Zomernummer 2014 grote nete

Jaargang 13 Driemaandelijks tijdschrift Juli, Augustus, September 2014 Nr. 3

BelgiÍ – Belgique P.B. 2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Averbodesesteenweg 93 2230 Herselt

Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Met erkenningsnummer P106272

Inhoud zomernummer 2014

Woord vooraf

Investeren in meer natuur!

1

Natuurbeleving

In het voorbijgaan

2

Activiteiten

Vlinderhappening in Hallaar Bio‐barbecue

De natuur in uw testament

3 4 4

Reservaten

Het water in de Langdonken onderzocht De egel dicht bij ons

Herstel van de turfputten in Hallaar Een bos planten op één dag!

De poel in de Bruggeneindse Goren

5 6 8 9 10

Natuurstudie Meer kleur en leven in je tuin

Bijzondere waarnemingen in onze regio Nachtzwaluw in Heist

In Vlaamse velden

Suskewiet

11 12 17 18 20

Varia

Zegswijzen over plant en dier

Bergfolk wordt stilaan groot

Activiteitenkalender Natuurpunt Heist‐op‐den‐Berg Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete Info

Omslagfoto: Wandelweekend 2014 in Appelscha, even genieten van de natuur (foto Paul Anthonis)

21 21 22 23 24

Investeren in meer natuur! door de redactie

Op 25 mei 2014 trok de burger naar de stembus om nieuwe vertegenwoordigers voor het Vlaamse, federale en Europese parlement aan te duiden. Door de naweeën van de economische crisis lijkt het ordewoord na de verkiezingen nog altijd ‘besparingen’ te zijn. Voor natuurbescherming is dat geen goed nieuws. Nu al ligt het natuurbeleid in Vlaanderen onder vuur: de herziening van het Natuurdecreet legt de focus volledig op natuur die Europees beschermd is. Dit is een verontrustende keuze, 90% van de oppervlakte van Vlaanderen dreigt nog amper middelen te krijgen voor natuurbescherming.

Wat waren onze topprioriteiten?

Natuurpunt deed de Vlaamse partijen vele voorstellen om het natuurbeleid een versnelling hoger te schakelen. Meer en betere natuur! Meer toegankelijke natuur in Vlaanderen! Volgende punten waren prioritair.   

Iedere Vlaming moet op loopafstand een groot natuurgebied kunnen bereiken.

Maak (of herstel) klimaatbuffers zoals natuurlijke overstromingsgebieden om ons te beschermen tegen de klimaatsveranderingen.

Creëer elk jaar 3000 hectare meer beheerd natuurgebied. Stop de verharding.



Laat de kinderen op school kennismaken met de natuur, zodat ze bewust worden van haar belang en schoonheid. Onze kinderen zijn de natuurbeschermers van morgen.



Ik herinner mij nog hoe ik vroeger tijdens de verjaardagsfeestjes ging ravotten in de bossen. Kampen bouwen, in de bomen klimmen, boogschieten, ridderke spelen … Vandaag is er te weinig natuur voor kinderen en volwassenen, maar ook voor plant en dier.

Wat verlangt de gewone burger?

(Infobron website Natuurpunt) 

Beste politici, plant onze steden vol bomen en struiken. Leg parkjes aan. Dat brengt zuurstof en leven in de buurt. Daar kikkert een mens van op.



Maak van elk hoekje, pleintje, steegje, straatje, een groene oase, hoe klein ook, alles telt, alles helpt.



Natuurbescherming is een werk van lange adem. Beste politici, denk aan de langetermijneffecten.



‘Laat ons een bloem en wat gras …’ het liedje is reeds oud, maar heeft zijn actualiteitswaarde nog steeds niet verloren.



De ecologische crisis zal een groter probleem worden voor de mensen dan de economische crisis. Bezin u.



Politici, doe iets aan de roadkill. Ik ben het beu iedere dag platgereden beesten te zien liggen naast de weg.

 In de drukke wereld is het van groot belang om rust en stilte te vinden in een natuurlijke omgeving. De weinige bossen of parken zitten nu ’s zondags overvol.

- grote nete -

Cruciale maatschappelijke behoefte Half juni werd Natuurpuntvoorzitter Chris Steenwegen ontvangen door de Vlaamse formatieleiders Geert Bourgeois en Kris Peeters. Hij wees er beide politici nogmaals op dat de maatschappelijk behoefte aan natuur in de eigen buurt in onze dichtbevolkte regio groter is dan ooit: “Meer natuur is cruciaal voor onze gezondheid, en erin investeren vormt de beste bescherming tegen overstromingen door klimaatsverandering. Nabije natuur zwengelt ook de economie aan via horeca en toerisme. Investeren in meer natuur betaalt zich in veelvoud terug.”

Over deze thema’s was het oorverdovend stil tijdens de verkiezingsstrijd. Maar we kijken hoopvol uit naar de nieuwe Vlaamse regering en haar regeerprogramma. Natuurpunt staat te popelen om partnerships met de overheid aan te gaan om snel meer toegankelijke natuur in onze onmiddellijke omgeving te creëren.

1

In het voorbijgaan door Eddy Vets Al is wandelen dan ook een inspanning, je voelt het niet aan als vermoeienis, maar enkel als vreugde.

(Thomas Merton) Toen Thomas Merton (1915-1968) deze woorden schreef, draaide de wereld even snel als nu, maar nu draait het mensdom misschien sneller door. Zoals de titel van zijn boek aangeeft, voelde hij zich maar een “Oplettende toeschouwer”.

Wandelen lijkt nog te vaak op voorbijgaan, vandaar het nut van stil te staan tijdens een wandeling. Stilstaan hier in de zin van: in stilte staan. De wandelaar ervaart zo beter wat zich op die plaats afspeelt, maar ook rijst een dieper besef van de tijd. De bewustwording van zijn positie op het kruispunt van tijd en plaats geeft een diepere dimensie in de vreugdevolle beleving van het landschap. Waar kan hij van dit geluk beter proeven dan te midden van een overweldigende natuur met onder hem de wuivende grasvlakte, daarboven zeilende wolkenschepen en rondom de wisselende arabesken van struiken en boomkruinen? In één woord: het Neteland. Sommigen maken er verre reizen voor, doch het is zo dichtbij.

Hoewel stilstaan tegengesteld lijkt aan wandelen, kan een ogenblik van oponthoud ruimte geven aan een wandeling voor de geest. Vlakbij op de zanderige Neteoever klappert een verloren papavertje met zijn rode kelkblaadjes – de Groote Oorlog is niet veraf met associaties naar bloederig-rode wreedheden maar ook naar onbegrip om zoveel onschuld. Zo bewandelt de geest niet altijd de mooiste paden uit verleden en heden terwijl hij met beide voeten op de Neteboorden stilstaat.

Bij het verdergaan kunnen deze gedachten nog even het zicht belemmeren, doch weldra openen de zintuigen zich weer en zuigen zoveel gewaarwordingen op die uit dit landschap opborrelen. De rivier wijst de weg: wat voorbijvloeide, keert nimmer weer. De stroming is onherroepelijk: soms lui en lamlendig traag, ook wild en onstuimig: stroom op … stroom af … nooit keert hetzelfde water weer. Water als zichtbare tijd: voorbij … eens voorbij … voorbij voor alle-tijd.

Daarom leert de natuur ons te genieten van ieder ogenblik: er is alleen het hier en het nu. Wie dit niet beseft, gaat maar even zitten aan de oever van de Nete en opent al zijn zintuigen. Wie het wel beseft, zal ook de woorden van Thomas Merton kunnen beamen en vreugde vinden in het wulpse spel van luchten en wolken, in de zovele tinten groen, in het strelen van de grashalm, in de woorden van de wind en de geur van oeverbloemen. Ook hiervoor bestaat maar één woord: Nete-ervaring.

Geplukt uit een boek van dezelfde Merton zouden we dit ook over ons Neteland kunnen vertolken: ”Een heerlijke zomernamiddag. Koele briesjes en heldere hemel. Deze dag zal nooit terugkomen. De jonge stieren liggen onder een boom in een hoek van hun weide. Een vredige namiddag …

Deze dag zal nooit terugkomen.”

Geest en natuur gaan hier samen. Neem hen mee, samen hand in hand door het Neteland!

Genieten van het Neteland, hier en nu (foto Paul Anthonis)

2

- grote nete -

Vlinderhappening Zondag 3 augustus van 13.30 uur tot 17 uur

Vlinderhappening in Hallaar door Natuurpunt Heist-op-den-Berg.

Vlinders zijn het centrale thema in een happening die bestaat uit: opendeur in het Natuurpuntlokaal infostand over vlinders animatie voor de kinderen praktijkworkshop rond het maken van insectenhotels vlinderwandelingen Om 13.30 uur en om 14 uur vertrekken er vlinderwandelingen met gids naar een van de mooiste stukken van de vallei van de grote Nete in Hallaar.

Deze activiteit vindt plaats aan het Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81 in Hallaar.

Nadere info op onze website www.natuurpuntheistopdenberg.be.

Kleine vos (foto Stefan Janssens)

- grote nete -

3

Bio-barbecue in Hallaar KOUDE BIO-SCHOTEL Zaterdag 13 september 2014 met BROOD of PATATJES

vanaf 17.00 uur:

Jaarlijkse BIO-BARBECUE van Natuurpunt Heist

U hebt keuze uit: SATÉ, WORST, KIPPENFILET, VEGETARISCHE BURGER of HARING. Dit jaar ook FOREL te verkrijgen.

Info en reservaties:

Locatie: Parochiezaal,

Joris Bosmans, 015 24 90 26 of Paul Anthonis, 015 24 89 88 (paul.anthonis@scarlet.be)

Broekstraat in Hallaar

Kaarten te verkrijgen bij de bestuursleden.

Voorverkoop: 9 euro Ter plaatse: 11 euro Kinderen: 5 euro

De natuur in uw testament Vroeg of laat ga je beseffen dat je ook na dit leven nog veel kan betekenen. Daarom zijn er almaar meer mensen bereid om een goed doel zoals Natuurpunt op te nemen in hun testament. Met die inkomsten kan Natuurpunt heel wat extra natuur aankopen en veiligstellen. Erfenissen zijn dus van groot belang als we onze natuurgebieden willen behouden voor de volgende generaties.

Er bestaan verschillende formules. Kent u bijvoorbeeld al het duolegaat? Dat is een manier om iets na te laten aan het goede doel zonder je erfgenamen (verre familie of vrienden) ook maar iets tekort te doen. Zij erven immers belastingvrij en moeten geen torenhoge successierechten betalen.

Kom naar onze infosessies op dinsdag 7 oktober 2014.

Natuurpunt Oost-Brabant organiseert twee informatierondes over alle aspecten van het testament.

Heb je interesse om Natuurpunt als goed doel op te nemen in je testament? Wees dan van harte welkom!

Spreker is Joost Verbeke, de contactpersoon voor schenkingen en legaten bij Natuurpunt. Hij biedt een overzicht van de mogelijkheden en van de fiscaal voordeligste formule. Praktische voorbeelden passeren de revue.

Op dinsdag 7 oktober om 14 uur in de Abdij van Averbode, zaal Antwerpen, Abdijstraat 1, 3271 Averbode.

Ontvangst vanaf 13.30 u. bij koffie en een stuk taart. De presentatie gaat door van 14 u. tot ca.15.30 u.

Op dinsdag 7 oktober om 20 uur in Cultuurhuis Oude pastorie, Ravesteinstraat 22, 3191 Hever (Boortmeerbeek). Ontvangst vanaf 19.30 u. bij koffie en een stuk taart. De presentatie gaat door van 20 u. tot ca. 21.30 u.

