldlijke opvattingen gebruikt, en pas in de 20ste eeuw kreeg het algemeen een eerder negatieve, manipulatieve bijklank. In protestantse landen die meer dan argwanend stonden tegenover pauselijke initiatieven was het al meteen een wat sinistere klinkende term. Tegenwoordig zien we propaganda als bewuste beïnvloeding van opinies en gedrag, en dit vaak door onjuiste of gekleurde informatie.

1 2 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 12

6/09/18 10:30

en zijn rivaal Pompeius. Misschien het ultieme voorbeeld van propaganda is de opkomst van het christendom, dat er in een aantal generaties in slaagde om van een van de vele religies tot de Romeinse staatsgodsdienst uit te groeien en af te dwingen dat alle andere religies vanaf 392 verboden werden.

De aard van de propaganda veranderde na de val van het Romeinse Rijk. Er waren geen grote geletterde bevolkingsgroepen meer, de bevolking woonde niet langer in grote steden maar meer verspreid en de publieke opinie werd minder belangrijk.

Maar het bleef belangrijk om de eigen achterban te motiveren en de cohesie te behouden. Tijdens de feodaliteit werd het bv. handiger een concurrerende troonpretendent als een bastaard te beschrijven, om diens rechten op de opvolging onderuit te halen. Juristen in dienst van de vorsten zochten allerlei argumenten om bepaalde claims te rechtvaardigen.

Daarnaast was de beeldtaal belangrijk.

Kerken vol beelden, glasramen en schilderijen getuigen daarvan. Het Tapijt van Bayeux begint met scènes waarbij de later in Hastings verslagen Harold aan het hof van Willem de Veroveraar in Normandië verblijft, door hem tot ridder wordt geslagen en een eed aflegt.

Het moest zo de versie bevestigen dat Harold de Engelse troon aan Willem beloofd had. Maar ook het woord bleef zijn rol spelen. De mobilisatie tot de Eerste Kruistocht, met de opzwepende toespraak van paus Urbanus II te Clermont in 1095 over de Turkse gruweldaden, is een schoolvoorbeeld van propaganda.

EEN VERSNELLING HOGER MET DE BOEKDRUKKUNST Ook al komt er niets nieuws meer onder de zon, propaganda neemt toch een nog veel hogere vlucht na de uitvinding van de boekdrukkunst. Nu konden teksten massaal gereproduceerd en verspreid worden.

Boeken kregen een grotere verspreiding, maar er ontstonden ook nieuwe genres zoals pamfletten en vlugschriften. De reformatie zou zonder de broekdrukkunst wellicht niet zo succesvol geweest zijn.

De Lutherbijbel zou in de eerste eeuw na publicatie een oplage gehaald hebben van 200.000 exemplaren. Maar ook de houtsnedes en kopergravures van Lucas Cranach de Oude werden gereproduceerd en verspreid. De propagandastrijd

woedde langs beide zijden, de katholieke contrareformatie en met name de jezuïeten lieten zich zeker niet onbetuigd.

De religieuze strijd bereikte een hoogtepunt tijdens de Dertigjarige Oorlog, wanneer een nieuwe speler in de propagandastrijd is opgedoken. De oudst bewaarde kranten dateren uit het begin van de 17de eeuw: de Relation verscheen vanaf 1605 te Straatsburg, de Avisa vanaf 1609 te Wolfsbüttel. Voor kranten was niet alleen de boekdrukkunst, maar ook postbedeling een voorwaarde. Maximiliaan van Oostenrijk had in 1505 via de familie Thurn und Taxis een postbedelingssysteem opgezet in het Heilige Roomse Rijk.

De Dertigjarige Oorlog, die van 1618 tot 1648 Duitsland teisterde, werd de eerste oorlog waarin de publieke opinie massaal bespeeld werd. De eerste krantencensuur vond toen ook al plaats. De Frankfurter Postzeitung moest zijn protestantse medewerkers ontslaan, de uitgever werd in 1627 aan de kant geschoven en het blad vertolkte vanaf toen het katholieke standpunt. Nadat de Zweden in 1631 Frankfurt binnenmarcheerden keerde de uitgever terug en werd de krant een spreekbuis van de protestantse zaak. De inname van het protestantse Magdeburg door het katholieke leger van Tilly, waarbij de stad nagenoeg volledig verwoest werd en 25.000 van de 30.000 inwoners omkwamen, kreeg een enorme weerklank en werd een symbool voor de wreedheid van de keizerlijke legers.

Voor en tijdens de Napoleontische oorlogen ontwikkelden de spotprenten zich tot een belangrijk propaganda-instrument, waarmee de tegenpartij op karikaturale wijze kon afgeschilderd worden. Met name in Groot-Brittannië, waar een parlementaire democratie met politieke partijen was ontstaan en de pers bloeide, werd het genre populair. In 1760 werden in Groot-Brittannië al 10 miljoen kranten verkocht, wat al een grote afzetmarkt betekende.

DE TIJD VAN DE MASSAMEDIA In de loop van de late 19de eeuw werd de krant overal in Europa een massamedium, dat door brede lagen van de bevolking gelezen werd. Nieuwe uitvindingen zoals de trein, de telegraaf en later de telefoon maakten de nieuwsgaring en de snelle verspreiding van nieuws sneller en eenvoudiger, de eerste internationale persbureaus ontstonden. De opkomst van

ideologieën zoals het socialisme en een soort religieus reveil zorgden ervoor dat grote groepen vatbaarder werden voor en zich konden identificeren met een kijk op de wereld vanuit een onderling gedeeld perspectief. Kranten en andere publicaties richtten zich op een bepaald segment van de bevolking. Er ontstond een liberale, katholieke en socialistische pers. Symbolen als vlaggen of volksliederen, een nationale literatuur, een nationale historiserende bouwstijl voor openbare gebouwen, tal van monumenten en niet in het minst onderwijs met focus op de grootsheid der natie voedden anderzijds bij de gehele bevolking een nationaal bewustzijn. In 1914 bleek deze propagandistische taal sterker dan die gericht op sociale of religieuze verschillen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd propaganda op een niet eerder geziene schaal ingezet. De posters met Lord Kitchener of Uncle Sam die oproepen om in het leger dienst te nemen zijn iconisch geworden. De Duitse inval in België en de daarmee gepaard gaande wreedheden werden in de Angelsaksische landen als ‘The rape of Belgium’ door de ‘Hunnen’ afgeschilderd om de strijd voor de publieke opinie te kunnen winnen. De Duitsers beriepen zich in hun propaganda meer op hun eigen sterkte en beklemtoonden het imperialisme van hun tegenstanders.

De totalitaire staten die tussen de twee wereldoorlogen tot stand kwamen zorgden voor een nieuwe schaalvergroting en vooral voor een meer totale impact. Boeken werden verboden en zelfs verbrand, kunst als entartet verklaard. Joseph Goebbels als Reichspropagandaleiter is zowat de personificatie van propaganda geworden. In de Sovjet-Unie werd een eigen beeldtaal gecreëerd om via posters en films de nieuwe mens te vormen. Bij een veranderde politieke constellatie werden de beelden aangepast, en werd bv.

Trotski op historische foto’s verwijderd.

Uiteraard lieten de tegenpartijen zich ook niet onbetuigd om de bevolking een ander verhaal aan te bieden, en dit zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog als tijdens de Koude Oorlog.

DE VERBORGEN VERLEIDERS Film, radio en televisie waren de nieuwe media. Het verkiezingsdebat tussen Kennedy en Nixon en de telegenieke optredens van Kennedy tijdens zijn presidentschap worden als de doorbraak van het televisietijdperk in de politieke

1 3 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 13

6/09/18 10:30

De nodige lessen werden getrokken. Bij de Golfoorlog in 1991 liet Saddam Hoessein westerse journalisten toe in Bagdad, in de hoop dat hun beelden de westerse publieke opinie zouden beïnvloeden zodat ze zich tegen de oorlog keerden. De kijkers kregen echter een visueel spektakel van luchtbombardementen te zien, en amper slachtoffers van blinde bombardementen.

Saddam had zich misrekend. Bij de geallieerde inval in Irak in 2003 zorgde embedded journalism voor nog meer controle op de berichtgeving.

Meer subtielere manieren van beïnvloeding, beïnvloed door de reclameindustrie, maakten hun opwachting. Met zijn The hidden persuaders uit 1957 liet Vance Packard ons vrezen voor een wereld van subtiele, onbewuste beïnvloeding.

De manier waarop via sociale media de publieke opinie wordt bespeeld en verkiezingen worden gemanipuleerd is inderdaad meer dan zorgwekkend. Maar we zien momenteel ook, om het zacht uit te drukken, een minder subtiele omgang met de waarheid en het publieke politieke debat.

massavernietigingswapens aan de publieke opinie verkocht. Tegenwoordig echter worden met termen als ‘fake news’ en ‘alternative facts’ waarheid en leugen tot een onontwarbaar kluwen gebanaliseerd.

En de leugen vliegt vaak snel genoeg om de volgende verkiezing te halen en pas achterhaald te worden als het te laat is, of als niemand het debat nog volgt.

EN DE TOEKOMST? De medialogica bepaalt wat we te horen, te zien en te lezen krijgen, en politici die daar handig op inspelen en voor de straffe quotes zorgen die media-aandacht genereren domineren het publieke debat.

Via media als twitter kan men zelf bepalen wanneer men iets zegt, en door ervoor te zorgen dat het aan de medialogica aangepast is weet men dat het zal worden opgepikt. De media, de traditionele tussenpersonen, worden als vijanden van het volk weggezet.

Communicatie heeft in de loop der geschiedenis tal van uitvindingen en veranderingen gezien, waarop politici en machthebbers steeds hebben ingespeeld om de publieke opinie te kunnen beïnvloeden. Tegelijkertijd hebben die uitvindingen en veranderingen ons ook de mogelijkheden gegeven om ons beter te informeren. Nog nooit stond zoveel informatie ons zo vlot ter beschikking, al is dat geen verworven strijd als we de

ID NICO PATTYN (°1968) studeerde psychologische en pedagogische wetenschappen en geschiedenis aan de Universiteit Gent. Hij ging in 1994 aan de slag als psychopedagogisch consulent in het PMS, de voorloper van het CLB. Hij was van 1996 tot 2006 betrokken bij de coördinatie van het Geïntegreerd Onderwijs (GON) voor het Gemeenschapsonderwijs. Van 2008 tot 2011 was hij directeur van het CLB van het GO! Mandel en Leie. Daarna ging hij aan de slag bij de Stichting Gerrit Kreveld voor de denktank Metis.

