Natuurpunt Grote Nete Winternummer 2016

Jaargang 15 Driemaandelijks tijdschrift Januari, Februari, Maart 2016 Nr. 1

BelgiÍ – Belgique P.B. 2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Averbodesesteenweg 93 2230 Herselt

Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Met erkenningsnummer P106272

Inhoud winternummer 2016 Woord vooraf Wat bracht 2015 voor de natuur?

1

Natuurbeleving Rustpunten in het landschap

2

Reisverslag zuidelijk Zuid-Amerika en de Andes Op zoek naar de Paashaas (editie 11) Bergfolk 7, het programma 2016, jaar van de duisternis Algemene vergadering Afdeling Grote Nete Algemene vergadering Afdeling Heist-op-den-Berg

3 3 4 5 6 6

Red de natuur Verdwenen waterplanten aan de oevers van de Nete Nieuws uit de gemeenteboomgaard in Heist, Nieuwe boomplantdag We planten een bos in AB&H De woensdagwerkploeg in de Langdonken Actief voor de natuur in Heist Samen-werken aan natuur: JNM, scouts en Freinetschool

7 8 10 11 11 12 14

Activiteiten

Reservaten

Natuurstudie De winter doorkomen Geslaagd broedseizoen in AB&H in 2015 Met padden op pad Bijzondere waarnemingen in onze regio

16 18 20 22

Zegswijzen over plant en dier Activiteitenkalender Natuurpunt Heist-op-den-Berg Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete Info

25 26 27 28

Varia

Omslagfoto: Winter in de Laakvalleien (foto Vic Van Dyck)

Wat bracht 2015 voor de natuur Erin De Wolf, Natuurpunt Beginnen deed het afgelopen jaar meteen goed. Op 7 januari verscheen in het Staatsblad namelijk dat de voorgestelde Rode Lijst van de zoogdieren in Vlaanderen goedgekeurd was.

Vervolgens schaarden 40 vrijwilligers zich nauwelijks een maand later achter de Zoogdierenatlas Brussel, een gloednieuw project om een gedetailleerder beeld te krijgen van de minder voorkomende diersoorten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Die kennis biedt belangrijke informatie voor de bescherming van de Brusselse zoogdieren.

Maar ook de eekhoorns kregen in 2015 extra aandacht, door de publicatie van een handleiding uit om eekhoornbruggen te bouwen. Met resultaat, want in mei 2015 waren er al 13 geplaatst op verkeersknooppunten waar eekhoorns vaak het leven laten wanneer ze de weg oversteken.

Voor de steenmarter werd dan weer een eigen website gelanceerd, vol met tips om het samenleven tussen hem en de mens te bevorderen. Dat is van het grootste belang aangezien de schade van steenmarters de laatste vijf jaar verdubbelde, maar wel te vermijden is.

Een eekhoorn die gelukkig geen slachtoffer geworden is van de weg (foto: Kevin Feytons)

Daarnaast organiseerde Natuurpunt opnieuw een aantal telprojecten. Het voorjaar opende bijvoorbeeld met de paddenoverzetacties, waarbij met 206.889 exemplaren nooit meer amfibieën geregistreerd werden dan 2015. Hetzelfde gold voor de vleermuizen: niet minder dan 450 exemplaren werden er in de Oost-Vlaamse bunkers geteld. En bij de vlinders was het specifiek het tijgerblauwtje, een van oorsprong Afrikaanse vlindersoort, dat het bijzonder goed deed, net zoals de trekkende nachtvlinders. Vooral voor de vlekdaguil, katoendaguil, florida-uil en de kadenistofuil bleek 2015 een topjaar, terwijl de algemenere motten een terugval kenden.

Niet alleen de dag- en nachtvlinders, maar ook de vogels lieten zich in het luchtruim zien. De Eurobirdwatch-tellers registreerden begin oktober immers 74.711 trekvogels boven België. De vink, de graspieper en de spreeuw zag men het vaakst, maar in totaal werden er wel beduidend minder vogels geteld.

Trekvogels hebben het namelijk almaar moeilijker tijdens hun jaarlijkse verplaatsing tussen de overwinteringsgebieden en de broedgronden. Daarom besloot Natuurpunt om via het project Living on the Edge ‘onze’ vogels ook op hun trekroute te beschermen, door sensibilisatieprojecten langs de East Atlantic Flyway.

Tijdens het Grote Vogelweekend was het de huismus die tot meest gespotte tuinvogel werd gekroond. Dat komt waarschijnlijk omdat bosvogels zoals de vink, die zich veel minder liet zien, tijdens de zachte winter zelf nog aan voldoende voedsel geraakten.

Bij de halsbandparkieten was er van verstoppen geen sprake. De eerste nationale telling resulteerde zelfs in een schatting van 10.300 dieren, waarvan er niet minder dan 7.671 in het Brusselse werden geteld.

Voorts waren er nog een heel aantal soorten die zich voor de eerste maal in België lieten zien. Zo werd een nieuwe zuidelijke maskerbij gespot in Sint-JansMolenbeek, liep de eerste melding van de gaffellibel binnen en betekende ook de zwartkoprietzanger een toevoeging aan de Belgische avifauna. Even opmerkelijk was trouwens de ontdekking van een populatie van de zeldzame groene zandbij in Beersel, die van een zadellibel die langs de Belgische kust zwierf en twee Amerikaanse vleermuizen in Antwerpen. Maar ook een aantal ‘uitgestorven’ soorten doken weer op.

Van bijvoorbeeld de sierlijke witsnuitlibel waren er voor het eerst sinds 100 jaar opnieuw waarnemingen: een vrouwtje in Lommel en twee mannetjes in Mol. En voor vogelkijkers was het geslaagde broedgeval van de bijeneter op een bouwwerf in Harelbeke dan weer een hoogtepunt.

Naast al het positieve nieuws over nieuwe en herontdekte soorten, bracht 2015 uiteraard ook heel wat minder leuke verhalen. In augustus bracht Birdlife een studie waaruit bleek dat er jaarlijks 25 miljoen trekvogels in het Middellandse Zeegebied het leven laten door illegale stroperijen. De resultaten van Italië, Griekenland, Frankrijk en Kroatië baarden de meeste zorgen, omdat zij wel een sluitende wetgeving rond vogelvangst hebben. En ook de Europese Rode Lijst van broedvogels was niet bepaald vrolijke lectuur: 67 Europese broedvogels worden bedreigd, met opvallende soorten als de zomertortel, de kievit en de graspieper. Daarbovenop plaatste de internationale lijst nog eens 40 vogels op de lijst met globaal bedreigde soorten.

Groot alarm sloegen de Vlaamse herpetologen toen begin juni twee alpenwatersalamanders in Duffel opdoken met Batrachocytrium salamandrivoran. De dodelijke schimmelziekte was nog niet eerder in Vlaanderen vastgesteld, maar had in Nederland tussen 2008 en 2015 wel al 98 procent van de vuursalamanderpopulatie uitgeroeid.

Even verontrustend was het nieuws over steenmarters en bunzings waarvan volgens een studie van het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) niet minder dan 76 procent (van de onderzochte dieren) sporen van chemisch rattenvergif in de lever bevatten. Dat zou indirect, via hun prooidieren, in hun lijf terecht zijn gekomen.

- grote nete -

1

Rustpunten in het landschap door Eddy Vets

The life in us is like the water in the river H.D. Thoreau, Walden (1854) Wandelen veronderstelt beweging, vooruitgang.

Toch kan een wandeling een rustpunt zijn in een periode van drukte en stress. Het kunstmatig opgedrongen ritme maakt plaats voor de natuurlijke cadans van de hartslag. Spanningen glijden af als waterdruppels van een ruit, zintuigen vullen de nieuwe leegte met wat de natuurlijke omgeving ons zomaar aanbiedt aan geuren, kleuren, smaken, geluiden en vergezichten. Kortom: wandelen is leven, of misschien wel herleven.

Wie de rivier volgt zal nooit verdwalen. De Nete geeft ons het ritme aan van versnellen en vertragen, van kabbelen en vloeien, van tintelen en stromen. Is dit ook niet ons levensritme? Er is immers altijd beweging, ook in het bewegingsloze.

Daar staat dan het stugge land tegenover, uitgetekend in onbeweeglijke oevers, maar met een vegetatie in constante verandering op het ritme van de seizoenen. De rust is ook hier slechts schijn. Er is immers een voortdurende afwisseling van groei en bloei, van ontluiken en afsterven.

Indien de wandelaar door het Neteland loopt, kan het niet anders of hij ervaart die tegenstelling tussen rivier en land, tussen water en aarde: de oerelementen. Hij kan zijn rustpunt net vinden in de observatie ervan. Door aandachtig aanwezig te zijn ontplooit zich voor hem het wonder van het leven. Indien hij even zelf rustpunt wordt in dit weidse Neteland, is hij als de boom die fors mee het landschap tekent, is hij als de grassen die veerkrachtig opveren en alle sporen uitwissen, is hij als de wolken die met zijn verbeelding op de vleugels gaan. En toch is hij maar een enkeling in een weids winterlandschap.

Zo houdt het Neteland ons een spiegel voor om eenvoudig deelgenoot te zijn van het grote geheel; een heel klein deel dan van die enorme kosmos, een stipje in het Nete-universum. Dit noopt tot inkering en eenvoud. Het opent ons voor de volheid van de kosmos. De winden die uit onachterhaalbare verten aanwaaien en ons striemen of aaien, de wolken die ons angst aanjagen of verblijden, de aardse paden waarvan je nooit weet waarnaar ze leiden: allemaal reflecties die, hoewel de wandelaar stilstaat en rust aan de Nete, bewijzen dat de geest nooit rust ... like the water in the river.

De Nete in Booischot, een rustpunt voor iedereen (foto Paul Anthonis)

2

- grote nete -

Reisverslag zuidelijk Zuid-Amerika en de Andes Twee ouderparen met drie jongens en twee meisjes reisden door Zuid-Amerika. Hun plan: ‘overlanding’, één (school)jaar, met de aangename seizoenen mee, doorheen het hele continent behalve malariagebied.

Dat bleek hen uiteindelijk door een waaier aan natuurlijke streken of ecorregiones te leiden, waar ze het bestaan niet van hadden vermoed: Selvas del Paraná, Gran Chaco, Bosque Chiquitano, Pantanal, Pampa de la Patagonia, Bosque Subpolar Magallánico, Puna, Desierto de Atacama, Yungas, Llanos de Moxos, Amazonas, Parámo, Chocó-Darién. Ook de verscheidenheid aan volken, een mix van indianen en kolonisten,

liet zoveel meer zien dan enkel Inca’s en Spaanse veroveraars.

Zin om kennis te maken met dit prachtige land?

Kom zaterdagavond 30 januari naar de fotoavond over onze reis.

Allen welkom. (Tinne en Guy) Waar?

Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81 te Hallaar Wanneer?

Zaterdag 30 januari 2016 om 20.00 uur.

Inkom: 2,50 euro t.v.v. Reservatenfonds Netevallei Info: paul.anthonis@natuurpuntheistopdenberg.be

Op zoek naar de Paashaas in de Netevallei

Educatieve wandeling voor ouders met jonge kinderen – 11e editie Paasmaandag 28 maart: vertrek om de 10 minuten vanaf 9.30 uur en de laatste om 10.20 uur.

Startplaats: Lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar.

Deelname 2 euro per kind – leden Natuurpunt en/of Gezinsbond 1 euro. Einde omstreeks 12.30 uur.