Na afloop kan je onder vier ogen je persoonlijke vragen stellen. Inschrijven hoeft niet, maar we horen graag van je komst: Joost Verbeke, joost.verbeke@natuurpunt.be, 015 29 72 49, 0477 20 47 27.

4

- grote nete -

Het water in de Langdonken door de Frans Camps

Schoon water in de Langdonken?

De leerlingen van het vierde leerjaar basisschool De Bolster uit Ramsel wilden dat wel eens weten. En zit er leven in het water? De jonge onderzoekers kwamen ter plaatse kijken op 9 mei. De meester had alle nodige instrumenten bij. Je kunt direct zien of het water schoon is met een zwart-witte schijf die je met een steen in het water laat zakken. Als je het verschil tussen de witte en zwarte vlakken niet meer ziet, zit je aan de lichtgrens en dat kun je op verschillende plaatsen doen. Proeven van het water hoeft niet, maar met je neus kom je ook al veel te weten. Hoe warm is het in het water en erbuiten? Hoeveel bedraagt de zuurgraad of pH van het water? Vragen die hier of later in de klas een antwoord kregen.

We namen een paar kommen, schepnetjes, loupepotjes en determinatiekaarten mee naar een plas in de buurt van de grote vijver.

Schepwerk toch het leukst Hoe moet je het schepnet goed gebruiken? Moet je diep scheppen, onder de waterplanten of juist aan het oppervlak? Een korte instructie is nodig voor een goede vangst. Alle waterdiertjes werden in een kom gezet, een paar van elke soort:kikkervisjes, waterkevers, poelslakjes, libellenlarven, waterpissebedden, wantsen, larven van de geelrand, een waterschorpioen, een alpenwatersalamander ... De leerlingen stelden al vlug vast dat er ruzie kwam onder de waterdieren. Om wreed(t)aardige scènes te vermijden werden de larven van de geelrand afgezonderd. De verslaggever van dienst gaf zijn opdracht terug. Hij viste liever, te begrijpen!

Achteraf observeerden we de beestjes en zagen we hoe ze zich voortbewogen in het water, hoe ze ademden ... De jonge onderzoekers hadden er allemaal veel plezier in.

Kinderen enthousiast maken voor de natuur. dat is toch het doel!

Een Canadese gans stak haar kop boven het gras uit. We kwamen zeker heel dicht bij het nest van een kievit, of wou hij of zij haar kuikens waarschuwen met fel kie-wieten?

Met de eerste resultaten van het onderzoek en de vele waterdieren in de plas besloten de onderzoekers dat het water van goede kwaliteit was.

We werden nog getrakteerd op een flinke bui, nat van boven tot onder!

Water, we kunnen het helemaal niet missen, dus niks dan blije gezichten!

- grote nete -

5

De egel dicht bij ons Artikel en foto’s uit Protego Eenieder kent hem, de egel (Erinaceus europaeus). Het is een zoogdier dat al 50 miljoen jaar op aarde leeft. Deze boeiende en nuttige dieren worden vaak 's avonds rondscharrelend in de tuin gezien. Het zijn namelijk nachtdieren, die na een hele dag slapen 's nachts op zoek gaan naar voedsel. Helaas gaat het aantal egels achteruit en hij staat intussen op de lijst van beschermde dieren in de Natuurbeschermingswet.

De egel heeft een rond lichaam met een spitse snuit. De rug en kop zijn bedekt met scherpe stekels van ruim 1,5 cm lengte. Aan de buikzijde is hij bedekt met ruwe stugge haren. De staart is ongeveer 3 cm lang. Alle vier de voeten hebben klauwtjes aan de tenen. Egels behoren tot de weinige dieren die net als de mens op hun zolen lopen.

Bij de geboorte hebben jonge egeltjes echter relatief weinig en zeer lichte stekels, ongeveer 100. Binnen vijf weken beschikken ze reeds over 2000 stekels.

Een volwassen egel draagt tussen de 5000 en 7000 stekels op de kop en rug. De rest van het lichaam is bedekt met een gewone vacht, al is die borsteliger dan bij de meeste dieren.

Voelt een egel zich bedreigd, dan rolt hij zich op tot een bol. Dat kan hij doen dankzij een krachtige spier die over zijn hele rug loopt. De stekels komen rechtop te staan en de kwetsbare lichaamsdelen worden beschermd. Een egel die zich heeft opgerold, heeft vijf tot tien minuten nodig om zich weer te ontspannen. Als hij natuurlijk met rust gelaten wordt.

Habitat Egels komen voor in loofbossen, vochtige weiden en grasvelden. Ze zijn vooral dol op bosranden, waar deze leefgebieden samenkomen. De egel komt ook voor in zandduinen, mits begroeid, maar je vindt hem zelden in naaldwoud of in bergen boven de boomgrens.

Geluid Egels produceren vooral in de paartijd de meeste geluiden. Ze zijn in die tijd ook het meeste actief en maken dan een snuivend blazend tot snurkend geluid. Hiermee geven ze aan dat ze zich gestoord maar niet bedreigd voelen. Dan blazen en puffen ze als een stoommachine. Als egels werkelijk in nood raken, kunnen ze luid en doordringend gillen.

Soms doet het geluid van jongen denken aan vogels; tijdens het spelen maken ze kwettergeluiden. Jongen in nood, als ze hun moeder bijvoorbeeld kwijt zijn, produceren een herhaald, kort gefluit.

6

Egels wennen snel aan mensen

Karakteristieke kenmerken Egels zijn van nature kluizenaars. Ze beperken zich tot de biologisch noodzakelijke dingen zoals paring.

Als de paartijd voorbij is en de jongen in aantocht zijn, verjaagt het vrouwtje het mannetje. Na een draagtijd van vier tot vijf weken worden de jongen geboren. Ze zijn dan doof, blind en hulpeloos. Na een jaar zijn ze volwassen. Maar willen de jongen overleven, dan is een goede schuilplaats beslist geen overbodige luxe. En dat is steeds moeilijker te vinden in de natuur. Egels maken daarom dankbaar gebruik van de door de mens gemaakte egelwoonhuizen. Ook van speciale egelvoederhuizen maken egels gebruik. Dankzij menselijke verzorging kan een egel minstens tien jaar oud worden.

Egels kunnen heel snel wennen aan mensen.

Neemt u ze op ter verzorging, dan worden ze vaak na enige tijd heel tam. Verbazingwekkend genoeg kunnen deze dieren verschillende personen aan hun stem en geur onderscheiden. Ze leren ook snel het onderscheid tussen vriend en vijand. Ze zijn duidelijk terughoudender tegenover vreemden, honden en katten.

Het verantwoord verzorgen van egels brengt heel wat met zich mee. Een handige gids op dit gebied is Het praktische egelboek van Michael Lohmann. Het besteedt ook aandacht aan de oorsprong, bouw, aard en het gedrag van de egel.

- grote nete -

u natuurlijk wel neerzetten. Zo helpt u de kwetsbare egelpopulatie in stand te houden!

Help de egeltjes in uw tuin Een egel valt onder de orde van de insecteneters, maar in de praktijk is een egel een omnivoor, een alleseter. Naast regenwormen, kevers, slakken en spinnen eet een egel ook kadavers van vogeltjes en als hij de kans krijgt ook jonge muizen. Ook fruit en zachte zaden worden graag gegeten.

Een egelvriendelijk tuin Een opgeruimde tuin is geen goede leefomgeving voor de stekelige beestjes. Hier vinden ze noch voedsel noch een slaap-/schuilplaats. Het beste is dus grondig opruimen te vermijden. Laat in de herfst, maar ook in het voorjaar dorre bladeren onder de bomen en struiken liggen, zodat egels in winterslaap niet gestoord worden. Onder het bladerdek houden zich ook bodeminsecten schuil: voedsel voor vogels, maar zeker ook voor egels.

Bedenk ook: dorre bladeren composteren na verloop van tijd, wat ook voor planten als meststof werkt. Een absolute taboe is de inzet van herbiciden, pesticiden, slakkenkorrels en rattengif!

Egels houden een winterslaap. Oude egeltjes gaan rond eind november in een soort ‘spaarstand' waarbij hun lichaamstemperatuur kan dalen van 38 naar wel 4 graden! Jonge egeltjes blijven nog iets langer actief om een goede buffer op te bouwen voor de winterslaap. Egeltjes ontwaken eind maart, begin april, mede afhankelijk van de buitentemperatuur.

Als een egeltje in het voorjaar ontwaakt, is het circa 30% van zijn lichaamsgewicht kwijtgeraakt. Zodra de temperaturen boven 12 tot 15 graden komen, wordt de egel actiever en gaat hij op zoek naar voedsel.

Nog enkele tips om egels een veilig onderkomen in uw tuin te bieden: -

-

De egel is een beschermde soort Eenmaal op krachten breekt de paringstijd in mei aan. In juni bouwen ze vaak een nestje (soms ook later) meestal beschut onder een haag, een stapel takken of in een composthoop.

De verzorging van de jongen vergt veel energie van de ouders en vindt plaats van juni tot augustus. Als de jongen hun eigen weg gaan in de herfst, bouwen de egeltjes hun winternesten om een goede schuilplaats voor de winter te hebben. Egels slapen wel 18 uur per etmaal en zijn vooral 's nachts actief. Slapen doen ze op beschutte droge plekken, bijvoorbeeld onder bladeren of in speciale egelhuizen.

Maak een doorgang in uw tuinafzetting zodat egels hun nachtelijke wandelingen kunnen maken en daarbij de tuin uit kunnen.

Hou deuren van schuren en tuinhuisjes gesloten en bewaar gif buiten bereik van de egels.

Zet een vijver met steile oevers af, zodat egels er niet in kunnen vallen.

Zorg voor enkele ‘bruggetjes' over borders en andere steile randen, zodat egels er overheen kunnen.

Kijk tuinafval even na op egels.

Wees voorzichtig met een riek tijdens het omspitten van uw composthoop.

Wees voorzichtig met het maaien onder bosjes of dichte beplanting.

Vindt u in de late herfst of winter een egel die te weinig weegt, neem dan contact op met de egelopvang bij u in de buurt. Egels zijn beschermde dieren, die u niet mag houden. Raadpleeg in geval van nood altijd een specialist!

(Op www.natuurpunt.be zijn ook heel wat tips te vinden: ‘Dieren in Nesten – de egel’, ‘Egels in je tuin’ met o.a. een bouwschema voor een egelhuisje.)

Heeft u een egeltje in de tuin, dan is het prima om het bij te voeren. Van maart tot december is uw hulp zeer welkom! Het voer dat u de egels aanbiedt, is bijvoeding. Egels gaan zelf altijd nog op zoek naar insecten en larven. Vivara heeft samen met de Egelstichting een biologisch natvoer voor egeltjes ontwikkeld. Deze voeding bestaat uit biologisch vlees en er zijn vitaminen en mineralen aan toegevoegd die de egeltjes vitaal houden. Deze 'Bio-paté voor egels' kan naar behoefte worden verstrekt aan de egel(s) in uw tuin! Geef egels nooit melk! Egels kunnen de lactose in melk niet verteren en kunnen erg ziek worden van melk. Een schoteltje water kunt

- grote nete -

7

Herstel turfputten in Hallaar door Wilfried Wouters Natuurpunt heeft de afgelopen 25 jaar ca. 70 hectare natuurgebied aangekocht in Heist-op-denBerg. De algemene vergadering van Natuurpunt Heist-op-den-Berg keurde de realisatie van eenmalige inrichtingswerken goed. Deze hebben tot doel om de biodiversiteit in de vallei van de Grote Nete te herstellen en tevens een cultuur-historisch relictlandschap te herstellen.

