Ագնեսե Վանագա, «Էկոխուլիգանները»

Չիեկուրկալնում ապրող Կլաուսը և Ինտարը պատահաբար հանդիպում են պոլիէթիլենե տոպրակ Բարկատուրիկին, որը ոչ ﬕայն կենդանի է և խոսում է, այլև բարկացկոտ է։ Նրան աղբամանն են նետել, և նա բազմաթիվ այլ տոպրակների հետ թափառում է փողոցներում, խճճվում ծառերի ճյուղերի ﬔջ և չփչփացնում ջրափոսերում։ Ինչպե՞ս փրկել աշխարհն այս էկոխուլիգաններից։

«Գիրք, որը ստիպում է փոխվել և մտածել կարևորի մասին։ Երեխաները բերանները բաց լսում են այս գրավիչ և ապրուﬓերով հագեցած պատմությունը»։ Կրիստինե Գարկլավա Հեռուստատեսային լրագրող, երկու տղայի մայր, Բնության համաշխարհային հիﬓադրաﬕ դեսպան

Նկարիչ՝ Լիվա Օզոլա

Թարգմանիչ՝ Գոհար Ասլանյան

ՀՏԴ 821.174-93 Վանագա ԳՄԴ 84(4Լատ) Վ 220 This book was published with the support of the Latvian Literature platform together with the Ministry of Culture of the Republic of Latvia. Այս գիրքը հրատարակվել է «Լատվիական գրական<թյան» հարթակի և Լատվիայի Հանրապետ<թյան մշակ<յթի նախարար<թյան աջակց<թյամբ:

Վանագա Ա. Վ 220 Էկոխ<լիգանները / Ագնեսե Վանագա.- Եր.: «Վերնատ<ն ﬔդիա» ՍՊԸ, 2021.- 96 էջ:

Թարգմանիչ՝ Գոհար Ասլանյան Խմբագիր` Արﬔն Սարգսյան Նկարիչ` Էլինա Բրասլինյա Գեղարվեստական տեքստերը` Լիլիթ Ալթ<նյանի Էջադրող` Արփինե Գ<լոյան Սրբագրիչ` Կարինե Մեսրոպյան Text © Agnese Vanaga, 2019 Illustrations © Līva Ozola, 2019 Original title “Plastmasas huligāni” First published in Latvian by SIA “Jāņa Rozes apgāds” (Janis Roze Publishers), in 2019, Riga, Latvia ՀՏԴ 821.174-93 Վանագա ԳՄԴ 84(4Լատ) ISBN 978-9939-9242-9-8 © Վանագա Ագնեսե, 2021 © Օզոլա Լիվա (նկարազարդ. համար), 2021 © Ասլանյան Գոհար (թարգման. համար), 2021 © «Վերնատ<ն ﬔդիա» ՍՊԸ, 2021

Բովանդակություն Հրեշ փաթեթը

7

Երեկ

11

Տոպրակը կենդանի է

21

Տոպրակի վերջը եկել է

31

Փախուստ

35

Տոպրակը բարկանում է

39

Տխուր պատմություն

45

Ծնողներն անհանգստանում են

61

Մորաքույր Վերան աﬔն ինչ գիտի

65

Ի՞նչ է կատարվում

69

Չղջիկները

79

Առավոտ

83

Բարկատուրիկը հեռանում է

87

Հարցի լուծումը

89

– Չէ՜, մամո՛ւլ։ Մի՛ վերցրու,– տղայի բարձր ձայնը կարծես գրավեց սուպերմարկետի մրգի բաժնում գտնվող բոլոր գնորդների ուշադրությունը։ – Կլա՞ուս,– մայրը, հոնքերը կիտած, նայում էր իր ահաշուտով դեռահաս տղային։ – Ինչո՞ւ ես բղավում։ – Մա՛մ, չվերցնե՛ս։ Խնդրո՜ւմ եմ, չվերցնե՛ս,– Կլաուսն արդեն ﬕ փոքր ավելի հանգիստ, բայց դեռ խառնված հայացքով նայում էր

մորը, որը, պոլիէթիլենե թափանցիկ տոպրակը ձեռքերում սեղմած, ձգվում էր դեպի նարինջները։ – Ի՞նչ չվերցնեմ։ Նարի՞նջ։ Ինչո՞ւ,– Կլաուսի մայրը դժկամորեն հատակին դրեց հենց նոր ձեռքը վերցրած գնուﬓերի զամբյուղն ու հոգնած հայացքով զննեց տղային։ Կլաուսն ինը տարեկան էր։ Նա, իհարկե, դեռ դեռահաս չէր, բայց խռովարարի տեսքը՝ գլխարկի տակ թաքցրած գզգզված մազերը, բաճկոնի գրպանները խոթած ձեռքերը, այդ աﬔ նը բնորոշ էին դեռահասին։ Կլաուսը վճռականորեն լռում էր։