Info en inschrijven: Paul Anthonis – 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be Inschrijving verplicht, vóór 23 maart 2016

Op paasmaandag 28 maart richt Natuurpunt, in samenwerking met de Gezinsbond afdeling Heist-opden-Berg-Hallaar, een zoektocht in door de Netevallei, met als thema Op zoek naar de Paashaas.

Elk jaar trachten wij met enkele leuke verrassingen de kinderen een educatieve zoektocht aan te bieden.

Deze wandeling richt zich vooral naar ouders met jonge kinderen en kleuters.

Met de paardenkoets vertrekken we naar de beemden en daar volgen wij het spoor van de Paashaas.

Stevig schoeisel of laarzen is aan te raden. Aarzel niet en schrijf je in.

- grote nete -

3

7 Zaterdag 23 april 2016 om 20.00 uur PZ Booischot Ondanks de steeds stijgende levensduurte hebben we voor de 7e editie van Bergfolk de inkomprijzen van vorig jaar kunnen handhaven.

Voor â‚Ź 15 heb je al een zitje; in VVK wordt dat â‚Ź 12.

Vanop dat zitje kan je de hele avond genieten van een weerom succulent programma.

Om de zaak op te warmen hebben we Circo Maximo (B) kunnen strikken.

Die B staat voor Beerzel wat wil zeggen dat we hier een onvervalst streekproduct in de piste jagen.

Deze plaatselijke band speelt zowel covers als eigen werk, en ze hebben beloofd om tegen die tijd meerdere eigen nummers in te studeren. Ik zag hen al aan het werk en weet nu al dat ambiance geen ijdel woord zal zijn.

Voor het hoofprogramma gingen we naar goede gewoonte te rade bij onze hofleverancier van de betere folkmuziek Patrick De Loecker.

Hij kon voor ons niets meer maar zeker niets minder dan Shantalla boeken en de kenners onder ons weten dan dat het ons die avond niet zal ontbreken aan dynamische, ingetogen en vooral authentieke Keltische folk met de immer enthousiaste Helen Flaherty in de hoofdrol.

Aanvang 20.00 uur Tijdens deze optredens mag uw zitje vrijblijvend verlaten worden Parochiezaal Booischot om enige ongeremde danspassen voor het voetlicht te brengen!

Inkom 15 Voorwaar, euro en innavoorverkoop 12 doortocht euro de onvergetelijke van de Tannahill Weavers (2014) en Barrule (2015) weerom duimen en vingers aflikkend top-entertainment!

Ook om af/op te likken: de frisse Guinness, parelende Flierefluiter, hartverwarmende whisky en tongstrelende cakes.

De opbrengst van de avond gaat naar goede gewoonte naar Reservatenfonds van Natuurpunt Heist-op-den-Berg.

Onze avonturen kunnen gevolgd worden op www.bergfolk.be en op de Facebookpagina van Bergfolk.

Voor alle info: Jo Van Dessel, IJzeren weg3, 2221 Booischot 0495 53 13 23 jo.van.dessel@hotmail.com

Circo Maximo Folk (foto van hun website)

4

Shantalla (foto Marnix Heijnemans)

- grote nete -

2016: Jaar van de duisternis Natuurpunt Heist-op-den-Berg Ben je ook zo’n avond- of nachtmens? Kom je ook pas tot leven als de andere mensen eraan denken om onder de wol te kruipen?

Wel, in de natuur is het niet anders. In de natuur zijn er ook vroege vogels en nachtraven. Die nachtraven, die beesten en beestjes die in de schemer en ’s nachts actief worden, die gaan wij zoeken. Een zoektocht die een heel jaar zal duren.

Met wandelingen, cursussen en nog heel wat andere natuur beleefmomenten.

- Vrijdag 26 februari, uilenwandeling - Zaterdag 5 maart, uilenwandeling i.s.m. provinciaal groendomein De Averechten - Zondag 1 mei, nachtegalenwandeling - Woensdag 1 juni, woensdag 8 juni, zaterdag 11 juni, cursus nachtvlinders - Zaterdag 24 september, cursus het nachtleven van de dieren

Als aan het einde van de dag de zon ondergaat, ontwaakt een heel aparte wereld: de wereld van de nachtdieren. Nachtdieren, die zich overdag verschuilen, komen pas tegen de schemering in actie.

- Zaterdag 8 oktober, nacht van de duisternis

’s Nachts is het donker en in die duisternis voelen veel dieren zich meer thuis dan in daglicht.

Maar die veiligheid van de duisternis is dikwijls schijn want ook rovers hebben zich aangepast. Vossen, marters, vleermuizen en uilen zijn de beste voorbeelden van schemer- en nachtrovers.

Nachtdieren hebben zich wonderwel aangepast aan die speciale leefsituatie. Bij veel nachtdieren zijn de zintuigen dan ook geëvolueerd voor specifiek gebruik in de duisternis. Grote ogen, een fijne neus of goed ontwikkelde reukorganen zijn handig bij weinig licht.

Maar de echte specialisten zijn vleermuizen, die zelfs een sonarsysteem hebben ontwikkeld om op jacht te gaan en om hindernissen te ontwijken. En dit bij complete duisternis en tegen hoge snelheden. Petje af.

Meer info in de Natuurpunt Heist-op-den-Berg jaarkalender of op www.natuurpuntheistopdenberg.be

Aanvullend aan dit programma zal onze lokale natuurstudiewerkgroep ook enkele natuur beleefmomenten organiseren. Dit zijn al zeker inventarisaties van nachtvlinders en ringen van uilen.

De datums van deze natuurbeleefmomenten worden door omstandigheden pas op het laatste moment vastgelegd.

Wil jij een bericht in je mailbox ontvangen wanneer we zo’n natuur beleefmoment plannen? Laat dit dan weten aan: Stefan_Janssens@telenet.be

Op zoek naar leven in de duisternis Vossen, reeën, marters, dassen, egels, muizen, ratten, vleermuizen, uilen, nachtegalen, nachtzwaluwen, nachtvlinders, krekels en nog heel wat ander klein grut. Ja, er is meer leven ’s nachts in de natuur dan je denkt. En naar dat nachtleven gaan we op zoek in 2016.

Tegelijk staan we ook stil bij de verre wereld rondom ons, de sterren en planeten aan de nachtelijke hemel. Boeiende avonden in het verschiet voor mensen die houden van een beetje avontuur.

Guido fotografeert een nachtvlinder bij de mottenbak

- grote nete -

5

Algemene vergadering Natuurpuntafdeling Grote Nete Zaterdag 6 februari 2016 Langdonken, De Schuur Donkstraat 52, Ramsel-Herselt Alle leden van Natuurpunt Grote Nete zijn van harte welkom!

Programma:

We willen dit jaar de verenigingswerking onder de loep nemen. We kunnen overal versterking gebruiken, maar vooral de tak verenigingswerking dient verder uitgebouwd te worden. De verenigingswerking houdt zich vooral bezig met het organiseren van publieksactiviteiten zoals wandelingen, samenwerken met scholen en andere verenigingen, cursussen inrichten ...

9 u. tot 10 u.: Ontbijt 10 u. tot 11.30 u.: Algemene vergadering We bespreken de werking van 2015.

We maken plannen voor 2016 en we stellen het afdelingsbestuur samen.

11.30 u. tot 13.00 u.: Wandeling in de Langdonken met toelichting over de plannen voor 2016.

Met de verenigingswerking willen we zoveel mogelijk mensen, verenigingen en scholen. bereiken en samen met hen bouwen aan een regio waar waardevolle natuur zichtbaar en genietbaar is.

Het beheer van de natuurgebieden blijft een belangrijke en nooit eindigende taak, maar ook het begeleiden van wandelingen, zorgen voor eten en drank, vernieuwende activiteiten bedenken en uitwerken zijn zeker zo belangrijk.

Inschrijven noodzakelijk!

Ten laatste op donderdag 4 februari 2016 inschrijven bij: Eddy De Hond, Galgeven 9, 2230 Herselt 0477 84 80 08, eddy.dehond@skynet.be

Algemene vergadering Natuurpuntafdeling Heist-op-den-Berg Zaterdag 13 februari Lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Natuurpunt afdeling Heist-op-den-Berg nodigt al haar leden uit op de Algemene vergadering 2016 PROGRAMMA 19 u. welkom & hapjes 19.30 u. Algemene vergadering Terugblik op het werkingsjaar 2015 Kort overzicht van een aantal activiteiten van 2015 Activiteitenprogramma werkingsjaar 2016

Terugblikken en vooruitkijken, dat is in drie woorden de kern van onze jaarlijkse algemene vergadering.

Terugblikken op 2015 en vooruitkijken naar 2016.

Met cijfers, met verhaaltjes en overzichten, met foto’s en met veel enthousiasme.

Inschrijven bij Paul Anthonis, 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be

6

- grote nete -

Red de natuur in je buurt Natuurpunt De ontwikkeling van grote natuurgebieden is noodzakelijk om te komen tot waardevolle, duurzaam beheerde natuur. Daar zijn de meesten die het goed voor hebben met onze natuur, wel van overtuigd. In Vlaanderen blijven er maar enkele relicten van grote gebieden over. We moeten die vrijwaren van verdere aftakeling en zelfs streven naar uitbreiding, al klinkt dat misschien ambitieus.

Onze Vlaamse beleidsmakers gaven op een gegeven moment aan zich hoofdzakelijk te focussen op die grotere gebieden. Natuurpunt ging in het verweer. En zie, met resultaat. Ook de kleine natuurgebieden in de directe buurt van dorpen en steden blijven belangrijk.

En niet het minst omdat ook daar kansen tot natuurbeleving volop aanwezig kunnen zijn.

We geven hieronder even de Natuurpunt-reactie na de Algemene vergadering van Natuurpunt op 5 december in Vilvoorde.

Koerswijziging Vilvoorde, 5 december 2015 – Natuurpunt reageert opgelucht over de koerswijziging die Vlaams minister van Natuur Joke Schauvliege heeft aangekondigd over de herziening van het natuurbeleid. Het zal mogelijk blijven om kleine natuurgebieden op te richten en te beheren. Ook de toekomst van speelbossen, wandelpaden en ruiterpaden lijkt verzekerd, net zoals natuurgebieden op gronden van gemeenten en andere openbare besturen. Dat kondigde minister Schauvliege aan op de Algemene vergadering van Natuurpunt in Vilvoorde.

Opsteker “Dit is een opsteker voor de duizenden vrijwilligers die zich inzetten voor de bescherming van natuurgebieden in hun buurt”, zegt Lieven De Schamphelaere, voorzitter van Natuurpunt. “We willen minister Schauvliege bedanken voor het constructieve overleg van de afgelopen maanden.”

Afgelopen half jaar hebben Natuurpunt, vzw Durme en Limburgs Landschap actie gevoerd onder de slogan Red de natuur in je buurt. Daarbij werd een petitie met ruim 80.000 handtekeningen overhandigd aan minister Schauvliege.

Vlaanderen is een van de meest verstedelijkte regio’s van Europa, en de nood aan natuur op wandelafstand is groot. Plannen die de Vlaamse administratie eerder dit jaar op tafel legde, konden de doodsteek betekenen voor kleine natuurgebieden. Met de aankondiging van Schauvliege lijkt die dreiging nu afgewend.

Dit is een belangrijke eerste stap. Maar er is nog werk aan de winkel om de toekomst van de natuur in Vlaanderen veilig te stellen. Een aantal belangrijke dossiers liggen nog op de plank: - ruimte voor bos - natuurgebieden die niet onder Europese bescheming vallen - Europese instandhoudingsdoelstellingen - klimaatadaptatie.