Veen in de Moerbeemden

zal resp. 587 m³ en 245 m³ slib worden geruimd en afgevoerd. De oevers worden afgeschuind, zodat een geschikt habitat voor de ontwikkeling van water- en oeverplanten wordt gecreëerd. Tevens wordt een geschikt leefgebied voor waterdieren (amfibieën, libellen, waterinsecten …) hersteld. Het schepencollege heeft op 12 november 2013 een stedenbouwkundige vergunning verleend voor het herstellen van twee turfputten. De slibruiming is gepland in de zomermaanden (augustus & september 2014).

In De geschiedenis der gemeente Heist-op-den-Berg (Lodewijk Liekens, 1897) lezen we: “de klei- of leemgronden is overheersend in de beemden. Hier en daar vindt men moeren, elders rotsachtigen grond. Er zijn beemden die turf bevatten, de lagen zijn omtrent 70 centimeter dik”. De term ‘moer’ verwijst naar moeras.

De definitieve vallei van de Grote Nete dateert van de laatste ijstijd. Sindsdien heeft de rivier zich enkel nog van nature verplaatst door meandering binnen de grenzen van haar vallei. Er bestond een uitgestrekt moeras met rietvelden in de ruime regio van Heist-opden-Berg tot Aarschot. Tijdens het Atlanticum (5660 – 9220 jaar gelegen) werd het klimaat warmer en vochtiger. Door de hoge grondwaterspiegel en de klimatologische omstandigheden werd er in de moerassen (laag)veen gevormd. Veen ontstaat wanneer afgestorven plantenmateriaal wordt afgesbroken in afwezigheid van zuurstof. In deze omstandigheden verloopt de afbraak langzamer dan de ophoging, waardoor een dik pakket gevormd wordt.

Op een geologische kaart uit 1853 treffen we in de Netevallei te Hallaar een vijftal waterpartijen in de beemden aan. Deze locaties bevinden zich in een zone waar de bodemkaart een veenbodem aangeeft.

Deze plekken zijn nog steeds herkenbaar als een laagte in het valleilandschap. Deze turfputten zijn dus cultuurhistorische relicten van het bodemgebruik in onze regio uit het begin van de 19e eeuw. Het zijn levende relicten van een oude ontginning. Veen werd met de schup weggestoken en gedroogd in de zon tot turf. Tot de komst van steenkool in de 19e eeuw was turf de belangrijkste brandstof in Vlaanderen.

Herstel van twee turfputten Bovendien herbergen dergelijke locaties heel wat natuurwaarden. De meeste turfputten zijn door natuurlijke processen stilaan verland en dichtgegroeid met wilgenstruweel of geëvolueerd tot elzenbroekbos. In de Moerbeemden is de turfput geëvolueerd tot een pitrusveld, waarin lokaal wateraardbei groeit. Andere typische planten van veenbodems zijn: moerasviooltje, waternavel, dotterbloem en melkeppe.

De oude turfputten zijn resp. 480 m² en 232 m² groot.

Deze zullen ca. 1,5 meter uitgediept worden. Hierbij

8

Turfput in de Moerbeemden (foto Wilfried Wouters)

Financiering van de werken De turfputten liggen in een relictzone ‘vallei van de Grote Nete’ volgens de Vlaamse landschapsatlas.

Hierdoor worden de ruimingswerken voor 70% gesubsidieerd door de afdeling Onrroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid. Het project wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met de vzw Regionaal Landschap Rivierenland.

Uit een prijsofferte van de aannemer bedraagt de kostprijs van het verwijderen van het slib, het afschuinen van de oevers en de afvoer van 832 m³ slib uit de twee turfputten in de Moerbeemden 19.887 euro.

Door het gemeentebestuur werd een financiële toelage van 3.500 euro toegezegd.

Zo wordt de restfinanciering van het project voor Natuurpunt Heist-op-den-Berg herleid van 5966 euro naar ca. 2500 euro. Onze welgemeende dank voor deze gemeentelijke toelage.

U kan uw steentje bijdragen in de financiering van deze natuurwerken door ons project te ondersteunen.

Alle giften (groot en klein) zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer vzw, Coxiestraat 11 te Mechelen met vermelding project 7032A – herstel turfputten Netevallei.

Voor giften vanaf 40 euro ontvangt u een fiscaal attest.

- grote nete -

Het schepencollege heeft op 29 oktober 2013 een stedenbouwkundige vergunning verleend voor het herstel van een amfibieënpoel. Verneem alles over dit project op blz. 10 van dit nummer.

Beide projecten – het herstel van de twee turfputten in de Netevallei en het herstel van de amfibieënpoel in de Bruggeneindse Goren – dragen bij tot landschapsherstel in de waardevolste relict-landschappen in Heist-op-den-Berg. Tevens wordt het leefgebied voor amfibieën en andere waterdieren hersteld. Het herstel en onderhoud van de natuurhistorische waarde in onze gemeente is een opdracht die Natuurpunt Heistop-den-Berg uiteraard na aan het hart ligt.

Herstel van een poel in Bruggeneindse Goren Tevens zal in de Bruggeneindse Goren het slib van een langwerpig ven (57 meter x 14 meter) worden geruimd. Uit een onderzoek van het Provinciaal Instituut voor Hygiëne blijkt er een laag slib (ca. 30 tot 60 cm) aanwezig te zijn. Deze sliblaag verhindert de groei van waterplanten en zorgt ervoor dat de waterpartij in de zomermaanden droogvalt. Door de ruiming wordt een geschikt leefgebied voor waterdieren (amfibieën, libellen, waterinsecten …) hersteld. Er dient ca.

310 m³ slib te worden geruimd en afgevoerd.

Poeltje in de Moerbeemden (foto Wilfried Wouters)

Een bos planten op één dag! door Guido Ceulemans Op 30 november planten wij een nieuw bos van één hectare op de grens van Herselt en Hulshout.

Om de drieduizend bomen geplant te krijgen, hebben we uiteraard uw hulp nodig.

De opdracht die de IHD-regelgeving van ons vraagt in Het Goor-Asbroek-Prinsenbossen-Raamdonkse bossen is groot en een uitdaging. IHD is de afkorting van Instandhoudingsdoelstellingen. In onze Zuiderkempen zijn wij gelukkig gezegend met mooie en gevarieerde natuur. In die mate dat deze stukken natuur op Europees gebied meetellen. Europa noemt deze gebieden de Natura-2000 gebieden.

De IHD-regels vragen dat de beheerders van deze Natura-2000 gebieden een tand(je) bijsteken om deze natuur op een goede manier te kunnen overdragen aan onze kinderen en kleinkinderen. De ambitie om meer natuur te creëren dan momenteel noemt men de IHD-doelstellingen. De doelstellingen zijn niet vrijblijvend: het is een opdracht.

De twee belangrijke taken die Natuurpunt en diverse privé-eigenaars in Het Goor-Asbroek-PrinsenbossenRaamdonkse bossen moeten vervullen, zijn de ontwikkeling van mooie wilgen-els-berken-eikenbossen en de vernatuurlijking van de Steentjesbeek en de Raamdonkse beek.

Om een aanvang te nemen met de realisatie van de eerste doelstelling planten wij samen met jullie op 30 november 2014 in de Dieperstraat te Herselt (weg van Herselt naar Westmeerbeek) een nieuw bos van ongeveer één hectare, ofwel 3000 bomen.

Hoe gaan we dit klaarspelen op één dag? De bedoeling is dat de Herseltse en Hulshoutse inwoners (alleen of in groep) en verenigingen de peter of meter worden van een pakket bomen en deze dan ook planten. Wij leveren de jonge bomen, jullie planten ze.

Wij gaan er een aangenaam evenement van maken met aanwezigheid van politici, pers, en ... een fris pintje, een jenevertje na de noeste arbeid.

U hoort nog van ons!

- grote nete -

9

Poel Bruggeneindse Goren door Wilfried Wouters Weldra kan begonnen worden met het herstel van de amfibieënpoel in de Bruggeneindse Goren.

De Goorheyde was omstreeks 1750 een omvangrijk heidegebied. Op de Ferrariskaart (1775) is een afwisselend landschap van heide, vennen en bosjes met een oppervlakte van ca. 1000 hectare terug te vinden.

Op het gewestplan is in Bruggeneindse Goren een bosgebied ingekleurd van ca. 200 hectare groot. In de realiteit is het een lappendeken van ruigtes, natte weilanden, bosjes, heide en akkers, doorsneden door houtkanten, beken en sloten.

Sinds 1980 wordt een klein heiderelict beheerd door Natuurpunt Heist-op-den-Berg. Dit terrein is eigendom van het gemeentebestuur van Heist-op-den-Berg. Een natuurgebied met een schat aan genetisch materiaal wordt bewaard in een klein gebiedje van 2 hectare.

Zeldzame planten en dieren, zoals zonnedauw, dopheide, stekelbrem, klokjesgentiaan en de levendbarende hagedis vinden er een laatste leefgebied.

Tijdens een openbare verkoping op 24 oktober 2007 kon onze vereniging een eerste perceel in eigendom verwerven in de Bruggeneindse Goren. Een waardevol eikenbos met een smalle vijver en een hooiland.

Het hoogstammig zomereikenbos van ruim 50 are bezit met een rabattenstructuur, stille getuige uit de ontginningsperiode. In het oude bosbestand groeit op een 15-tal plaatsen de zeldzame koningsvaren. Er is ook een lange smalle vijver van 50 x 14 meter aanwezig. Deze was overwoekerd door parelvederkruid.

Een exotische waterplant met een enorme groeikracht, die de inheemse waterplanten verdringt. Omstreeks 2010 werd de vijver door de provinciale dienst waterbeleid verlost van deze vreemde indringer. Ten slotte is er nog een hooiland van ca. 70 are met een raaigras- en klavervegetatie.

Herstel van de poel Op een luchtfoto van 1971 is de poel duidelijk herkenbaar. De historiek van de poel in de Bruggeneindse Goren is onbekend. Het Provinciaal Instituut voor Hygiëne heeft een analyse van de poel uitgevoerd. De dikte van de aanwezige sliblaag varieert van 30 tot 60 cm. Deze sliblaag verhindert de groei van waterplanten en zorgt ervoor dat de waterpartij in de zomermaanden grotendeels droogvalt. Door de ruiming wordt een geschikt leefgebied voor waterdieren (amfibieën, libellen, waterinsecten …) hersteld. Er dient ca.

310 m³ slib te worden geruimd en afgevoerd. Het schepencollege heeft op 29 oktober 2013 een stedenbouwkundige vergunning verleend voor het herstel van een amfibieënpoel. Met dit project wordt een van de doelstellingen van het masterplan De GorenPandoerenhoeve gerealiseerd. Regionaal Landschap heeft een prijsofferte gevraagd bij diverse aannemers

10

voor het grondverzet. De kostprijs voor het verwijderen en afvoer van het slib, afschuinen van de oevers bedraagt 8061 euro.

De poel bevindt zich in een relictzone ‘Bos- en akkercomplex Hulshout-Westerlo’ volgens de landschapsatlas. Onroerend Erfgoed heeft reeds een subsidies ten bedrage van 70% toegezegd. De gemeente heeft ook een toelage van 1500 euro toegezegd. De restfinanciering ten laste van Natuurpunt Heist-op-den-Berg bedraagt 918 euro.

U kan uw steentje bijdragen door ons project financieel te steunen. Alle giften (groot en klein) zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer vzw, Coxiestraat 11 te Mechelen met vermelding ‘project 7007 – herstel ven De Goren’.