Sinds 2015 werkt hij opnieuw als psychopedagogisch consulent in het CLB. In 2017 won hij de geschiedenisquiz op het Europees kampioenschap quizzen in Zagreb.

Leugens in de politiek zijn van alle tijden.

De escalatie in Vietnam begon met de vermeende Vietnamese aanval op de Maddox in de Golf van Tonkin, in 1990 moest een verzonnen verhaal over Iraakse soldaten die baby’s uit de couveuses haalden en op de grond gooiden de publieke opinie van de Iraakse wreedheid overtuigen, de inval in Irak in 2003 werd op basis van foute informatie over Iraakse

mogelijkheden tot internetcensuur zien.

We moeten inzetten op het vermogen om die informatie te plaatsen en er mee aan de slag te gaan. Politiek, onderwijs, media, culturele en andere organisaties en wij allen als politiek bewuste burgers hebben daarbij een grote verantwoordelijkheid.

NICO PATTYN

1 4 STANDPUNTEN

dng3_v1.indd 14

resencent

propaganda gezien. De televisiebeelden uit Vietnam, die niet overeenstemden met het beeld dat de regering wou ophangen, bepaalden mee de houding van de Amerikaanse publieke opinie tegenover de oorlog.

DE RECENSENT

MELK, HONING, KEROSINE. OP REIS NAAR DE GELUKKIGSTE EN ONGELUKKIGSTE PLAATSEN TER WERELD

De zoektocht naar geluk heeft wel wat weg van de queeste naar de heilige graal of de vervaardiging van de steen der wijzen bij de alchemisten. Hoe harder je ernaar zoekt, hoe minder je het lijkt te vinden. Knap vervelend, want in onze huidige westerse cultuur is geluk - of althans een klatergouden variant ervan - de nieuwe parameter voor een succesvol leven geworden. Instagram bulkt van leeghoofdige maar oh zo hotte influencers die Gucci en Louis Vuiton slijten als de snelste weg naar welbehagen. De meute smult ervan en aandeelhouders juichen.

Dit compulsieve streven naar gebakken lucht maakt Jan De Deken moedeloos. “De “De zoektocht naar geluk is vergiftigd vergiftigd”, ”, zo schrijft hij in zijn boek Melk, honing, kerosine. kerosine.

Op zoek naar een wervend verhaal botste hij op een artikel waarin werd beweerd dat Singapore het ongelukkigste land ter wereld zou zijn. Frappant, want nergens anders vind je proportioneel meer miljonairs bijeen. Het onderwerp zette hem aan het denken. Bestaat dat wel, een gelukkig land? En hoe meet je dat dan?

Is geluk aangeboren of afhankelijk van omgevingsfactoren? Maakt hard werken ons gelukkig of is het juist meer vrije tijd?

Deze vragen en nog vele andere legde hij voor aan de meest uiteenlopende mensen

6/09/18 10:30

resencent

Tijdens zijn zoektocht belandt avonturier Jan De Deken op een aantal bijzondere plaatsen en maakt er memorabele belevenissen mee. Zo neemt hij in het Amazonegebied van Peru twee maal deel aan een ayahuasca-ceremonie. De krachtige bewustzijnsverruimer dwingt hem tot zelfkastijdende introspectie. Wie geluk zoekt in hedonistisch vertier heeft grote kans met ayahuasca bedrogen uit te komen. Wie de ketens der illusies van zich wil afschudden zal mits een goede setting meer slaagkansen hebben. Op de Uruguayaanse pampa vindt hij bij de gaucho Leo iets wat voor ongecompliceerd geluk kan doorgaan, hoewel er daar amper iets te consumeren of beleven valt en er geen tijd is om op vakantie te gaan.

Juist de limitatie aan verlangens verhoogt de gemoedsrust. In The Armory, een burcht in San Francisco waar BDSMporno (Bondage and Discipline, Dominance and Submission, Sadism and Masochism) wordt gemaakt, ontmoet hij pornosterren die behoorlijk gelukkig door het leven gaan.

De werktevredenheid heeft daar alles mee te maken: al je fantasieën beleven en er tegelijkertijd voor betaald worden zorgt voor gelukkige werknemers. In stadsstaat Singapore merkt hij hoe het kapitalistisch collectivisme leidt tot een kristallen strafkamp, zielloos en artificieel.

De loonslaven mogen dan schatrijk zijn, hun praalzucht kan de tragiek van hun bestaan niet verhullen. Ook stedelijk Japan stemt hem niet vrolijk. De versmachtende werkdruk en het gebrek aan waardig werk in supermetropool Tokio maken dat de eenzaamheid er epidemische vormen heeft aangenomen. Zijn zoektocht naar geluk sluit Jan De Deken af met een bezoek aan de berggorilla’s in het Congolese Parc National de Virunga. Geconfronteerd met de imposante verschijning van zilverrug Humba, de koning van de berg, ziet hij de man die hij zelf zou willen zijn: verlost van triviale beslommeringen en pure gemoedsrust uitstralend.

Jan De Deken presenteert geen nieuws van de dag. Deze vorm van journalistiek valt onder de categorie slow journalism.

Hij dompelt zich onder in de plaatselijke cultuur en neemt de tijd om alles te laten bezinken. Dat resulteert in een rijk en gevarieerd boek over universele verlangens en cultuurgebonden gevoeligheden.

Is hij de antwoorden op zijn vragen te

dng3_v1.indd 15

boek

op de verschillende continenten, niet in droge enquêtes maar wel bij de mensen ter plaatse.

weten gekomen? “Ik Ik vond eenzaamheid, angst, zelfkastijding, sadisme en nog een hoop smeerlapperij, maar vooral ook dankbaarheid, optimisme, inspiratie, veerkracht, liefde en buitensporige gastvrijheid. Hier en daar vond ik zelfs een antwoord.”” Wie nieuwsgierig is naar wat deze antwoorden dan wel zijn, kan best het boek lezen. Geen moment verveling met deze rollercoaster aan avonturen.

TOM COOLS

leggen en voelen ons onmachtig om te corrigeren. In dit boekje gaat taalkundig antropoloog Jan Blommaert in op de diepere betekenis van de woorden die onze hoofden vult. Hij verheldert begrippen zoals ‘perceptie’ en ‘framing’ en reikt een hele reeks concrete en praktische tips aan om doorheen de woordenwolk te leren kijken en de producenten ervan lik op stuk te geven.

Referentie: 9789462670679

Melk, honing, kerosine. Op reis naar de gelukkigste en ongelukkigste plaatsen ter wereld, Jan De deken, Uitgeverij Querido, 2018 - ISBN 978 90 214 0305 2

Exclusief voor AVF-leden 20 % korting op 5 boeken Ga naar

www.epo.be/ vermeylenfonds en bestel online!

20,00 € " 16,00 € KLEIN LEXICON VAN HET MANAGEMENTJARGON EEN KRITIEK VAN DE NIEUWE NEWSPEAK

17,50 € " 14,00 € LET OP JE WOORDEN POLITIEK, TAAL EN STRIJD In dit boekje gaat taalkundig antropoloog Jan Blommaert in op de diepere structuren van de taal die onze hoofden vult. Hij verheldert begrippen en geeft tips om doorheen de woordenwolk te leren kijken en de producenten ervan lik op stuk te geven.

Politiek is een wereld van woorden en beelden, en vaak zijn we overrompeld door wat we horen, zien en lezen. We voelen intuïtief aan dat de redenering niet klopt.

Maar we kunnen de vinger niet op de fout

Van audit tot zelfevaluatie, over branding, competitiviteit en win-winoperatie.

De auteurs doorprikken de nieuwe, ideologisch geladen woorden die onze taal binnenslopen vanuit dure boeken over management en marketing. Om de lezer te wapenen.

In dit miniwoordenboek van het managementjargon doorprikken Rudi Laermans, Lieven De Cauter en Karel Vanhaesebrouck deze nieuwe newspeak.

Doel: de lezer de ogen openen en wapenen tegen de vele woorden die zijn aangetast door het virus van het ‘managerialism’.

Want telkens we ze gebruiken, besmetten we ook onszelf en anderen.

Referentie: 9789462670952

17,50 € " 14,00 €

DE KRACHT VAN HOOP In dit boek verweeft Lleshi inspirerende voorbeelden van vandaag met het leven en denken van Martin Luther King jr., die een halve eeuw geleden werd vermoord.

Lleshi benoemt de wanhoop die er is, maar laat ook zien hoe we van onderuit macht opbouwen en hoop mogelijk maken.

Lees verder op pagina 18…

15 BOEK

6/09/18 10:30

wonen het allerbelangrijkste, daarna komt welzijn en dan pas zorg.

Dit boek beschrijft hoe burgers het zelf doen. Ze creëren een zelfredzame gemeenschap waar iedereen aan mee mag doen. Hoogeloon zorgt weer voor elkaar.

Referentie: 9789088508011

Verhalen van hoop liggen voor het oprapen. Of het nu gaat om Spaanse slotenmakers die weigeren mensen uit hun huis zetten, Britse schoonmakers die een waardig loon afdwingen, Duitse piloten die weigeren vluchtelingen te deporteren of Belgische gezinnen die vluchtelingen opvangen. De vraag is: waarom kennen we die voorbeelden nauwelijks? Waarom heerst de negativiteit?

‘In tijden van cynisme zijn we hoop steeds meer als iets naïefs gaan zien’, stelt filosoof en jongerenwerker Bleri Lleshi. ‘Terwijl hoop ons net vooruitstuwt, ook in moeilijke dagen. Vanuit hoop kunnen we positieve veranderingen realiseren, hoe klein ook.'

Referentie: 9789462671263

Quiz tips

vraag 1

19,90 € " 15,90 € HET NIEUWE VERTROUWEN Je leest het in de kranten en je hoort het op de radio: het Avondland is moe. Veel mensen leggen verslagen de handen in hun schoot. ‘De politiek is te groot geworden,’ zuchten ze, ‘we zijn alle grip verloren.’ In dit boek steekt Rik Pinxten, wellicht onze grootste antropoloog, de wanhopigen, ontmoedigden en gedemoraliseerden een hart onder de riem: er zijn alternatieven.

