Winternummer 2014 grote nete

Jaargang 13 Driemaandelijks tijdschrift Januari, Februari, Maart 2014 Nr. 1

BelgiÍ – Belgique P.B. 2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Averbodesesteenweg 93 2230 Herselt

Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Met erkenningsnummer P106272

Inhoud winternummer 2014 Woord vooraf Maak je tuin klaar voor de vogels

1

Natuurbeleving Verre velden

2

Educatieve wandeling: Op zoek naar de Paashaas Bergfolk 5: The Tannahill Weavers Algemene vergadering afdeling Heist-op-den-Berg Algemene vergadering afdeling Grote Nete

3 3 4 5

Activiteiten

Beleid Verkiezingen 2014 (3): inhaalbeweging gevraagd Definitieve erkenning Regionaal Landschap Rivierenland (RLR) De Grote NatuurenquĂŞte Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoerings Plan (GRUP): de laatste loodjes

6 7 8 10

Averbode Bos & Heide: afwerking projecten Laakvalleien: terugblik op 2013 Bruggeneindse Goren: terug in de geschiedenis Jong volk in de leer bij Natuurpunt

11 12 14 15

Reservaten

Natuurstudie Bijzondere waarnemingen in onze regio 20 jaar paddenoverzet in Hallaar Winterslaap en winterrust

16 20 22

Weer een monument minder in Laakdal Zegswijzen over plant en dier Gedicht Activiteitenkalender Natuurpunt Heist-op-den-Berg Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete Info

24 25 25 26 27 28

Varia

Omslagfoto: Winterse veenpoel in ‘t Hoeves (foto Vic Van Dyck)

Maak je tuin klaar Gedeeltelijke tekst van website Natuurpunt, door de redactie Hoeveel en welke soorten vogels kunnen zingen, broeden en eten in je tuin hangt af van wat je ze te bieden hebt. Ze zoeken er veiligheid, voedsel en een plek om te broeden. En dat kan je ze geven. Zelfs in de kleinste tuin kan je de perfecte gastheer of gastvrouw worden. Een goed gekozen nestkast wordt de vaste stek voor koolmees of ringmus. (Vervolg van Help ze de winter door! in ons vorig nummer. Meer op www.vogelweekend.be)

Voederplank of voederhuisjes?

Wie eet wat?

Veel vogelsoorten zoeken hun voedsel van nature op de grond. Een sneeuwvrije plek is dan ook een geschikte voederplaats, liefst in de buurt van struiken of een haag, zodat vogels bij gevaar snel een veiliger plek kunnen vinden.

Het voordeel van een overdekt voederhuisje is dat het voeder beschermd is tegen regen en sneeuw. Een open voederplank daarentegen heeft weer het voordeel dat ze makkelijk toegankelijk is. Een open voederplank moet opstaande randen hebben van enkele centimeters. Openingen op de hoeken zorgen voor de afvoer van regenwater.

•

•

Hou het netjes

•

Het is belangrijk dat je de voedertafel regelmatig schoonmaakt met heet water en een borstel (gebruik nooit chemische producten). Dit voorkomt dat vogels ziek worden van beschimmeld en rottend voedsel.

Daarnaast kan een vervuilde voederplank een besmettingshaard zijn waar vogels elkaar besmetten met ziektekiemen. In de winter zijn vogels verzwakt en daardoor extra kwetsbaar.

•

•

Niet voor de poes Let op dat de plank of het huisje zo staat opgesteld dat er geen kat bij kan. Plaats ze daarom op minimaal 1,50 meter van de grond. In de Natuur.winkel (dicht bij het station van Mechelen) kan je ook terecht voor voederhuisjes, maar je kan er ook een zelf maken!

Merel, kramsvogel, koperwiek, zanglijster en spreeuw Brood, gewelde krenten en rozijnen, kaasresten, fruit, schillen en klokhuizen, alle soorten bessen, gekookte aardappelen.

Op de grond, sneeuwvrij, een open plek met beschutting dichtbij.

Koolmees, pimpelmees, matkop, kuifmees, zwarte mees en staartmees Vetbollen, slingers ongebrande, ongezouten pinda's, halve kokosnoot, vogelzaad en zonnebloempitten.

Op de voedertafel, voederbuis, opgehangen in bomen of struiken.

Specht, boomklever en boomkruiper Ongezouten pinda's en noten, vetbollen, zonnebloempitten, kaas zonder korst.

Eventueel vastgemaakt aan een boomstam op een rustige plek.

Huismus, ringmus, sijs, distelvink, vink, keep en groenling Bruin brood, onkruidzaden, gemengd strooizaad, etensresten, zonnebloempitten.

Op de grond, voedertafel, voederbuis.

Winterkoning, heggenmus en roodborst Universeel voer, bessen, meelwormen, broodkruimels, maden en larven, ongekookte havermout.

Op de grond, sneeuwvrij, mag ook beschut onder heggen en struiken.

Het Grote Vogelweekend komt eraan (1 & 2 februari). Maak je tuin klaar en voeder de vogels.

En tel mee! www.vogelweekend.be

Het bestuur van Natuurpunt afdeling Grote Nete en van Natuurpunt afdeling Heist-op-denBerg, wensen u en uw familie een gezond en gelukkig nieuwjaar.

We willen ook in 2014 met hetzelfde enthousiasme 'samen' werken aan het behoud en de inrichting van de prachtige natuur en het mooie landschap van de Zuiderkempen.

Moge 2014 een jaar worden vol memorabele momenten in de natuur!

- grote nete -

1

Verre velden door Eddy Vets er is geen echte ware natuur meer. Alles is gecultiveerd: onderworpen aan de wetten van het mensdom.

Lijfelijke aanwezigheid in het veld levert kennis op die aan de basis ligt van diverse wetenschappen, maar die kennis is dan wel opgenomen in wijdere velden en samenhangen. (uit Verre velden, Ton Lemaire) Weinigen in ons taalgebied houden zich kritisch bezig met het landschap. Nochtans vormt dit landschap onze meest nabije natuur. Tevens inspireert de schoonheid ervan menig wandelaar.

Grote filosofen bekommeren zich vaak om de mens en maken vaak die mens los uit zijn ware natuur door slechts aandacht te schenken aan de top van zijn lichaam. Anderen zoeken het zelfs in bovennatuurlijke, transcendente bespiegelingen, daar waar het ware mysterie vlakbij ligt.

De benadering van het landschap kan vanuit de beleving uitmonden in diverse verschijningsvormen. In zijn laatste boek, Verre Velden, kijkt Ton Lemaire naar het landschap door de ogen van schilders, dichters, historici en filosofen. Vaak koppelt hij de natuurlijke fenomenen zoals braakliggend land terug op de mens.

Daar groeit dan de waarde van vrije tijd en ledigheid uit tot voorwaarde voor latere creativiteit, arbeid en levensvolheid.

Zoals we van Ton Lemaire mogen verwachten spreekt hij een erg gefundeerd oordeel uit over de huidige maatschappij. Het landschap toont ons wat wij nu verwezenlijken. Het landschap als spiegel van de mentaliteit! Inderdaad vormt het een symbool voor alle menselijke handelingen veruitwendigd in de biotoop van de mens. Hier stellen we vast dat alles cultuur is:

Door de omgeving te bekijken door de ogen van voornoemde creatieve geesten, gaan onze ogen misschien open. Hierbij zullen we moeten besluiten dat die wereld voorbij is en we een verdere aftakeling met lede ogen moeten aanzien. Dromers en denkers zijn niet opgewassen tegen de dwaze krachten van geld en antropocentrische machten.

Laten we wel verstaan dat dit boek geen romantisch betoog inhoudt van ‘hoe goed het vroeger was’, maar de neerslag van een diep aanvoelen van de rijkdom van zoveel eenvoudige dingen die verloren gingen. Dit besef alleen vormt een kritiek op onze huidige houding, zonder vingerwijzingen.

Waar Ton Lemaire reeds in de jaren zeventig in De filosofie van het landschap meesterlijk getuigenis aflegde van de brutale metamorfose van het landschap, merken we in Verre velden dat de auteur op zoek gaat naar teksten en schilderijen om bij anderen te vinden wat heden haast onvindbaar is.

Wie enigszins begaan is met de ons omringende natuur, weet zich vaak eenzaam in zijn strijd voor een mooiere wereld, botsend op een muur van onbegrip en gehoon. Slechts door hier en daar een gelijkgestemde ziel te vinden, al is het maar in een boek, kan hij blijven optornen tegen zijn gevoel van machteloosheid. In Ton Lemaire vindt hij alvast een tochtgenoot waarmee hij de verre velden van het universum kan doorkruisen.

Ton Lemaire, Verre Velden, Ambo, Amsterdam, 2013

Averbode Bos & Heide: inspirerende schoonheid (foto Paul Anthonis)

2

- grote nete -

Op zoek naar de Paashaas in de Netevallei Educatieve wandeling voor kinderen – 9e editie Paasmaandag 21 april: vertrek om de 10 minuten vanaf 9.30 uur Deelname 2 euro per kind, leden Natuurpunt en/of Gezinsbond 1 euro.

Lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijven: Paul Anthonis – 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be Inschrijving verplicht, vóór 18 april 2014

Op paasmaandag 21 april richt Natuurpunt in samenwerking met de Gezinsbond afdeling Heist-op-den-Berg-Hallaar, een zoektocht door de Netevallei met als thema Op zoek naar de Paashaas. Elk jaar trachten wij met enkele leuke verrassingen de kinderen een educatieve zoektocht aan te bieden. Deze wandeling richt zich vooral naar ouders met jonge kinderen en kleuters.

Met de paardenkoets vertrekken we naar de beemden en daar volgen wij het spoor van de Paashaas.

Stevig schoeisel of laarzen is aan te raden. Aarzel niet en schrijf je in.

Bergfolk 5 Zaterdag 26 april 2014 Voorprogramma: Heistenaar Jan Cox In 1976 ging Jan voor het eerst naar Ierland.

Bij toeval kampeerde hij dan ook nog in Doolin en ontmoette de gebroeders Gussie en Miko Russel in O'Connors' Bar. Daarna heeft 'het' hem eigenlijk nooit meer losgelaten en is hij altijd Ierse folk blijven spelen op zijn eentje.

Ondertussen ging hij zich meer en meer toeleggen op mandoline en octaafmandola en kon hij een fantastisch hakkebord op de kop tikken waar hij jaren naar gezocht had. In zijn jonge jaren had hij ook dwarsfluit geleerd, dus moest hij ook een Ierse concertfluit hebben ... Hij kan zich dus wel amuseren met zijn instrumentarium.

The Tannahill Weavers Een van Schotlands meest vooraanstaande traditionele bands. Hun afwisselend repertoire overspant de eeuwen met vurig en gedreven instrumentaal werk, plaatselijke liedjes en originele ballades en slaapliedjes. Hun muziek toont jong en oud de rijke erfenis van de Keltische volkeren. Al geruime tijd oogsten deze veelzijdige muzikanten wereldwijd lof voor hun uitbundige optredens en buitengewone opnames, die steeds beter worden.

The Tannahills laten hun akoestische opwindende klanken los op het publiek met een geestdriftwekkend resultaat.

Zij vinden altijd de unieke combinatie van traditionele melodieën, stomende ritmische begeleiding en rijk stemgeluid die hun optredens onvergetelijk maken. Door de jaren heen zijn de Tannies internationale pioniers voor de Schotse muziek. Hun mooie harmonische klanken en sterke, vernieuwende arrangementen brachten hun muziek bij fans die de gewone folkscene ver overstijgen. Ze zijn dan ook een vaste waarde en een van de leidende groepen op het folkpodium. Van melancholische ballades tot opzwepende reels en jigs, de verscheidenheid en de omvang van hun programma kan enkel geëvenaard worden door hun enthousiasme en hun levendige Keltische spirit.

Aanvang 20.00 uur Parochiezaal Booischot Inkom 12 euro en in voorverkoop 10 euro

Alle informatie : J’O Van Dessel 0495 53 13 23 jo.van.dessel@hotmail.com http://users.telenet.be/Bergfolk - grote nete -

3

Algemene vergadering Natuurpunt afdeling Heist-op-den-Berg Zaterdag 8 februari Aanvang 19 uur stipt Lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Natuurpunt afdeling Heist-op-den-Berg nodigt al haar leden uit op de Algemene vergadering 2014.

PROGRAMMA - Terugblik op werkingsjaar 2013 - Procedures en cijfers samengevat - Activiteitenprogramma werkingsjaar 2014 - In de kijker: de lopende broedvogelinventarisatie in de Netevallei Terugblikken en vooruitkijken, dat is in drie woorden de kern van onze jaarlijkse algemene vergadering. Terugblikken op 2013 en vooruitkijken naar 2014. Met cijfers, met verhaaltjes en overzichten, met foto’s en met een dosis humor en enthousiasme. Met nadruk op de toekomst. Vooruitkijken dus.

Natuurpunt Heist vat 2014 aan met een afwisselend jaarprogramma, zoals drie cursussen (zoogdieren, bomen herkennen in de winter, fruitbomen snoeien), Bergfolk 5, vroegochtendwandeling, fietstocht, daguitstap naar Antwerpen Linkeroever enzovoort. Topper wordt de vlinderhappening met opendeur in augustus.

We proberen van de algemene vergadering alleszins een gezellige en interessante avond te maken.

Alle leden zijn van harte welkom.

Mannetjesmerel in de sneeuw, een contrast van zwart en wit (foto Stefan Janssens)

4

- grote nete -

Algemene vergadering Natuurpunt afdeling Grote Nete Maandag 3 februari Aanvang 20 uur Plaats: de Mixx Herselt, zaal Voarewinkel Alle leden van Natuurpunt Grote Nete zijn van harte welkom. We bespreken de werking van 2013, maken plannen voor 2014 en stellen het afdelingsbestuur 2014 samen.

We kunnen overal vrijwilligers gebruiken, maar vooral de tak verenigingswerking heeft versterking nodig.

Met verenigingswerking bedoelen we vooral de organisatie van publieksactiviteiten zoals wandelingen en cursussen, en de samenwerking met scholen en verenigingen.

Met de verenigingswerking willen we zoveel mogelijk mensen, verenigingen en scholen bereiken en samen met hen bouwen aan een regio waar natuur zichtbaar en genietbaar is.

Het beheer van de natuurgebieden blijft een belangrijke en nooit eindigende taak, maar ook het begeleiden van wandelingen, zorgen voor eten en drank, vernieuwende activiteiten bedenken en uitwerken zijn zeker zo belangrijk.

Tot maandag 3 februari.

Je komst graag vooraf melden aan: Eddy Dehond, Galgeven 9, 2230 Herselt 0477 84 80 08 eddy.dehond@skynet.be

Vogelspotters in actie (foto Carine Thijs)

- grote nete -

5

Verkiezingen 2014 (3) door Staf Aerts Wat moet de Vlaamse regering in de regeerperiode 2014-2019 realiseren om de uitdagingen rond wonen, werken en leven aan te gaan?

Op 25 mei kiezen we een nieuw Europees, federaal en Vlaams parlement. Natuurpunt focust op de Vlaamse verkiezingen op vier thema’s: natuur als buffer, natuurgebieden en soorten, natuur en landschap en natuur voor iedereen.

… inhaalbeweging gevraagd In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen van 23 september 1997 werd afgesproken dat er bijkomend 48 000 hectare natuur en bosgebied afgebakend werd. Na zeventien jaar werd hiervan amper een derde of 16 000 hectare gerealiseerd.

Natuurpunt vraagt een inhaalbeweging. Concreet houdt dat het volgende in:

Op bladzijde. 6 van dit nummer, in het artikel over de Grote Natuurenquête, vindt u deze vier thema’s nog eens op een rijtje. In ons vorig nummer belichtten we het thema ‘natuur als buffer’ en ‘natuurgebieden en soorten’. In dit artikel brengen we het thema ‘natuur en landschap’ te berde. Hieronder ons verlanglijstje in kort bestek.

Natuur en landschap …

Het Vlaamse landschap is de laatste jaren sterk veranderd. Door de intensivering en schaalvergroting van de landbouw, het uitdijen van de verstedelijking en een gebrek aan landschapszorg, is veel natuur verdwenen, zijn grachten gedempt en hagen, houtkanten en bomenrijen gesneuveld. Ook nu nog wordt er geknaagd aan de open ruimte: dagelijks komt er 7,5 hectare verharde oppervlakte bij ten koste van de open ruimte.

•

De Vlaamse regering zorgt ervoor dat tegen 2015 de bescherming gegarandeerd is van ecologisch waardevolle bossen.

Ondanks de ontbossingsstop uit het Bosdecreet zijn zonevreemde bossen nog altijd vogelvrij.

•

De Vlaamse regering zorgt ervoor dat de biolandbouwsector in Vlaanderen tegen 2019 even groot is als het Europees gemiddelde (5,6 procent in 2012).

•

Natuurpunt vraagt eveneens de Vlaamse regering om een ondersteunend kader uit te werken om erfgoed en natuur te integreren.

Het Zammelsbroek, een van de grotere reservaten uit onze streek (foto Stefan Janssens)

6

- grote nete -

Definitieve erkenning RLR Persbericht van Regionaal Landschap Rivierenland Joke Schauvliege, Vlaams Minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur, bekrachtigde op 1 december 2013 in naam van de Vlaamse regering de definitieve erkenning van Regionaal Landschap Rivierenland (RLR). Dit betekent dat de vzw, waarvan het werkingsgebied de gemeenten Mechelen, Lier, Willebroek, Niel, Boom, Rumst, SintKatelijne-Waver, Duffel, Bonheiden, Berlaar, Nijlen, Putte en Heist-op-den-Berg omvat, zich gedurende zes jaar kan inzetten voor natuur-, landschap- en duurzame streekontwikkeling.

“De afgelopen jaren won onze rivierenregio, met de benedenlopen van de Zenne, de Dijle, de Nete en de Rupel, onder impuls van Regionaal Landschap Rivierenland aan populariteit”, aldus voorzitter Rik Röttger.

Inwoners en toeristen genoten volop van het veelzijdige landschap dankzij de wandelgebieden, wandelnetwerken, landschapsbelevenissen en themalussen, goed voor meer dan vierhonderd kilometer wandelen fietsplezier. Voor de kinderen zijn de speelbossen een ware verademing.