Fiscaal attest voor giften vanaf 40 euro.

De landschapsatlas De landschapsatlas is de inventaris van de relicten van de traditionele landschappen, telkens bekeken vanuit de cultuurhistorie. Het is een gebiedsdekkende, wetenschappelijk onderbouwde inventaris van het landschap aan het begin van de 21ste eeuw. De nadruk ligt op de inventarisatie van de landschapskenmerken van bovenlokaal belang met erfgoedwaarde.

De landschapsatlas geeft aan waar de historisch gegroeide landschapsstructuur - de 'relicten van de traditionele landschappen' – tot op vandaag herkenbaar gebleven is.

Relictzones werden afgebakend waar waardevolle landschapselementen voorkomen in relatief gave, herkenbare onderlinge samenhang. Het zijn gebieden met een grote dichtheid aan punt- en lijnrelicten, zichten en ankerplaatsen en zones waarin de samenhang tussen de waardevolle landschapselementen belangrijk is voor de gehele landschappelijke waardering.

Ankerplaatsen zijn de meest landschappelijke waardevolle gebieden voor Vlaanderen. Ze vormen een geheel van verschillende, maar samen voorkomende erfgoedelementen. Ze zijn binnen de relictzones uitzonderlijk inzake gaafheid of representativiteit, nemen ruimtelijk een plaats in die belangrijk is voor de zorg of het herstel van de landschappelijke omgeving, of zijn uniek.

- grote nete -

Meer kleur en leven in je tuin door de Wilfried Wouters

Bij de gemeentelijke milieudienst kan je gratis een kleurrijke folder afhalen over ‘Planten die vogels, vlinders en bijen aantrekken’. De planten kan je aankopen in een plaatselijk tuincentrum.

Door Natuurpunt werd een lijst met bijenvriendelijke planten opgemaakt. Deze kan u raadplegen op de website van Natuurpunt: www.natuurpunt.be/nl/biodiversiteit/ongewervelden/w at-kan-ik-doen-voor-de-bijen-in-mijn-tuin_2705.aspx

Elke dag krijgt je tuin allerlei vogels, bijen en vlinders over de vloer. Ze zijn niet alleen mooi, ze zijn ook een goede graadmeter voor de kwaliteit van je tuin.

Waar veel wordt gezoemd, gefladderd en gefloten, gaat het goed met de natuur. Bovendien zijn vogels, bijen en vlinders dol op heerlijk geurende soorten met prachtige bloemen en bessen Gelaagdheid brengt structuur en variatie Vogels, vlinders en nuttige insecten hebben een gevarieerde omgeving nodig. Variatie in je tuin is een sleutelwoord. Hiermee bedoelen we zowel variatie in planten, als variatie in structuur en groenvormen. Een afwisseling van boom, struik, haag, bloemenborder en gras biedt veel verscheidenheid, waarin vogels en nuttige insecten vinden wat ze nodig hebben: voedsel, zoals nectar, bessen en zaden, maar tegelijk ook beschutte plekjes en nestplaatsen. Voor variatie heb je niet noodzakelijk een grote tuin nodig.

Kies voor insectenvriendelijke planten Nuttige insecten, zoals vlinders, hommels en bijen, bestuiven bloemen. Ze zorgen ervoor dat groenten en fruit bevrucht worden. Andere insecten, zoals lieveheersbeestjes, oorwormen en larven van zweefvliegen, ruimen schadelijke insecten, zoals bladluizen op. Daarnaast vormen insecten ook een voedselbron voor heel wat andere dieren, zoals vogels.

Gebruik geen chemische bestrijdingsmiddelen De afgelopen jaren heeft het gemeentebestuur zijn pesticidengebruik systematisch afgebouwd. Door gebruik te maken van compost en houtsnippers en de aanplanting van bodembedekkers wordt de onkruidgroei in perken en plantsoenen beperkt. Vanaf 1 januari 2015 mag het gemeentebestuur geen pesticiden meer gebruiken bij het onderhoud van het openbaar domein.

Wil je meer natuur aantrekken in je tuin, dan is het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen geen optie. Je doodt met bestrijdingsmiddelen naast de schadelijke insecten, immers ook de nuttige insecten.

Tevens wordt het bodemleven verstoord en geraakt bodem en grondwater vervuild.

Bouw zelf een bijenhotel In Vlaanderen leven ruim 300 soorten wilde bijen. De meeste bijensoorten leven solitair en nestelen ondergronds. Andere soorten gebruiken holle stengels of holtes in dood hout. Vaak worden in één stengel verschillende eitjes afgezet, samen met wat stuifmeel. Elk eitje wordt afgezet in een aparte cel. De larven, die eerst het stuifmeel opeten, verpoppen na een zekere tijd tot volwassen bijen. Om in extra nestgelegenheid te voorzien, kun je zelf een bijenhotel maken door gaten te boren in een blok hout of door riet- of bamboestengels in een houten bakje te stoppen. Hang het hotel op een zonnige plek die beschut is tegen regen en wind.

Een zelfgemaakt bijenhotel (foto Paul Anthonis) Bijen en vlinders houden vooral van planten, waarbij ze zonder problemen aan de nectar of het stuifmeel in de bloem geraken. Planten met enkelvoudige bloemen zijn hiervoor geschikt. Bijenvriendelijke planten zorgen voor een rijker voedselaanbod voor deze dieren. Deze planten zet je bij voorkeur op een zonnige en beschutte, windarme plek.

Enkele voorbeelden zijn: linde, sporkehout, kamperfoelie, wilde liguster, wilde marjolein, lavendel, dopheide, hemelsleutel, geraniums en vlinderstruik. Een uitgebreide lijst vind je in de Tuin-Wijzer. Deze brochure is gratis verkrijgbaar bij de gemeentelijke milieudienst of kan je raadplegen via: www.provant.be/Tuin-Wijzer.

Vlinderhappening en workshop bijenhotels Zondag 3 augustus 2014 van 13.30 tot 17 uur (tijdens Het Grote Vlinderweekend van Natuurpunt) houdt Natuurpunt Heist-op-den-Berg een vlinderhappening. Op het programma staan geleide vlinderwandelingen in de Netevallei, een tentoonstelling, een workshop rond het maken van bijenhotels en animatie. Deze activiteit vindt plaats aan het Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81 te Hallaar. Nadere info op de website www.natuurpuntheistopdenberg.be.

Zie ook blz.3 in dit blad.

- grote nete -

11

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans BIJZONDERE WAARNEMINEN IN ONZE REGIO

maart – mei 2014

VOGELS De hele periode verbleven tot 4 futen op het Trichelbroek te Eindhout en 1 paar in de Roost te Veerle. In het Trichelbroek hadden zij minimum 1 jong. (MEE, BEH, VDV, PLD e.a.). Verder werd er ook nog 1 opgemerkt te Varendonk (VDV). Hun kleiner neefje, de dodaars, verbleef als broedvogel in Averbode Bos & Heide (AB&H) met een maximum van 7 op 9-4 (VDHD). Heel knap was een koppeltje geoorde fuut dat op 16-4 AB&H uitverkozen had. Hopen op een nieuwe broedvogel was echter ijdele hoop. De dag daarop waren de vogels reeds vertrokken (VDHD, VDHG, EXF, VPJ, VLA). Een lepelaar vloog over het Zammelsbroek op 15-3 (TIP, TIE). Grote zilverreigers werden opgemerkt in het Trichelbroek op 10 en 17-3 (HEP, BEH), in de Langdonken te Herselt op 19, 22 en 23-3 (VEW, VDB) en in AB&H op 13-3 (GOJ), 21-3 (VLA), 3-04 (TUP) en op 5-5 (VDHD, VDHG).

Ooievaars laten zich steeds meer opmerken. In AB&H werden ze genoteerd op 8-3 (PLD, VDHD, VDHG) en 10-3 (HOA). Op 9-3 trok hier een groep van 12 over (PLD, DAJ, VDHG, VDHD) die enkele minuten voordien werd gezien in Blauberg (HOA) en enkele minuten later over Veerle passeerde (BEL).

Over Blauberg waren er voorts waarnemingen op 6-3 en 11 op 8-3 (HOA). Op 13-3 vlogen er 13 over Heistop-den-Berg (WOW), op 23-3 3 over Truchelven in Oosterwijk (VKJ) en in Houtvenne ten slotte pleisterde een exemplaar op 2-4 (VDB). Tussen 14-5 en 305 zwommen er 2 à 4 knobbelzwanen in het Trichelbroek (NDV, PLD, DAI, MEE). Grauwe ganzen blijven steeds langer hangen in het voorjaar met o.a. maximaal 10 in het Trichelbroek op 29-3 (BEH, HEP) en evenveel (dezelfde groep?) in AB&H op 11-4 (VDHG). Het is waarschijnlijk een kwestie van korte tijd om ze ook als zekere broedvogels in onze regio te mogen verwelkomen. Maximale aantallen van 34 brandganzen werden opgemerkt in Varendonk op 53 (HEP) en van 81 in AB&H op 31-3 (VDHD). Op 194 verbleven 2 casarca’s en op 22-4 nog 1 in Heultje (KEJ, VKJ). Mandarijneenden verbleven in de broedtijd met maximaal 4 in AB&H (VWW, VLA, VDHG, VDHD, DAR, TUP) met hier ook 2 broedgevallen in bosuilenkasten (BEH, HEP). Verder waarnemingen in het Trichelbroek (2) (BAH, BEH), in ’t kasteelpark te Westerlo (5) (VKJ, HES), in ’t Varen-

12

broek in Herselt (BEH), in het Goor in Westmeerbeek (2) (LAK), in de Werft in Veerle, in het Huisbroek in Eindhout (2), in de Ossenbroeken in Vorst (BEH) en de Langdonken (VKJ). 1 à 2 bergeenden werden geregeld waargenomen in AB&H tussen 17-3 en 28-5 (VDHG, VDHD, VLA, VEB, VLH, GOJ, VMF, LEK, TUP, BEH). Mooi waren 3 zomertalingen die op ’t Hoeves te Vorst verbleven op 7-4 (BEH) en 1 à 2 pijlstaarten die tussen 9-3 en 31-3 AB&H opvrolijkten (TUP, PLD, VDHD, VDHG, GOJ, DAR, LEK, VLA). Van deze soort vlogen er hier ook 10 over op 18-3 (VDHD). 14 smienten vereerden dan weer het Trichelbroek met een bezoek op 19-3 (BEH).

Visarend (foto Vic Van Dyck)

Over naar de krombekken. Visarenden vlogen over Blauberg op 7-4 (HOA) en over de trektelpost in AB&H op 21-4 (LEK, MOB). Rode wouwen trokken over Heultje op 3-3 (MIW), over de Netevallei in Hallaar op 20-3 (VWG), op 21-4 over Veerle (BEL), Booischot (LOR) en AB&H (LEK, MOB) en ten slotte op deze laatste plaats ook op 6-5 (VDHD, VDHG).

Zwarte wouwen werden hier dan weer meerdere malen opgemerkt, meer bepaald op 2-4 (LEK), op 22 en 28-4 en 7-5 (VDHG, VDHD). Ook in Hallaar was er van deze soort nog een waarneming op 27-4 (JAS).

Bruine kiekendieven passeerden meermaals over AB&H met meldingen op 2-4 (LEK), 16-4 (VDHD, VDHG), 19-4 (GOJ), 28-4 (2) (LEK, VDHG), 3-5 en 75 (VDHG, VDHD). Ook in het Trichelbroek werd de soort opgemerkt op 29-3 (BEH) en 21-4 (MEE).