Vertrekkend vanuit concrete voorbeelden tikt hij een heel nieuw scenario bij elkaar.

De rode draad? Verander de wereld, wees actief in je eigen buurt én houd rekening met de mondiale context. Neem nu voeding, eeuwenlang een zaak tussen lokale groepen en families. Wordt het geen tijd onze dagelijkse kost uit handen van de agro-industrie te trekken? Een groot verhaal over kleine dingen die verbinden.

Referentie: 9789462671294

vraag 2

vraag 3

vraag 4

19,90 € " 15,90 € BURGERS DOEN HET ZELF! DE ZORGCOÖPERATIE HOOGELOON Inwoners van het Brabantse dorp Hoogeloon willen graag in hun dorp blijven wonen, het liefst tot hun dood. Ze richten in 2005 de eerste zorgcoöperatie van Nederland op. De ontdekkingstocht van de inwoners maakt duidelijk dat overheid en instellingen ‘ver weg’ van de burger staan. In de loop van de tijd wordt duidelijk dat ze anders denken. Voor hen is

vraag 5

16 BOEK

dng3_v1.indd 16

6/09/18 10:30

dng3_v1.indd 17

6/09/18 10:30

17 QUIZ

antwoord 1 Rusland. Kalmukkië is een deelrepubliek van Rusland, aan de Kaspische Zee ten zuidwesten van de monding van de Volga. De Kalmukken zijn het enige boeddhistische volk in Europa. Het is een droog steppegebied, met koude winters en hete zomers. En met Utta hebben ze de warmste plaats van Rusland binnen hun grenzen. antwoord 2 Kaoma. Het is eigenlijk een cover van het nummer Chorando se foi van de Braziliaanse zangeres Márcia Ferreira, dat dan weer teruggrijpt naar een populair nummer van de Boliviaanse groep Los Kjarkas uit 1981, Llorando se fue. Omdat Los Kjarkas niet vermeld werden op de plaat, trokken ze naar de rechtbank en kregen gelijk.

Het nummer Lambada paste uitstekend bij de mooie zomer van 1989. Het was de zomer met de spannendste Ronde van Frankrijk ooit met de strijd tussen Greg LeMond en Laurent Fignon. Later dat jaar viel de Berlijnse Muur en leek een nieuw tijdperk aan te breken. Maar voor ons land is het als het ware het jaar van de doorbraak van de klimaatopwarming. Het was het warmste jaar tot dan toe gemeten in België, een record dat pas in 2006 verbroken zou worden. antwoord 3 Jawaharlal Nehru. Hij zou tot zijn dood in 1964 premier blijven. Zijn enige dochter Indira huwde Feroze Gandhi, geen familie van, en was van 1966 tot 1984, toen ze vermoord werd, op drie jaar na eveneens premier van haar land. Zij werd dan weer opgevolgd door haar zoon Rajiv, totdat die in 1989 de verkiezingen verloor en twee jaar later op zijn beurt vermoord werd.

Zijn weduwe Sonia, een Italiaanse die pas

na haar huwelijk met Rajiv de Indische nationaliteit aannam, werd voorzitter van de Congrespartij van 1998 tot 2017 en zette aldus de dynastie voort. antwoord 4 De laatste der Mohikanen. James Fenimore Cooper publiceerde zijn verhaal in 1826, maar hij situeerde zijn verhaal in 1757.

Europa was in 1757 verwikkeld in de Zevenjarige Oorlog, die ook in o.a. India en Noord-Amerika werd uitgevochten.

Niet alleen De laatste der Mohikanen, maar ook Barry Lyndon, geschreven door William Thackeray en verfilmd door Stanley Kubrick, en de game Rogue uit de reeks Assassin’s Creed spelen zich tijdens deze oorlog af. antwoord 5 Carolijnse Concessie (Concessio Carolina).

Toen Karel V in 1537 via een bede hoge belastingen wou opleggen om zijn militaire avonturen te financieren, weigerden de Gentenaars. Het Gentse Calfvel, een edict van de keizer dat de Gentse autonomie beperkte, werd publiekelijk verscheurd en de stukken werden zelfs opgegeten. Het conflict sleepte aan, tot Keizer Karel in februari 1540 met veel militair machtsvertoon zijn intrede deed in zijn geboortestad. De leiders van het verzet werden terechtgesteld, de notabelen moesten barrevoets en een aantal ook met een strop rond hun nek voor de keizer marcheren ten teken van onderwerping.

De zomer van 1540 wordt beschouwd als de warmste van de laatste 1000 jaar in Midden- en West-Europa. Al in januari begon een extreem droge periode die 11 maanden zou duren. In Keulen stond de Rijn droog, in Parijs de Seine. Deze uiterst hete en droge zomer gaat een periode van gevoelig koudere temperaturen, bekend als de Kleine IJstijd, vooraf.

vraag 5 Nog een uiterst warme en droge zomer was die van 1540. Bij ons is dit jaar vooral bekend omdat Keizer Karel toen de opstandige Gentenaars onderwierp.

Hoe wordt de keure genoemd waarmee hij de stedelijke autonomie brak, en de Sint-Baafsabdij liet afbreken om het Spanjaardenkasteel te bouwen? vraag 4 “For how many years we shall have to talk of the summer of fifty-seven!” schreef Horace Walpole op 12 juli 1757 in zijn dagboek. We zijn deze hete zomer al lang vergeten. Op 8 augustus van dat jaar gaf het Britse Fort William Henry in de huidige staat New York zich over aan de Fransen en hun indiaanse bondgenoten.

In welke verfilmde roman worden Cora en Alice Munro door de indiaan Magua bij deze gebeurtenis gevangen genomen? vraag 3 In 1947 kende ons land een zeer warme zomer, met tussen 10 en 28 augustus de langste hittegolf sedert de metingen met 19 dagen. Net in die periode ging het er ook warm aan toe in India. Op 15 augustus werd het land, net als Pakistan, onafhankelijk. Wie was de eerste premier van India? vraag 2 Het jaar 1989 kan als een soort breuklijn gezien worden. In de top 20 van warmste jaren sedert 1833 in België staat het op de 7de plaats, en geen enkel jaar ouder dan 1989 staat in die top 20. Het was ook een jaar met een van de ultieme zomerhits, Lambada. Wie waren de uitvoerders van deze hit? vraag 1 Op 12 juli 2010 werd in Utta in de deelrepubliek Kalmukkië een temperatuur van 45,4 graden gemeten. Het is de hoogste temperatuur ooit gemeten in het land waartoe Kalmukkië behoort, en slechts in zeven Europese landen werd ooit een hogere temperatuur gemeten. In welk land werd deze temperatuur gemeten?

Antwoorden ID NICO PATTYN (°1968) Nico Pattyn is een van de meest succesvolle quizzers van het land. Hij is sedert 2003 kapitein van de nationale quizploeg, waarmee hij in 2017 nog zilver haalde op het Europees kampioenschap in Zagreb. Hij won er ook de geschiedenisquiz.

In deze nieuwe quizrubriek stelt hij telkens een aantal uitdagende vragen.

In onze quizrubriek mijmeren we via een aantal warme vragen over de zomer die alweer voorbij is.

Ver’quiz’ uw tijd

ID KENNARDPHILLIPPS is een

samenwerking tussen Peter Kennard en Cat Phillipps die sinds 2002 kunst maken als reactie tegen de invasie van Irak. Hun werk is verder geëvolueerd naar een confrontatie met macht en oorlog wereldwijd. Het is tevens een middel om internationale bewegingen te verbinden met het oog op sociale en politieke verandering. De kunstenaars werken op schilderijen met olieverf en digitale prints, met collages of op grote oppervlaktes met krantenpapier dat ze versnipperen en verscheuren om de ontreddering van mensen in oorlogsgebieden weer te geven.

Hun werk is krachtig, provocerend en politiek geëngageerd. Ze zien hun werk niet als gescheiden van sociale en politieke bewegingen maar als een onderdeel ervan, als de visuele arm van protest.

“Het is belangrijk dat ons werk ook mensen aanspreekt buiten de kunstwereld”.

Cat Phillipps is geboren in 1972 in Edinburgh, Peter Kennard in 1949 in Londen. Ze werken sinds 2002 samen onder de naam Kennardphillipps en hebben op diverse locatie’s tentoongesteld; van Santa’s Ghetto in Bethlemehem tot het Tate Modern in Londen, Imperial War Museum in Londen, Victoria&Albert Museum in Boedapest enz.

For the millions of men, women and children dying from starvation, poverty, ill health and violence we make this image.

It can’t be hard to perceive our sentiment about Trump.

A deluded belief in greatness and entitlement has led to a violent reaction, again.

His claim to violence as a solution.

When someone deliberately sets out to terrify you it is hard to sit and play well at the piano.

There is nothing good about this.

And tyranny is nothing new.

Van 24/01 tot 29/03 2019 stellen zij tentoon in Rua Red, South Dublin Arts Centre, Tallaght, Ierland. Kijk op hun website www. kennardphillipps.com voor meer info en tentoonstellingen.

18

dng3_v1.indd 18

6/09/18 10:30

Writers are not asked to make an accompanying picture. We haven’t got a clue how to pin down the dung heap in words that come up with a lily. So we do what we do as best we can and hope that our pic will ring some bells in your head and create a mirror to thoughts that will lead us into organizing together to catch a falling star. (foto's Democracy devoured Š Kennardphillips)

19

dng3_v1.indd 19

6/09/18 10:30

AGENDA Uitgebreide info over alle activiteiten vindt u op onze website www.vermeylenfonds.be

20/9 " 19u00 - 23u00 Talking Dinner Cambodja Vermeylenfonds Gent zet de traditie verder van de Talking Dinners, voor de tweede keer in het Vredeshuis! Naren en Marc zullen ons begeleiden in het maken van een lekkere Cambodjaanse maaltijd.

LOCATIE Vredeshuis, Sint-Magrietstraat 9 in Gent.

INKOM leden 15 euro/niet-leden 20 euro voor kookles, getuigenis en eten.

INFO Uw inschrijving is pas geldig na telefonische bevestiging en overschrijving op rekeningnummer BE63 0017 2567 9308 van Vermeylenfonds Gent met vermelding van ‘Talking Dinner’ en aantal personen. kathleen.devos@stad.gent 0498 18 07 89.