Ook op educatief vlak nam de interesse in het landschap toe. Van rivierkenners, tot poelexperten, over de aanleg van een autochtone haag, heg of houtkant, naar het proeven van fruitvariëteiten tot het knotten van knotbomen. “Onze cursussen waren steeds een voltreffer”, vertelt projectmedewerker Elly Vaes met enige trots.

Naast de educatieve en recreatieve projecten realiseerde RLR tal van werken op het terrein. Landschapsanimator Tim Ghysels zet zich in voor het herstel van klein historisch erfgoed zoals kapelletjes, bunkers, erfgoedbomen, bakhuizen, dreven, vlasrootputten en forten. Daarnaast levert RLR autochtoon plantgoed, worden vele hectaren fauna-akkers ingezaaid, worden er poelen gegraven, hersteld en gemonitord, werden er de afgelopen jaren meer dan vijfhonderd beheerovereenkomsten afgesloten en werden er elf edities van de landschapskrant gepubliceerd, goed voor 1,5 miljoen exemplaren.

Ook de dieren plukken de vruchten van dit werk.

Vlinders, vleermuizen, otters, bevers, wilde bijen, zwaluwen en amfibieën krijgen terug de aandacht en leefruimte die ze verdienen.

Algemene doelstelling Regionaal Landschap Rivierenland Regionaal Landschap Rivierenland werkt samen met de lokale overheden (Provincie Antwerpen en de 13 gemeenten Niel, Boom, Duffel, Rumst, Willebroek, Mechelen, Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver, Putte, Lier, Heist-op-den-Berg, Berlaar en Nijlen) en de lokale verenigingen voor natuur, toerisme, landbouw en wildbeheer aan positieve projecten (rond draagvlakverbreding én op terrein) binnen de thema’s natuurontwikkeling, landschapsherstel, streekidentiteit, kleine landschapselementen, natuureducatie en natuurrecreatie. Hierbij betrekken we zo veel mogelijk inwoners.

Contact: Regionaal Landschap Rivierenland, Vrijbroekpark, Hombeeksesteenweg 264, 2800 Mechelen. www.rlrl.be, info@rlrl.be, 015 21 98 53 Bart Vermylen, communcatiemedewerker, bart@rlrl.be, 015 21 98 53

Dankzij de definitieve erkenning krijgt het Regionaal Landschap ook de komende jaren de nodige slagkracht om zich honderd procent in te zetten voor de unieke natuur rond onze zoetwatergetijdenrivieren.

Naast de terrein- en landschapswerken zijn de promotie van onze streekidentiteit en het overleg tussen de landbouw-, natuur- en toeristische sector prioritair.

In het voorjaar van 2014 zorgen de vier Antwerpse regionale landschappen samen met de Provincie Antwerpen en het Landschapspark Zuidrand alvast voor vijftig ‘buiten-gewone plekjes’ in onze regio.

- grote nete -

7

De Grote Natuurenquête

Wat is uw mening over natuur dicht bij huis? Wat denkt u over de bescherming van bedreigde diersoorten, wilde natuur en mooie landschappen?

Dat wil Natuurpunt te weten komen met de Grote Natuurenquête. Met de resultaten stappen we naar de Vlaamse politici.

Met de wijziging van het Natuurdecreet focust Vlaanderen op de gebieden die door Europa beschermd worden. De gebieden die daarbuiten vallen, zowat 90 procent van de oppervlakte van Vlaanderen, zouden nog amper middelen krijgen.

En de verkiezingen komen er in sneltreinvaart aan.

150 m² natuur per inwoner Met 150 m² natuur per inwoner is Vlaanderen de regio met de kleinste oppervlakte natuur per inwoner in de Europese Unie. Hoe staan de Vlamingen daar tegenover? Missen ze natuur op wandelafstand? En verwachten ze inspanningen van de politiek om daar iets aan te doen? Dat wil Natuurpunt nagaan in de Grote Natuurenquête. Met de resultaten van de bevraging trekken we in het voorjaar van 2014 naar de Vlaamse politici.

8

Op 25 mei 2014 moet u naar de stembus om nieuwe vertegenwoordigers voor het Vlaamse, federale en Europese parlement aan te duiden. Door de naweeën van de economische crisis ziet het ernaar uit dat het ordewoord na de verkiezingen nog altijd ‘besparingen’ zal zijn. Voor natuurbescherming is dat wellicht geen goed nieuws. Ook nu al ligt het natuurbeleid onder vuur: de herziening van het Natuurdecreet legt de focus op natuur die Europees beschermd is. Zonder bijkomende middelen zal dat ten koste gaan van Vlaamse natuur die niet op Europese lijsten staat.

Zo dreigt natuur-op-wandelafstand ook in de toekomst een utopie te blijven in Vlaanderen.

De Grote Natuurenquête confronteert u met enkele opmerkelijke feiten: Één Vlaamse honingbij op vier overleeft de winter niet; elke dag verdwijnen twaalf voetbalvelden landbouw- en natuurgebied onder asfalt en beton; en elk jaar sterven vier miljoen dieren in het verkeer. Maakt dat u ongerust? En staat u open voor een radicale oplossing? Gaat u bijvoorbeeld akkoord met de stelling dat er geen nieuwe bouwzones meer mogen bijkomen in Vlaanderen, en dat alle bebouwing buiten de vastgelegde zones gecompenseerd moeten worden door dezelfde oppervlakte nieuw natuur- of landbouwgebied?

- grote nete -

Natuur heeft een te groot maatschappelijk belang om alleen maar in de coulissen van het Vlaams Parlement besproken te worden.

Natuurpunt roept de Vlamingen daarom op om massaal hun mening over de Vlaamse natuur en het natuurbeleid te laten horen.

De uitslag van de enquête wordt eind maart 2014 bekendgemaakt en zal als basis dienen voor een debat met de Vlaamse politici.

Prioriteiten voor de Vlaamse verkiezingen In ons memorandum voor de Vlaamse verkiezingen hebben we onze politieke eisen geformuleerd. Die voorstellen moeten de partijprogramma’s en het nieuwe regeerakkoord voeden.

Onze vier topprioriteiten voor natuur zijn: 1 Natuur voor iedereen – Alle Vlamingen kunnen op pad in een natuurgebied op minder dan twee kilometer van hun deur.

2 Natuur als klimaatbuffer – Door het Sigmaplan en het rivierherstel uit te voeren, bouwt Vlaanderen aan nieuwe natuur en beschermt ze huizen en bedrijven tegen overstromingen. In onze regio komt er door Sigma 850 hectare natte natuur in de vallei van de Grote Nete.

3 Natuurgebieden en soorten – Elk jaar groeit de oppervlakte natuur onder effectief beheer met minstens 3000 hectare.

4 Natuur en landschap – Vlaanderen stopt de uitdijende verstening van het landschap en roept een halt toe aan de verharding.

Het volledige memorandum is te vinden op: www.natuurpunt.be/verkiezingen

De Grote Natuurenquête Vul ze in – het kan nog tot 15 februari – en maak kans op een overnachting in Les Cabanes de Marie, een prachtige boomhut op 30 minuten van Brussel.

Zeker doen!

- grote nete -

9

Het GRUP: de laatste loodjes door Stefan Janssens Samen met de afsluiting van 2013 werden ook de onderhandelingen over het GRUP voor de vallei van de Grote Nete beëindigd. Het GRUP is het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoerings Plan: “Vallei van de Grote Nete van Zammelsbroek tot Heist-opden-Berg”. Dit GRUP (of nog korter RUP genoemd) is de opvolger van de gewestplannen en maakt een afbakening van de gebieden van de natuurlijke en agrarische structuur in de regio Neteland. Een enorm belangrijk instrument voor de ontwikkeling van natte natuur in de vallei van de Grote Nete in het kader van Sigma.

In december 2013 werd een laatste keer overleg gepleegd tussen het RUP-team en Natuurpunt over het tweede RUP-voorstel. Dit voorstel is een planologische afspiegeling van de toekomstige beleidsbeslissingen en -processen voor de vallei van de Grote Nete. Het geeft de ruimtelijke visie en de gewenste ontwikkelingsperspectieven op landbouw, natuur en bos voor de regio Neteland.

Specifiek gaat het hier over: - de herbevestigde agrarische gebieden - het Sigmaproject Grote Nete - de twee ankerplaatsen in de vallei van de Grote Nete (Een ankerplaats is een waardevol landschap met een geheel van erfgoedelementen)

2000 hectare natuur en bos Met dit GRUP wordt ook een historische planologische tekortkoming rechtgezet. In de oude gewestplannen was de vallei van de Grote Nete op verschillende plaatsen maar karig ingekleurd met natuur. Zeker ter hoogte van Heist-op-den-Berg. Met het toekomstige GRUP wordt deze leemte opgevuld waarbij niet minder dan 1780 ha de bestemming ‘natuur’ krijgt (of 567 ha meer natuur). Met daarbij nog 210 ha bos (wat spijtig genoeg wel een fikse daling is ten opzichte van de gewestplannen). Opgeteld betekent dit dat in dit GRUP zo’n 2000 ha ingekleurd worden als bos of natuur. 857 ha hiervan zijn specifiek ingekleurd voor de verwezenlijking van de Sigmadoelstellingen. Deze doelstellingen zijn de verwezenlijking van 857 ha natte natuur gekoppeld aan waterveiligheid (waterberging en voorkomen van overstromingen).