Grauwe kiekendieven passeerden te AB&H op 26-4 en 7-5 (VDHD, VDHG).

- grote nete -

Wespendief (foto Paul Helsen) De eerste wespendief van dit voorjaar verscheen hier op 6-5 en de eerste boomvalk op 19-4 (VDHD, VDHG). Slechtvalken werden overvliegend gemeld in Blauberg op 3 en 8-3 (HOA) en 1-04 (DAR) en over AB&H op 9-3 (PLD, VDHD, VDHG). Heel bijzonder is het koppel dat sinds april een territorium bezet op de kerktoren van de abdij van Tongerlo, maar nog niet tot broeden is gekomen. Smellekens ten slotte passeerden over AB&H op 14 en 16-4, 3 en 9-5 (VDHG, VDHD).

Patrijzen werden opnieuw iets meer gemeld met waarnemingen in Veerle (VDV), in de Averegten in Hallaar (CLJ, MOR, VEH), in Heultje (VKJ, VEL), in Schriek (HDP, MOR) en in Oevel (VKJ). Waterrallen lieten zich herhaaldelijk horen in het Trichelbroek (BEH, HEP), in AB&H (VDHG, VEB, VWW, LEK, MOB, VDHD, DAR, TUP, VEL, HES, VCL) en in het Goor te Westmeerbeek (LAK).

kleine plevieren verschenen hier op 18-3 (VDHD) met maxima van 6 op 5 en 9-4 en 7-5 (VLA, VDHD).

Hun neefje de bontbekplevier werd er gemeld op 7 en 13-5 (VDHD, VDHG) en op 16-4 in Heultje (VKJ).

In AB&H waadden geregeld bonte strandlopers met waarnemingen op 15-3 (VDHG), 18-3 (3) (VDHD), van 4 tot en met 6-4 (2) (VLA, VWW, JAG) en ten slotte op 7-5 (VDHD, VDHG, LEK). Twee zeldzame temmincks strandlopers werden hier dan weer genoteerd op 11-5 (VLA) en een kanoetstrandloper in zomerkleed op 6 en 7-5 (VDHD, VDHG, LEK, VLA, VEB, TUP). Telkens 1 bokje werd opgestoten op 5-3 (VEB), 31-3 (VDHD) en 10-4 (SCJ). Bosruiters lieten zich hier opmerken tussen 17-4 en 12-5 met een maximum van 3 op 6-5 (VDHG, VDHD, VLA). Ook tureluurs lieten zich geregeld tot een oponthoud in het Munninckxgoor verleiden met in totaal 26 waarnemingen tussen 29-3 en 13-5 met een maximum van 4 op 8-5 (VDHG, DAR, DAW, VDHD, TUP, LEK, VLA, JAG, GOJ, BEH). Op 8-5 liepen er eveneens 3 rond in de Langdonken (JAI). Ook groenpootruiters lieten zich in AB&H veelvuldig opmerken met 37 waarnemingen van 1 à 5 vogels tussen 10-4 en 14-5 (VEB, VlA, TUP, VDHD, VDHG, VWW, LEK, DAR, DAW, GOJ). Deze soort werd ook genoteerd in Heultje op 22-1 (VKJ) en in de Langdonken op 8-5 (JAI).

Om te eindigen met de steltlopers vloog nog 1 IJslandse grutto over AB&H op 24-4 (VDHD, VDHG).

Zwartkopmeeuwen werden opgemerkt in AB&H op 23-4 (VDHG) en in Tongerlo op 7-5 (HES). Een dwergmeeuw passeerde in AB&H op 22-4 (VDHG) en de kleine mantelmeeuwen hebben opnieuw het Munninckxgoor aldaar als slaapplaats ontdekt, met een maximum van 140 slapers op 26-5 (VDHD).

Kraanvogels trokken vooral op 8 en 9-3 vrij massaal door. Op 8-3 2 (NUJ) en 76 (VMB) over Tongerlo, 60 over Heist-op-den-Berg (PRK, VSG), 82 +150 over Blauberg (HOA), 100 over Veerle (BEL) en 150 over Eindhout (EYD). De dag daarop ging het spektakel door met in totaal 297 over AB&H (PLD, VDHG, VDHD, VPJ, HOA), 120 (VDV) en 105 (BEL) over Veerle, 62+120 over Westerlo (MAD), 45 over Houtvenne (DAG) en 102 over Blauberg (HOA). Enkele nakomers werden daarna nog gemeld met 21 over Zoerle-Parwijs op 12-3, 15 over Westerlo op 29-3 (VDL), 19 over Blauberg (HOA) en 18 over AB&H (DRK), beiden op 30-3. Hier pleisterden ten slotte 3 exemplaren op 2-4 (LEK).

We gaan verder met de kleinere steltlopers. Vier kluten die op 25-4 een hele dag in het Munninckxgoor in AB&H naar voedsel zochten, hadden veel bekijks (VLA, HEP, BEH, VDHG, VDHD, LEK). De eerste

Kluut (foto Luc Lefeber)

- grote nete

13

Zomertortels ronkten nog in de Netevallei in Itegem (JAS, VMJ), in Booischot (VLH) en in Hallaar (MOR).

Over AB&H vloog er 1 op 5-5 (VDHD, VDHG). Een Oehoe van onbekende oorsprong werd gemeld in Westmeerbeek (?). De eerste nachtzwaluw verscheen in AB&H op 26-5, met tegen het einde van de maand al een 5-tal zangposten (VDHD, VEL, LEK).

Onverwacht maar zeer mooi was een mannetje dat zich vanaf 27-5 liet merken in het centrum van Heistop-den-Berg. Hij had het afgebrand café Den Afgrond als vaste verblijfplaats uitgekozen (JAS, VDHD, BOJ).

Zie blz. 17 in dit blad. Middelste bonte spechten breidden verder uit met observaties in het Trichelbroek (VEL), AB&H (AEK, VLA), de Ossenbroeken en ‘t Hoeves in Vorst (BEH, HEP, VDV), het Varenbroek in Herselt (VKJ, HES) en het Riet in Westerlo (LEK, VRT). Twee Noordse gele kwikstaarten werden ontdekt in AB&H op 6-5 (VDHG) en in Varendonk op 18-5 (2) (BEH).

De eerste tapuit verscheen in AB&H op 16-4 (VDHG), terwijl de laatste doortrekker en werd genoteerd op 20-5 (MOG). Op 26-4 vertoefden er maximaal 4 (VDHG, VDHD). Op 20-4 nam JAS er eveneens 2 waar te Wiekvorst. De vroegste paapjes werden opgemerkt in het Makelsbroek te Veerle (SCD) en in de Netevallei te Itegem (HEF) op 21-4. Verder waren er waarnemingen van deze soort te AB&H op 23-4 en 6-5 (VDHG) en in de Goorbeek in Herselt op 27-4 (VSJ). Beflijsters lieten zich observeren in AB&H op 2, 22 en 28-4 (LEK, VDHG). Van de vorig voorjaar zo talrijke fluiter was er dit voorjaar maar één zangpost in AB&H van 28-4 tot ten minste 4-5 (VDHG, LEK, TUP). Appelvinken werden dit voorjaar opnieuw op heel wat plaatsen zingend gemeld, wat steeds meer broedgevallen laat veronderstellen, o.a. in Varendonk (VEL, BEH) Varenbroek (VKJ, HES), Truchelven in Oosterwijk, de Beeltjens in Westerlo, het Elschot in Blauberg (VKJ), AB&H (VDHG) en de Craeywinckel in Vorst (VDV, BEH). Goudvinken daarentegen werden slechts tweemaal gemeld, m.n. op 1-3 in AB&H (VDHG) en op 29-3 in Varendonk.

Kruisbekken werden met maximaal 25 op 25-4 (VDHG) in AB&H opgemerkt met ook hier enkele broedgevallen. Ook geelgorzen werden hier doortrekkend genoteerd op 8-3, 16-4 en 4-5 (VHD, VDHG). Van deze soort werd er verder een zangpost genoteerd in Itegem op 21-5 (ADR).

We eindigen dit vogeloverzicht met een knappe pleisterende ortolaan in AB&H op 6-5 (VDHD, VDHG).

14

Baardmannetje (foto Paul Helsen)

Met dank aan volgende waarnemers: ADR-Adriaensen Ramina, AEK-Aerts Kamiel, ALGAlaerts Gery, BEH-Berghmans Herman, BELBerghmans Louis, CLJ-Claessens Johan, CRACristael André, DAG-Daems Geert, DAI-Dalen Ivan, DAR-Daems Ronny, DAW-Daems Wim, DEB-Derden Bart, DRK-Dries Kris, EXF-Exelmans François, EYDEysermans D., GOJ-Goris Joris, HDP-Hendrickx Peter, HEF-Heylen François, HEM- Herremans Marc, HEP- Helsen Paul, HES-Hermans Sofie, HOA, Hollebeke Anthony, JAG- Janssens Guy, JAI-Jacobs Ilf, JAS-Janssens Stefan, KEJ-Keirsmaekers Jurgen, LAK-Lambeets Kevin, LEK-Leysen Koen, LORLookman Richard, MAD-Mattheeusen Danny, MEEMeynen Eddie, MIW-Michiels Walter, MOB-Moons Bart, MOG-Mora Geert, MOR-Mols Raf, NUJ-Nuyts Julien, PLD-Plu Dieder, PRK-Provinciaal Kim, SCDSchoofs Danielle, TIE-Tibax Elian, TIP-Tibax Peter, TUP-Tuerlinckx Paul, VDB-Vandyck Benny, VDHDVan Den Heuvel Dieter, VDHG-Van Den Heuvel Dieter, VDM-Van de Meutter Frank, VDL-Vandecruys Luc, VDV-Van Dyck Vic, VEB-Verstraete Bart, VEHVerboven Hans, VEL-Vanermen Lucas, VERVerboven Rigo, VEW-Veraghtert Wim, VKJ-Van Kerckhoven Jos, VLA-Van de Laer André, VLH-Van De Laer Harry, VMB-Van Mechelen Bjorn, VMF-Van de Meutter Frank, VMJ-Vermeulen Jeroen, VPJVervecken Pieterjan, VRT-Van Roy Theo, VSG-Van Schoor Gina, VSJ-Verstappen Joe, VWG-Van den Wyngaert Guido, VWW-Vanwesemael Willy, WOWWouters Wilfried.

Bijzondere waarnemingen in onze regio tijdens de periode juni-augustus 2014 worden liefst voor 10 september 2014 doorgegeven aan Herman Berghmans via h.berghmans@skynet.be of ingevuld op waarnemingen.be.

- grote nete -

OPMERKELIJKE ONTSNAPPERS IN DE LAAKVALLEIEN TE LAAKDAL

door Herman Berghmans

Arend op de wieken Op 15 april belde mijn vader mij dat er in zijn tuin in de Herseltseweg te Veerle een grote roofvogel was neergestreken. Daar ik zelf niet thuis was, heb ik Paul Helsen ter plaatse gestuurd, die enkele foto’s kon maken. De vogel is daarna verder gevlogen. Op de foto’s was duidelijk een arend te zien. Het beest geleek nog het meest op een steppearend, maar vertoonde ook enkele andere kenmerken. Waarschijnlijk dus een hybride, mogelijk met wat steenarendenbloed. Dat het om een ontsnapte vogel ging was al vrij snel duidelijk. De vogel droeg immers een gesloten kweekring en leek ook niet echt mensenschuw.