ORGANISATIE VF Gent 21/9 " 19u30 Stop met klagen Optreden van Steven Vromman.

LOCATIE Vrijzinnig Huis Koksijde, Galloperstraat 48, Koksijde INKOM 15 € niet leden/ 8 € leden INFO Robert Claes : 058 /42 29 02 of claes.guns@skynet.be ORGANISATIE VF Koksijde 23/9 9 " 11u00 - 12u30 Camille Huysmans "Camille Huysmans en de cultuur van een edelmoedige vrijdenker" Lezing door Prof. Dr. Gita Deneckere, hoogleraar geschiedenis (UGent) LOCATIE Het zoekend hert, Koninklijkelaan 43, 2600 Berchem (Antwerpen) INFO inschrijven via de website www. vermeylenfonds.be of op 09 223 02 88 ORGANISATIE VF Antwerpen 23/9 " 11u00 (deuren open om 10u30) Musika Een ontmoeting van stijlen en culturen De Centrale nam het muzikale luik op zich en schoof twee veelbelovende musici naar voren. Shalan Alhamwy, geboren in Homs (Syrië), is violist en componist.

Ehsan Yadollahi is een Iraans muzikant, onderlegd in het spelen van tar en setar (Perzische langhalsluiten).

LOCATIE De Centrale, Kraankindersstraat 2 in Gent

INKOM VVK: €7 - ADK: €10.

INFO www.decentrale.be ORGANISATIE vzw veelZIJdig ism Vermeylenfonds 26/9 " 20u00 Douwe draaisma’s geheugengoochelshow Hoogleraar Douwe Draaisma, auteur van bestsellers als 'Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt' en 'De Metaforenmachine' geeft tijdens een prikkelende lezing inzicht in de werking van het geheugen. Hoe wij dingen herinneren en in een verhaal gieten is erg bepalend voor ons welbevinden, ons zelfbeeld, onze zingeving. Maar wat als die bouwstenen helemaal niet zo solide zijn als we denken?

LOCATIE VC De Sleutelbrug, Beenhouwersstraat 21-3 in Brugge.

INFO j.ducazu@scarlet.be.

ORGANISATIE VF Brugge 27/9 " 20u00 - 22u00 Bruichladdich whisky tasting Bruichladdich produceert whisky op het Schotse eiland Islay. De distilleerderij is geliefd onder vele whiskydrinkers, door hun fraaie bottelingen en bereidheid tot experimenteren. Het huidige assortiment is bijzonder divers en van een constante en hoge kwaliteit. We proeven verschillende Bruichladdich’s. Een tasting voor elke liefhebber, maar zeker eentje voor de peatheads!!

LOCATIE Vredeshuis, Magrietstraat 9 in Gent.

INKOM Masterclass onder leiding van Bruichladdich’s Benelux Brand Ambassador Nick Baeyens kost 25 euro (max. 30 deelnemers).

INFO inschrijven via arian.vanderlinden@ telenet.be - 0498 180789 ORGANISATIE VF Gent 27/9 Dag van de Zee - Vliz – Oostende Lezingen: " de Noordzee, een duurzame en innovatieve toekomst tegemoet. Over robotten in zee, bodemarcheologie, ecologisch onderzoek. Buffet met kreeft in de Oesterput Oostende.

LOCATIE Vrijzinnig huis Koksijde, Galloperstraat 48, 8670 Koksijde

INFO Maurits De Picker: 0477/ 29 38 37 of depicker.maurits@skynet.be ORGANISATIE VF Koksijde 29/9 en 30/9 Busreis Zivilarbeiter Met bezoeken aan plaatsen waar streekgenoten (ZAB) werden gevangen gehouden (1916-1918), waar ze moesten werken, waar ze honger en kou leden, waar ze stierven en begraven werden.

INFO inschrijven via donald.buyze@ telenet.be ORGANISATIE VF Kortrijk 3/10 " 19u30 Tarik Fraihi over diversiteit, migratie en veiligheid Tarik Fraihi is politiek filosoof en een van de oprichters van Kif-Kif. Hij werkte tien jaar lang als radicalisme-expert bij de veiligheidsdiensten. Vandaag is hij politiek directeur van Groen en voorzitter van het Vermeylenfonds. Met zo'n curriculum moet je wel een gefundeerde mening hebben rond de thema's diversiteit, migratie en veiligheid. Na jaren van werken in de marge komt hij terug in het maatschappelijke debat. Hadden we het religieus fascisme en de aanslagen moeten zien aankomen en waarom kon het groeien in onze maatschappij? Hoe zit het met de toekomst van de diversiteit? Waarom is de hoofddoek neen non-issue en duurt het zo lang voor er praktijktests tegen discriminatie zijn?"

LOCATIE Vplus, Sint-Pieterskerklaan 5 in Brugge.

INFO j.ducazu@scarlet.be.

ORGANISATIE VF Brugge 11/10 De toekomst van de vrijzinnigheid Lezing door Prof. dr.Freddy Mortier, UGent LOCATIE Vrijzinnig Huis Koksijde, Galloperstraat 48, Koksijde INKOM 5 € niet leden/ 3€ leden (koffie inbegrepen) INFO Marc Mortier : 0475 / 972198 of marc.mortier@telenet.be ORGANISATIE VF Koksijde i.s.m UPV Westkust

2 0 AGENDA

dng3_v1.indd 20

6/09/18 10:30

13/10 " 11u00 - 16u00 Kunst in Oudenaarde Gegidst bezoek aan de tentoonstelling Adriaen Brouwer, gezamenlijk middagmaal met na de middag een gegidste kunstwandeling doorheen het parcours van Jan Hoet Jr. LOCATIE 11.00u in het MOU, Markt 9700 Oudenaarde.

INFO inschrijven online , trudy.ernste@ telenet.be ORGANISATIE AVF Oudenaarde 29/10 " 20u00 De muziek van Wannes Van de Velde Al 10 jaar lang missen we de unieke stem van Wannes Van de Velde in ons muzieklandschap. Het mooiste eerbetoon aan een groot auteur/muzikant is dat zijn jongere collega’s zijn werk blijven uitvoeren: levende muziek door levende muzikanten.

LOCATIE de Minardschouwburg, Romain Deconinckplein 2 in Gent.

INKOM VVK: €16 - ADK: €18 INFO Tickets: www.minard.be of www. vooruit.be of 09/267 28 28.

ORGANISATIE VF Gent 10/11 " 19u30 - 21u00 Debat: de actualiteit van pacisfisme en Huysmans Stockholmidealen anno 2018 LOCATIE Raadzaal Bernarduscentrum, Lombardenvest 23, 2000 ANTWERPEN INFO VF Antwerpen ORGANISATIE Comité Camille Huysmans Herdenking en Vrijzinnig Antwerps, Trefpunt vzw, m.m.v. Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Camille Huysmans, Vredescentrum Antwerpen en Amsab-ISG 25/10 Is voedselvergiftiging een maatschappelijke ziekte?

Lezing door Michel De Vlesschouwer.

LOCATIE Vrijzinnig Huis Koksijde, Galloperstraat 48, Koksijde INKOM 5€ niet leden/ 3 € leden ( koffie inbegrepen) INFO depicker.maurits@skynet.be ORGANISATIE VF Koksijde

10/11 Slotevenement geraakt door de oorlog Bijwonen van het slotevenement 'Geraakt door de oorlog' in het museum Dr. Guislain met optredens van Tom Lanoye, Rudi Vranckx, Annelies Beck, Lucas Vander Taelen, Koen Stassijns, Bruno De Wever en vele anderen. De vijf cultuurfondsen nodigen u uit om deel te nemen aan een boeiend totaalprogramma, dat plaatsvindt in Museum Dr. Guislain te Gent LOCATIE Guislainmuseum, Jozef Guislainstraat 43, 9000 GENT INKOM 35€. Inschrijven via de website: http://www.geraaktdoordeoorlog.eu/ INFO j.ducazu@scarlet.be - http://www. geraaktdoordeoorlog.eu/ ORGANISATIE VF Brugge 15/11 " 14u30 In naam van god onderzoek naar het theoterrorisme.

Lezing door Prof. Dr. Dirk Verhofstadt, UGent.

INFO Marc Mortier: 0475 / 972 198 of marc-mortier@skynet.be LOCATIE Vrijzinnig huis Koksijde, Galloperstraat 48, Koksijde INKOM 5€ niet leden - 3€ leden (koffie inbegrepen) ORGANISATIE VF Koksijde i.s.m UPVWestkust 25/11 " 20u00 Optreden Fado Zangeres Misia Fadozangeres Mísia neemt ons mee op een uitzonderlijke muzikale reis doorheen haar carrière. Met haar innemende persoonlijkheid en unieke stem beschouwen veel Portugezen haar als de onbetwiste erfgename van fadolegende Amalia Rodriguez.

INFO en INSCHRIJVING - j.ducazu@ scarlet.be INKOM €32. MAX deelnemers: 10.

LOCATIE Stadsschouwburg, Vlamingstraat 28 in Brugge.

ORGANISATIE VF Brugge

1/12 " 13u30 - 17u30 DEBAT SAMENWERKEN LOONT. TROEVEN VOOR LAGE LANDEN

Na een inleidende uiteenzetting door Daan Schalck (co-CEO van North Sea Port) volgen twee debatten en een slottoespraak. Het eerste panelgesprek heeft als thema Taal als drager van cultuur, met Jan Hautekiet als moderator en met als sprekers prof. em. Godelieve Laureys, prof. Lotte Jensen, Nozizwe Dube en Rint Sybesma. De rode draad in het tweede debat is Samenwerken aan een innovatieve ruimte met Vlaams Vertegenwoordiger Axel Buyse als moderator, en onder andere Joost Uwents en Lia Voermans als panelleden.

LOCATIE Stadsschouwburg De Maagd, Grote Markt 32, 4611 Bergen op Zoom INFO frederik@vermeylenfonds.be ORGANISATIE VF nationaal 8/12 Daguitstap naar Kortrijk Bezoek textielmuseum " texture".