We hopen dat minister Schauvliege ook in deze dossiers slagkracht toont.

Deze bladzijde kunnen we hopelijk definitief omdraaien.

- grote nete -

7

Verdwenen waterplanten door Stefan Janssens Wat is er toch aan de hand met het water van de Grote Nete? Dat is een vraag die we onszelf al dikwijls hebben gesteld. Sinds 2013 is er in de Grote Nete geen enkele waterplant meer te bespeuren.

In de zomer van 2013 kwamen we met een schok tot het besef dat er helemaal geen waterplanten meer waren in de Grote Nete. Normaal gezien staat de Nete in de periode juni-juli vol waterplanten. Propvol pijlkruid en schedebladfonteinkruid, met hier en daar groepen kleine egelskop. Het is (was) zelfs zo erg dat een aannemer dit ‘kruid’ voor een groot deel moest ruimen in opdracht van de overheid. Dit om voldoende waterafvoer te garanderen. In de zomer van 2013 stond deze aannemer met zijn machines voor een lege Nete. Niks kruid meer om te ruimen. Een mysterie!

Waterkwaliteit op en neer De waterkwaliteit van de Grote Nete kent een turbulent verleden. In de naoorlogse jaren van de grote industriële revolutie werden er stroomopwaarts in sneltempo fabrieken gebouwd. Fabrieken die de Nete nodig hadden voor de afvoer van hun proceswater. En dit proceswater was geen zuiver kraantjeswater.

De overheid reageerde op deze evolutie met normen en met de bouw van waterzuiveringsinstallaties. Ook bouwden meerdere bedrijven zelf een waterzuiveringsinstallatie. Stap voor stap kwam de beloning en kreeg de Nete opnieuw het etiket van relatief propere rivier. Met de verbeterde waterkwaliteit herademde ook de natuur, zowel in de rivier zelf, als in de directe

omgeving. Er kwamen steeds meer waterplanten. Het visbestand groeide evenredig. Niet alleen de aantallen groeiden, ook het aantal soorten nam toe. De Grote Nete werd in die periode dan ook populair bij de vissers.

Een ander positief gevolg van de verbeterde waterkwaliteit en het voorkomen van waterplanten, was dat de algemene biodiversiteit verbeterde. Dit was best te merken aan de positieve evolutie van de macroinvertebraten. Macro-invertebraten zijn kleine ongewervelde diersoorten die een groot deel van hun levenscyclus in het water doorbrengen. Het gaat hier over larven van libellen en muggen, slakjes en kreeftachtigen.

Het mysterie van de verdwenen waterplanten In de zomer van 2013 stelden we bij Natuurpunt vast dat de waterplanten dat jaar niet tot ontwikkeling kwamen. Er was geen enkel teken van plantenleven te zien alhoewel de Grote Nete in de zomer propvol waterplanten zit, voornamelijk pijlkruid en schedebladfonteinkruid. De rivierbodem bleef helemaal kaal.

En dit over een kilometerlange afstand. Ook verschillende overheidsdiensten zoals de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) deden deze vaststelling. Vanuit Natuurpunt vertrokken verontruste berichten richting overheidsdiensten.

De teneur bij de overheidsdiensten was dat alle recente gemeten parameters extra zouden worden nagezien. Toen men niks vond werd, ook bij ons, uitgegaan van een eenmalige toxische lozing. (Zo hoopten we althans …)

De Grote Nete stroomafwaarts naar het Albertkanaal De pijl duidt de lozingsplaats aan van de waterzuiveringsinstallatie van Geel

8

- grote nete -

Verbetering op komst?

In de lente van 2014 stonden we bij wijze van spreken te wachten aan de oevers van de Nete om te zien of er opnieuw waterplanten zouden groeien. Het werd juni. Het werd juli. Maar nog steeds geen enkel teken van waterplanten.

Natuurpunt Heist trok dan zelf op inspectie en we gingen de Grote Nete af van in Heist tot in Geel. Tot onze grote verbazing waren er tot aan het Albertkanaal geen waterplanten te zien. Aan de andere zijde van het Albertkanaal bulkte het van de waterplanten.

Na de situatie wat beter bekeken te hebben, kwamen we tot de vaststelling dat op enkele tientallen meters er een grote lozingspijp zat. Het ging hier om de lozingspijp van het waterzuiveringstation van Geel (zie foto’s).

Dat was een dubbele verrassing. Enerzijds stelden we vast dat over een afstand van 30 kilometer alle waterplanten waren verdwenen. Van Geel tot Lier! Anderzijds waren we verrast dat de problematiek van de verdwenen waterplanten hier ergens zijn oorzaak moest hebben.

We namen contact op met alle Natuurpuntafdelingen langs de Grote Nete, de verantwoordelijken van Natuurpunt nationaal en de Vlaamse Milieumaatschappij.

Onze boodschap was dat er iets heel ernstigs aan de hand was met de waterkwaliteit van de Grote Nete.

De Vlaamse Milieumaatschappij meldde dat ze ondertussen waren gestart met extra bemonsteringen. Deze monsters werden uitgebreid gescreend. Uit de resultaten konden wel een hele reeks vaststellingen worden gedaan. Maar deze gaven geen verklaring voor de verdwenen waterplanten.

Nog meer vragen In 2015 heeft de Vlaamse Milieumaatschappij een extra programma opgezet om na te gaan of de toxische stof nog steeds in het water van de Grote Nete

aanwezig is. Het programma bestond uit een blootstellingexperiment met twee soorten waterplanten uit de Grote Nete zelf.

Vijf korven werden gevuld met telkens twee planten van elke soort. Deze planten kwamen uit de Grote Nete, stroomopwaarts het Albertkanaal. Eén korf bleef ter plaatse staan, in de ‘gezonde’ zone. De vier andere korven werden op verschillende locaties stroomafwaarts in de Nete gezet. Na twee weken en na één maand werden de korven gecontroleerd. De korf uit de ‘gezonde zone’ bevatte na één maand gezond uitgegroeide waterplanten. Alle planten in de andere korven vertoonden geen enkele groei en waren stilaan aan het afsterven. Een duidelijk bewijs dat de oorzaak, wat deze ook is, nog steeds aanwezig is in het water van de Grote Nete. In de Grote Nete zelf was er in 2015 ook geen enkele andere plantengroei vastgesteld, buiten een kleine zone aan de lozingspijp van de waterzuiveringsinstallatie van Westerlo.

Het mysterie blijft …

Op 11 december 2015 werd door de Vlaamse Milieumaatschappij een info & overlegvergadering gehouden. Hier werd een lijvig document voorgesteld met alle onderzoeksresultaten. Uit de studies in dit document komt men tot twee hypotheses: een toxische en een biologische. De toxische, en meest waarschijnlijke hypothese, is deze van een giftige en nog onbekende stof in het water. De biologische hypothese, deze van de massale aanwezigheid van de Chinese wolhandkrab, lijkt minder waarschijnlijk. Volgend nummer gaan we dieper in op de aanwezigheid van de Chinese wolhandkrab in de Grote Nete.

De oorzaak van de verdwijning van de waterplanten is dus nog steeds één groot vraagteken.

De Vlaamse Milieumaatschappij gaat in 2016 verder met bijkomende onderzoeken. Natuurpunt hoopt alleszins dat de oorzaak snel wordt gevonden.

Stroomopwaarts van het Albertkanaal bulkt de Grote Nete van de waterplanten

- grote nete -

9

Nieuws uit de boomgaard Eddy Vets In samenwerking met het Gemeentebestuur van Heist-op-den-Berg, Regionaal Landschap Rivierenland en tuinliefhebbersvereniging Tuinhier zorgde onze vereniging voor de eerste Gemeenteboomgaard in Vlaanderen.

In de randbeplanting staan streekeigen heesters en bloemen met de bedoeling om zoveel mogelijk vogels, insecten en kleine zoogdieren aan te trekken. Kortom: de boomgaard moet een biotoop vormen voor dieren en mensen.

Wij mogen terecht trots zijn op dit project dat illustreert dat boomgaarden waardevolle biotopen zijn. Deze ecologische bongerd is samengesteld uit streekeigen appels, peren, pruimen en perziken. Het gaat over historische fruitsoorten die in onze brede regio voorkwamen en die derhalve ook deel uitmaken van ons levend erfgoed. Misschien kunnen we mensen van onze heemkring Die Swaene hiermee ook aanspreken en verblijden.

Het is de bedoeling dat de boomgaard ter beschikking staat van alle mensen zodat dit project ook een sociale en educatieve meerwaarde krijgt. Hierbij denken we aan rondleidingen en lessen voor scholen en verenigingen, snoeicursussen voor tuinfreaks, proefdagen voor smulpapen, sap-persen voor gezonde dronkaards en werkzaamheden voor ... vrijwilligers.

Ook het plantschema volgt het originele concept van ‘blijver-wijker’. De bomen zelf werden opgekweekt volgens de oude normen van zaailing, tussenstam waar nodig, en juiste variëteit. De snoeimethode zal in de snoei de vorm van de vrucht nastreven: voor appel bolvorm; voor peer piramidevorm.

Wij durven hopen dat de bezoekers dit initiatief zullen appreciëren en derhalve de aanplantingen zullen respecteren. Laat ons daarom samen de bomen enkele jaren de tijd geven om in alle rust tot volle wasdom te komen alvorens zij ons over enkele jaren zullen belonen met (h)eerlijke vruchten.

Pomoloog Eddy Vets geeft snoeiles (foto Luc) ------------------------------------------------------------------

Nieuwe boomplantactie Boom zoekt bos Zaterdag 12 maart 2016 Vrijwilligers altijd welkom!

Meer info: veerle@zwaneberg.be Tel: 015 25 07 70

10

- grote nete -

We planten een bos door Staf Aerts Dat het natuurgebied Averbode Bos & Heide meer om het lijf heeft dan alleen maar heide en vennen, is de attente bezoeker zeker bekend. Ook in de meer dan 450 hectare bossen is heel wat aan de gang.

De voorbije tien jaar werd er werk gemaakt van de geleidelijke omvorming van de monotone Corsicaanse dennenbossen naar meer natuurlijke bossen met inheems loofhout en inheemse grove dennen. Jaarlijks wordt er gedund om ruimte te creëren voor spontane opslag van eiken, beuken en berken. Exoten zoals Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik worden bestreden om onze inheemse soorten meer kansen te geven. Stilaan evolueren we naar een ander bos, en in steeds meer percelen kunnen we ondertussen de natuur zijn gang laten gaan.

Sommigen opperden dat het toch wel wat spijtig was dat het prachtige zicht op de Demervallei in de toekomst weer zou verdwijnen, maar ook voor de volgende plantacties hopen we nog op hen te kunnen rekenen: er moeten daar immers nog eens 5000 bomen de grond in. De timing van deze volgende aanplant zal afhangen van de snelheid waarmee de bodem in het nieuw aangeplante bos zich ‘zet’. We willen immers vermijden dat onze bomen bij hevige regenval bij de buren onderaan de heuvel komen binnendrijven.

Al 2500 loofbomen geplant Om een volledig perceel Amerikaanse eik met een oppervlakte van 6 hectare om te vormen, zagen we ons echter genoodzaakt om naar drastischere maatregelen te grijpen. Twee jaar geleden werd dit stuk op de zuidflank van de Weefberg in Averbode in zijn geheel gekapt. Daarna probeerden we de opslag van jonge Amerikaanse eiken in toom te houden. En nu kunnen we gaan planten.