Դանդաղ ներշնչելով և արտաշնչելով՝ Այգան փորձեց հանգստանալ և շրջապատի ուշադրությունն անիմաստ չգրավելով՝ լուծել տղայի հետ անսպասելիորեն առաջացած տարաձայնությունը։ – Ախր երեկ դու և եղբայրդ նարնջի քամած հյութ էիք ուզում։ Այդպես չէ՞։ – Այո՛։ – Ուրեﬓ ﬔզ նարինջներ են անհրաժեշտ։ – Մամո՜ւլ, հա, ﬔզ նարինջներ պետք են, բայց տոպրակը ﬕ՛ վերցրու։ – Տոպրա՞կը,– մայրը տարակուսանքով նայեց տղային ու մտածեց. «Թե հեռախոսը ձեռքին նրան թողնեի ﬔքենայում՝ սուպերմարկետի ավտոկայանում, հաստատ այս գլխացավանքից կպրծնեի»։ Այգայի համբերության բաժակը լցվեց. նա ուզում էր բարկացած բացականչել՝ ո՞վ է այստեղ ﬔծը, տեղավորել նարինջները տոպրակի ﬔջ ու շարժվել դեպի դրամարկղ։ – Կլա՛ուս, չեմ կարող նարինջներն առանց տոպրակի վերցնել։ Ո՞ւր դնեմ, ո՞նց դրանք

տանենք, վաճառողն ինչպե՞ս պիտի կշռի։ Վե՛րջ տուր, խնդրում եմ, լա՞վ։ – Մա՜մ, ես դրանք ձեռքերովս կբռնեմ։ Չցանկանալով այլևս վիճել՝ մայրը ուսերը թոթվեց ու համաձայնեց։ – Արա՛, ինչպես ուզում ես, ես քեզ դրամարկղի մոտ կսպասեմ։ Կլաուսը թեթևացած շունչ քաշեց, աﬔն գրպանի ﬔջ ﬕ նարինջ խոթեց, երկու նարինջ գլխարկի ﬔջ դրեց, երկուսն էլ ձեռքը վերցրեց ու հայացք գցեց պոլիէթիլենե տոպրակների փաթեթին։ Տե՛ս, է՜, ավազակություններ անելու պատրաստ պոլիէթիլենե հրեշները՝ ձանձրացած այդ խուլիգանները, այնտեղ իրենց համար խաղաղ ննջում են։ Շատերն այդ մասին չգիտեն, բայց Կլաուսը գիտի, քանի որ երեկ ﬕ այնպիսի բա՜ն էր պատահել...

Երեկվա օրը Կլաուսի համար ﬕ սովորական երկուշաբթի էր։ Առավոտյան դժվարությամբ արթնացավ, նախաճաշին խաշած ձու կերավ, ապա դպրոց գնաց, կեսօրին էլ մայրը եկավ իր հետևից։ Ինչպես ﬕշտ, ﬔքենայով տուն ﬔկնելիս մայրն իր սովորական հարցերն էր տալիս։ – Օրդ ինչպե՞ս անցավ,– հետև նայող հայելու ﬔջ զննելով տղային՝ հարցրեց Այգան, երբ ﬔքենան կանգնած էր խցանման ﬔջ։ – Նորմա՜լ,– ձանձրացած ձգեց Կլաուսը։ – Գուցե պատﬔս, թե այսօր ի՞նչ երեք լավ բան է քեզ պատահել ։ – Մի տեսակ հավես չունեմ։ – Լավ, ուրեﬓ սկզբում ես կպատﬔմ, հետո՝ դու,– մայրը փորձում էր շարունակել զրույցը։ – Լա՜վ։ 11

– Առաջին լավ բանն այն էր, որ այսօր վեց տարեկան տղա եկավ մոտս, որի ատաﬓերին ոչ ﬕ խոռոչ չկար։ – Քեզ ի՞նչ դրանից, իր համար է լավ։ Եթե մարդկանց ատաﬓերն առանց ծակերի լինեն, ատաﬓաբույժներն առանց աշխատանք կﬓան,– կասկածելով ասաց Կլաուսը։ Բրասա կամրջով սլացող ﬔքենայում նստած՝ Կլաուսը մոր բացատրությունն էր լսում, երբ անսպասելի արձակեց անվտանգության գոտին, թեքվեց վարորդի նստարանին ու բացականչեց։ – Մա՜մ, զգո՛ւյշ։ Փողոցով փոքրիկ ճարպիկ ոզնի էր անցնում։ Այն, կարծես վտանգ զգալով, ﬕ պահ