INFO De Picker Maurits : 0477 / 29 38 37 of depicker.maurits@skynet.be ORGANISATIE VF Koksijde 13/12 " 19u00 - 23u00 Talking Dinner Senegal Willy Wery (1946 – 1992) was een héél goeie vriend van Kalifa. Hij deed het grootste deel van zijn leven ontwikkelingswerk in Senegal en zette daar samen met inlandse jongeren diverse projecten op de sporen die vooral tot doel hadden de zelfredzaamheid van de Senegalese bevolking in de dorpen te verbeteren. We gaan gezamenlijk koken met Kalifa aan een heerlijke Senegalese maaltijd met Afrikaanse muziek en sfeer.

De opbrengst gaat integraal naar het project.

Mocht je die avond belet zijn, is een gift op de rekening van de Willy Wery Stichting uiteraard welkom (Vzw Willy Wery Senegal, Elyzeese Velden 76, 9000 Gent, IBAN: BE03 7512 0888 4284) LOCATIE Vredeshuis, Sint-Magrietstraat 9, 9000 GENT INKOM €15 (leden), €20 (niet-leden) INFO kathleen.devos@stad.gent of 0498 18 07 89. Uw inschrijving is pas geldig na bevestiging en overschrijving op rekeningnummer BE63 0017 2567 9308 van Vermeylenfonds Gent met vermelding van 'Talking Dinner en aantal personen’.

ORGANISATIE VF Gent

2 1 AGENDA

dng3_v1.indd 21

6/09/18 10:30

HULDE AAN ROBERT CHRIST IAENS, UIT T REDEND VOORZIT T ER VERMEYLEN FO N D S TO N G E R E N 25 jaar geleden was een mijlpaal voor sociaal-cultureel, vrijzinnig Tongeren.

Robert Christiaens zette zijn schouders onder het Vermeylenfonds, werd voorzitter en trok de vereniging opnieuw op gang.

Als gekend apotheker van "De Voorzorg", schepen van Cultuur, voorzitter van de ornithologische afdeling, milieu-ijveraar, wist hij het gedachtegoed van August Vermeylen op de Tongerse kaart te zetten.

Vele activiteiten ontstonden door zijn onvermoeibare, stuwende kracht.

Ieder jaar opnieuw het CC De Velinx tot de nok vullen met hommages aan bekende Tongenaren was zijn levenswerk. Musici, wetenschappers, kunstenaars passeerden de revue. Als ere-voorzitter zal je zeker nog zo succesvol de vereniging blijven steunen met raad en daad.

Bedankt Robert.

Dina

VERSLAGEN

BEZOEK ABDIJT UINEN E N A M E

N AT I O N A L E W E D STRI JD B E E LDHOUW KUNST 2 017

© Nadine Provost

Vernissage en expo met de laureaten van de Nationale Wedstrijd Beeldhouwkunst 2017 in Campo Santo.

Met werk van Els Bijnens, Aster Caemaert, Daniël Dehulster, Nadine Fassin en retrospectieve expo van Bert Wevers.

Henk Korthuys en Noël Tourlouse ontvangen een litho van Franky Cane.

De Abdij van Ename kweekte in vroegere tijden allerlei groenten. Een groep mensen uit Ename werkt nu in een collectieve tuin en kweekt er verscheidene groenten, waaronder heel wat 'vergeten' groenten en ook eetbare bloemen op een biologische wijze. Je kan er geen zaden of groenten kopen maar wel krijgen of ruilen. In juni was de hele tuin in zomerbloei, prachtig!

© Mark Smekens

2 2 VERSLAG

dng3_v1.indd 22

6/09/18 10:30

DAG U I TSTA P N AAR CHARLE ROI OP ZATE RDAG 18 AUGUST US Gids Guido Declercq geeft uitleg bij het standbeeld van de Waalse politicus Jules Destrée in het centrum van Charleroi. Met 43 leden gingen we op ontdekking naar Charleroi en vielen van de ene verwondering in de andere: een boeiend fotografiemuseum, een imposant stadhuis in art déco-stijl, het museum van schone kunsten met een unieke verzameling, een stad in heropbloei.

LI T E R A I R ZO M ERLI E F TI J DE NS GE NTS E F E ESTE N

© Nadine Provost

Warme gesprekken, zon, sfeer, alles wat je van een Literair zomerlief kan wensen. Bekende lezers gingen in gesprek met hun geliefde auteurs over een literaire fragmenten die hen raken. De rode draad doorheen deze editie was ‘kwetsbaarheid’. Het volgende Literair zomerlief wordt met zachtheid behandeld.

© Jean Pierre Drubbels

2 3 VERSLAG

dng3_v1.indd 23

6/09/18 10:30

Brussel en honderdvijftig jaar België. Na het behalen van een doctoraat aan de Universiteit Gent, was zij veertien jaar docent aan de Universiteit van Amsterdam. Sedert 2001 houdt zij zich aan de Universiteit Antwerpen bezig met onderzoek en onderwijs op het gebied van politieke retoriek, propaganda en politieke psychologie (de psychologie van de politiek), haar droombaan.

bv CHRIST’L

DE LANDTSHEER ¬ HOOGLERAAR COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN (UNIVERSITEIT ANTWERPEN) Christ’l De Landtsheer groeide op in Zelzate. Haar ouders waren vrijzinnig en erg sociaal geëngageerd. Reeds op heel jonge leeftijd liep Christ’l mee met haar ouders in betogingen vooral tegen kernwapens en voor de vrede.

Hier groeide haar interesse voor propaganda en politieke communicatie in het algemeen. Mede onder impuls van haar leraars in het secundair onderwijs studeerde Christ’l communicatiewetenschappen aan de Gentse universiteit, toen nog een afdeling van de faculteit staatsen sociale wetenschappen. Na haar studies werkte ze eerst als persmedewerkster op een politiek kabinet.

Nadien maakte ze de overstap naar de VRT-radio waar ze meewerkte aan historische reeksen over duizend jaar

Christ’l De Landtsheer: “Tijdens de research voor die VRTreeksen en dan vooral voor de reeks rond 150 jaar België moest ik veel opzoekingswerk doen in archieven en bibliotheken. Daar vond ik de inspiratie en de motivatie om te doctoreren. De opzwepende stijl in de kranten vlak vóór de onafhankelijkheid die het monsterverbond illustreerden tussen de katholieken en liberalen, tegen de Hollandse koning Willem I, vond ik bijzonder intrigerend.

Aan de Gentse universiteit leerde ik Prof Helmut Gaus kennen die toen als jonge docent aantrekkelijk en vernieuwend onderzoek deed naar de invloed van economische recessie op het menselijk gedrag. Hieruit is het onderwerp van mijn doctoraatsverhandeling voortgekomen: een trendstudie over de politieke taal in de Vlaamse media van 1831 tot 1981. Bij dit onderzoek heb ik vastgesteld dat het taalgebruik in de media emotioneler wordt, dus minder rationeel, als het economisch minder goed gaat. Het gebruik van beeldspraak of metaforen nam toe naargelang het slechter ging met de economie. Het rationeel taalgebruik verdwijnt naar de achtergrond, men ontvlucht als het ware de realiteit.”

En daarvoor zijn metaforen of beeldspraak erg bruikbaar.

“Ja, metaforen zijn eigenlijk compacte vormen van emotie in het taalgebruik. Als je beeldspraak meet in politieke taal dan meet je in feite emotie. In mijn onderzoek voor mijn doctoraat heb ik een model ontwikkeld om metaforen kwantitatief te tellen maar ook de kracht ervan te meten. Niet iedere metafoor is immers even sterk. Zo zijn metaforen die verwijzen naar ziekte en dood meestal veel sterker dan metaforen die verwijzen naar natuurfenomenen.

Het model ben ik blijven gebruiken bij mijn onderzoek van de politieke taal, zoals dat naar de mediabeeldspraak tijdens de recente financiële crisissen (“toxische kredieten, nerveuze markten die moeten gekalmeerd worden,…”) . Via de pers werden we toch gemanipuleerd. Lees jij nog veel over het belastinggeld dat naar de banken is gegaan?”.

Je bent de evolutie van het taalgebruik in het politieke discours blijven volgen. Er is wellicht veel veranderd sinds de jaren 1980.

“Ja, heel veel zelfs en daar speelden allerlei maatschappelijke evoluties een grote rol. In de jaren 1980 begint hier in België het proces van de ontzuiling wat voor gevolg had dat politieke partijen en religies steeds minder greep hadden op de samenleving en dus ook op de media. Die ontzuiling werd nog versterkt door commercialisering van de media maar ook door technologische vernieuwingen zoals het internet. Al deze factoren hebben voor gevolg gehad dat de politieke communicatie steeds meer gedicteerd wordt door nieuwe commerciële mediaregels waarvan emotie en beelden belangrijke onderdelen vormen. Politieke duidingsprogramma’s waarbij politici hun argumentatie konden opbouwen worden niet meer gemaakt. Infotainment met nadruk 2 4 BV

dng3_v1.indd 24

6/09/18 10:30

op conflict, drama en personalisering, is nu de norm. De politieke taal moet provocerend zijn, waarbij de charismatische leider de hoofdrol krijgt. En wie spint daar garen bij? Populisten zoals Geert Wilders in Nederland en Bart De Wever in Vlaanderen.”

Vind je Bart De Wever een populist?

“Ik vind de N-VA inderdaad een populistische partij. Niet iedereen zal het waarschijnlijk met mij eens zijn, ik onderzoek evenwel andere aspecten dan veel politicologen, zoals de stijl en de taal en ook persoonlijkheid, wat essentieel is bij populisten.

Populisme is een dunne ideologie waardoor populistische partijen met gemak van standpunten kunnen veranderen. Trump is daar een goed voorbeeld van maar ook de N-VA. Zo profileert die partij zich als een Vlaams-nationalistische partij maar eens in de regering ontpopt ze tot een economisch rechtse anti-immigranten partij. Kenmerkend voor populisme is het anti-establishment, de verheerlijking van het volk en nationalisme. Ook de felle retoriek met veelvuldig gebruik van harde metaforen van charismatische leiders zoals Theo Francken en Bart De Wever is typisch voor een populistische partij, en die retoriek legt de partij N-VA ook geen windeieren. De boutade van Bart De Wever ‘België is een land met twee democratieën’ werd in de pers voortdurend herhaald, zelfs door politici van andere partijen”.

Maken niet alle partijen gebruik van de populistische technieken zoals het emotioneel taalgebruik in metaforen?