Om de helling te beschermen tegen te grote erosie gebeurt de aanplanting in drie fasen, waarvan de eerste fase doorging op 28 november.

Onder een stralende herfstzon kwam burgemeester Manu Claes van Scherpenheuvel-Zichem de eerste van 2500 wintereiken, beuken en zomerlindes planten. Dankzij de hulp van een 25-tal enthousiastelingen konden we een paar uurtjes later met een lekker jenevertje of een warme chocomelk in de hand tevreden terugkijken op een geslaagde boomplantactie.

“Boompje groot, plantertje dood”, luidt het gezegde, maar we kijken ondertussen toch al reikhalzend uit naar de volgende jaren om te zien hoe alles verder zal evolueren op de Weefberg. En natuurlijk ook in de rest van onze bossen!

De woensdagploeg Langdonken Elke eerste zondagvoormiddag van de maand wordt er gewerkt in de Langdonken. Er werd nu ook gestart met een heuse ‘woensdagploeg’. Deze vrijwilligersploeg werkt van 9 tot 12 uur. De afgelopen maanden werden er twee werken uitgevoerd.

Binnenkort wordt een oude vijver omgevormd tot een heus ‘ven’, met afgeschuinde oevers. Er werden hiervoor voorbereidende opruimwerken uitgevoerd. Verder werd een verlaten weekendverblijf dat in natuurgebied staat, ontmanteld.

Wil ook jij mee werken met de woensdagploeg?

Graag seintje: StafAerts 013 77 45 48 Afspraak aan de Schuur van de Langdonken elke woensdag, om 9 uur.

- grote nete -

11

Actief voor natuur in Heist door Stefan Janssens Het beheerteam van Natuurpunt Heist-op-denBerg was de afgelopen maanden druk in de weer om een gerooid canadabos op te kuisen in de Laarbeemden tegen de Grote Nete. De volgroeide canadapopulieren werden verkocht aan een houtkapbedrijf. Maar bij het kappen van de bomen werden bergen dikke takken op het wandelpad gelegd. Tijdens de recente beheerwerkdagen werden deze gigantische takkenhopen gedeeltelijk opgekuist.

Beheerteam Zaterdag 31 oktober, beheerwerkdag met Akabe Elk jaar organiseert Natuurpunt Heist een beheerwerkdag in samenwerking met de scouts van Akabe.

Akabe is een aparte tak binnen scouting en groepeert jongeren met een handicap. Bij Natuurpunt kijken we steeds uit naar deze dag. Het doel van Akabe is dat elke persoon, ongeacht zijn beperkingen, kansen en mogelijkheden moet krijgen om deel uit te maken van de samenleving. Natuurpunt werkt hier met volle overtuiging aan mee. Na al die jaren kennen we al verschillende Akabe-scouts persoonlijk. Dat maakt deze dag extra plezant. Ze zijn spontaan en uitbundig. Samenwerken met deze jongeren is dan ook steeds een boeiend avontuur.

Zaterdag 21 november, Dag van de Natuur Op de Dag van de Natuur krijgt het beheerteam altijd meer volk over de vloer. Zestien mensen in de voormiddag, negen in de namiddag. Verschillende mensen die ‘geen tijd hebben om meer te komen’, maken die dag toch vrij om een keertje de handen uit de mouwen te steken voor de natuur.

Deze werkdag begon met een wegversperring. Een dikke eik was twee dagen eerder doormidden gebroken tijdens een najaarsstorm en lag gedeeltelijk op de toegangsweg naar de Laarbeemden. Deze zware jongen diende eerst opgeruimd te worden. Met veel volk en de hulp van een tractor was dat geen probleem.

Op deze Dag van de Natuur werd het gerooide canadabos in de Laarbeemden verder ‘opgekuist’. Er werd heel wat dikker hout afgevoerd als brandhout.

Het dunnere hout werd op takkenhopen gelegd.

Even voor de middag trok een regen- en smeltendesneeuwbui over. Gelukkig was het ondertussen tijd geworden voor pensen met appelspijs en rijstpap.

In de namiddag was de natte weg moeilijk bereidbaar geworden voor de auto’s met aanhangwagen, en werd de afvoer van brandhout fel bemoeilijkt.

Er werd door de werkers ook een korte wandeling ingelast door de grote weide van de Laarbeemden.

Hierbij werden de drie onlangs gegraven amfibieën-

De Akabe-scouts vol trots en steeds met een guitige lach

12

- grote nete -

poelen even van nabij bekeken. Een vrouwtje alpenwatersalamander, dat vanonder de takken kwam, kreeg direct terug een rustig overwinteringplaatsje.

Die dag konden we veel overtrekkende groepjes vinken en kepen waarnemen.

Dinsdag 15 december, beheerwerken met school Berlaar Elk jaar rond half december werkt Natuurpunt mee aan een project van het Instituut Heilig Hart van Maria Van Berlaar. De laatstejaarsstudenten kunnen dan een keuze maken om een dag te gaan werken bij een sociale of een non-profitorganisatie in de buurt.

Op 15 december konden we elf studenten uit Berlaar verwelkomen. Allemaal jongens deze keer.

Brandhout Bij de vaste winterwerkzaamheden van het beheerteam horen kap- en zaagwerken. Gewoonlijk is dit knotwilgen knotten. De afgelopen maanden werd een gerooid canadapopulierenbos opgekuist en werden de dikste takken al gedeeltelijk afgevoerd als brandhout.

Mensen die komen helpen op deze winter beheerwerkdagen kunnen gratis een aanhangwagen brandhout krijgen.

Een beperkte hoeveelheid brandhout van canadabomen kan ook gekocht worden voor een democratisch prijsje. Meer info bij Stefan Janssens 0497 22 18 59 Ook interesse om te komen helpen tijdens onze beheerwerkdagen? Data in de kalender (blz. 26) of op www.natuurpuntheistopdenberg.be. ’s Middags steeds een gratis maaltijd voor alle helpers.

Op deze dag werd er voortgewerkt in het gerooide bos in de Laarbeemden. En het moet gezegd, deze stoere jongeren werkten zich uit de naad. Ze leken er wel een wedstrijdje paalwerpen van te maken.

Er werd ook tijd genomen om aan de jongens de basis en het doel van natuurbeheer uit te leggen.

Een roepende zwarte De tractor, onmisbaar voor het transport van het brandhout specht vlakbij gaf deze dag nog een extraatje.

De studenten uit Berlaar, even nagenietend van hun harde labeur

- grote nete -

13

Samen-werken aan natuur door Benny Van Dyck

De jeugd deed in 2015 weer zijn best in de Langdonken. Een overzichtje van de belevenissen van JNM-Zuiderkempen, de scouts van Blauberg en leerlingen van de derde graad van de Freinetschool Triangel in Booischot.

‘Samen-werken’ aan waardevolle natuur!

Onze jeugd toonde hoe het moet.

JNM-Zuiderkempen streek neer voor een weekendje natuurbeleving.

In 2014 hield de afdeling Zuiderkempen van de JNM (Jeugdbond voor Natuur en Milieu) zijn startdag in de Langdonken. Dat was een groot succes! Als ‘wederdienst’ hielden de inni’s en de ‘groten’ een beheerweekend (21-22 februari 2015). De Schuur in de Langdonken diende als uitvalsbasis. Alweer een natuurweekend van de bovenste plank met heus kettingzaagwerk en natuurspelen op het programma. Samen-werken aan de uitbouw en bescherming van natuur. Voor jongeren kan je op dit vlak geen betere leerschool bedenken!

Dank je wel JNM-Zuiderkempen!

Scouts van Blauberg zorgen voor meer natuur!

Het is al een beetje een traditie, de werkdag van de scouts van Blauberg bij Natuurpunt Grote Nete. Dit jaar kwamen ze op 11 maart met bijna 30 enthousiastelingen naar de Langdonken. Het was de bedoeling twee bijgebouwtjes van een vervallen weekendverblijf af te breken. Blijkbaar hadden wij de ijver en de werkkracht wat laag ingeschat, want op minder dan geen tijd was deze klus geklaard, zodat men al snel begon met de afbraak van het weekendverblijf zelf. De hotdogs van ’s middags gaven nieuwe energie, zodat tegen halfvijf ook dit bouwsel herleid was tot enkele grote hopen gesorteerd afval: een berg piepschuim, een stapel hout, roofing, glas, plastiek en heel veel rommel, waarvan je je afvraagt hoe het ooit daar geraakt is! De vrijwilligers van Natuurpunt ruimden de rest op, zodat weer een stukje Langdonken in zijn natuurlijke staat hersteld is.

Beste scouts, bedankt voor jullie hulp en hopelijk tot volgend jaar!

14

- grote nete -

Derde graad Freinetschool Triangel uit Booischot op het appel!

In deze school staat een ‘werk-leer-speel’bezoek aan de Langdonken jaarlijks standaard op het programma. Op 11 december waren de Monstertjes en de Duiveltjes (derde graad) van de partij.

De kinderen schreven een verslagje over de onvergetelijke dag! Elody en Vic aan het woord.

Elody (10 jaar): “We zijn vrijdag met de twee klassen, de Monstertjes en de Duiveltjes, voor een hele dag naar de Langdonken geweest. We hebben geleerd over hectaren. We hebben met alle kinderen 1 hectare gemaakt. Dat was heel groot!

Ik vond het leuk, alleen hadden de meeste kinderen het koud. We zijn door plassen gegaan. We hebben ook de ‘Jungle run’ gedaan. Toen het middag was hebben we hotdogs gegeten.

Als we aan het wandelen waren hebben we dennenboompjes uitgetrokken en één berkenboom.

Bij de berkenboom waren er drie aan het graven en bijna al de anderen waren aan het trekken.

Uiteindelijk hebben we hem eruit gekregen.

Joepie!

Sommigen waren heel nat. Het was kei-kei-keileuk!”

(Nvdr.: Tijdens de ‘Jungle run’ liepen en kropen we met de hele groep door een heus oerwoudje met takken, bramen, plassen, … suuuuuuuuuper leuk! )

Enkele bedenkingen Vanuit een natuurvereniging, vanuit de jeugdbewegingen, vanuit de school, er zijn zoveel mogelijkheden tot natuurbeleving.

Als kinderen zich in zekere mate ‘vrij’ kunnen bewegen in de natuur blijkt telkens weer hetzelfde: - kinderen en jongeren kunnen op eigen tempo en met eigen kracht heus wel wat werk verzetten; - kinderen en jongeren vinden het fijn samen aan de slag te gaan; - samenwerken in de natuur bevordert het groepsgebeuren; - ‘leren van elkaar’ wordt bevorderd als je samenwerkt; - kinderen en jongeren spelen, werken en leren graag in ‘echte’ natuur; - als kinderen en jongeren zich kunnen ‘uitleven’ in de natuur krijgt hun welbevinden een positieve boost; - als kinderen en jongeren veel in de natuur ‘beleven’, is dat een belangrijke leerschool, ja zelfs een voorwaarde voor het opbouwen van besef van natuur, voor het opdoen van kennis over natuur, voor het ontwikkelen van respect voor natuur; - door als kind of als jongere de natuur echt te beleven, is de kans groot dat je later op een of andere manier je inzet voor de uitbouw en het behoud van betere en waardevolle natuur in je omgeving.

Besluit: kinderen en jongeren in de natuur: een absolute noodzaak!