Hoe gaat het nu verder?

Nu de Planvormingsfase is afgerond zal 2014 in het teken staan van de Goedkeuringsfase. Deze Goedkeuringsfase is een aaneenschakeling van administratieve procedures en beslissingen die moeten leiden naar een definitief RUP. We hopen alleszins dat deze Planvormingsfase vlot verloopt. Er kan immers pas begonnen worden met de realisatie van het Sigmaproject in de vallei van de Grote Nete als er een definitief RUP is vastgesteld door de Vlaamse regering.

In het belangrijke RUP-overlegproces werd in december de planvormingsfase afgesloten. Bij deze planvormingsfase, die bijna drie jaar duurde, was ook Natuurpunt nauw betrokken via het actorenoverleg.

Dit is een overlegplatform tussen het RUP-team, de landbouwsector, vijf Natuurpuntafdelingen en de gemeentebesturen van de betrokken gemeenten.

Tijdens deze onderhandelingsrondes heeft Natuurpunt steeds de vernatuurlijking van de Netevallei als uitgangspunt genomen en verdedigd. Meer natuur van hoge kwaliteit. Daar gingen we voluit voor.

Overzichtsplan van het GRUP, dat lijkt op een mannetje dat zit te lezen in een boek.

Het ‘hoofd’ is Kruiskensberg en Herlaar. Het boek zijn de Bruggeneindse Goren en het voeteneinde het Zammels Broek. Met daartussen de langgerekte Netevalei van Itegem tot Laakdal.

10

- grote nete -

Averbode Bos & Heide door Staf Aerts Het ‘Natuurinrichtingsproject Averbode Bos & Heide’ is volledig afgewerkt. Met de steun van Europa en Vlaanderen werd er 100 hectare heide en vennen hersteld en werden in de bossen de Amerikaanse eik, Amerikaanse vogelkers en rododendron bestreden.

De belangrijkste doelstelling, zowel landschappelijk als voor de natuurwaarden, is nog niet gerealiseerd: ‘Het vernatuurlijken van de bestanden met Corsicaanse den en van de eikenbossen met Amerikaanse eik’.

Deze omvorming is een proces van vele jaren. Door driejaarlijkse dunningen komt er meer licht in het bos en kiemen er langzaam maar zeker berk, zomer- en wintereik, lijsterbes en spork tussen de dennen. De oudste bossen zullen wellicht over twintig jaar al jonge loofbossen zijn, voor de jongste bossen met Corsicaanse den zal dat nog veertig jaar duren.

Het omvormen van de Amerikaanse-eikenbossen naar loofbossen is niet makkelijk. Door de hoge kiemkracht van de eikels groeien er elk jaar massaal nieuwe zaailingen. Niet enkel onder de zaadbomen, maar in de hele omgeving worden de zaden verspreid door vooral gaaien, muizen en eksters. De omvorming van de Amerikaanse-eikenbossen wordt dan ook anders aangepakt. Die bossen worden in één keer gekapt, de zaailingen worden aangepakt met begrazing

of worden gemaaid of gefreesd. In een volgende stap plant men inheems loofhout. Heel dit proces is erg duur, maar als we dit niet doen, zal de Amerikaanse eik langzaam maar zeker alle bossen inpalmen.

Met de steun van een Vlaams Landinrichtingsproject zal er in 2014 een reeks kleinere werken uitgevoerd worden: de ringgracht rond de Bierhoeve wordt hersteld, er komen drie picknickplaatsen, schapenrasters worden geplaatst, er komt een vogelkijkhut aan het Munnincxgoor, en op de Weefberg herstellen we 1,5 hectare heide.

Ook met de steun van een Vlaams Landinrichtingsproject willen we op Terhoeven een schapenstal voor 400 dieren bouwen; de bouwvergunning is afgeleverd en de werken zijn aanbesteed. Nu is het nog wachten op de goedkeuring door Joke Schauvliege, de minister bevoegd voor landinrichting. De stal zal vooral in de winter en in de lammerperiode gebruikt worden.

Langzaam maar zeker zal de natuur de economische bosbouwfunctie overnemen in Averbode Bos & Heide.

De nachtzwaluw broedt er terug, de heidebiotoop ontwikkelt zich spectaculair. De natuurliefhebber (wandelaar, fietser, ruiter …) geniet met volle teugen.

Wat kan een Natuurpunter nog meer wensen?

Zicht op een hersteld project in Averbode (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

11

Laakvalleien, terugblik op 2013 door Vic Van Dyck In een groot gebied als de Laakvalleien valt altijd wat te beleven. Je zou daar een boek over kunnen schrijven, maar we gaan ons in dit overzicht beperken tot de belangrijkste gebeurtenissen van het voorbije jaar.

Uitbreiding op alle vlakken Het snoer van natuurgebieden door de valleien van Grote en Kleine Laak wordt meer en meer compleet.

In het Eindhoutbroek zijn door de aankoop van een aantal percelen weer wat witte vlekken ingekleurd, de meeste percelen van het centraal gelegen broekbos worden zo alvast beschermd. Ook op de Craeywinckel is er een belangrijk deel van de puzzel langs de Kleine Laak ingevuld door de aankoop van percelen die aansluiten op ’t Hoeves en Hambroek. De natte graslanden, moerassen, ruigten en een vijver zijn in goede handen. Voor een paar percelen in Varendonk en de Roost zijn de onderhandelingen nog bezig maar ook dat ziet er positief uit.

Nieuwe infoborden In Varendonk zijn de infoborden vervangen. De vorige borden waren niet alleen versleten, maar de aanwijzingen van de wandelwegen moesten worden aangepast aan het wandelnetwerk. De wandelknooppunten zijn nu vermeld en tegelijk is de tekst op de borden up-to-date gemaakt. De infoborden voor de Roost en Trichelbroek zullen waarschijnlijk dit jaar vervangen worden.

Ook positief is de uitbreiding van ons beheersteam.

We hebben terug een dinsdagploeg, nu de twee vrijwilligers Paul en Jos op regelmatige basis het team komen versterken. Wie ook zin heeft om met ons samen te werken en ondertussen van de natuur wil genieten is altijd welkom.

Van sluikstort naar exoten Niet elk sluikstort brengt een besmetting met exoten mee, zoals die lading coniferentakken langs het wandelpad in Varendonk en de 80 kg gebroken glas in de Paardsbossen. Maar in datzelfde bos waren tussen het tuinafval de bamboe e.d. toch al ferm opgeschoten. En in andere bossen in Varendonk, Eindhoutberg en Swinnebroeken waar regelmatig tuinafval terecht komt, groeien een aantal tuinplanten waaronder de Bonte gele dovenetel, die al een heel stuk van de bosbodem heeft bedekt. De mensen die dit allemaal aanrichten, zouden misschien als Gas-boete eens een tijd moeten komen helpen, het zou dan wel beteren.

Deze karweien hebben ons in ieder geval het voorbije jaar weer veel tijd en energie gekost. Het kappen van Amerikaanse eik en vogelkers zijn we al gewoon, waterteunisbloem en parelvederkruid hebben we voorlopig redelijk onder controle. Reuzenbalsemien, reuzenberenklauw, Japanse duizendknoop e.d. worden zoveel mogelijk onderdrukt. En als er een nijlgans of zelfs een peposaka-eend op de vijver zit, wordt daar niet over gejammerd, maar hoe we met de vele Canadese ganzen moeten omgaan is nog niet duidelijk, ook voor de stierkikkers die massaal voor onze voeten wegspringen hebben we nog geen pasklare oplossing.

12

Nieuwe infoborden worden aangebracht (foto Paul Anthonis, wandeling in Trichelbroek) Het voorbije jaar hebben we weer een aantal bouwsels en afsluitingen afgebroken en dat is telkens een nieuw avontuur. En verrassend ook om te zien wat mensen allemaal naar hun percelen zeulden om er schuilhokken e.d. van te maken. Alle restanten van platen en panelen kwamen van pas om een hok in elkaar te timmeren.

In de Swinnebroeken hadden we zo een kot uit verschillende materialen. Moeder Natuur vond het blijkbaar ook geen gezicht en had het dan in de loop der jaren helemaal met klimop laten begroeien. Het zag er van buitenaf wel natuurlijk uit, maar al die rommel kun je toch in de natuur niet laten.

- grote nete -

In de Oosterbossen moest rond een wei de versleten afsluiting van prikkeldraad en betonpalen nog weg.

Gelukkig was dit perceel gemakkelijk met de tractor bereikbaar en vonden we Frans, onze reguliere me-

dewerker voor het Eindhoutbroek, bereid om in ruil voor een aantal omgevallen bomen, de afsluiting op te ruimen. Dat was dus goed geregeld.

Werken in het Makelveld met de ‘ijzeren verpleegster’ (foto Vic Van Dyck)

Maar om het berghok en de draadafsluiting aan een vijver in het Schoterbroek weg te breken, moesten we weer halsbrekende toeren uithalen. We vonden hier ook een aantal panelen waarvan we vermoeden dat er asbest in kon zitten, die hebben we dus maar heel voorzichtig weggenomen.