Steppearend x steenarend (foto Paul Helsen) Even voordien was de vogel ook al waargenomen in Veerle-Heide, waar hij heel laag boven de hoofden van de wandelaars Sooi Mertens, Sander Van Nylen en Noël Vanrenterghem had hangen draaien. Zij waren hier heel verbaasd over. Ook zou hij twee dagen voordien al zijn opgemerkt in Averbode.

De volgende morgen merkte Pieterjan Vervecken de vogel opnieuw op, zittend op een omheining langs de Grote Steenweg in Varendonk. In de namiddag kwamen André Cristael en zijn vrouw de vogel opnieuw tegen tijdens een fietstocht langs de Varendonksebaan. Zij konden het beest benaderen tot op enkele meters. Mogelijk was de vogel verzwakt. In ieder geval werd hij de volgende dagen niet meer gezien

tot op 21 april Tom Vos belde terwijl hij stond te kijken naar een grote roofvogel op een schoorsteen in de Lakstraat in Veerle. ‘Onze’ arend hing hier nog steeds rond. De vogel is die avond gaan slapen in een grote eik nabij het natuurreservaat De Werft. We hebben nog geprobeerd de vogel te lokken door met een dood kuiken te zwieren, maar zonder resultaat. De volgende dag en de dagen erna werd er geen nieuws meer van de arend gehoord.

Later hebben we vernomen dat de arend inderdaad een kruising was en ontsnapt was bij een roofvogelhouder uit Scherpenheuvel-Zichem. De eigenaar zou enkele dagen later erin geslaagd zijn het beest opnieuw te lokken en te vangen in Tessenderlo.

- grote nete -

15

WOLVARKEN IN HET TRICHELBROEK

Wild zwijn? Poedelzwijn?

Op 24 mei 2014 verscheen onder de naam ‘wild zwijn’ een eerste maal de melding op waarnemingen.be van een varken in het Trichelbroek. Het dier hield zich op in de buurt van het Reigerbos. De volgende dagen werd het meerdere malen opgemerkt en gefotografeerd. De foto’s toonden een vrij klein donker beest met lichte buik en vrij grote oren. Het meest opmerkelijk waren de rechtopstaande zwarte krullen op zijn rug, wat in enkele mails hem de bijnaam ‘poedelzwijn’ opleverde.

Dat het hier zeker om geen everzwijn ging, was onmiddellijk duidelijk, maar wat dan wel? Via internet kwamen we al vlug uit bij ‘wolvarken’. Dit varkensras stamt oorspronkelijk uit Hongarije en wordt hier mangalitza genoemd. Het ras is oorspronkelijk ontstaan in 1833, uit een kruising tussen Servische sumadiavarkens en szaltonser- en balkonyervarkens.

Oorspronkelijk waren er ook zwarte en wildkleurige mangalitza's, nu bestaan er enkel nog blonde, rode en zwaluwbuiksoorten. Tot deze laatste soort, behoorde ook het Trichelbroekzwijn. Jarenlang was de mangalitza een populair ras vanwege de kwaliteit van het vlees en de flinke speklaag. Door intensivering van de varkensteelt met vooral Engelse varkensrassen is het wolvarken als vleesvarken in de vergetelheid geraakt.

Het Trichelbroekzwijn, alias het poedelzwijn,

bleek een heus wolvarken te zijn (foto Dieder Plu)

16

Medewerkers van het Vogel- en zoogdierenopvancentrum van Heusden-zolder (foto Paul Helsen) Het was onmiddellijk duidelijk dat dit dier hier door zijn vorige eigenaars gedropt was. Het beest in het Trichelbroek laten rondlopen was dan ook geen optie.

Toen de eerste klachten kwamen van omgewroete silohopen bij een plaatselijke landbouwer, moest dan ook worden ingegrepen. Het dier was duidelijk niet schuw en kon tot op enkele meters benaderd worden.

Op 30 mei werd een eerste vangpoging ondernomen.

Eenmaal het zwijn gevonden, trok Paul Helsen de wacht op bij het dier, terwijl Herman over en weer naar huis reed om een grote schepzak op te halen.

De vangst zelf verliep opvallend vlot. De schepzak werd over het beest gegooid en zwijntje zat gevangen. Om hem niet opnieuw te laten ontsnappen werd het varkentje in de schepzak gerold en in Hermans autokoffer gedeponeerd met Paul erbovenop. Een mooi gezicht, die twee zoogdieren achteraan in de kofferbak ... Ondertussen was het Vogel- en zoogdierenopvangcentrum van Heusden-Zolder gecontacteerd, dat mensen ter plaatse zou sturen om het varken op te halen. In afwachting van hun komst werd het zwijn tijdelijk opgesloten.

Terwijl Paul de mensen van het asiel opwachtte, hield de in der haast opgetrommelde Ludo Verwimp het beest verder in bedwang.

Gelukkig arriveerden even later de medewerkers van het opvangcentrum en kon het dier worden overgeladen in hun dierenambulance en vertrok het varken richting Heusden-Zolder. Daar werd het beestje goed ontvangen. Eén van hun medewerksters was onmiddellijk smoor op het zwijn en heeft het dier geadopteerd. Het leeft nu samen met enkele hangbuikzwijnen in een goed omheinde weide. Eind goed, al goed.

- grote nete -

Nachtzwaluw in Heist door Stefan Janssens Tussen 28 april en 12 juni werd in het centrum van Heist-op-den-Berg bijna elke avond een nachtzwaluw waargenomen. Het beestje had als uitvalsbasis het afgebrande dak van café Den Afgrond uitgekozen. Vanop de verbrande balken zat hij van ’s avonds tot een stuk in de nacht zijn metaalachtige ratelzang ten gehore te brengen. Dit tot grote verbazing van de omwonenden, die zich afvroegen waar deze geluiden vandaan kwamen.

Zijn favoriete jachtplek was de Herentalsesteenweg net voor café Den Afgrond. De nachtzwaluw dook langs achter op de voorbijrijdende auto’s af. Hierbij flitste hij rakelings langs de voorruiten, waardoor de automobilisten zich een ongeluk schrokken.

Mysterieuze vogel De nachtzwaluw is een perfect gecamoufleerde nachtactieve vogel die wat weg heeft van een koekoek of een kleine valk. Door de nachtelijke leefwijze en de speciale metaalachtige ratelzang heeft deze vogelsoort het etiket mysterieus opgekleefd gekregen.

Dit mysterieuze leven en de vreemde nachtelijke geluiden maken van deze vogelsoort een van de meest geheimzinnige diersoorten in Vlaanderen.

Het mannetje, dat zes weken vertoefde op en nabij

het dak van café Den Afgrond, heeft bij menig toehoorder gezorgd voor wenkbrauwengefrons.

In duikvlucht Vanop het afgebrande dak maakte de vogel constant duikvluchten naar voorbijrijdende auto’s. Vermoedelijk kwam dit doordat in de slipstream van de traag voorbijrijdende auto’s grote insecten omhoog werden gezogen. Door langs achter naar de auto’s te duiken en rakelings langs de voorruit te vliegen, kregen automobilisten keer op keer een verrassing van formaat te verwerken. Gelukkig zijn er geen ongelukken gebeurd.

Bleef natuurlijk de vraag wat dit nachtzwaluw mannetje bezielde om zes weken lang het verbrande dak van een café als uitverkoren zang- en jachtplaats te gebruiken. Het normale leefgebied van nachtzwaluwen zijn immers uitgestrekte heidegebieden zoals Averbode Bos & Heide. Heist centrum is niet echt een uitgestrekt heidegebied.

André Geens maakte ons attent op een artikel van de website beautyofbirds.com. ”They particularly favor burned areas in forests”. Nachtzwaluwen blijken gewoon een voorkeur te hebben voor afgebrande stukken bos. Onze nachtzwaluw die dit dak aanziet als een stuk afgebrand bos? Dit kan een verklaring zijn, maar heeft alleszins bij ons het mysterieuze aura van de nachtzwaluw alleen maar versterkt.

De nachtzwaluw joeg menig autobestuurder de schrik op het lijf (foto’s Carine Thys)

- grote nete -

17

In Vlaamse velden door Titte, den Grunen Hesteneir In Flanders fields the poppies blow ...

De klaproos (Papaver Rhoeas L.) is een veel voorkomend kruid, rijk aan volksnamen en volksgebruiken. De naam klaproos kan afgeleid zijn van een kinderspelletje, waarbij de kinderen de bloem plukten, hem in hun vuistjes opbliezen en dan, gelijk een papieren zak, lieten klappen. In Duitsland wordt de klaproos klatschrose genoemd. Of is de naam afkomstig van de oudere naam klapperroos?

Over de afkomst van de geslachtsnaam papaver bestaan verschillende meningen. Hij zou afkomstig zijn uit het Keltisch, waar papapap een kinderbrij betekent. Dit duidt op het slaapverwekkende effect die de zaadbollen hebben. Van deze bollen, waarin sap zit, werd vroeger een papje gemaakt, dat zowel aan ouderen als aan jonge kinderen werd gegeven om hen te doen slapen. Papaver kan afgeleid zijn van de pap die papa maakt. Maar ook is verondersteld, dat het woord een samenstelling is van de Latijnse woorden papa (pap) en verum (echt).

Over de afkomst van Rhoeas bestaan ook diverse verklaringen. De een zegt dat het een verbastering is van rhyas (afvallend), want zogauw het kruid geplukt wordt zullen de bloembladen vrij snel afvallen.

De ander zegt dat rhyas een oogziekte bij de Grieken was, die gepaard ging met tranende ogen, vandaar misschien dat men rhoeas af heeft kunnen leiden van rheo (ik vloei). Deze afleiding kan ook slaan op het sap in de zaadbol.

Kankerbloem, kollebloem De twee meest voorkomende bijnamen zijn kankerbloem en kollebloem. Zij komen zowel in België als in Nederland voor. De naam kankerbloem is aan het kruid gegeven om diverse redenen, afhankelijk van de streek. Zo beschouwt de boer de klaproos als kanker op zijn land, maar het kan ook kanker genezen en veroorzaken. Vroeger dacht men dat kinderen kanker zouden krijgen wanneer ze de stengel in hun mondstaken. Deze naam kan ook gezien worden als een opvoedend gebruik. Aangezien het kruid enigszins giftig is, wilden de ouders niet dat hun kinderen ermee speelden. In West-Vlaanderen is kankerbloem de meest voorkomende bijnaam. In Engeland komt de naam cancerrose voor. Om te voorkomen dat de kinderen in de graanvelden gingen lopen om de klaproos te plukken, dreigde men met allerlei kwade geesten die de kinderen wel zouden pakken. Zulke geesten – korendemonen – weerhielden menig kind ervan het veld te betreden. Namen van zulke demonen zijn in Nederland roggewolf, roggemeije en korenmoeder. Bij ons spreekt men van van bloedpater, korenpater, korenpatser, bloedzuiger en bloedzuiper.

Zij pakten de kinderen, beten hun tenen af en zogen

18

zo het bloed uit hun lichaam. Er was geen kind meer, dat nu nog in de velden durfde te komen. Naar aanleiding van deze korendemonen kreeg het kruid een naam als bloedzuiper in West-Vlaanderen.

Overeenkomstige namen worden nog gevonden in diverse plaatsen, zoals de bijnaam donderbloem. In Engeland werd hij gebruikt om de kinderen ervan te weerhouden de bloemen uit het korenveld te plukken, deden zij dat toch, dan zou het gaan onweren. In de Kempen kent men donderbloem, gelijk in ZuidLimburg, en in Friesland kende men dan weer de tongerbloem.