Vic (11 jaar) “We zijn op vrijdag 11 december met de klas naar de Langdonken geweest. We reden ernaartoe met de bus. Vorig jaar zijn de zesdes ook een paar keer naar de Langdonken geweest maar dan met de fiets. Als we daar aankwamen herkende ik het meteen. Eerst leerden we over een decameter. Dat is 10 meter. Daarvoor gebruikten we een touw. Dan maakten we een vierkante decameter (dam²). Daarna maakten we met touw 1 hectare. Dat is 100 op 100 op 100 op 100 meter. Heel de Langdonken is nu 180 hectare! Dat zijn 360 voetbalvelden! Na het leren pakten we onze spullen om een vuur te maken, we wandelden naar de vuurplaats. Daar maakten we natuurlijk een vuurtje. In het begin was het moeilijk om het aan te krijgen omdat het regende. Maar uiteindelijk lukte het. We bakten de worstjes en dan konden we hotdogs eten. Ik vond het niet super lekker omdat het broodje een sandwich was. Maar toch was het leuk!”

Kinderen van de Freinetschool in de natuur

- grote nete -

15

De winter doorkomen door Titte, den Grunen Heisteneir IJs is een wonderbaarlijke materie. Want het drijft en bedekt bij vorst al het leven in sloten, poelen, en plassen. We weten niet beter of het hoort zo, maar gek is dat wel. Veel logischer zou het zijn als eerst de bodem van de sloot zou bevriezen en later pas de rest. Immers warm water stijgt naar de oppervlakte en koud water zakt naar de diepte. In dat geval zou het er slecht uitzien voor de vissen, de kikkers en alle andere slootbewoners. Ze zouden na een paar nachtjes vorst allemaal aan het oppervlak komen te liggen. Een feest voor reigers, roerdompen en kraaien, dat wel. Maar de laatste die deze schranspartij zouden overleven, zouden ten slotte diepgevroren en wel boven op de ijsvloer blijven liggen. Ook voor schaatsers geen plezant idee.

Te land, te water en in de lucht Volwassen salamanders zul je onder het ijs niet vinden. Die zijn na de voortplantingstijd weer landdier geworden met een taaie huid, en ze zijn weggekropen onder een hoop bladeren, in een kelder of onder een stapel stenen. Maar sommige van de jonge salamanders zijn bij het invallen van de winter nog niet zover. Als ze uit het ei kruipen, hebben ze kieuwen, waarmee ze in het water kunnen ademen.

Pas als de kieuwen verdwenen zijn en ze longen hebben ontwikkeld, kunnen ze het land op. De kieuwendragende pubertjes mogen proberen de winter door te komen om volgend jaar hun ontwikkeling voort te zetten.

Gelukkig gaat het andersom. Dankzij een unieke eigenschap van het goedje dat we water noemen.

Over het algemeen is het zo dat, naarmate een vloeistof kouder wordt, die krimpt en steeds zwaarder wordt, totdat zij kristalliseert en hard wordt. Bij water is dat anders. Dat bereikt zijn grootste dichtheid en soortelijk gewicht bij 4 graden boven 0. Water dat nog kouder is en ijs wegen minder en blijven dus drijven.

Het warmere water zit onder in de sloot, de bevroren korst blijft er bovenop. Het waterleven kan daaronder voortgaan, zij het op een laag pitje.

Koudbloedig Verreweg de meeste dieren die er leven, zijn koudbloedig. Dat wil zeggen dat hun lichaamstemperatuur wordt bepaald door de omgeving. Als het even doorvriest, is het resterende water onder het ijs iets tussen de 4 en 0 graden, en dat is geen temperatuur om dolle dingen te doen. Bovendien is er weinig zuurstof, want de meeste waterplanten die dat behoren te produceren, zijn vergaan. En er is weinig te eten. De voortplanting van watervlooien, slakken, vlokreeftjes en vissen staat stil. Er zijn dus geen eieren, larfjes of andere hapklare brokjes voorhanden.

Het devies is: niet bewegen, zomin mogelijk zuurstof en energie gebruiken en hopen dat het gauw lente wordt.

Toch is het onder het ijs allesbehalve stil. Het gepiep en geknor van vissen en garnalen is weliswaar verstomd, maar het ijs maakt allemachtig veel herrie.

Want ijs zet uit. En het past dan niet helemaal meer in de sloot of poel, het wringt en schuurt en scheurt.

Soms zelfs met daverende knallen. De hel van geluiden barst pas goed los als de schaatsers komen.

Hun gewicht veroorzaakt scheuren die soms knetterend, soms hevig sissend in het ijs schieten. En dan is er het gekras van hun stalen schaatsen. Het waterdier dat overwintert in een slootje of plas met slecht schaatsijs heeft geluk.

16

Elke libel heeft twee levens. Hun eerste leven speelt zich af onder water en bestaat uit vreten, groeien en steeds vervellen naar een groter harnas. Ze zijn larf en lelijk. Bij de laatste vervelling veranderen ze in een nimf, nog lang niet mooi, maar klaar om te veranderen in een vliegend insect. Bij kleine libellen voltrekt zich de hele ontwikkeling in een zomertijd, maar bij grotere soorten kan die wel twee tot vier jaar duren. Deze larven zijn dus gedoemd meerdere winters in het water mee te maken.

Waterpissebedden en vlokreeftjes zijn de kleinste van de sloot. Ze zien er niet uit en vreten afval. Maar taai zijn ze ook. Deze praktische doeners van de zelfkant overleven elke ramp. Ze blijven tot het laatst actief en zijn na de winter de eerste die weer een poot uitsteken.

- grote nete -

Waterslakken heb je in twee types: longslakken en kieuwslakken.

Die met longen, zoals de posthoornslak, moeten telkens naar de oppervlakte om daar een hap lucht te nemen. Die houden het 's winters voor gezien. Ze sluiten hun hoorn af met een dekseltje en gaan in coma. De moerasslak heeft kieuwen, ze kan onder water blijven en gaat door tot onder het ijs. Zij het met een slakkengangetje.

Aan de oever van de sloot leven ook nog een paar warmbloedige types. Zoals de waterspitsmuis, die zich geen winterslaap kan veroorloven. Zijn lijfje is een hoogtoerige verbrandingsmotor in continu bedrijf. Als de aanvoer van brandstof, eten dus, maar even stokt, is het met hem gebeurd. In de winterkou moet hij dubbel zo hard werken. Hij probeert langs de slootkant tussen de oeverplanten een gaatje te vinden, waardoor hij toch het water in kan om daar op jacht te gaan naar waterpissebedden en larven. De meevaller is dat hij zich niet al te veel hoeft in te spannen om die versloomde waterdieren te pakken te krijgen. Maar lang achter elkaar houdt hij het niet vol, daarvoor is het water te koud. Het duikgaatje in het ijs vindt hij altijd terug. Schaatsers weten dit ook: waar het donker is onder het ijs, zit een wak.

Waterplanten

Vrouwtje pad, juist uit winterslaap, neemt mannetje mee naar poel om eitjes te bevruchten. (foto Paul Anthonis) Van alle padden en kikkers is de groene kikker het meest een echt waterdier. De bruine kikker gaat 's zomers op stap op het land. De groene blijft in zijn sloot of waterpoel, ook 's winters. Langzaamaan worden zijn bewegingen trager tot hij ten slotte wegzakt in een diepe slaap in de modder. Al zijn lichaamsfuncties gaan op het laagst mogelijk pitje. Het lijkt erop dat de bruine kikker soms kiest voor een winter in het slijk en soms voor een winterslaap op een beschut plekje op het land. De slijkslapers overleven vaak een stevige vorstperiode in te ondiep water niet.

De meeste waterplanten overleven de vorst niet. Maar ze hebben gezorgd voor nageslacht in de vorm van zaden. Kikkerbeet doet het nog anders. Die vormt aan het eind van de zomer winterknoppen, te vergelijken met een overlevingspakketje waarin het plantje in geconcentreerde vorm de winter doorstaat.

De knoppen zakken naar de bodem en barsten open in het voorjaar.

Toch schemert er fris groen onder het ijs. Het ziet eruit als een groot slablad. Het is het wintergroen van de gele plomp, een van de weinige planten die onder het ijs nog actief doorleven. Het is bijna niet te geloven dat uit die krullerige slaplant in de zomer mooie strakke plompbladeren tevoorschijn komen.

Vissen en watervogels Over vissen die onder het ijs overwinteren, doen sterke verhalen de ronde, maar in de praktijk blijkt dat maar enkele soorten overleven in een waterpartij die tot op de bodem bevriest. Alleen de modderkruiper, de zeelt en de kroeskarper hebben aan een laagje modder genoeg om te overleven. De andere vissen trekken weg naar dieper water. Zelfs stekelbaarsjes zwemmen helemaal naar zee.

Net als de vissen trekken ook de watervogels weg en proberen te overleven in een wak of op zee. Maar de roerdomp is vaak te schuw en te voorzichtig om grote afstanden te vliegen. Hij is op een vreemde manier verknocht aan zijn eigen rietkraag. Daar speurt hij naar stukjes onbevroren water om er een visje te verschalken. Of hij schakelt over op muizen en mollen. Maar al te vaak overleeft hij een ijswinter niet.

Hij krijgt helemaal de zenuwen als zijn waterpartij een druk schaatsbaantje is geworden. Schaatsers zouden in ieder geval zijn rietkraag moeten respecteren.

Vijver met waterplanten, ideaal voor kikkers en padden (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

17

Geslaagd broedseizoen in AB&H door Koen Leysen De vogelstand in Averbode Bos & Heide volgen we op de voet op om te zien hoe de natuur reageert op de nieuwe kansen die hier werden gecreĂŤerd. Zo is het terrein verdeeld in deelgebieden waar steeds een persoon of mensen de broedvogels in kaart brengen. De gegevens worden zoals in andere telgebieden in Nederland en Vlaanderen digitaal verwerkt met Avimap, een programma dat borg staat voor correcte wetenschappelijke analyse.

Uiteraard zijn er steeds winnaars en verliezers, maar globaal kunnen we terugblikken op een geslaagd broedseizoen. Vooral de resultaten binnen het schapenraster op deel Tessenderlo springen in het oog. De rust in deze zone leverde van heel wat soorten duidelijk hogere aantallen broedvogels op. Daar kwam dan nog bij dat het broedsucces er veel hoger lag. Zo zagen we eindelijk eens kleine plevieren met jongen! Die beestjes probeerden de vorige jaren wel te broeden, maar werden steevast verstoord.

En wat te denken van de vele jonge kievitjes die we op het Munninxgoor zagen rondtrippelen, terwijl deze soort in grote delen van Vlaanderen pijlsnel achteruitgaat.

In totaal kwamen dit jaar 70 vogelsoorten tot broeden in het gebied. Enkele hoogtepunten op een rijtje.

De dodaars, ons kleinste fuutje, deed het met 9 broedgevallen bijzonder goed. Ongetwijfeld profiteerden ze van de hoge waterstanden in de vennen en de voorafgaande zachte winter.

De kuifeend broedde voor de eerste keer in het gebied, onmiddellijk met 4 koppels, ĂŠn jongen!

En hoe zat het dan met de nachtzwaluw, hĂŠt paradepaardje van de heidegebieden? De vorige jaren hadden we 3, 7 en 4 territoria van deze Europese aandachtssoort, dit jaar waren het er zomaar even 11.

Een opsteker die kan tellen!