կանգ առավ, ապա շարունակեց իր ճանապարհը։ – ՄԱ՜Մ, ԱՐԳԵԼԱԿԻ՛Ր,– Կլաուսն աչքերը փակեց. ﬔքենան արդեն ոզնուն վրաերթել էր։ – Կլաո՜ւս, ի՞նչ պատահեց։ Չպիտի այդպես գոռաս, երբ ես ղեկին եմ։ – Այնտե՜ղ, այնտե՜ղ էր։ Ոզնու վրայով անցա՜ր,– Կլաուսը շրջված հետևի պատուհանից դուրս էր նայում։ – Քաղաքո՞ւմ, ոզնի՞։ – Հա՜։ Ես տեսա, մա՜մ, կա՛նգ առ, գուցե ﬖասվել է։ Այգան արգելակեց, բայց ﬔքենան կամրջի վրա չէր կարելի կանգնեցնել, քանի

որ հետևից ուրիշ ﬔքենաներ էին գալիս, և ոչ ﬕ ոզնի էլ չէր երևում։ – Ներքևում կկանգնեցնեմ, սպասի՛ր, ﬕ՛ հեծկլտա։ Մեքենաների հետևից դանդաղ վարելով և իջնելով կամրջի տակ՝ մայրը շրջադարձի սլաքը ﬕացրեց, առաջին նրբանցքում թեքվեց աջ և ﬔքենան ճանապարհի եզրին կանգնեցրեց։ – Ոզնուն տա՜կն ես գցել։ – Չէ՜, տղա՛ս, ես ոչ ﬕ բան չեմ տեսնում։ – Դու փողոցին չե՜ս էլ նայում։ – Կլա՛ուս։ – Մա՜մ, ես տեսա՜, տեսա՜, նա փորձում էր կամուրջը կտրել-անցնել։ Հենց այն փոսից առաջ, որի վրայով դու անցար, այն ճանապարհային կլոր նշանի տակ։ – Աստվա՜ծ իմ։ Ի՞նչ ես հիմա ուզում։ Լա՜վ, արի գնանք՝ տեսնենք։ Թեև Կլաուսը չէր ուզում ընդունել, բայց քիթը սկսում էր քոր գալ։ Եվ ինչպես հանրագիտարանում էր կարդացել, դա ﬕ բան էր

նշանակում. երբ մարդը տխրում է, նրա արցունքագեղձերում այնքան շատ արցունք է հավաքվում, որ այն չի կարողանում արտասվապարկից քթի խոռոչ հոսել, ու մարդը սկսում է լաց լինել։ Ու եթե ինքը վրաերթի ենթարկված ոզնուն էլ հիմա տեսնի, դա արդեն վերջը կլինի... Մայրիկը, հայացք գցելով իր տրտում տղային, բռնեց նրա ձեռքից և արագ քայլեց դեպի կամուրջը։ Թեթև քամու ուղեկցությամբ նրանք մոտենում էին կամրջի կենտրոնում տեղի ունեցած իրադարձության վայրին՝ փոսին, և դրա առկայության մասին զգուշացնող ճանապարհային նշանին։ Ոզնուց հետք էլ չկար, բայց ճանապարհային նշանին փաթաթված պոլիէթիլենե ﬕ տոպրակ էր քամուց ծածանվում։ Դրա կանթի անցքը հեգնանքով ծիծաղում էր, քանի որ կարողացել էր տղային հիմարացնել։ - Գժի՛ ﬔկը, գի՛ժ։ - Կլա՛ուս, այս ի՞նչ բառեր ես օգտագործում։ - Ի՞նչ, այս տոպրակը բա գժի ﬔկը չէ՞։ Նա ինձ հիմարացրե՜ց։ Սա՛ էր հենց այն քամուց քշված ոզնին։ Մայրիկը չպատասխանեց. թեթևությունից էր կամ հոգնածությունից, նա ուղղակի խոր շունչ քաշեց, շրջվեց ու քայլեց դեպի ﬔքենան։ Քաﬕն ծածանում էր վերարկուն, 15