De naam kollebloem is een zuivere Belgische aangelegenheid: Dodoens sprak van collebloemen. Voor de verklaring denkt men aan kol (heks). Hiernaast is er het Franse col (kraag, halsband) en het Duitse kol (schedel). Deze laatste twee verklaringen hebben te maken met de vorm van de zaadbol, want op de schedelvormige vrucht ligt een op een kraag gelijkende bovenkant. De vergelijking met heks komt terug in bijnamen zoals spokebloem, spoekeblom en spokeblom uit het Fries.

Wie hier komt te vallen met de plant in de mond zal sterven. Iemand die hem in zijn eigen handen heeft en hem breekt, zal de vallende ziekte krijgen.

Volksgeneeskunde In de volksgeneeskunde bereidt men een stroopje uit de bloembladen, dat dienst doet bij keelpijn. Het is tevens een zwak kalmerend middel en een hoestsiroopje. Bij de apotheker staat het soms onder de naam Rhoeados petales. In sommige streken was het gebruikelijk om op de nuchtere maag bladeren te roken bij een astma-aanval. Doordat het kruid enigszins verdovend werkt, is het geschikt bij slapeloosheid, vandaar werd het in de kinderpap gedaan.

Een familielid van deze plant is de bekende slaapbol (Papaver Somniferum L.), ook maanbol of maankop genoemd. De plant heeft de verdovende eigenschap nog sterker, het wordt verbouwd voor de bereiding van opium en morfine.

Klaproos beschermt tegen ontstekingen en verzweringen. In België dient de thee van de bloemen bij verkoudheid, bij fleuris (pleuritis of borstvliesontsteking) en bij pijn in de zij. In het Waterland (NoordHolland) werden bij deze kwaal paardenvijgen met witte wijn en bloembladen van de klaproos gebruikt.

Een kruidenboek uit het begin van deze eeuw raadt het kruid ook bij borstkwalen aan, bij hoest, droge hoest, kinkhoest, bloedspuwen en longziekten. Hiertoe dient dan een aftreksel gemaakt te worden, dat om de twee uur ingenomen moet worden. Bij dit aftreksel zit dan ook nog kaasjeskruid (malva), heemst (althaea), koningskaars (verbascum) en linde (tilia).

- grote nete -

Een naam die ook veel voorkomt in België is heulbloem en rode heul. Men neemt aan dat heul een afleiding is van het Latijnse oleum (olie), dat op het melksap uit de zaadbol duidt. Rond Gent wordt het kruid oliebusse, hoolzaad en hoolhuizekens genoemd; meestal geldt deze bijnaam ook voor de slaapbol. Wat namen aangaat, werd er weinig verschil tussen beide soorten gemaakt. Soms werd er een voorvoegsel gebruikt dat de kleur aanduidde.

Vanwege dit melksap wordt het bij ons ook wel eens ink- en enkbloem genoemd.

In Flanders fields the poppies blow, Between the crosses, row on row, That mark our place; and in the sky The larks, still bravely singing, fly Scarce heard amid the guns below.

Tevens werd het in kinderspelletjes gebruikt. Kinderen doopten namelijk de zaadbol in het sap, dat inkt werd genoemd, en drukten het dan op hun voorhoofd.

Hierdoor ontstond een kruisje zoals dat op Aswoensdag op het voorhoofd wordt aangebracht. In de provincie Antwerpen heet het daarom kruiskensbloem.

Het sap werd door heksen gebruikt; zij hadden dit nodig om zalfjes en dergelijke te bereiden waardoor ze konden vliegen. Althans dachten te vliegen, want door het gebruik van allerlei hallucinerende kruiden krijgt men gauw het idee te zweven.

Hierop reageerde toen een Amerikaanse vrouw met een eigen gedicht en besloot daarna, in overeenstemming met het laatste vers van McCraes gedicht, altijd een klaproos te dragen:

Deze zaadbol is ongelooflijk rijk aan zaden, ongeveer 50.000. Wanneer dit zaad gedroogd wordt, is het een lekkernij op harde broodjes. U kent zeker de benaming maanzaadbroodjes. (Maanzaad: zaad van de maankop of slaapbol, zegt Van Dale.)

(In Vlaamse velden bloeien de klaprozen tussen de kruisen, rij aan rij, die onze plaats aangeven; en in de lucht vliegen leeuweriken, nog steeds dapper zingend nauwelijks te horen midden het geschut beneden.)

We shall not sleep, though poppies grow In Flanders fields.

Op een vergadering vonden enkele van haar vriendinnen dit een goed voorbeeld en zij zouden voortaan klaprozen gaan verkopen. Met het geld dat zij op deze manier verdienden, werden vrouwen en kinderen van gedode en invalide soldaten geholpen. In Frankrijk begon men in 1921 dit gebruik over te nemen en in Engeland gebeurde dit een jaar later. Hier heeft men elk jaar nog steeds een Poppy Day met als slagzin: The memory fades – but the suffering doesn’t (de herinnering vervaagt, maar niet het lijden). Deze speciale dag valt op de tweede zaterdag van november, de dag voor de nationale herdenkingsdag. Ook in België kent men de klaprozendag in november met uiteraard hetzelfde doel.

Het kruid bevat een rode kleurstof. Dit was de reden dat men dacht dat het bloed opzoog. Deze keurstof werd weleens gebruikt om kaas te kleuren.

De plant ontstond volgens de mythe waarin Ceres (Demeter in het Grieks: Moeder Aarde) op zoek was naar haar dochter Proserpine (Persephone). Zij kon haar niet vinden en schiep uit verdriet deze bloem.

Vandaar kreeg het de betekenis van troost in de bloementaal, maar ook die van traagheid en matigheid, want wanneer het kruid tussen het koren staat, beïnvloedt het de groei ervan op een nadelige manier.

In de droom betekent het echter dat de moeilijkheden die men heeft, spoedig opgelost zullen worden.

Klaproos, kollebloem, heulbloem, oliebusse, kruiskensbloem, donderbloem, kankerbloem, spokebloem, bloedzuiper … (foto Paul Anthonis) Vroeger dacht men dat de klaproos bloeide waar iemand was vermoord. Daarom zei men dat dat de reden was waarom het slagveld van Waterloo bezaaid was met klaprozen. Deze bloem drinkt het bloed van de gesneuvelden en bewaart het in zijn bloembladen. Ook na de Eerste Wereldoorlog dacht men aan de vele gedode soldaten en bracht men hen in verband met de klaprozen. Een Canadese legerarts, John McCrae (1872-1918), schreef in mei 1915 in Ieper het ondertussen wereldberoemde gedicht In Flanders Fields. De eerste strofe luidt:

In een legende wordt verteld dat God, toen Hij alle planten geschapen had, erg verdrietig was om de klaproos. “O, wat ben ik mooi en wat heb ik een mooie, rooie hoed“, zei de klaproos dag in dag uit.

“Niemand is zo mooi als ik.“ Ten einde raad gaf God de duivel Zijn toestemming om er iets aan te doen, maar hij mocht de bloem niet vernietigen. De duivel bekeek de bloem en raakte hem met zijn vingers aan.

Hierdoor verschenen op de bloembladen zwarte plekken, die erin gebrand werden. Sinsdien heeft de klaproos, als straf voor zijn hoogmoed, zwarte vlekken of vingerafdrukken van de duivel bij zich.

- grote nete -

19

Suskewiet door Titte, den Grunen Hesteneir Onze kleurrijke vink hoeven we nauwelijks nog voor te stellen. Vinken zijn weinig kieskeurig wat hun biotoop betreft. In boomgaarden, loofbossen, tuinen en parken kunnen we hun vertrouwde zang of regenroep horen.

Vinken worden al eeuwenlang in kooitjes gehouden.

Men hield ervan omdat ze zo mooi zongen, omdat ze decoratief waren, maar ook omdat ze fijn speelgoed vormden. Een vink met een van haar pootjes aan een touwtje gebonden, was een geliefd stuk speelgoed in de 17de eeuw. De vogeltjes werden aan een draad of een kettinkje bevestigd, terwijl het andere uiteinde aan een T-vormig kurkje vastzat. Hierop konden de diertjes zitten om uit te rusten.

De vink sloeg van april tot oktober zijn vinkenslag en bracht op die wijze wat troost of verstrooiïng in het kleurloze leven van de eenzame thuiswever, schoenmaker of kleermaker. Alle thuiswerkers hadden hun vink. Maar de vink werd pas populair met de vinkensport, die vooral in West- en Oost-Vlaanderen een grote bloei kende. In 1593 zou al een ‘vinkenzetting’ hebben plaatsgevonden. De Gilde van de vinkeniers zou in 1627 in Ieper zijn opgericht. Buiten de gilde was het niemand toegestaan vogels te vangen met netten.

De vinkensport steunt op het jaloerse en strijdlustige karakter van de mannetjesvinken gedurende de bronstijd. Er wordt tegen elkaar opgezongen om het eigen territorium – in dit geval beperkt tot het kooitje – te bepalen en te beschermen. Elk jaar trokken de vinkeniers met hun beste zanger naar de zangwedstrijden – vinkenzettingen – op de zondagen tussen 1 mei en 31 juli. Soms trok men daartoe kilometers ver te voet. Niet zelden gebeurde het dat men de zaterdagavond vertrok en de hele nacht doorstapte om tegen zeven uur ‘s morgens op de bestemming te komen. De ene vinkenier volgde hierbij de andere op een afstand, zodat de vogels elkaar niet zouden horen en elkaar aldus verontrusten. Gebeurde het toch dat men onderweg een wilde vink hoorde zingen, dan smeed men er zonder dralen met stenen en stokken naar om ze te verjagen.

Tot in 1921, toen het bij wet verboden werd, speelde men met blinde vinken. Dit gebruik berustte op een oud vooroordeel als zouden blinde vogels inniger zingen en met veel meer passie en virtuositeit doorslaan. De eenzaamheid moest, net als dit bij dichters het geval was, de vervoering verdiepen. Op grond van hetzelfde vooroordeel werden oude minnestrelen in de burchten ook blindgemaakt. De eigenlijke reden was echter dat de vogels op deze wijze niet afgeleid werden op de vinkenzetting. Het blindmaken gebeurde met behulp van een dunne ijzerdraad die gloeiend gemaakt werd en dicht bij de ogen van de vogel werd gehouden. De vink kneep als natuurlijke reactie hierop de ogen dicht, waardoor de verschroeide randen van de oogleden op elkaar kleefden. In dit geval werd

20

het hoornvlies niet verminkt. Soms ging men kordater te werk en werden de ogen volledig uitgebrand. In dit geval sprak men van putogen. Of de ogen werden zodanig verminkt dat er voortdurend vocht tussen de opeengeplakte oogleden doorkwam. Nadat de wetgever het blinden verboden had, kwam de gesluierde kooi in zwang.

Iedere goede zang werd met een wit streepje aangeduid op een zwartgeverfde houten lat. Uitsluitend de Vlaamse zang werd erkend. Men vertaalde de zang ondermeer als volgt: piet-piet-piet-suskewiet. Onder de vinken waren immers ook walen. Waals moet hier niet letterlijk opgevat worden, maar staat eerder voor vreemd of niet-inheems. Walen waren trekvinken die een ander lied zongen. In plaats van suskewiet verkreeg men met walen suskeweeuw, ritsepeeuw of skrieljeeuw. De zang van de vink verschilt dus van streek tot streek naargelang van voedsel, klimaat en andere levensomstandigheden. Men gebruikte namen als inlander, vlamingen en bogaard om bij ons uitgebroede vinken aan te duiden.