Wat de steltlopers betreft hadden we 4 territoria van kleine plevier en 10 van kievit. Een onverwachte gast was het koppel tureluurtjes dat aan het Munninxgoor wilde gaan broeden. Dit was meteen het enige territorium van deze soort voor de provincie Limburg dit jaar. Het droge weer en de daling van het waterpeil in de loop van het voorjaar heeft hen uiteindelijk toch doen vertrekken. In de avondschemering konden we op verschillende plaatsen baltsende houtsnippen zien, maar deze soort is erg moeilijk te tellen.

Uiteraard zaten er ook heel wat roofvogels, maar daar ga ik nu even niet dieper op in.

Wat de zangvogels betreft vallen de hoge aantallen op van boomleeuwerik en roodborsttapuit.

Boomleeuwerik, 8 maart 2015 (foto Erik Toorman)

18

- grote nete -

Jong roodborsttapuitje, 1 augustus 2015 (foto Guy Janssens)

Enkele Afrika-trekkers onder de zangvogels deden het minder goed: boompieper, tuinfluiter en fitis gingen achteruit. Vooral bij tuinfluiter lijkt deze afname structureel.

Bij de bosvogels swingen vooral kuifmees en boomklever de pan uit. Van de schattige kuifmees telden we in 2012 22 territoria, dit jaar waren er dat maar liefst 58! Ook de 36 territoria van boomklever zijn een indrukwekkend totaal.

Kuifmees, 21 december 2015 (foto Franรงois Exelmans)

Boomklever, 7 maart 2014 (foto Karel Van Rompaey)

- grote nete -

19

Met de padden op pad door Titte, den Grunen Heisteneir Padden, de brave dikzakken die in al hun gedragingen getuigen van een opvallende traagheid. doen het in Vlaanderen niet echt goed.

Dat heeft onder andere te maken met het verdwijnen van poelen om zich voort te planten, het vernietigen van hun overwinteringsgebieden en de vele verkeerslachtoffers op onze wegen.

Maar padden kunnen ook gemakkelijk geholpen worden. De aanleg van poelen. het creëren van veilige oversteekplaatsen en overwinteringsgebiedjes … zijn projecten die binnen haast ieders bereik liggen. Natuurpunt neemt je alvast een eindje mee op het trage ritme van onze padden.

Gezapige langslaper Padden zijn amfibieën, die zoals hun uit het Grieks afkomstige naam zegt (Amphi: dubbel / Bios: leven), zowel in het water als op het land leven. Voor hun voortplanting en in hun allerprilste levensfase hebben alle amfibieën dat water immers broodnodig.

Het is een diergroep die onze aardbol heel vroeg kwam te bevolken en die, naar menselijke maatstaven, nog een aantal primitieve kenmerken bezit. De belangrijkste daarvan is ongetwijfeld hun 'koudbloedigheid': ze passen hun temperatuur binnen bepaalde grenzen aan de omgevingstemperatuur aan.

Daarom zijn padden in onze streken wel genoopt zich in een lange winterslaap te dompelen. De omgevingstemperatuur is hier 's winters immers van die aard dat een normale stofwisseling koudbloedige dieren niet meer is gegund. Vanaf september/oktober trekt de pad zich dan ook in alle stilte en traag terug. Een holletje in losse aarde, tussen dorre kruiden, in een hoopje herfstbladeren, daar bevindt de pad (Bufo bufo) zich nu, star en koud.

Maar evenzeer eind februari/maart de winter onwillig het veld ruimt, start in het holletje het gewoel. Een nakende lente staat immers synoniem voor … voortplanting, paartijd, paddentijd. In heel het verspreidingsgebied, dat o.a. heel Europa tot aan de poolcirkel omvat, banen miljoenen padden zich op zachte regenachtige avonden een weg uit hun winterverblijfplaats en begeven zich naar de plas of poel waar ze ooit het levenslicht zagen. Tot op heden is nooit volledig opgehelderd hoe jonge padden er feilloos en vastberaden in slagen de poel van hun geboorte terug te vinden.

De mannetjes, die tot 3 cm kleiner zijn dan de vrouwtjes, luiden de paddentrek in. De hindernissen die padden op deze kruistochten moeten overwinnen, zijn trouwens niet van de minste: intensieve landbouwgebieden, agglomeraties, kanalen met loodrechte wanden, en ten slotte … het zeer drukke verkeer op ons dicht wegennet.

20

Moet elke pad dan echt plat?

Het scenario is dan ook meestal als volgt: een huiswaarts kerende auto op een landelijke rijweg, een wat zwoele en vochtige valavond. Een kort gehobbel van het rechtervoorwiel verraadt een minuscule oneffenheid in het wegdek. De auto heeft het nauwelijks gevoeld en niets gezien, maar op de hobbelplaats blijft wel iets achter: een pad, geplet tussen auto en asfalt, vieze vlekken op de rijbaan ...

Door de uitbreiding van ons wegennet en het nog steeds groeiende autogebruik, komen steeds meer padden op deze manier aan een vroegtijdig einde.

Voor veel mensen vormen die vlekken op het wegdek dan ook de enige kennismaking met deze diersoort.

Voorlopig bieden enkel paddenoverzetacties en zogenaamde amfibieëntunnels enig soelaas. Vooral de aanleg van zo'n amfibieëntunnels verdient aanmoediging. Amfibieëntunnels blijken immers te fungeren als echte 'groene' snelwegen die niet alleen door kikkers, padden en salamanders worden benut, maar waarlangs ook reptielen en een hele resem kleine zoogdieren het hele jaar door aan het moordend wegverkeer proberen te ontsnappen.

Padden zijn gearriveerd aan de poel (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

Wellicht bestaan er ook in jouw gemeente wegen die naar de paddenhemel leiden. Overtuig je plaatselijke afdeling, natuurvereniging, of gemeentebestuur van het nut van deze ingreep.

Wapperende keelzakken Ondanks de zware verliezen die jaarlijks worden geleden, slagen er nog steeds padden in hun poel te bereiken. Padden hebben een boontje voor iets diepere watertjes, voorzien van enkele beschaduwde plekjes, met een minimum aan waterplanten en bij voorkeur gesitueerd in kleinschalig landbouwgebied.

Padden voelen zich buiten het paarseizoen immers het meest op hun gemak in dergelijke oude cultuurlandschappen.

Niets belet de pad echter een bosmeertje of een parkvijver in te plonzen. Of ons paddenplasje zich nu in een beukenbos of in een hooiland situeert, het wordt steevast eerst bevolkt door de mannetjes. Pa pad wordt immers eerst wakker uit zijn winterroes.

Aangekomen in de poel, zetten alle mannetjes dan ook hun beste pootje voor om een vrouwtje tot zich te lokken. Hiertoe beschikken padden niet over opblaasbare wangblazen als kikkers. Ze gebruiken dan ook andere middelen om hun paarroep ten gehore te brengen: ze blazen hun keelzak op. Hoe onwaarschijnlijk het ook mogen klinken, de vrouwtjes zijn gek op die trillende, wapperende keelzakken van hun kleinere soortgenoten. De meeste mannetjes hebben dan ook snel een vrouwtje te pakken, wat je best heel letterlijk opvat.

Rustig aan Het seksuele leven van de pad vormt immers helemaal geen breuk met het tempo waarin hij al zijn andere dagen slijt. Een pad kent geen heftige liefdesspelen en onbedwingbare lusten. Een dagenlange omklemming van het andere geslacht eenmaal per jaar, volstaat voor hem. En zo geschiedt het dan ook: in een paaiplaats kan men omstreeks april tientallen rustig omhelzende paddenpaartjes aantreffen (van eind maart tot begin april). Zeer traag deponeert het vrouwtje 3000 tot 7000 eieren, die in het water door het mannetje worden bevrucht. De eieren zijn in dubbele snoeren met elkaar verbonden en worden door het paddenpaar om waterplanten, takken en stenen gewikkeld.

Paddenvisjes In tegenstelling met het ouderpaar, kan het voor de zwarte larfjes niet snel genoeg gaan. Door zich te pletter te vreten aan waterplanten groeien en metamorfoseren de kleine padjes ongelooflijk snel.

Eind juni spartelen de eerste minipadjes (1,2 cm lang) reeds uit het water. Door zich nu vol te stoppen met springstaarten, mijten, mieren en bladluizen, kunnen ze binnen een drietal jaren eveneens deelnemen aan de paddenwals in de amfibieënpoel. Op één voorwaarde dat er nog gewalst kan worden ... Ook hier maken we het de pad (en al onze andere amfibieën) immers knap lastig: zuivere sloten worden blubberbeken, veedrinkpoelen worden gedempt of volgestort, meertjes worden drooggelegd. Behoeft het nog uitleg dat ook de aanleg van amfibieënpoeltjes bijzondere aandacht geniet. Want al zijn padden behoorlijk honkvast, wanneer hun geboorteplaats door de mens werd vernietigd of wanneer exemplaren toch op de dool geraken, zullen ze maar al te graag profiteren van het werk dat je hebt geleverd.

Natuurpunt biedt je dus meteen mogelijkheden om onze inheemse amfibieën een handje toe te steken en alhoewel de gelaatsuitdrukking van meneer pad het misschien niet zal doen vermoeden: hij zal je dankbaar zijn.

Natuurpunt Heist-op-den-Berg De paddenoverzet verliep dit jaar voor het eerst op twee verschillende locaties (niet ver van mekaar gelegen). In de Spekstraat te Hallaar werden ongeveer 1.700 padden overgezet en in het nabij gelegen bosdomein de Averegten ongeveer 1.400 exemplaren, dit geeft een totaal van 3.100 overgezette padden. Na een paar magere jaren, veroorzaakt door verschillende omstandigheden, is dit weeral een schitterend resultaat te noemen.

Door mijn ziekte was ik dikwijls afwezig, maar mijn vriend en collega Julien De Groof heeft zoals te verwachten was, alles in goede banen geleid en iedereen perfect opgevangen. Ik moet tevens een bloempje gooien naar onze nieuwe paddenmeester Francis Bosmans, die een uitstekende aanwinst en volleerd paddenmeester is gebleken. Daarvoor namens allen mijn oprechte dank.

Welkom!

Hierbij nodigen we jullie allen uit, padden- en natuurvrienden, maar vooral de vele schoolkinderen samen met hun ouders en grootouders, en de vele sympathisanten die elk jaar steeds weer vol overgave komen padden overzetten.

Padden overzetten, kinderen zijn er dol op (foto Paul Anthonis)

Vergeet zeker niet een zaklamp, emmertje en fluorescerend jasje mee te brengen (denk aan de veiligheid). Vele handen verlichten een heleboel werk.

Met goede klimatologische omstandigheden en jullie enthousiasme en inzet lukt het ongetwijfeld. Wij wensen jullie aangename en leerrijke avonden toe.

Paddenmeesters: Titte Van den Broeck, 015 24 34 87 en Julien De Groof, 015 25 04 85

- grote nete -

21

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans BIJZONDERE WAARNEMINGEN IN ONZE REGIO: september - november 2015

VOGELS Dodaarsjes verbleven met maximum 4 te Averbode Bos en Heide (AB&H) (LEK, DCR, BEH, RIG, TUP, VDN, AEK, DAR, MOG, JAG, NAP, VKJ, BRB) en met maximum 3 in het Trichelbroek te Eindhout (PLD, BEH, HEP, MEE, COP, THK). Hun grotere broer, de Fuut, werd slecht eenmaal opgemerkt aldaar op 2211 (PLD). Op de slaapplaats in de Roost te Veerle sliepen op 14-11 78 aalscholvers (BEH).