“In mijn onderzoek heb ik vastgesteld dat gebruik van metaforen of beeldspraak en van felle retoriek toeneemt naargelang een partij zich extremer opstelt. Aan de linkerzijde is dat natuurlijk PvdA maar ook de woordvoerders van Groen, Kristof Calvo en Meyrem Almaci hebben een felle stijl met krachtige metaforen. Rechts is het Vlaams Belang koploper maar zoals gezegd is de N-VA ook erg bedreven in het gebruik van metaforen. De partijen die meer in het centrum liggen zoals de sp.a, OpenVLD en CD&V zullen minder gebruik maken van retoriek en meer rationele taal gebruiken.

Mogelijks is dat de wijten aan het feit dat die partijen dikwijls regeringsverantwoordelijkheid dragen. Wat mij nu interesseert is of populistische partijen, eens ze aan de macht komen en regeringsverantwoordelijkheid nemen, ook hun taal wijzigen en rationelere taal gebruiken. Er zijn momenteel in Europa toch al enkele landen die geregeerd worden door populistische partijen.

Voor dit onderzoek zal ik dus zeker samenwerken met mijn collega’s in het buitenland.”

In België is het in elk geval niet zo dat de N-VA haar taalgebruik gevoelig gewijzigd heeft.

“Mijn hypothese is inderdaad dat populistische partijen hun taalgebruik niet wijzigen ook al nemen ze regeringsverantwoordelijkheid. Bart De Wever en Theo Francken blijven hun harde taal gebruiken. Geert Wilders heeft trouwens in Nederland zijn taalgebruik ook niet gewijzigd toen zijn partij gedoogsteun verleende aan de regering Rutte I . Zoals ik eerder reeds zei, spreekt de harde emotionele taal de media erg aan.

Politici die daar in bedreven zijn komen veel meer aan bod. Ze worden ook meer gevraagd in politieke praatprogramma’s op TV. Politici die dertig jaar geleden erg succesvol waren zouden nu niet meer of nog nauwelijks aan bod komen.”

Ondanks het feit dat onderzoek heeft aangetoond dat de meerderheid van de bevolking gevoelig is voor solidariteit, verliezen de sociaaldemocratische partijen die solidariteit als voornaamste programmapunt hebben de ene verkiezing na de andere. Volgens Prof Rik Coolsaet komt dat omdat het discours van het egoïsme gemakkelijker uit te leggen is, je hebt maar een zin nodig: ‘Als je minder belastingen betaalt, hou je meer geld over’.

Het is veel moeilijker uit te leggen dat je jezelf en je kinderen meer veiligheid en geborgenheid kunt bieden in een goed georganiseerde samenleving die solidariteit tot kernpunt maakt. Het linkse discours is niet wervend genoeg.

“Het is altijd zo geweest dat de communicatie van links focust op inhoud en argumentatie; voor rechts is vooral de vorm belangrijk.

Zoals reeds gezegd, in de huidige mediacultuur wordt steeds meer belang gehecht aan de vormelijke aspecten dan aan de inhoud.

Mijn Amerikaanse collega, de taalfilosoof George Lakoff heeft in dit verband een heel belangrijk boek geschreven in 1980, ‘Metaphors we live by’. Hierin zet hij voor het eerst metaforen op de agenda van humane en sociale wetenschappen. Voordien werden metaforen vooral beschouwd als taalversieringen, poëzie e.d. George Lakoff vindt dat progressieven van de democratische partij in Amerika, het verkeerd aanpakken qua vorm en stijl en dat zij hierdoor nadeel hebben tegenover de rechtse republikeinen die daar veel meer aandacht aan besteden. In dit verband herinner ik mij een uitspraak van Helmut Gaus: in de jaren 1960 was een goed idee op een vodje papier een goed idee; nu is een goed idee op een vodje papier, een vodje papier. Dat illustreert de huidige tijdssfeer en verklaart mijns inziens ook de toenemende verrechtsing. Een inhoudelijk gestoffeerd discours krijgt weinig aandacht in het gecommercialiseerde medialandschap. Politici daarentegen die goed zijn in het gebruik van oneliners met veel beeldspraak en overdrijvingen zijn wel succesvol.”

Hartelijk dank voor dit boeiende gesprek!

TEKST: JOHAN NOTTE

“IK VIND DE N-VA INDERDAAD EEN POPULISTISCHE PARTIJ.”

Referenties De Landtsheer C (2015). Media rhetoric plays the market : the logic and power of metaphors behind the financial crisis since 2006. Metaphor and the Social World, 5:2(2015), p. 204-221.

De Landtsheer, C., Kalkhoven L., Broen, L. (2011). De beeldspraak van Geert Wilders, een Tsunami over Nederland? Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 39:4(2011), p. 7-22.

2 5 BV

dng3_v1.indd 25

6/09/18 10:30

MOGE ONS VOLK ZEGEVIEREN Door Patrice Lumumba Ween mijn geliefde zwarte broeder, in de millennia van de beestachtige nacht.

Je as is over het land verspreid door de samoens en de orkanen.

Jij die eens de pyramiden hebt gebouwd voor al je heersende moordenaars, Jij, achtervolgd in de rooftochten. Jij, mishandeld in al de veldslagen waar geweld zegeviert, Jij die in de eeuwenoude school slechts een motto geleerd hebt: slavernij of de dood…

En de dag kwam dat een blanke arriveerde.

Hij was arglistiger en slechter dan de dood.

Hij gaf spiegels, kralen en snuisterijen voor je goud.

Misbruikte je zusters en vrouwen en dreef je kinderen in de scheepsruimen.

Dan roffelden de tam-tams in de dorpen en vernamen de mensen dat het vreemde schip vertrokken was naar vergelegen kusten waar de katoen god is en de dollar koning…

Je leerde hun heren in liederen te prijzen en werd gekruisigd bij hymnen die een gezegend leven in een betere wereld beloofden.

En slecht een ding smeekte hen: je te laten leven, je te laten leven.

En bij het vuur, in alarm, in gekwelde dromen stortte je je hart uit in klaagliederen eenvoudig en woordeloos, als zielesmart.

Het gebeurde ook dat je je zelfs vermeide en in een uit wanhoop geboren kracht in waanzin danste.

En al de grootsheid van rijpende, wellustige jeugd weergalmde op de koperen snaren, op vurige tamboerijnen.

En de schok van deze indrukwekkende muziek ontrukte zich als een wervelwind aan het ritme van de jazz en kondigde het blanke volk luide aan dat de gehele planeet niet aan hen behoort.

Jij, muziek, stond ons toe ons gelaat op te heffen en oog in oog te staan met de op handen zijnde bevrijding van ons ras.

Laat de oevers van de brede rivieren hun speelse golven de toekomst in dragen en van jou zijn.

Moge al het land en zijn rijkdom van jou zijn…

Moge ons volk, vrij en gelukkig, zich verheugen in ons Kongo hier in hart zelve van Groot Afrika Patrice Lumumba

ged

Dit gedicht verscheen voor het eerst in 1959 in het Congolees blad ‘Indépendance’ het orgaan van de nationale beweging van de Congoleze partij, gesticht door Lumumba. Het verscheen in 1960 te Moskou in de ‘Literaire Gazette’. De Nederlandse vertaling werd ons overgemaakt door Willem M. Roggeman.

dng3_v1.indd 26

6/09/18 10:30

PATRICE LUMUMBA Zonder de twee reproducties van houtsneden van Frans Masereel op de cover zou ik er geen aandacht aan besteed hebben: ‘Kruispunt’, een mij onbekend literair tijdschrift uit 1961 met o.m. gedichten van Bertold Brecht en Patrice Lumumba. Heb ik de naam juist gelezen? Jawel, geen twijfel mogelijk.

‘Moge ons volk zegevieren’ werd voor het eerst gepubliceerd in 1959 in ‘Indépendance’, een blad van de Congolese partij die door Lumumba werd gesticht. Willem M. Roggeman zorgde voor de Nederlandse vertaling.

‘Moge ons volk zegevieren’ is het enige gedicht van Lumumba dat ik ken. De manier waarop hij de internationale bevrijdingsstrijd van de zwarten verweeft met het ontstaan van de jazz is geen ijdele retoriek. Het gedicht is sterk gestructureerd en getuigt van originaliteit en poëtisch inzicht.

KEUZE GEDICHT EN TEKST: PETER BENOY

De onafhankelijkheid van Congo op 30 juni 1960 werd, om na de volksopstand van januari 1959 erger te voorkomen, na onderhandelingen geregisseerd door de Belgische regering, in samenspraak met het koningshuis. Kasavubu, een aanvaardbare figuur voor de Belgische zakenwereld, werd president, terwijl Lumumba, de feitelijke leider van de strijd voor onafhankelijkheid, de functie van eerste minister kreeg. Op de plechtigheid spraken, zoals gepland, Boudewijn en Kasavubu, die gedwee België dankte voor haar jarenlange inspanningen.

Dan beklom Lumumba onverwacht het spreekgestoelte en hield zijn inmiddels beroemd geworden requisitoir, tot grote ergernis van Boudewijn die zopas nog de lof van Leopold II had gezongen. ‘(…) Geen Congolees die naam waardig zal ooit kunnen vergeten dat we deze onafhankelijkheid enkel door de strijd hebben veroverd, een strijd van alle dag, vurig en vol van idealen, een volgehouden strijd die ons ontberingen, lijden en ons bloed kostte. (…) Dit was ons lot gedurende tachtig jaar koloniaal regime, onze wonden zijn nog te vers en te pijnlijk om ze uit ons geheugen te wissen. Wij hebben dwangarbeid gekend in ruil voor lonen die veel te laag waren om voldoende te kunnen eten, ons waardig te kleden of te wonen of om onze kinderen als dierbaren te kunnen opvoeden. Wij hebben spot, beledigingen, slagen gekend die we ‘s ochtends, ‘s middags en ‘s avonds moesten ondergaan, omdat we negers waren. Wij zijn getuige geweest van het afschuwelijke lijden van degenen die veroordeeld waren voor hun politieke standpunten of godsdienstige overtuigingen (...)’.

dicht Twee weken later riep Tsjombe met de steun van de Belgische regering de onafhankelijkheid van Katanga uit, een provincie rijk aan grondstoffen. Enkele dagen nadien deed de diamantprovincie Kasai hetzelfde. De Belgische en andere Westerse belangen waren nu grotendeels veilig. In september van datzelfde jaar grijpt Mobutu de macht. Lumumba wordt onder huisarrest geplaatst, later aangehouden en na enige strubbelingen overgeleverd aan zijn Katangese vijanden, die hem op 17 januari 1961 laten executeren door een vuurpeloton onder het bevel van een Belgisch officier. Aanvankelijk beweerde de Katangese regering dat hij door woedende dorpelingen vermoord was, maar dat bleek spoedig een leugen.