Meestal komt er echter heel wat brute spierkracht bij te pas. Je moet maar eens proberen een zware betonpaal heel zacht uit de grond trekken, dat gaat niet, of toch?

dat gebruikt werd om zieke mensen in en uit hun bed te tillen. De hydraulische lift, ook wel ijzeren verpleegster genoemd, was wat verroest, maar zag er nog stevig uit. Het toestel werd naast de paal gereden, de ‘patiënt’ werd vastgelegd, een paar keer pompen met het hendeltje en tot onze verbazing kwam de zware betonnen paal vlot uit de zuigende moerasgrond. In een mum van tijd hadden we zo een hele hoop lastige palen verwijderd. Na afloop was het onderstel van de lift wat geforceerd, maar dat zou Dennis tegen de volgende keer wel gefikst hebben.

We worden telkens weer op onze inventiviteit getest.

Om afsluitingspalen te verwijderen waar we moeilijk aan kunnen, hadden we al verschillende soorten hefbomen gemaakt, en het ging meestal goed. Maar de voorlopig beste oplossing kwam van Dennis. Hij bracht een afgedankte patiëntenlift mee, een toestel

Dat voelt goed aan als je weet dat je zo op verschillende mensen kunt rekenen om de natuur te herstellen en te beschermen.

We maken van de gelegenheid gebruik om alle medewerkers hartelijk te bedanken. En we durven op evenveel inzet en inventiviteit rekenen in 2014.

Inventiviteit

-

- grote nete -

13

Bruggeneindse Goren door Jo Van Dessel Het nieuwe probleem van het natuurreservaat Bruggeneindse Goren heet … verdroging.

Het reservaatje ligt volgens het gewestplan in bosgebied. In de realiteit is het beschermde perceel echter omgeven door intensieve landbouw, voornamelijk maïsakkers. Enkele duizenden jaren lang was het gebied nauwelijks toegankelijk. Het vormde een natuurlijke kom, waaruit het oppervlaktewater niet wegvloeide. Hierdoor ontstond een dik veenpakket. e In de 20 eeuw werden moderne machines en technieken aangewend om de natuurlijke depressie te draineren. Diepe grachten werden getrokken en elektrische pompgemalen regelen de waterstand … in het belang van de landbouwexploitatie.

Uiteraard kan de grondwatertafel in een klein gebied van circa twee hectare niet losgekoppeld worden van de omgeving. De laatste vijf jaar is de grondwatertafel drastisch gedaald na de ingebruikname van een sterkere pomp. De verdroging van het reservaat is het trieste gevolg. De lage grondwaterstand gekoppeld aan de inwaaiing van meststoffen zorgt voor een ernstige verandering van de flora. De berkenzaadjes kunnen massaal ontkiemen op de drooggevallen bodem. Bovendien zorgen de vermesting en de verzuring voor een explosieve toename van bramen. Berkenopslag, bramen en vergrassing vormen dan ook een ernstige bedreiging voor de natuurwaarde van het gebied.

De landbouwers hebben in de zomermaanden zelf last van de lage waterstand. Immers in de droge periode worden gewassen besproeid met … grondwater.

Het grondwaterpeil zakt nog verder en we komen aldus terecht in een vicieuze cirkel.

Volgens ons is dit dweilen met de kraan open, maar in dit geval helaas … zonder water.

Een hoopvolle toekomst?

Onze vereniging zal steeds blijven ijveren voor het behoud van de unieke flora in de Goren. Het is immers het enige natte heidegebied dat Heist-op-denBerg rijk is. Hopelijk dragen de nieuwe beleidsplannen van de gemeenschapsminister voor Leefmilieu bij tot een beter bescherming van het gebied. Het mestactieplan zal ongetwijfeld strenge eisen opleggen inzake de bemesting in het bosgebied. Hierdoor zal vermoedelijk een eind worden gesteld aan de inwaaiing van meststoffen.

Bovendien is nabij de Kaasstrooimolen op de ontwerpkaart van de Groene Hoofdstructuur een gebied van ongeveer honderd hectare ingekleurd als natuurontwikkelingsgebied. Terecht want het kleinschalige landschap is hier nog heel goed bewaard.

Een rangschikking als landschap is zeer gewenst.

Op 23 juni 1992 heeft de Wielewaal vzw een aanvraag tot erkenning als natuurreservaat ingediend bij de Vlaamse Gemeenschap. Op 8 december 1993 werd door de Vlaamse Hoge Raad voor Natuurbehoud een gunstig advies verleend aan deze aanvraag.

Hetzelfde deed het college van burgemeester en schepenen op 18 januari 1994. En op 9 mei 1994 was het dan zover. Minister De Batselier ondertekende de erkenning van De Goren als privaat natuurreservaat.

Bedankt!

Hierbij willen we alle vrijwilligers van harte danken voor hun inzet bij het beheer van het reservaat. Momenteel wordt dat in belangrijke mate uitgevoerd door medewerkers van de Weer-WerkActie. Dit is een project van de overheid die langdurig werkelozen opnieuw in het arbeidsproces tracht in te schakelen.

Langs deze weg een bijzonder woord van dank aan Luc Vervoort en Rudie Wouters voor hun inzet.

(Vervolg en slot van artikel: Van aalscholver tot zeis, uit Wielewaal juli 1994 jaargang 60.)

Opgeschoten berkjes worden verwijderd en weggevoerd (foto Paul Anthonis)

14

- grote nete -

Jong volk in de leer door leerkracht Lydie Baeck Natuurpunt Grote Nete was te gast in de Middenschool Sint-Lambertus in Westerlo en leidde de leerlingen van de tweede klas rond in Averbode Bos & Heide. Leren over biodiversiteit in de klas en in het veld.

- grote nete -

15

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans BIJZONDERE WAARNEMINGEN IN ONZE REGIO: september - november 2013

VOGELS Dodaarzen verbleven met maximum 7 op 11-10 in Averbode Bos & Heide (AB&H) (LEK, VEB, VPJ, VLA, TUP, BRB, e.a.), en in het Trichelbroek in Eindhout werd er geregeld 1 opgemerkt tussen 29-10 en 12-11 (PLD, BEH,VDV). Hun grotere broer, de fuut, verbleef de hele periode in de Roost in Veerle (VDJ, BEH, VDV, HEP) en sinds 17-11 1 à 2 in het Trichelbroek (BEH, BAH, MOP, HEP).

Heel wat aalscholvers trokken over de trektelpost AB&H met als maxima 435 op 19-10 (VPJ) en 521 op 30-10 (LEK). Ook in Blauberg werden er op 26-9 214 en op 28-9 124 geteld (HOA). In de Roost te Veerle sliepen er tot een 70-tal (BEH). Een roerdomp werd opgestoten nabij het Trichelbroek op 17-11 (BEH, VEJ).

Grote zilverreigers worden steeds meer overwinterend en doortrekkend waargenomen. Eén exemplaar verbleef in het Trichelbroek van 7-9 tot minstens 1311 (PLD, PIR, HEP, VDV, WOW). Op 9-10 waren er hier zelfs 6 (BEH) en op 16-10 3 aanwezig (EXF).

Ook over AB&H werden geregeld overtrekkende vogels gezien met maxima van 6 op 26-9 , 5 op 4-10 en 8 op 19-10 (HOA, PIR, VPJ, BRB). De grootste groep vloog met 13 over Tongerlo op 19-10 (NUJ). Voorts werd de soort nog gezien in de Langdonken in Herselt op 3-10 (VDB) en in Ramsel op 19-10 (VWJ).

Negen ooievaars trokken over Veerle op 10-9 (SCD) en 1 over Westerlo op 25-11 (VCL). Twee kleine zwanen passeerden over AB&H op 26-10 (LEK, RIG).

Een heel opvallende verschijning was een mannetje peposaka-eend in het Trichelbroek vanaf 27-10 tot ten minste begin december (BEH, PLD, VDV, HEP, PIR, DAG). Deze van oorsprong Australische soort zal wel hier of daar ontsnapt zijn. Ook verbleven er hier sinds 12-11 1 à 6 mandarijneenden. Ook zij komen waarschijnlijk niet echt vanuit China aangevlogen (VDV, BEH, HEP, VEJ, MOP). Het Trichelbroek blijft traditioneel een goede plaats om verschillende soorten eenden waar te nemen met maxima van 170 wilde eenden op 17-11, 38 krakeenden op 25-10, 1 pijlstaart op 21-10, 7 slobeenden op 21-9 (BEH), 1 à 2 smienten van 31-10 tot 3-11 (PLD, BEH), 14 wintertalingen op 31-10 en 3-11, 15 tafeleenden op 27-10 (PLD), 1 krooneend op 24-11 (BAH) en 31 kuifeenden ten slotte op 17-11 (BEH).

De hoofd(roof)vogel van dit najaar was ongetwijfeld de zeearend, alias de 'vliegende deur', die NUJ op 11-11 boven zijn tuin in Tongerlo kon fotograferen.

Visarenden zochten zuidelijker oorden op boven AB&H op 5 (VDHG), 23 (LEK) 26 (VPJ, HOA) en 29-9 (JAG, PLD, BRB) en 17-10 (VPJ, THK). Op 27-9 passeerde er ook nog 1 in de Roost (VOJ).