Grote zilverreigers worden steeds meer pleisterend en doortrekkend waargenomen. Zij werden de hele periode in de regio opgemerkt, met maximum 2 in ’t Trichelbroek (MEE, WOW, BEH, THK, PLD, HEP, GET), maximum 7 in AB&H (DCR, VDHG, VDN, RIG, MOG, VKJ, LEL, JAG, VPJ, AEK, VEB, HOF, HOA) en Blauberg (HOA), maximum 2 in de Kwarekken te Westerlo (VKJ) en telkens 1 in Vorst (LEK), in Booischot (LOR) en ’t Eindhoutbroek (VDV).

t.e.m. 13-9 (BEH). 2 knobbelzwanen passeerden over AB&H op 23-10 (VDHG, LEK, VDN, DCR). Kolganzen trokken over AB&H met 64 op 30-9 (LEK) en 59 op 25-10.

Ooievaars boven Trichelbroek (foto Paul Helsen)

Kleine zilverreiger (foto Dieder Plu)

(VDN). Verder over ’t Trichelbroek 54 op 1-10 (PLD) en over Blauberg 19 op 25-10 en 96 op 26-10 (HOA).

Rietganzen snaterden over AB&H met 70 op 30-9 (LEK), 44 op 1-10 (JAM, VDHG), 5 op 2-10 (VDN) en 26 op 23-11 (DCR). Blauberg telde er 4 op 12-10 en 7 op 19-10 (HOA). Maximum 22 grauwe ganzen pleisterden te AB&H op 18-9 (VDHG) en 16 vlogen over Blauberg op 2-10 (HOA). Maximale aantallen krakeenden zwommen rond in het Trichelbroek met 68 op 22-11 (PLD), 17 op het PIDPA-domein te Westerlo op 24-10 (VDL) en 35 in de Roost op 8-11 (BEH). 3 smienten trokken over AB&H op 21-10 (LEK) en op het Trichelbroek pleisterden er 15 op 2711 (BEH). Hier verbleven ook maximum 19 wintertalingen op 22-11 (PLD) en maximum 12 werden er ook nog genoteerd te AB&H op 3-11 (LEK).

Kleine zilverreigers vertoefden dan weer in AB&H op 26-9 VDN, VDHG, RIG) en op 5-10 (FOJ). Waarschijnlijk dezelfde vogel werd eveneens gezien op deze laatste dag in ’t Trichelbroek (PLD). Op deze locatie werd op 24-9 een purperreiger opgemerkt (PIR) en op 4-9 een kwak (BEH). Deze laatste soort vloog eveneens over AB&H op 5-9 (JAM).

Van de zwemvliezen naar de kromsnavels. Visarenden (zie ook vorig verslag) bleven zich laten verleiden door het Trichelbroek met telkens een vissende vogel op 8-9 (HEP, MEE) en van 20 tem 25-9 (PLD, VRT, COP, BEH, GED, HEP, EXF, SAD, WOW, LOR, PIR). Vooral fotografen wisten het Trichelbroek te vinden.

Ooievaars kenden in september een opmerkelijke doortrekpiek. Vooral de trektelpost in AB&H kreeg hiervan zijn deel met op 7-9 25 (AEK), op 9-9 37 (JAM), op 10-9 27 (JAM, DAR, RIG, DCR), op 20-9 30 (VDN, SEJ, JAG) en 7 doortrekkers (LEK, VEB).

Over Blauberg passeerden er 1 op 19-9, 30 op 20-9, 63 op 25-9 en 19 op 26-9 (HOA). De groep van 63 van 25-9 werd even voordien ook opgemerkt boven ’t Trichelbroek (HEP). Voorts pleisterden er 3 in Itegem op 9-9 (JAS) en trokken er 2 over Booischot op 23-9 (LOR). 2 zwarte ooievaars trokken zuidwaarts over Blauberg (HOA) en 4 over AB&H op 3-9 (JAM, LEK, DCR). De 2 lepelaars van vorig verslag pleisterden nog te Blauberg op 1 en 2-9 (BEH, JAN, DIT). Op 4-9 vertoefden (dezelfde?) 2 te AB&H (VMF, LEK, DCR), terwijl er in Blauberg opnieuw eentje verscheen van 7

22

Vissende visarend (foto Eddie Meynen)

- grote nete -

Voorts overtrekkende vogels over Blauberg op 19-9 (HOA), over AB&H op 26-9 en 2-10 (SEJ, VDN, JAG, LEK) en zelfs 2 op 9-10 (DCR) en ten slotte 1 over de Schrieken in Herselt op 6-10 (AEK).

De laatste wespendief van het seizoen passeerde over Blauberg op 26-9 (HOA). 4 rode wouwen trokken apart door over AB&H op 29-9 (CLH, LEK), 2 op 30-9 (LEK) en 12-10 (VDHG) en 1 op 26-10 (LEK, DCR). Over Blauberg eveneens 1 op 29-9 (HOA) en de laatste over Varendonk op 811 (VKJ). Tussen 1-10 en 21-11 werden een 10-tal blauwe kiekendieven genoteerd door de trektellers te AB&H (JAM, RIG, VDHG, VDL, SEJ, LEK, DCR, VPJ, TUP).

Op 9-10 passeerde er ook eentje in de Netevallei te Hallaar (PAT).

Spectaculair was een adult mannetje steppenkiekendief dat op 10-9 AB&H aandeed (JAM, VDHG, DCR) en ook prachtig een mannetje grauwe kiekendief daar op 18-9 (VMF). De laatste boomvalk van de zomer werd opgemerkt te AB&H op 27-9 (VKJ).

Over AB&H trokken tussen 10-9 en 25-10 een tiental smellekens (JAM, VDHG, DCR, VDN, VPJ, LEK, RIG) en over Blauberg een vijftal tussen 25-9 en 19-10 (HOA). 1 à 2 slechtvalken verbleven vanaf begin september tot ten minste 14-11 in AB&H (JAM, VDHG, LEK, DCR, VDN, RIG, DAJ, JAG, VEB, VPJ, VSP, EXF, VER, NAP). Voorts werd de soort ook opgemerkt in de buurt van de abdij van Tongerlo (VDN, VKJ), in ’t Trichelbroek op 2-10 (BEH) en 21-11 (GOJ) en in de Langdonken te Herselt op 11-9 (JAS).

Waterrallen lieten zich opmerken in het Trichelbroek op 11-10, 2 en 3-11 (BEH), in de Kwarekken op 3-10 (VCL) en in AB&H op 1-9 (DCR).

42 kraanvogels vlogen trompettend over Blauberg op 8-10 (CRA) en 3 over AB&H op 11-10 (VDN, JAG, SEJ, VDHG, DCR). Goudplevieren werden op trek waargenomen boven AB&H met een eerste op 29-9 (CLH, VDHG) en voorts 25 op 5-11 en 27 op 9-11 (DCR). Op 19-10 passeerden er eveneens 2 en op 29-10 1 over Blauberg (HOA). AB&H blijft in trek voor doortrekkende steltlopers.

Telkens 1 bontbekplevier werd genoteerd op 8-9 (JAM) en 21-9 (LEK, DCR). Een bokje vloog langs op 3-11 (LEK). 4 tureluurs dan weer op 6-9 (VDHG), terwijl telkens 1 groenpootruiter pleisterde op 6-9 (VDHG) en 4-10 (NAP). Bonte strandlopers werden opgemerkt met 2 op 19-9 (VDN, LEK, VDHG) en 1 op 3-10 (BRB), terwijl op 18-9 nog een kemphaan zich tot een oponthoud liet verleiden. Onverwacht waren op 5-9 3 steenlopers samen met 4 rosse grutto’s die passeerden boven de trektelpost. Beide soorten zijn normaal veel meer kustgebonden (VDN, VDHG).

Telkens 1 velduil trok door op 9, 11 en 12-10 eveneens in AB&H (DCR, JAG, SEJ, VDHG). Een draaihals vereerde het gebied eveneens met een bezoek op 11-9 (JAM, VDHG).

Klapekster (foto François Exelmans) Een klapekster verscheen er op 2-10 en lijkt te overwinteren (VDN, VLA, JAG, VDHG, LEK, SEJ, JAM, VPJ, BRB, RIG, GOJ, DCR, VEB, EXF, VER, NAP, MOG, DAR).

Overvliegende roepende buidelmezen, telkens 1, passeerden over Blauberg op 27-9 en 18-10 (HOA) en over AB&H op 3-10 (VDN, JAM, VPJ, VDHG). In ’t Trichelbroek liet dan weer een vrouwtje baardmannetje zich mooi bekijken op 19-10 (BEH). AB&H was dit najaar duidelijk aantrekkelijk voor beflijsters. Tussen 17-9 en 25-10 werden er niet minder dan in totaal 13 pleisterend of doortrekkend waargenomen (VDN, SEJ, VDHG, LEK, BRB, RIG). Telkens 1 duinpieper vloog luid roepend over AB&H op 19-9 (VDN, LEK, VDHG) en over Blauberg op 24-9 (HOA).

Tapuiten lieten zich AB&H welgevallen met geregeld 1 tot 4 exemplaren tussen 8-9 en 12-10 (LEK, VDHG, DCR, VWW, GRI, VDN, EXF). Deze soort werd eveneens gemeld vanuit Booischot op 19-9 (LOR), in Tongerlo op 9 en 10-9 (VDN) en in Blauberg 2 op 8-9 en 1 op 20-9 (HOA). Paapjes werden dan weer opgemerkt met telkens 1 in AB&H op 9,10,11 en 26-9 (JAM, SEM, VDHG, VDN), in Tongerlo 2 op 9 en 10-9 en 1 op 11-9 (VDN), in Hallaar op 8-9 1 (LOR) en 4 in Blauberg op 26 en 27-9 (HOA). Op 11-11 en 23-11 (2) werden in AB&H ook nog late (overwinterende?) roodborsttapuiten opgemerkt (LEK, CLH, DCR).

Tussen 28-9 en 26-10 werd 10 maal telkens 1 overtrekkende Europese kanarie over AB&H genoteerd (LEK, JAM, VDHG, VDN, VPJ, DCR, SEJ, CLH, RIG) en om te eindigen nog 1 overvliegende ijsgors hier op 19-10 (SAF).

- grote nete -

23

ZOOGDIEREN Telkens 1 bunzing werd geveld door het verkeer op de Nieuwe Baan te Vorst op 24 (VEL, SLD) en 30-9 (WIW). Ook enkele steenmarters kwamen onder autowielen terecht, zo op de E313 in Oevel op 24-9 (ONF) en op dezelfde snelweg in Vorst op 29-9 (BEH). Via fotovallen liet deze soort zich ook opmerken in Veerle op 4 en 6-9 (HEP), in Oevel op 9-9 (VRT) en in Truchelven in Oosterwijk op 22-9 en 5-11 (VKJ). Verder waren er ook nog zichtwaarnemingen in Varendonk op 1-10 (GOJ) en in Schriek op 3-11 (CRL).