նա այն կոճկեց ու սկսեց խորհել. «Ճի՞շտ եմ արդյոք վարվում, որ այսքան երես եմ տալիս Կլաուսին։ Տղան երբեﬓ չափն անցնում է, գուցե նման չափ արդեն չկա՞ էլ, ու երեխան կամ ավելի ճիշտ՝ ահաշուտով դեռահասը, համառությամբ ﬔծերին իր պայմաններն է թելադրում»։ Մտքերի ﬔջ ընկած՝ Կլաուսը դանդաղ քայլում էր մոր հետևից. «Դժվար թե մայրիկը մտածի, որ իրեն գժվեցնում եմ։ Հաստատ կարծում է, որ բնության մասին իմ սիրելի ֆիլﬔրն են աﬔն ինչում ﬔղավոր։ Գուցե չթողնի այլևս դրանք նայել։ Միևնո՛ւյնն է, այն անպիտան տոպրակն էր ինձ գժվեցնողը»։

Անսպասելի քաﬕ փչեց, և դավաճան տոպրակը Կլաուսի ոտքին փաթաթվեց։ Ճանապարհային նշանից պոկված՝ այն ուղիղ դեպի Կլաուսն էր թռչել։ Անակնկալ հպուﬕց տղան վեր թռավ։ – Վաա՜յ,– ճչաց Կլաուսը։ Ա պա նկա տելով, որ վախի առարկան ըն դա մե նը պո լի էթիլե նե տոպ րակն էր, ա փով բերանը փակեց, որ հան կարծ մայրի կը չլսի ։ Քաﬕն ավելի ուժգնացավ, մայրիկը, իր մտքերի ﬔջ խորասուզված, արդեն բավականին հեռացել էր ու Կլաուսի ճիչը չէր լսել։ Տղան կանգ առավ և հայացք գցեց թյուրիմացության առարկային։ Քամուց ծածանվող, պոկված կանթով սովորական թափանցիկ ﬕ տոպրակ էր։ Անպետք ﬕ թափոն, որ հասցրել էր արդեն երկու անգամ վախեցնել Կլաուսին։ Այ քեզ բա՜ն։ Ոտքն ազատելով ու կանգնելով տոպրակի վրա՝ Կլաուսը նայում էր, թե ինչպես է այն իր կոշիկի տակ պայքարում քամու դեմ։ – Բա՛ց թող ինձ, հիմա՛ր,– կանթը շարժելով՝ շատ պարզ ու բարկացած ձայնով ասաց տոպրակը տղային։ – Ի՞նչ։ 17

– Չքվի՛ր այստեղից, կեղտոտ կոշիկի՛ ﬔկը,– տոպրակը շարունակ թպրտում էր՝ աշխատելով ազատվել։ Կլաուսը շուրջը նայեց. մոտակայքում ոչ ոք չկար։ Մայրիկը կամաց-կամաց հեռանում էր։ «Պիտի հասնեմ մայրիկիս, քանի դեռ չի նկատել, որ հետ եմ ﬓացել»,– մտածեց Կլաուսը։ Ապա նորից ցած նայեց։ Կոշիկի տակ, ամբողջ ուժով պայքարելով, տոպրակը շարունակում էր թպրտալ։ Պոլիէթիլենե կենդանի տոպրակ... Դժվար էր հասկանալ, թե ինչ կարելի է անել։ «Տանը կմտածեմ»,– որոշեց Կլաուսը, տոպրակը բռնեց ու խոթեց գրպանը։ Ճարմանդը վեր քաշելիս նա նորից պարզ լսեց տոպրակի բողոքներն ու սպառնալիքները.

– Ի՞նչ ես անում, ա՛յ տղա։ Բա՛ց թող ինձ։ Ես քեզ ցո՜ւյց կտամ, ասում եմ, է՜, ցո՜ւյց եմ տալու քեզ։ 18

Տոպրակը թեթև էր, համարյա անտեսանելի, անզգա ու խղճուկ ﬕ բան բաճկոնի գրպանում։ Կլաուսը սկսեց վազել, որ հասնի մայրիկին, որն արդեն համարյա ﬔքենայի մոտ էր։ Կլաուսի դեմքը կարմրած էր, աչքերը անհանգստությունից վազվզում էին, և պինդ սեղմված շրթունքների տակ էլ ժպիտ էր թաքնված։ Այգան շրջված դիտում էր տղային ու չէր կարողանում ազատվել այն մտքից, որ բոլորովին չի հասկանում, թե ինչ է կատարվում տղայի գլխում։ Մեկ հեծկլտում է վրաերթի ենթարկված ոզնու համար, ﬔկ էլ երջանիկ վազում փողոցով։ Գուցե ավելի խի՞ստ պիտի լինի նրա հետ։

20