Kolganzen vlogen hier over met 36 op 6-10 en 79 op 7-10 (VDHG, VDHD). De eerste groep werd diezelfde dag ook gezien in Veerle (BEH). Boven Blauberg werden er respectievelijk 5 op 3-10 en 60 op 7-10 opgemerkt (HOA). Enkele kleine groepjes rietganzen vlogen over AB&H met 2 op 2-10 en 6-10 (VDHG, VDHD, LEK) en met 28 op 11-11 (VDHD). Over Blauberg passeerden er 3 op 3-10 (HOA) en over Tongerlo ten slotte 35 op 19-10 (NUJ). De eerste grauwe ganzen trokken met 11 over AB&H op 28-9 (PLD) en als grootste groep alhier 21 op 24-10 (VPJ).

Negentig brandganzen verbleven te AB&H op 18-10 (RIG) en maxima van 157 Canadese ganzen in AB&H op 3-9 (VWW), van 80 in Varendonk op 1 en 17-11 (HEP) en van 65 in de Paardsbossen te Veerle op 30-11 (BEH).

16

- grote nete -

Rode wouwen trokken door over AB&H op 28, 29 (2) en 30-9 (PLD, VEB, JAG, BRB, RIG) en over Blauberg op 29-9 en 20-10 (HOA).De laatste bruine kiekendief gleed over AB&H op 24-10, terwijl blauwe kiekendieven de trektellers er verblijdden met hun verschijning op 28-9, 18, 19 (3), 24-10 (3) en 11-11 (VPJ, PLD, VEB, VDHD). Over Blauberg werd deze soort opgemerkt op 20 en 27-9, 31-10 en 11-11 (HOA).

Één bosruiter op 15-9 (JAG) en 1 zwarte ruiter op 27-9 (HOA) vereerden AB&H eveneens met een bezoek. Vier kemphanen passeerden er op 19-10 (PLD, VDHD, VDHG, VPJ, VOJ, PIR, BRB). Het bokje, ons kleinste snipje, werd hier ook geregeld genoteerd, nl. 1 op 3, 6 en 15-10 en 1, 3 en 18-11 en 2 op 4, 11 en 12-10 (VDHG, VPJ, VDHD, JAG, LEK, RIG, VWW). Op 27-10 werd er ten slotte ook nog eentje opgestoten in het Goor te Westmeerbeek (LAK).

De laatste wespendief werd waargenomen in AB&H op 19-9 (LEK, VDHD) en de laatste boomvak alhier op 1-10 (GYR). Smellekens lieten zich op trek verleiden door AB&H op 28-9 (5), 29-9, 3, 6, 12 en 16-10, 19-10 (2), 20-10 (2), 22 en 24-10 en 9-11 (PLD, JAG, VDHD, VDHG, THK, VPJ). Ook over Blauberg werden ze opgemerkt op 14, 22 en 26-10 (HOA). Verder was er een ringvangst in het Trichelbroek op 28-9 (BEH, HEP, VWL). Slechtvalken ten slotte werden op de trektelposten in AB&H gesignaleerd op 6-9, 2 en 26-10 (2) en 3 en 9-11 (PLD, VDHD, VDHG, LEK, RIG) en te Blauberg op 28-9, 3, 8 en 31-10.

Er kwam nog slechts één melding van patrijzen binnen, nl. 5 in Veerle op 10-9 (SCD). Waterrallen lieten zich opmerken in het Trichelbroek tussen 21-9 en 1711 (BEH) en te AB&H op 4-9 (VDHD). Slechts één groep van 50 kraanvogels vloog over Blauberg op 22-11 (HOA). Hier trokken ook 4 goudplevieren over op 20-10 (HOA). Deze soort werd ook gezien te AB&H op 4, 14 en 31-10 (2) en 3 op 11-11 (LEK, VDHD, VDHG, VPJ, PLD, JAG).

Veel bekijks van fotografen had een drieteenstrandloper die van 4 tot en met 8-10 in AB&H verbleef.

Telkens 1 bonte strandloper liet zich hier dan weer opmerken op 6-9 (PLD, VDHD, VDHG, LEK), 27-9 (VMF, RIG, HOA, VPJ), van 4 tot en met 6-10 (VLA, VDHD, VDHG, VPJ, BRB, PLD, VKJ, PIR, LEK, JAG) en op 12-10 vloog er nog eentje over (THK). Op 6-9 waren er dan weer 3 krombekstrandlopers present waarvan 1 tot 13-9 ter plaatse bleef (PLD, VDHD, VDHG, LEK, VLA, HOA, TUP, VMF, VWW, SCJ).

Een velduil jaagde boven AB&H op 25-10 (BIH), terwijl er op 1-9 nog 2 nachtzwaluwen werden gehoord (HOA). De laatste gierzwaluw zoefde hier over op 7-9 (HOA). IJsvogels lieten zich meer opmerken,o.a. in het Trichelbroek (HEP, VEL, BEH, VKJ, PLD, VER, PIR, VDV), in AB&H (PLD, VDHD) in de Roost (BEH, VDV, VEL, VVJ), in de Netevallei in Westerlo (VED), in Heultje (FRB), in Ramsel (CRT) en in de Netevallei te Booischot (DAG). Draaihalzen werden geringd in het Trichelbroek op 1 en 7-9 (BEH, HEP). Middelste bonte spechten werden geobserveerd in het Trichelbroek op 21-9 en 8-10 (BEH), in Varendonk op 29-9 (BEH) en in de Peiëren in Veerle op 24-11 (VEL).

- grote nete -

17

De laatste boerenzwaluw passeerde over Blauberg op 10-11 (HOA) en de laatste huiszwaluw over AB&H op 3-10 (VDHD).

CRA een bladkoning in Blauberg. Vanaf 4-10 was de klapekster opnieuw present in AB&H (LEK, VDHD, VDHG, DAR, PIR, EXF, VER, PLD, TUP, JAG, GOJ, VLH, HOA).

Telkens 1 Europese kanarie vloog hier over op 1210, 22 en 24-10 (VDHG, SAF, VPJ, VMM, VKJ, VOJ, PIR, LEK, SCJ). Goudvinken werden genoteerd in AB&H (LEK, VDHG, DAR), in Varendonk (VEL) en Truchelven in Oosterwijk (VKJ). Appelvinken lieten zich dan weer opmerken in AB&H met maximum 9 op 20-10 (DEJ). Verder waren deze dikbekken ook present in Truchelven op 22-10 (VKJ) en de Beeltjens in Westerlo op 27-10 (LAJ).

Van de kruisbekken kwam er vanaf september een serieuze invasie op gang die vooral op de trektelpost in AB&H goed opviel. Verschillende dagen werden er meer dan 100 doortrekkende kippende beesten genoteerd met als maxima 231 op 5-10 (LEK, PLD, VDHG, SCJ, BRB, VKJ, PIR) en 264 op 8-10 (VDHD, VDHG, SAF,PIR).

Spectaculair waren ook de grote kruisbekken die hiertussen soms werden opgemerkt, o.a. op 11-10 (VDHD, VDHG, LEK), 19-10 (2) (PLD, VPJ), 25-10 (2) (BIH), 26-10 (2) (LEK, RIG) en 29-10 (3) (VDHG) en nog heel veel twijfelgevallen. Telkens 1 ijsgors vloog over AB&H op 6 en 18 en 19-10 en 11-11 (PLD, VPJ, VDHD, VDHG, GIR) en 1 ortolaan ten slotte op 27-9 (LEK, VPJ, RIG).

De boompieper verliet ons via Blauberg op 7-10 (HOA), terwijl de eerste waterpieper van het najaar op 5-10 in AB&H verscheen (LEK). Hier werden ook nog enkele zeldzamere piepers opgemerkt: een duinpieper op 6-9 (LEK, VDHG, VDHD), een roodkeelpieper op 6-10 (VDHG, VDHD) en telkens 1 grote pieper op 4-10 (LEK) en 14-10 (VDHD, VPJ).

Begin september was goed voor heel wat gele kwikken met als hoogste dagtotaal 173 op 7-9 (HOA, PLD, JAG). Een late blauwborst liet zich ringen in het Trichelbroek op 1-9 (BEH). Tapuiten lieten zich AB&H welgevallen met maximaal 7 op 14-9 (PLD, VEB) en de laatste op 29-9 (JAG), evenals paapjes met telkens 2 op 6-9 (VLA, VDHD) en 21-9 (DAR) EN 1 OP 9-9 (PLD). Deze laatste soort liet zich ook opmerken in het Trichelbroek op 5-9 (2) (VEL) en aldaar ringen op 7-9 (BEH. Paapjes zag HOA eveneens in Blauberg op 20-9.

Op 18-10 (3), 19-10 en 20-10 trokken beflijsters takkend over AB&H (LEK, PLD, BRB, VDHD, RIG).