Vinken zingen in alle talen van Europa. In Rusland zingen ze Russisch, in Duitsland heeft men tot 19 dialecten weten te onderscheiden. Vinken die werkelijk in topvorm zijn, kunnen op de wedstrijden 800 tot 1000 liedjes zingen in een uur. Het record werd behaald in Wilskerke (Middelkerke) met 1024 slagen.

Vink (foto Paul Anthonis) Het vinkenlied bestaat uit een prelude (voorzang), een roulade (rolzang) en een finale (slotzang). Alleen de slotzang telt, die moet eindigen op suskewiet.

Om enig idee te geven van de populariteit van de vinkensport vermelden we dat er in 1964 om en nabij de 20.000 actieve leden waren in de algemene vinkeniersbond. Het aantal spelende leden bedroeg meer dan 50.000. Voor iedere vink was namelijk één tekenaar nodig. Eigenaars van verschillende vinken schakelden vrienden of familie in om met hun vogels naar de zettingen te gaan. In 1984 waren er 366 vinkeniersbonden aangesloten bij de Koninklijke Nationale Federatie Algemene Vinkeniersbond. Zuidelijk West-Vlaanderen blonk hierbij uit.

Vermeldenswaard is dat Vlaanderen de enige streek is waar met vinken werd en wordt gespeeld.

Aan eersteklasvinken werden soms uitzonderlijke prijzen gegeven, vandaag wordt voor topvinken tot 2500 euro betaald.

- grote nete -

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmaker Zij trilt als een espeblad.

De esp wordt ook ratelpopulier of trilpopulier genoemd. De bladeren van deze boom bewegen bij het geringste zuchtje en maken dan een lispelend geluid.

De oorzaak van dat bewegen ligt in de lange bladstelen, die niet rond zijn maar zijdelings samengedrukt.

Ook bij de andere populiersoorten zijn de bladstelen samengedrukt, maar kennelijk toch net even anders, want het ratelen, het trillen, is bij de ratelpopulier het duidelijkst te horen. De naam ‘lispelende vrouwentongen’ wordt eveneens wel gebruikt om de boom aan te duiden.

Geen wonder, dat men dit verschijnsel, deze trillende boom, in aloude tijden al probeerde te verklaren. Een oude legende vertelt, dat heel de natuur treurde toen Jezus op Golgotha stierf. Ook de bomen treurden mee, behalve de populier, die koud en onbewogen bleef, omdat hij zich niet schuldig voelde aan de dood van Christus. “Waarom zou ik mij er dan aan storen?” zei de boom. ”Ik blijf onbeweeglijk staan.” Maar als straf voor zijn ongeloof en liefdeloosheid heeft de

vloek van God hem ertoe veroordeeld om vanaf dat moment altijd te bewegen.

Een ander verhaal bericht dat Jezus in de Hof van Gethsemané, angstig om de dingen die stonden te gebeuren, onder een esp heeft gezeten. Sinds die tijd siddert en beeft de boom onophoudelijk, zich dat smartelijk lijden steeds herinnerend.

Hoewel, ‘beven’ is hier misschien niet het juiste woord: men ‘beeft als een riet’, maar ‘trilt als een espeblad’.

De esp (Populus tremula) komt algemeen voor op veen- en zandgrond, ook in de duinen. Hij wordt veel aangeplant. De bladeren van deze boom zijn zo’n 5 cm lang, ongeveer rond van vorm en grof gekarteld van bladrand. De boom heeft als bloeiwijze katjes, éénslachtige bloemen dus. Bovendien komen op een en dezelfde boom òf alleen meeldraadkatjes, of alleen stamperkatjes voor: hij is dus tweehuizig. De bloei valt in maart-april. In mei geven de vrouwelijke katjes zaadjes die een wollig pluis (als kapok) dragen. Dit pluis klit samen tot grote massa’s die veel overlast geven in tuinen en op straten.

*******************************************************************

Bergfolk wordt stilaan groot Bergfolk 5 hebben we ondertussen ook al achter de rug en we kunnen tevreden terugblikken. Na bekende namen als piePklein, het Woshkoor, Moragh, Clachan en vorig jaar nog de knaller met de Snakes, kozen we dit jaar voor het grote werk. The Tannahill Weavers, al tientallen jaren dé top in Schotland en ver daarbuiten, kwamen ons toevallig (nu ja …) in de schoot gevallen. Niets werd dan ook onverlet gelaten om deze heren van stand op gepaste wijze te verwelkomen, te voeden en te laten overnachten. Dankzij onze trouwe en gulle sponsors werd dit ook financieel mogelijk gemaakt. Publiciteit op een achttal sites (waaronder zelfs een Amerikaanse) en op de geijkte borden en spandoeken, zwengelden de voorverkoop aan. Niet verwonderlijk dat de zaal dan ook voor het eerst gezellig volliep.

Onze vrienden van 100° Proof Whiskyclub hadden naast de kersverse Ambassador 2014 for Belgium, Jan Vissers, ook nog een scala heerlijke vloeibare cerealen bij om de sfeer verder op te krikken, en na de opening door onze eigen Jan Cox was de zaal dan ook klaar voor een portie Schotse folklegende.

De handen gingen vlotjes op elkaar en menig bisnummer scheen de avond geen einde te gunnen.

Samen met onze gasten werd het streeknat Flierefluiter nader onderzocht en een fris eind in de nieuwe dag konden we eindelijk het moede hoofd overgeven aan zalige dromen van highlands, glens en pipes.

Met een goed gevoel konden ‘s anderdaags deze rasmuzikanten op het vliegtuig richting Edinburgh zetten, om daarna nog even na te mijmeren bij een frisse Jack-op ergens ter hoogte van Werchter.

Nogmaals dank aan de sponsors, het talrijk opgekomen publiek en de vrijwilligersploeg. En ja, eigen lof stinkt, maar de reactie uit Schotland die we hieronder weergeven, geeft ons toch de goesting om volgend jaar minstens even goed te doen bij Bergfolk 6.

We houden u op de hoogte!

Bert, Sjarel en J’O

Reactie van de muziekgroep: Hello Bert & J'O, Thank you for the photos, they look great!

No problem with the flights back to Scotland, we ended up with plenty of time. Hopefully you did not have too many problems with the traffic on the way back.

We all had a fantastic time at the festival. Wonderful memories of lovely people, food and beer. Just a great weekend, if you ever want to have the Tannahills again we'll be up for it anytime!!

Thank you Bert, J'O and all who made our visit so pleasant. YOU GUYS ARE THE BEST!!!

Phil

- grote nete -

21

Activiteiten juli - oktober 2014 AFDELING HEIST-OP-DEN-BERG

JULI

SEPTEMBER

Zo 20 Wandelen en fietsen in onze vallei Op ontdekkingstocht door onze streek 13:30: lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 in Hallaar Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Za 13 Bio-barbecue 17:00 Parochiezaal Hallaar Info: Joris Bosmans 015 24 90 26 of Paul Anthonis 015 24 89 88 of info@natuurpuntheistopdenberg.be Zo 21 Wandeling in Zammelsbroek 13:15 Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81, Hallaar Of 14:00 aan Kerk van Zammel Vervoer kostendelend Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

AUGUSTUS Zo 3 Vlinderhappening en Opendeur in Netevallei Vlinderwandelingen, tentoonstelling, animatie, educatie en herberg 13:30 Natuurpuntlokaal, Hallaar Info: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Za 27 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 015 24 28 02

Zie pagina 3 voor meer info.

Zo 17 Wandeling door Bruggeneindse Goren 14:00 Kaasstrooimolen, Bruggeneinde Info: Paul Anthonis 015 24 89 88 Za 23 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 015 24 28 02

Cursus Zoogdieren: provinciale toer ‘14 Overvliegende aalscholvers (foto Paul Anthonis)

(Module 1: Gewoon ongewoon, maart) (Module 2: Roofdieren, april in Zandhoven)

OKTOBER

(Module 3: Bever en otter, mei in Willebroek)

Za 18 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 015 24 28 02

(Module 4: Zeezoogdieren, juni in Antwerpen) Module 5: Vleermuizen, augustus in Geel Module 6: Hoefdieren, sept.-okt. in Mol-Postel Module 7: Muizen, oktober in Wortel

Zo 26 Herfstwandeling in Itegemse vallei 13:30 aan kantine oud voetbalveld, Hooiweg, Itegem Onze gids is Theo Pauwels Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Info en inschrijven: https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/cursuszoogdieren-antwerpen/home

22

- grote nete -

Activiteiten juli - oktober 2014 AFDELING GROTE NETE

JULI Zo 6 Varendonk: vlinders en libellen 14:00 Parking aan Roostvijvers, Rooststraat, Veerle-Laakdal Info: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Kristina Thys 014 84 02 10 Zo 6 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

AUGUSTUS Za 2 Beheerswerken Goor-Asbroek 9:00: Kerk Westmeerbeek Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29 Zo 3 Dagtocht Malmedy 9:00 Parking Per Total, Veerledorp 16, Veerle-Laakdal (stapschoenen en picknick meebrengen, kostendelend vervoer) Info: Jan Van Walsum 0494 826 414 Zo 3 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09 Zo 24 Wandeling in de Langdonken aan de schuur, Donkstraat 52, Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zo 28 Herfstwandeling in het Schaapwees 14:00 Netebrug weg Herselt - Zoerle-Parwijs Info: Walter Michiels 014 26 43 37 en Tuur Vleugels 0472 44 37 30

OKTOBER Za 4 Beheerswerken Goor-Asbroek 9:00: Kerk Westmeerbeek Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29 Zo 5 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zo 12 Wandeling Eindhoutberg – Paddenstoelen onder de loep 14:00 parking zaal Dennenoord, Smallestraat 4, Eindhout-Laakdal Informatie: Louis Verellen 014 54 54 43 en Vic Van Dyck 014 84 02 10 Zo 19 Dagtocht Meerhout 9:00 Parking Per Total, Veerledorp 16, Veerle-Laakdal (stapschoenen en picknick meebrengen, kostendelend vervoer) Info: Jan Van Walsum 0494 826 414 Zo 19 Wandeling in de Langdonken aan de schuur, Donkstraat 52, Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

SEPTEMBER

Zo 7 Heidewandeling in Averbode Bos & Heide 14:00 Parking kerk St.-Jozef-Werkman, Zandstraat, Veerle-Heide Info: Herman Berghmans 014 84 15 04 en Vic Van Dyck 014 84 02 10 Zo 7 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

- grote nete -

23

Info Lid worden van Natuurpunt Het lidmaatschap bedraagt 24 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest.

Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588.

Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 E-mail: grotenete@hotmail.com

Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete:

Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg

Wilfried Wouters, Isschotweg 175 A, 2222 Itegem - 015 23 38 86 e-mail: wouters.wilfried@skynet.be

Herselt

Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 22 78 e-mail: staf.aerts@pandora.be

Hulshout

Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74  0473 94 16 08 e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal

Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04 e-mail: h.berghmans@skynet.be

Westerlo

Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37 e-mail: walter.michiels6@pandora.be

Eindredactie

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

24

- grote nete -

Beste vrijwilligers, dit is een oproep!

Als natuurvereniging staan wij erop om onze tijdschriftjes zoveel mogelijk zelf te voet of met de fiets rond te dragen.

Onze oproep de vorige editie, heeft ons 2 vrijwilligers opgeleverd die ons tijdschrift zullen bussen in Booischot.

Waarvoor onze dank.

Daarom dachten wij, zou er ook een vrijwilliger in Wiekevorst dit willen doen?

Het gaat daar om vier maal per jaar 30 nummers te willen bussen.

Wens je hierover meer inlichtingen of heb je zo de goesting al te pakken?

Bel even naar Paul Anthonis 015 24 89 88 Of mail paul.anthonis@scarlet.be