27 IM

dng3_v1.indd 27

6/09/18 10:30

DE ONVOLTOOID VERLEDEN TIJD – EEN COLUMN VAN PETER BENOY

Piero Calamandrei, autoritratto olio su tela, 1934

U houdt van Toscane, kent U dan Piero Calamandrei niet?

Zalen met metershoge en meterslange rekken, gevuld met oude dossiers en boeken vanaf de 14de eeuw, vergeeld, vergrijsd tot het gekende gamma van tinten van oud papier. Handgeschreven titels op de ruggen en soms een etiket waar nog wat kleur op zit. Het geeft me de sensatie van sommige artistieke installaties, maar meer nog heeft het de schoonheid van wat het echt is: het archief van de ‘Stadsbibliotheek Piero Calamandrei’ van het bijzonder mooie Toscaanse Montepulciano. Silvia Calamandrei, de kleindochter van de man naar wie de bibliotheek is genoemd, leidt ons rond. Zij en haar man, Fabrizio, zijn al jaren goede vrienden; het is niet de eerste keer dat mijn vrouw en ik bij hen te gast zijn. Ze

bewonen deeltijds het vroegere landhuis van haar grootvader, waar boeken, schilderijen en ingekaderde tekeningen en foto’s nog aan hem herinneren. Silvia is nog altijd nauw betrokken bij de talloze uitgaven en activiteiten rond zijn persoon.

Overigens is niet alleen deze bibliotheek naar hem genoemd; in Italië dragen talloze straten en instituten zijn naam.

WIE WAS PIERO CALAMANDREI (FIRENZE 21.4.1889FIRENZE 27.9.1956)?

Hij studeert rechten in Pisa en wordt spoedig een autoriteit in burgerlijk recht. Na de Eerste Wereldoorlog, waarin hij als kapitein deel uitmaakt van een infanterie-eenheid, doceert hij aan de Universiteiten van Modena en Siena om tenslotte hoogleraar 2 8 COLUMN

dng3_v1.indd 28

aan de Universiteit van Firenze te worden.

Als overtuigd antifascist bekampt hij de politiek van Mussolini met de middelen waarover hij beschikt. Zo ondertekent hij bv. in 1925 Benedetto Croce’s ‘Manifest van de Antifascistische intellectuelen’ en is in datzelfde jaar betrokken bij het clandestiene blad ‘Non Mollare!’ (Niet opgeven!).

In september 1943 wordt een aanhoudingsmandaat tegen hem uitgevaardigd wegens antifascistische activiteiten en moet hij een tijd onderduiken.

Zijn talloze juridische publicaties hebben tot vandaag hun gezaghebbend karakter bewaard. (‘Lof van de rechter’ werd in 1963 in het Nederlands vertaald).

c

Na de val van Mussolini en de bevrijding

6/09/18 10:30

moest Italië terug hertekend worden.

Het leven van Calamandrei komt in een stroomversnelling. De geallieerden benoemen hem tot rector van de Universiteit van Firenze. In de commissie die een nieuwe grondwet (die in 1948 van toepassing wordt) moet schrijven speelt hij als gezaghebbend rechtsgeleerde een prominente rol. In 1945 neemt hij het initiatief om een literair en maatschappijkritisch tijdschrift uit te geven, ‘Il Ponte’, waarin vooral de stem weerklinkt van de niet-communistische linkerzijde. Intussen is hij betrokken bij de oprichting van de ‘Partito d’Azione’, een kleine politieke formatie van socialisten en liberalen, die een korte tijd een belangrijke rol speelt en de eerste naoorlogse regeringsleider levert.

Calamandrei bekleedt van 1946 tot 1948 een parlementair mandaat voor deze partij, maar kiest daarna toch voor de ‘Partito Socialista Democratico Italiano’, waarvoor hij in 1948 opnieuw in het parlement wordt verkozen. In die jonge parlementaire democratie onderkent hij spoedig sommige gevaarlijke tendensen en waarschuwt ervoor in een essay (‘Il Ponte’, oktober 1947; onlangs gepubliceerd in het Frans: ‘Pathologie de la corruption parlementaire’, 2018).

Door zijn carrière te vertellen alsof het een Wikipedia-item betreft doe ik Piero Calamandrei natuurlijk onrecht aan.

Om eerlijk te zijn, mijn interesse voor hem is gewekt voor ik zijn academische en politieke biografie kende. Tijdens de enkele keren dat ik in zijn landhuis in Montepulciano verbleef, ontdekte ik de sporen van zijn vroegere aanwezigheid; zijn boeken die er nog voor een groot deel staan, zijn schilderijen en de kadertjes aan de muren die even zoveel herinneringen zijn. Ik luisterde naar wat Silvia terloops over hem vertelde en genoot van het uitzicht op de Toscaanse heuvels waarnaar hij vanuit dit domein keek. Vanuit deze ervaringen wil ik trachten zijn officiële biografie in te kleuren en enkele minder gekende aspecten van zijn activiteiten te belichten.

bijzondere gevoeligheid de evolutie en de taalvaardigheid van zijn toen 5-jarige zoon observeert en tracht de wereld door zijn ogen te zien.

‘Inventario della casa di campagna’ (privé-uitgave, 1941; ‘Inventaire d’une maison de campagne’, Conference, 2012) is vooral een wat nostalgische poëtische herontdekking van zijn kinderjaren in Toscanië: de huizen, de bomen en kruiden, de oogsten, de mensen die hij er gekend heeft, zijn grootvader wiens bureau een wonderlijke speeltuin voor hem was. ‘Le bonheur premier d’un monde magique’.

Calamandrei’s schilderijen zijn een onomwonden liefdesverklaring aan het Toscaanse landschap, aan de tinten van de bodem, aan de cipressen en olijfbomen, aan de heuvelrijen achter elkaar, die naarmate ze verder liggen hun scherpte verliezen. Hij was zeker beïnvloed door enkele bevriende schilders, maar toch heeft hij een zeer persoonlijke taal ontwikkeld. Over zijn landschappen hangt meestal een metafysische sluier, gekenmerkt door een tijdloze sfeer, een vreemde bewegingloosheid, de absolute stilte die ze oproepen en het gebrek aan enige menselijke aanwezigheid. Ik wil hem daarmee zeker niet in de hoek duwen van de metafysische schilders; te veel elementen spreken dat tegen. Zijn zelfportret en het portret van zijn vrouw Ada en enkele kleurrijke stillevens getuigen van zijn veelzijdigheid als schilder.

Een oude kartonnen Kodak-doos, gevuld met enkele honderden foto’s door de jonge officier Calamandrei genomen aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog, vormt een unieke historische documentatie. Ze werden vorig jaar gepubliceerd door het Museo storico del Trentino (‘Contrasti’, tekst: Silvia Bertolotti). Fotografie was blijkbaar al heel vroeg een passie van de rechtsgeleerde. Tijdens de periode 19371941 nam hij tientallen foto’s tijdens de wandelingen, die hij en een aantal gelijkgestemde vrienden ondernamen naar historische plaatsen in Toscane en Centraal-Italië, die een symboolwaarde hadden in het verzet tegen het fascisme.

comme dans un livre, ce livre qui pour nous est fermé et dont nous pourrons à peine lire le frontispice, et quelques pages peut-être.

Qu’en aura-t-il été de nous? Où seronsnous allés?

Toi, tu les auras. Ce n’est qu’en pensant à toi, en franchissant ces cinquante ans, qu’on peut dire des mots d’espoir. Comme quelqu’un qui a franchi le fleuve et se trouve sur l’autre rive.’

En hij besluit: ‘Mais il y aura encore la mort’.

Deze reflectie over tijd, herinneringen en toekomst situeert zich op een kantelmoment waarop de wereld de krachten heeft ontdekt die een catastrofale zelfvernietiging mogelijk maken.

In 1956 werd de anti-maffia activist en armoedebestrijder Danilo Dolci in Sicilië aangehouden wegens obstructie. Zijn misdaad? Hij had met 150 werklozen een soort omgekeerde staking georganiseerd, die erin bestond dat ze een verwaarloosde publieke weg hadden heraangelegd.

Beroemde schrijvers als Ignacio Silone, Alberto Moravia en Carlo Levi protesteerden tegen zijn aanhouding.

Calamandrei bood aan hem pro deo te verdedigen. Hij overtuigde de rechtbank o.m. door de parallel te trekken met het conflict tussen Antigone en Kreon in de tragedie van Sofocles: de eerste die luistert naar haar geweten en naar de ongeschreven wetten die de toekomst aankondigen en de tweede die een blinde toepassing van de wet voorstaat. Dolci werden vrijgesproken van weerstand tegen en belediging van de politie; wel werd hij veroordeeld omwille van een bijkomstige reden tot 50 dagen gevangenisstraf (die hij al had uitgezeten) en een kleine boete.

Een half jaar later stierf Piero Calamandrei. De stroom uitgaven, heruitgaven en vertalingen van zijn werken, zowel rechtskundige als literaire, evenals studies over hem, is daarna nooit opgehouden. Het voorbije decennium werden een drietal theatervoorstellingen gespeeld rond thema’s uit het leven van Calamandrei.

column Al vroeg werd Calamandrei verleid tot het literaire genre. Nog voor de Eerste Wereldoorlog publiceerde hij fabels en verhalen in tijdschriften. In 1920 werden ze gebundeld in ‘La burla di Primavera e altre fiabe’. Zijn uitgebreid literair oeuvre heeft meestal een autobiografisch karakter, zoals ‘Colloqui con Franco’, waarin hij in korte stukjes met een

Bij de aanvang van de tweede helft van de 20ste eeuw kreeg de driejarige Silvia van haar grootvader een gesloten omslag die ze pas mocht openen op de drempel van de 21ste eeuw, wanneer ze 54 is geworden.