Op 7-9 werden 15 sprinkhaanzangers geringd in het Trichelbroek terwijl de laatste kleine karekiet zich hier op 4-10 liet verschalken (BEH). Op 19-10 ringde

18

- grote nete -

ZOOGDIEREN Wezels werden gezien in Tongerlo op 8-10 (NUJ) en in AB&H op 7-10 (VDHD, VDHG, SAF, VMM). Hun grotere broer, het hermelijn, leverde de voorbije periode opnieuw twee waarnemingen op, nl. op 6-9 in de Trichelhoek in Eindhout (VPJ) en in de tuin van VWL eveneens in Eindhout op 22-9. Er werden gelukkig geen verkeersslachtoffers van bunzing gemeld, wel 4 waarnemingen van levende exemplaren op 1-9 en 25-10 in het Trichelbroek (PLD, BEH), eveneens op 1-9 in Westerlo (VKJ) en op 10-10 ten slotte in Heultje (VDHD). Tussen 29-9 en 17-11 ‘ving’ VKJ 6 maal een steenmarter op zijn fotoval in Truchelven in Oosterwijk, terwijl een minder gelukkig exemplaar als verkeersslachtoffer werd opgeraapt door VBB aan Hertberg in Herselt.

DAGVLINDERS Een late kleine ijsvogelvlinder werd opgemerkt in de Kwarekken te Westerlo op 29-9 (COK). Kleine parelmoervlinders vlogen nog rond op 4-9 in Oevel (VWF), op 11-9 in AB&H (DAR), op 3-10 in de Netevallei in Itegem (VTP) en aan de Mottaart in Herselt ten slotte op 18-10 (VDV). Ook oranje luzernevlinders bleven lang doorvliegen met een laatste waarneming op 11-11 in AB&H (VWW). Voorts werd de soort nog waargenomen in AB&H (VPJ, RIG, DAR, BRB, LEK, VKJ), in de Netevallei in Westerlo (VKJ), het Engels kamp in Tongerlo (VWF), de Netevallei in Itegem (VTJ), Booischot (DAG) en Hallaar (VWG).

Met dank aan volgende waarnemers: BAH-Barbier Hans, BEH-Berghmans Herman, BIHBilly Herman, BRB-Broos Bart, COK-Coeckelbergs Karen, CRA-Cristael André, CRB-Creemers Bart, DAG-Daems Geert, DAR-Daems Ronny, DEJ-Dewolf Jurgen, EXF-Exelmans François, FRB-R&B Focquet, GOJ-Goris Joris, GYR-Gysbatsen Robert, HEPHelsen Paul, HOA-Hollebeke Anthony, JAGJanssens Guy, JAS-Janssens Stefan, LAJLambrechts Jorg, LAK-Lambeets Kevin, LEK-Leysen Koen, MEE-Meynen Eddy, MOP-Moysons Pieter, NUJ-Nuyts Julien, PIR-Pieters Robert, PLD-Plu Dieder, RIG-Rijmenans G., SAF-Sanen Freddy, SCDSchoofs Danielle, SCJ-Schrey Jan, THK-Thibau Koen, VBB-Vanberghen Bart, VCL-Vandecruys Luc, VDB-Vandyck Benny, VDV-Van Dyck Vic, VDHD-Van den Heuvel Dieter, VDHG-Van den Heuvel Geert, VEB-Verstraete Bart, VEJ-Verdonck Jan, VELVanermen Lucas, VER-Verboven Rigo, VHFVanhove Frédéric, VKJ-Van Kerckhoven Jos, VLAVan de Laer André, VLH-Van de Laer Harry, VMFVan de Meutter Frank, VMM-Van Meeuwen Marc, VOJ-Volders Jos, VPJ-Vervecken Pieterjan, VTPVantieghem Pieter,VVJ-Van de Ven Jos, VWFVerwimp Jef, VWG-Van den Wyngaert Guido, VWJVerwart Joël, VWL-Verwimp Ludo, VWWVanwesemael Willy, WOW-Wouters Willy.

Kleine parelmoervlinder (foto P. Smets)

- grote nete -

19

Twintig jaar paddenoverzet door Titte, den Grunen Hesteneir Een twintigtal jaar geleden maakte de toenmalige boswachter van het Provinciaal Groendomein De Averegten, Herman Goossens, er ons attent op dat er honderden padden werden doodgereden of verminkt tijdens hun voortplantingstrek langs de Spekstraat in Hallaar, een weg met heel wat sluipverkeer. Dat moest hij ons geen twee keer zeggen.

Er werden topdagen genoteerd tijdens het weekend van vrijdag 24 maart: 472, zaterdag: 25 maart 868 en zondag 26 maart: 565 overgezette dieren.

Onze oversteekplaats in de Spekstraat in Hallaar werd daarmee een echte topper in Vlaanderen, getuige de vele krantenartikels. Het geringe aantal verkeersslachtoffers onder de padden wees ook op de efficiëntie van de acties.

De Spekstraat is gelegen in de omgeving van het overwinteringsgebied van de padden, de bosrijke Averegten, van waaruit ze naar de voortplantingsplaats trekken, een paar oude zandwinningsputten in de buurt, genaamd het Zevende Verdiep.

Met enkele vrienden zijn we de toestand ter plaatse gaan bekijken. Het was verschrikkelijk wat we aantroffen! Een waar slagveld van verminkte, verpletterde padden die langs de Spekstraat verspreid lagen.

Voor de ware natuurliefhebbers onder ons was dit een slag in ons gezicht. Zelf moesten we opzijspringen voor het drukke verkeer.

Scholen doen mee

Paddenoverzetactie

Het hoogtepunt van de paddentrek viel meestal in de maand maart. Maar door weersomstandigheden was er de laatste jaren een kleine kentering gekomen. Het wisselvallige weer van de laatste jaren begon ons parten te spelen, hoewel de resultaten er niet minder op waren. De zachte temperaturen in de maand januari van 2008 maakte dat de padden vroeger begonnen te trekken. Specialisten weten het aan de klimaatswijziging die op komst is, de opwarming van de aarde.

Daarom hebben we toen met onze vereniging (Wielewaalafdeling Netevallei) besloten in samenwerking met de gemeente, een paddenoverzetactie op te starten. Er werd een amfibieënwerkgroep opgericht en begonnen met informatieve vergaderingen. Een takenverdeling werd opgesteld en afspraken gemaakt met de vrijwilligers; iedereen zou weten wanneer hij in actie moest komen. Men kon zelfs een cursus amfibieën en reptielen volgen in ons lokaal in Hallaar.

Aangezien het overzetten door vrijwilligers slechts een beperkt gedeelte van de dieren zou kunnen redden en zeer arbeidsintensief was, hadden wij het gemeentebestuur, samen met de milieuraad gevraagd, dat de Spekstraat tijdens de paddentrek afgesloten kon worden voor het gemotoriseerd verkeer en dit om ieders veiligheid te garanderen.

Een paar jaar later heeft onze amfibieënwerkgroep een natuurproject ingediend bij de gemeentelijke milieuraad. Ons project met betrekking tot de paddenoverzet werd goedgekeurd. Derhalve beschikte onze werkgroep over een budget (10 000 frank) voor de aankoop van reflecterende veiligheidsvesten (via Hyla), zaklampen en batterijen.

Spectaculaire opgang De populatie padden die in de beginjaren '90 werden overgezet, steeg jaarlijks met een paar honderd exemplaren. Terwijl we waren begonnen met 648 padden in '93-'94, werden onze inspanningen beloond met een fantastisch resultaat in 1999: 2455 overgezette padden. Het jaar 2005 was een absoluut hoogtepunt met 3000 overgezette dieren, maar 2006 was het wachten helemaal waard: meer dan 3300 verliefde amfibieën, een ware explosie.

20

De paddenoverzetactie kreeg rond 2005 een belangrijke educatieve meerwaarde toen jaarlijks drie lokale basisscholen (Vrije Basisschool, basisschool HeiligHartcollege en basisschool Campus Hof van Riemen), letterlijk en figuurlijk een handje kwamen toesteken. Het was hartverwarmend en deugddoend voor de vrijwilligers van Natuurpunt (Wielewaalafdeling Netevallei was intussen Natuurpunt Grote Nete geworden) om de schoolkinderen van onze gemeente een leuke avond te bezorgen en hen tevens iets te leren over de natuur.

In die jaren telden wij dus telkens meer dan 2000 overgezette exemplaren. 2010 was een uitzonderlijk jaar, er werden 2642 padden overgezet met als absolute topdag 19 maart 2010. Op die dag werd er een geweldig dagrecord gevestigd: 900 padden werden er toen door onze ijverige vrijwilligers overgezet.

Dramatische terugloop Maar daarna kwam er een dramatische terugloop: Het jaar 2012 was een dieptepunt in onze jarenlange overzetacties. Net of er had zich een beurscrash voorgedaan! Op een paar jaar tijd zakte onze curve van 2642 naar 970 overgezette padden. Algemene verslagenheid en verstomming. In 2013 werden er toch een paar honderd padden meer geteld, het magische aantal 1111 padden werd genoteerd.

Er kon niet direct een sluitende verklaring worden gevonden voor deze plotse en dramatische achteruitgang. Wat waren de oorzaken: de strenge winters van de laatste jaren, andere klimatologische omstandigheden of zelfs de mysterieuze groene paddenvlieg? Laat ons hopen dat de wetenschappers ons spoedig tekst en uitleg kunnen geven.

- grote nete -

als de pad buiten een vijand tegenkomt, blaast het dier zich op, waarbij de poten worden gestrekt en de kop omlaag wordt gehouden. Hierdoor lijkt de pad veel groter en is het moeilijk voor een predator om de pad door te slikken, zodat de vijand alsnog afdruipt.