Steenmarter steekt straat over (foto Paul Helsen)

AEK-Aerts Kamiel, BEH-Berghmans Herman, BRBBroos Bart, COP-Coolkens Peter, CRA-Cristael André, CRL-Crabeels Laura, DAJ-Daems Jonas, DAR-Daems Ronny, DCR-Deceuster Ritchie, DITDidden Tom, EXF-Exelmans François, FOJ-Fourneau Joep, GED-Geudens Dirk, GET-Geerts Tim, GOJGoris Joris, GRI-Grauwels Ivan, HEP-Helsen Paul, HOA-Hollebeke Anthony, HOF-Houtmeyers Freddy, JAG-Janssens Guy, JAM-Jacobs Maarten, JANJanssens Noach, JAS-Janssens Stefan, LEK-Leysen Koen, LOR-Lookman Richard, MEE-Meynen Eddy, MOB-Moons Bart, MOG-Moris Geert, NAP-Nagtegals Paul, ONF-Onzia Ferre, PAT-Pauwels Theo, PIRPieters Robert, PLD-Plu Dieder, RIG-Rijmenans G., SAD-Sanders Daniël, SAF-Sanen Freddy, SEJSevereyns Jan, SEM-Segers Maurice, SLDSlootmaekers Dan, THK-Thibau Koen, TUPTuerlinckx Paul, VBB-Vanberghen Bart, VCLVercammen Luc, VDL-Vandecruys Luc, VDN-Van Doninck Niels, VDB-Vandyck Benny, VDV-Van Dyck Vic, VDHG-Van den Heuvel Geert, VEB-Verstraete Bart, VEL-Vervoort Luc, VER-Verboven Rigo, VKJVan Kerckhoven Jos, VLA-Van de Laer André, VMFVan de Meutter Frank, VMM-Van Meeuwen Marc, VPJ-Vervecken Pieterjan, VRT-Van Roy Theo, VSBVan Steenweghen Bart, VWG-Van den Wyngaert Guido, VWL-Verwimp Ludo, VWW-Vanwesemael Willy, WIW-Willems Wout, WOW-Wouters Willy.

Bijzondere waarnemingen in onze regio gedaan tijdens de periode december 2015 tot februari 2016 moet je liefst vóór 10 maart 2016 invullen op waarnemingen.be of doormailen naar Herman Berghmans: h.berghmans@skynet.be.

REPTIELEN Er kwamen drie meldingen binnen van hazelwormen uit AB&H, spijtig genoeg allemaal verkeersslachtoffers. Op 6-9 (BEH, LEK) en 25-10 (HEM) werden dode exemplaren gevonden op een zandweg in ’t gebied, waarschijnlijk verongelukt onder de machines van boswerkzaamheden. Een derde exemplaar werd platgereden op het fietspad in de Grensstraat (DAR).

In de Averegten in Hallaar werd nog wel een levend exemplaar gezien op 15-10 (VSB).

DAGVLINDERS Op 2-9 fotografeerde MEE een boswitje in het Trichelbroek. Kleine parelmoervlinders werden genoteerd in Veerle op 20-9 (VDV), in de Netevallei te Booischot op 26-9 (VWG) en in AB&H op 28-9 (LEK).

Er waren ook maar een handvol waarnemingen van oranje luzernevlinders: telkens 1 op 2-9 te Blauberg (VBB), op 9-9 en 20-9 in AB&H (LEK, DCR, VDN, SEJ) en op 2-10 in Booischot (LOR). Tussen 19-9 en 20-10 waren er ten slotte ook nog een vijftal waarnemingen van bruine vuurvlinders in de regio Heist.

Vanwege van hun zeldzaamheid worden bij waarnemingen.be de vindplaatsen en hun waarnemers vervaagd. Misschien gelukkig maar.

Met dank aan volgende waarnemers:

24

- grote nete -

Deze oehoe verbleef enkele weken in het Heistse, meerdere meldingen werden ons gemaild maar we weten niet van waar deze komt (foto Remi)

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmake Hij stinkt als een bunzing.

Ook wel: hij stinkt als een ulk: En dat is niet gering! Een bunzing die in het nauw wordt gedreven, scheidt als verdediging een scherp stinkend vocht af. Vandaar de uitdrukking.

De bunzing (Putorius putorius) is een klein, slank en langgerekt diertje met spitse kop, dat tot de familie der marterachtigen behoort. Zijn vacht is bruin van kleur, aan de flanken wat lichter en de buikzijde bijna zwart. De witte snuit is opvallend. Bovendien heeft hij nog een lichte rand boven de ogen en voor de oren.

De bunzing leeft bij voorkeur in de buurt van boerderijen. Zijn nest maakt hij graag in de hooibergen en houtstapels; maar een holle boom of een konijnenhol vindt hij ook niet te versmaden als onderkomen.

Bunzingen zijn voornamelijk nachtdieren. Ze voeden zich met muizen en ratten, konijnen en hazen, vogels en zelfs wormen en kikkers komen op het menu voor.

Ze zijn geen klimmers, maar zwemmen doen ze als de beste.

Er bestaat nog een vereniging bunzingjagers die ’s nachts met een hond jacht maken op deze dieren.

Sinds 1954 is dit bij wet verboden. De ongeveer tachtig leden van de club spreken van een eeuwenoude Friese traditie, die te vergelijken zou zijn met het rapen van kievitseieren.

Als excuus voor het doden van bunzingen wordt aangedragen, dat de dieren schadelijk zijn, omdat ze fazanten eten en zeer brutaal huis kunnen houden in kippenhokken. Toch beschouwt de wet ze niet meer als schadelijke dieren en is de jacht op bunzingen strafbaar.

In de boeken van Herman de Man en Antoon Coolen komt men de uitdrukking ‘ben jij van mij niet bunzig’ tegen. De betekenis is: ben je niet afkerig van me?

Heel letterlijk zou het zijn: stink ik voor jou niet?

GEDICHT Vrijdag de dertiende* Dit is de dag dat de vogels niet zingen dit is de dag dat de zon niet schijnt dit is een dag vol nare dingen een dag die voorbij is maar nooit verdwijnt dit is een avond die oplost in het grijs dit is voor velen de avond van de laatste reis dit is de nacht van de wolf die huilt naar de maan omdat hij alleen is

Bunzing, mooi maar met een geurtje aan … (foto Natuurpunt website)

en toch zijn weg moet gaan

J’O *opgetekend na het horen van het middernachtjournaal van zaterdag 14 november

- grote nete -

25

Activiteitenkalender januari – mei 2016 Afdeling Heist-op-den-Berg JANUARI 2016 Za 23 Beheerwerken in de Netevallei Heist-o/d-Berg 9u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 0479 22 18 59 Za 30 Reisverslag: Een schooljaar door ZuidAmerika en de Andes door Guy Geudens en Tinne Beirinckx Het verhaal van 2 ouderparen en 5 kinderen 20u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Inkom 2,50 euro t.v.v. Reservatenfonds Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Za 19 Beheerwerken in de Netevallei Heist-o/d-Berg De JNM-jongeren komen helpen 9u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 0479 22 18 59 Ma 28 Op zoek naar de Paashaas in de Netevallei Ontdekkingswandeling voor kinderen Vertrek vanaf 9u30 en de laatste om10u20 Lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 te Hallaar Info en inschrijvingen: Paul Anthonis 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be APRIL

FEBRUARI Za 13 Algemene vergadering Natuurpunt Heist 19u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijven: Paul Anthonis 015 24 89 88 Zie ook blz. 6 Za 20 Beheerwerken in de Netevallei Heist-o/d-Berg 9u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 0479 22 18 59 Vr 26 Uilenwandeling : Avondwandeling met gids op zoek naar uilen, vleermuizen en sterren.

19u30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 0479 22 18 59

Zo 10 Lentewandeling op Beerzelberg 14u00 taverne Beerzelberg Hallaarweg te Beerzel Onze gids is François Van den Bosch Za 23 BERGFOLK 7 Voorprogramma: Circo Maximo (B) Hoofdact: Shantalla (Irish-Scottish Music) 20u00 in de Parochiezaal te Booischot Kaarten: Inkom 15 euro – vvk. 12 euro Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23 Website: www.bergfolk.be

Zo 28 Landschapswandeling op Kruiskensberg 14u00 taverne ’t Schipke, Herenthout Info: Eddy Vets 015 25 18 12

MAART Za 12 De wereld op je bord Luister- en proefavond met Joeri Cortens 20u00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Prijs: 7 euro, hapjes inbegrepen Info en inschrijvingen: Paul Anthonis 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be

MEI Zo 1 Nachtegalenwandeling in de Netevallei en daarna lekker ontbijt in ons lokaal.

6u30 Netebrug Lodijk, Herentalsesteenweg, Heist-op-den-Berg Deelnameprijs: 8 euro Info en inschrijven: Paul Anthonis 015 24 89 88

26

- grote nete -

Activiteitenkalenderjanuari-mei 2016 Afdeling Grote Nete Zondag 3 april Werkdag in de Langdonken 9u00 aan De Schuur, Donkstraat 52, Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09

FEBRUARI 2016 Zaterdag 6 februari Algemene vergadering Natuurpunt Grote Nete De Langdonken, De Schuur, Ramsel-Herselt 9u00 ontbijt – 10u00 Algemene vergadering – 11u30 wandeling in de Langdonken Inschrijven bij Eddy De Hond, 0477 84 80 08 Zie ook blz. 6

Zondag 10 april Dagtocht met Jan Van Walsum 9u00 parking voormalige Vinea, Veerledorp 16 te Veerle-Laakdal info: Jan van Walsum 0494 82 64 14 en janvanwalsum1@gmail.com

Zaterdag 6 februari Werkdag in Goor-Asbroek 9u00 Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29

Zaterdag 16 april Werkdag in het Eindhoutbroek 9u00 hoek Oude Vorstseweg, Paviljoenstraat te Eindhout-Laakdal Info: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04

Zondag 7 februari Werkdag in de Langdonken 9u00 aan De Schuur, Donkstraat 52, 2230 Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zaterdag 30 april Avondwandeling in de Ossenbroeken: Op zoek naar nachtegaal en houtsnip.

19u00 parking Dagcentrum Vogelzang, Vogelzangstraat te Vorst Info: Herman Berghmans 014 84 16 04

Zaterdag 13 februari Werkdag in de Roost, Roostvijvers: oeverbeheer 9u00 parking Rooststraat te Veerle-Laakdal Info: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04

MAART Zondag 6 maart Werkdag in de Langdonken 9u00 aan De Schuur Donkstraat 52, Ramsel-Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09 Zondag 13 maart Wandeling in Trichelbroek: watervogels in kijker.

14u00 Sint-Bavokapel, Sint-Bavostraat te Eindhout-Laakdal Info: Herman Berghmans 014 84 16 04 Zondag 27 maart Wandeling in het Schaapwees 14u00 Netebrug (op de weg Herselt - Zoerle-Parwijs) Info: Walter Michiels 014 26 43 37 of Tuur Vleugels 0472 44 37 30 MEI APRIL Zaterdag 2 april Werkdag in Goor-Asbroek 9u00 Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29

Zondag 1 mei Werkdag in de Langdonken 9u00 aan De Schuur, Donkstraat 52, Herselt Informatie: Benny Van Dyck 013 78 36 09 Zondag 22 mei Langdonken, ochtendwandeling met ontbijt 8u00 De Schuur, Donkstraat 52, 2230 Herselt

- grote nete -

27

Info Lid worden van Natuurpunt Het lidmaatschap bedraagt 27 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest.

Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588.

Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 E-mail: grotenete@hotmail.com

Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete:

Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@natuurpuntheistopdenberg.be

Herselt

Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 45 48 0498 38 09 71 e-mail: staf.aerts@telenet.be

Hulshout

Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74 0473 94 16 08 e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal

Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04 e-mail: h.berghmans@skynet.be

Westerlo

Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37 e-mail: walter.michiels6@pandora.be

Eindredactie

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

28

- grote nete -

Activiteitenkalender