In deze korte ontroerende brief schrijft hij o.m.: ‘Tu pourras regarder en arrière et lire 2 9 COLUMN

dng3_v1.indd 29

6/09/18 10:30

Verdoezeltaal en buikpraat

Woorden als ‘arbeider’ en ‘bediende’ zijn gaandeweg ‘werknemer’ geworden, in contrast met ‘werkgever’. Noteer dat de eerste neemt, de tweede geeft.

Bij de vraag naar werknemers werd vervolgens om flexibiliteit verzocht.

Tegenwoordig zoekt men ‘agile’ medewerkers, die zijn rekbaar en kneedbaar. Trouwens, er vallen geen ontslagen meer, maar reorganisaties of herstructureringen. In deze context valt het woord ‘vakbond’ bijzonder zwaar op het trommelvlies van de werkgever en ‘staking’ is een regelrechte aanslag op zijn hersenpan. Voor de bedrijfswereld zijn het regelrechte scheldwoorden geworden.

We kunnen het discours counteren met een tegendraads taalgebruik. Als het woord staking zo hard valt, noem het een ‘ontevredenheidsdaad’; een betoging wordt een ‘bezorgdheidsmanifestatie’.

Als de benaming ‘belasting’ zo knettert in het oor van de grote vermogens, laten we het dan ‘bijdragen uit overschot’ noemen.

Winstverlies noemen we een ’financieel dipje’. Enzovoort.

Politiek is ook maar een bedrijf, moet iemand gedacht hebben. Met de aanstormende snelheid van opiniepeilingen op het internet, werd de vraag naar stemmen voor de politici en hun partijen, hoger dan hun aanbod in ideeën en idealen. Ze deden beroep op de expert in verkoop van woord en slogan: de communicatiespecialist of ‘spindoctor’.

Hun aantal stijgt gestaag in de kabinetten.

Ze bevinden zich op de achtergrond van het politieke toneel en komen zelden in beeld.

Binnen de kortste tijd verdwenen tegenstellingen als links/rechts; onrecht/

recht … uit het politieke taalgebruik.

Solidariteit werd een zeldzaam woord, het paste niet in de besparende beleidsdaden.

‘Vluchteling’ kwam in de plaats van ‘oorlogsvluchteling’ en de ‘economische vluchteling’ werd ‘gelukszoeker’ genoemd, iets waar blijkbaar alleen de eigen inwoner recht op heeft.

De fluisteraar van verdoezelwoorden houdt ook partijvoorzitters en ministers op de hoogte van wat in de samenleving leeft. Politici weten dat blijkbaar zelf niet meer. Vervolgens kan aangeraden worden kleine veranderingen aan te brengen in hun woordenschat en wordt er getraind in de communicatie met de pers. Een dubbelzinnig misplaatst woord zo nu en dan, kan altijd worden uitgelegd en naar elk believen worden begrepen. Zo kan een minister zeggen “we gaan het park opkuisen” en daarna beweren dat het niet om de mensen, maar om de colaflesjes gaat. Zo kan ‘pensioenpunten’ verwijzen naar een verandering in de berekening van het pensioenrecht en voegt men ‘opbouwen’ toe, om de pil te verzachten dat er langer werken tegenover staat.

In verkiezingstijd komt het er op aan zo snel mogelijk het woord of de slogan te vinden die de kiezer aanspreekt. Snelheid is namelijk van groot belang in de media.

Komt een spin-dokter met het woord ‘identiteit’ op de proppen, dan kan daar een gans programma aan opgehangen worden. Identiteit is een enigszins oubollig woord dat verwijst naar een dubieuze eigenheid, die men vervolgens naar believen invult. Een ‘agile’ woord zeg maar.

Aan het tempo waarmee verdoezeltaal zich aanpast, kan je de spanning in verkiezingstijd aflezen: “Er is geen draagkracht voor” is een term voor stemmenverlies; “er is ruimte voor bij de achterban” is een term voor stemmenwinst.

Vaak heeft de achterban noch de kennis noch de tijd om zich in weloverwogen bewoordingen te uiten. Zijn problemen spelen zich niet af op de kabinetten, maar thuis of op het werk. Als hij zich

afreageert op politiek en journalistiek praat hij vanuit de buik. Dat verheldert noch lost op. Buikpraat situeert zich in de onderlagen van ons gemoed. Omdat het lucht is, lucht het op, zo tussen pot en pint en onder gelijkgezinden. Op sociale media ontaardt het gauw in schelden en dreigen. We kunnen afvragen waarom de journalistiek en de wereld in het algemeen daar zo gretig naar uitkijkt. Argument en tegenargument ontbreken. Er wordt noch geluisterd noch verzoend. Is het omdat de Opper Buikprater nota bene de wereldleider van het moment is? We krijgen er niet genoeg van! Ze stemmen hem wel weg bij volgende verkiezingen, denken we.

Maar ondertussen staan de oren open, en loopt het hoofd leeg.

column

Uit het oog, uit het hart, zegt het spreekwoord.

Volgt nu: uit het oor, uit het hoofd?

Het welig tieren van verdoezeltaal valt op. Ze komt al eeuwenlang voor in de verkooptechniek, het prijzen van de waren dient om de prijs op te drijven.

Marktkramers werden er bekend door.

Beleidsmensen en machthebbers hebben er ook alle belang bij de werkelijkheid mooier voor te stellen.

Anita

3 0 COLUMN

dng3_v1.indd 30

6/09/18 10:30

AFFICHE_A4.pdf

3

8/08/18

10:25

10/11 2018 19:00

SPECIAL GUEST

FILOSOFIEFESTIVAL w w w. n a c h t v a n d e v r i j d e n k e r. b e

BIJLOKE & KASK GENT

NACHT VAN DE VRIJ DENKER

STEVEN PINKER

S A M E N M E T R AY M O N D TA L L I S – S U S A N B L A C K M O R E – J U L I A N B A G G I N I – P H I L I P P B L O M

I G N A A S D E V I S C H – A L I C J A G E S C I N S K A – J O H A N B R A E C K M A N – R E N É T E N B O S – P E T E R - PA U L V E R B E E K – M O N TA S S E R A L D E ’ E M E H – C A R O L I N E PA U W E L S – J E A N PA U L VA N B E N D E G E M K AT L E E N G A B R I E L S – F L O R I S VA N D E N B E R G – T O M A S S E R R I E N – J A M I L A C H A N N O U F M A R K C O E C K E L B E R G H – H A N S S C H N I T Z L E R – A L E X A N D E R R O O S E – L U C S T E E L S – K AT R I E N D E V O L D E R – M A A R T E N B O U D RY – M I R I A M VA N R E I J E N – D I R K V E R H O F S TA D T – J A N D U M O LY N PA U L C L I T E U R – B R A M VA N D E R B O R G H T – K R I S T I E N H E N S – G E R T M AT T H I J S – L E E N D E V R E E S E MOHAMED EL KHALFIOUI

EN VERDER KUNG FU MET CONFUCIUS, FILOCAFÉ, O P D E F I L O S O FA , A F T E R PA R T Y, F O O D & D R I N K S , B O E K E N M A R K T, S I G N E E R S E S S I E S …

E e n o r g a n i s a t i e va n

mediapartner

@ nachtvrijdenker facebook.com/nachtvandevrijdenker

m e t d e s t e u n va n

Gent

kaban

WETENSCHAP IS TOP! MAAK KENNIS MET WETENSCHAP EN WETENSCHAPPERS DIE DE WERELD VERANDEREN! EDITIE 2018 VAN DE SUCCESVOLLE REEKS LEZINGEN, VOOR JONGEREN ÉN HET BREDE PUBLIEK, OVER DE WETENSCHAP VAN VANDAAG EN DE WERELD VAN MORGEN

Georgië

MECHELEN, VRIJZINNIG CENTRUM DE SCHAKEL, NAJAAR 2018

© AN AVONDS

EDITIE 2018

T i c ke t s b e s c h i k b a a r o p d e we b s i t e Vo l g o n s o p f a c e b o o k vo o r u p d a t e s

Reis naar Georgië van 8 tot 18 april 2019

WAAR?

Vrijzinnig Centrum De Schakel, Steenweg 32 (Grote Markt), 2800 Mechelen

WANNEER? Telkens van 20.00 tot 22.00 uur • Lezing, pauze, vragenronde PROGRAMMA

 Donderdag 27 september Wat brengt de toekomst? Feiten en trends vanuit de wetenschap  door prof. dr. em. Jean-Pierre De Greve  Donderdag 4 oktober Communicatie morgen: hoe praat de stad met jou en jij met de stad?  door prof. dr. Pieter Ballon  Donderdag 11 oktober Bio-engineering en milieu: Hoe maak je duurzaam medicijnen, voedingsstoffen en biobrandstof?  door prof. dr. ir. Eveline Peeters  Donderdag 18 oktober Artificiële Intelligentie: waar liggen de grenzen?  door prof. dr. Ann Nowé  Donderdag 25 oktober Robots: wat staat ons te wachten? –  door prof. dr. Dirk Lefeber

PRAKTISCH

Toegang gratis. Inschrijven is niet verplicht, maar graag een berichtje naar contact@vcdeschakel.be Meer info: VC De Schakel, Steenweg 32, 2800 Mechelen, contact@vcdeschakel.be, T 015 21 24 71. Meer info ook via www.h-vv.be/www.humanistischverbond.be, en/of

Maak kennis met het beste van de Kaukasus, Georgië!

Maak tijdens deze indrukwekkende rondreis in Georgië kennis met de vrij onbekende Sovjetrepubliek.

Prijs per persoon: 1525.00 € all inclusief / Toeslag single: 225.00 € per persoon Het volledige programma kan je opvragen bij Johan Notte via mail op johan.notte@telenet. be of 0476 50 93 83

WETENSCHAP IS TOP! IS EEN INITIATIEF VAN HET HUMANISTISCH VERBOND MECHELEN, HET HUMANISTISCH VERBOND, UPV MECHELEN EN VERMEYLENFONDS, IN SAMENWERKING MET VORMINGPLUS REGIO MECHELEN EN • VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: MARIO VAN ESSCHE, P/A HUMANISTISCH VERBOND, POTTENBRUG 4, 2000 ANTWERPEN

dng3_v1.indd 31

6/09/18 10:30

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig.

En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

32

dng3_v1.indd 32

6/09/18 10:30