Als je een pad in de hand neemt, laat het dier de urine lopen en maakt het soms piepende geluiden, maar het zal nooit bijten. De oorklieren (paratoïden) in de huid bevatten gifstoffen die worden afgescheiden bij gevaar. Het gif (bufofagine) is wit van kleur en heeft een erg bittere smaak. Het hanteren van de dieren is voor mensen niet gevaarlijk, maar het is raadzaam nadien de handen te wassen. Als het gif per ongeluk terechtkomt in de ogen of de mond, kan het een sterk irriterende reactie opwekken. Telkens als we met schoolkinderen een paddenoverzet doen, maan ik ze aan hun handen zorgvuldig te wassen alvorens thuis nog een boterhammetje te eten.

Paddentrek (foto Paul Anthonis) slakken en regenwormen. Prooien worden vanwege de nachtactieve levenswijze tijdens vochtig weer in de schemering en de nacht buitgemaakt. Alleen op regenachtige dagen foerageert de pad overdag.

Vijanden Met name de paddenlarven worden door van alles belaagd, vooral waterinsecten als de geelgerande watertor, de waterschorpioen en de roofzuchtige larven van libellen. Sommige roofvissen en salamanders eten weleens Iarven, hoewel de larven van andere kikkers door hun bittere smaak populairder zijn.

De kleine padden hebben eveneens vele vijanden zoals loopkevers en grote spinnen. Andere vijanden zijn vogels zoals bosuil, reiger en buizerd. Daarnaast jagen verschillende rovende zoogdieren op de gewone pad, zoals de egel en de bunzing. Van de bunzing is bekend dat hij ware slachtingen kan aanrichten. Hij geeft ze een verlammende beet en verzamelt ze, zodat hij ze later, eventueel bij minder voedselaanbod, kan komen ophalen. Ik heb tijdens een van onze jaarlijkse paddenoverzetacties zulk een hoop verlamde padden ontdekt in de buurt van de overzet.

Een vijand die de volwassen padden op een verschrikkelijke manier ten gronde kan richten, is de ’groene paddenvlieg'. De soortnaam betekent letterlijk 'paddenetend’. De vlieg parasiteert op verschillende kikkers, maar heeft een voorkeur voor de gewone pad. De Iarven van de paddenvlieg eten eerst het slijm rond de neusgaten van hun slachtoffer, maar vreten zich vervolgens een weg door de slijmvliezen en het omliggende kraakbeen en ten slotte door het weefsel in de oogholte en de hersenen.

Hierdoor krijgt het onfortuinlijke dier eerst twee enorme gaten in de voorzijde van de kop en zal uiteindelijk sterven. Nadat de maden zich vol hebben gegeten verpoppen ze, waarna de uit de pop gekropen vliegen weer andere padden besmetten.

Bedreigingen De pad gaat in een aantal gebieden achteruit, maar een eenduidige bedreiging is er niet, er zijn verschillende oorzaken. Bedreigingen zijn meestal van lokale aard: drooglegging van moerassen, ontbossing, introductie van roofvissen, druk verkeer, verlies van de habitat, vervuiling en verstedelijking.

Tijdens de paddentrek komen veel dieren om doordat ze worden platgereden in het verkeer, met name in de bebouwde kom. Op veel plaatsen worden daarom zogenaamde paddentunnels gegraven. Deze met ecoducten vergelijkbare bouwsels hebben als doel padden en andere amfibieën zonder gevaar wegen te laten kruisen. Op sommige drukke routes helpen vrijwilligers de padden over de gevaarlijkste autowegen door paddenschermen te plaatsen met ingegraven emmers waar de padden in vallen. Daarna worden ze aan de andere kant van de weg weer uitgezet. Bij ons in de Spekstraat (Hallaar) gebeurt dit met de hand, emmertjes en lampen. De kinderen vinden dit cool en tof en ze komen dichter bij de natuur.

Voelt u zich geroepen om een avondje paddekes te komen rapen? Breng een zaklamp, een emmertje en eventueel een fluorescerend jasje mee. Vele handen maken het werk licht. Breng je ouders, grootouders en vele vriendjes mee. Wij wensen u een aangename en leerrijke avond toe.

Verdediging

Tot slot een welgemeend dankwoord voor de talrijke gemotiveerde medewerkers en vrijwilligers die door de jaren heen onze paddenoverzetacties tot een goed einde hebben gebracht en onze vereniging op de kaart hebben gezet. Een bijzonder dankwoord voor de Heistse scholen: de Vrije Basisschool, de basisschool Heilig-Hartcollege en de basisschool Campus Hof van Riemen, hun leerkrachten, ouders, grootouders en vrienden. Wie ik zeker niet mag vergeten in de bloemetjes te zetten is Julien. Altijd was hij van de patij, altijd een helpende hand, een echte paddenmeester.

De pad valt niet erg op door het kluitachtige voorkomen en vertrouwt volledig op zijn camouflagekleur.

Als de pad wordt aangevallen, houdt het dier zich dood, in de hoop dat de vijand de aanval staakt. Ook

Wenst u mee te werken? Geef ons een seintje.

Paddenmeesters: Titte Van den Broeck 015 24 34 87 en Julien De Groof 015 24 04 85

- grote nete -

21

Winterslaap en winterrust door Titte, den Grunen Hesteneir De winterslaap of winterrust is voor veel dieren een even simpele als geraffineerde manier om te overleven zonder energie te hoeven besteden aan het zoeken van voedsel. Gaat de een aan het plafond hangen of onder water liggen, de andere graaft zich onder de grond of kruipt met zijn hele familie in een holletje. En zo slapen ze allemaal lekker door de winterkoude heen.

Hoe bepalen dieren het juiste moment van de winterslaap? De aanloop tot de winterslaap wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren. Dieren hebben een innerlijk uurwerk voor hun jaarlijks ritme: als het kouder wordt voelen ze vanzelf de winterslaap aankomen. Hun zintuigen waarschuwen dat de opwarming van hun lichaam steeds meer energie kost.

Bij de laatste aanpassingen tot de winterslaap zijn volgens wetenschappers rond de 80 tot 150 genen betrokken. Zonder deze genen zouden de winterslapers de koude periode van het jaar niet overleven.

Als de dagen korter en de nachten langer worden, breken er voor veel dieren bikkelharde tijden aan. Per soort en regio worden verschillende strategieën toegepast om zich zo goed mogelijk aan te passen aan winterse omstandigheden Dieren die in de winter gewoon actief blijven krijgen een dikkere vacht, soms zelfs in een aangepaste kleur. De hermelijn krijgt 's winters in sommige streken zelfs een compleet witte vacht, op het zwarte puntje van zijn staart na.

Winterslaap …

Veel vogels bij ons trekken lekker weg naar het behaaglijke zuiden. Het hebben van vleugels heeft dan toch wel bijzondere grote voordelen. Zoef, weg, hoewel zo'n trektocht natuurlijk ook niet zonder risico‘s is.

Minder mobiele dieren verkiezen vaak een kortere of langere winterslaap. De dieren die een winterslaap houden, zijn onder te verdelen in twee groepen: warmbloedige en de koudbloedige dieren. Alleen warmbloedige dieren houden een echte winterslaap om de koude winter te overleven. Zij brengen hun lichaamsactiviteiten terug tot een minimum, om zo krachten en dus energie te besparen. Dat doen ze door het verlagen van hun ademhalingsritme en lichaamstemperatuur. Door gebruik te maken van vetreserves die tijdens de actieve maanden zijn opgeslagen, kan het dier het zo een aardig tijdje uithouden.

… en winterrust Ook zijn er dieren die winterrust houden, zoals de das, de wasbeer en de eekhoorn. Zij schroeven hun lichaamstemperatuur tijdelijk een paar graden terug en worden een paar keer in de winter wakker om te eten, vaak uit een van tevoren aangelegde wintervoorraad. Gemiddeld daalt de energieomzet bij grote dieren die de winterrust houden, in de winter een tiende deel van de zomerse omzet. Bij kleine dieren die

22

een winterslaap houden, is dat een honderdste deel van de zomerse energieomzet. Alleen kleine dieren kunnen hun lichaamstemperatuur zo snel laten dalen dat de afkoeling binnen het lichaam en de kou buiten geen gevaar is. Een hamster bijvoorbeeld, gebruikt daar ongeveer acht uur voor, terwijl een beer meer dan een dag nodig heeft en daardoor veel meer energie verliest. Grote dieren houden daarom juist vaak een winterrust, omdat een sterke daling van de lichaamstemperatuur levensgevaarlijk kan zijn. Alleen kleine dieren met een gewicht tot acht kilo kunnen ongestraft de winter doorslapen.

Langslapers Het dier dat in Europa de langste winterslaap houdt is de alpenmarmot, zijn winterslaap kan wel zeven tot acht maanden duren. Voor hij in winterslaap gaat, wordt de toegang van de slaapplaats afgedicht met steentjes, aarde en gras. Pas daarna valt hij in een diepe, ononderbroken winterslaap en zal hij pas zeven of acht maanden later, als de meute skiërs boven zijn hoofdje weer is vertrokken, uit zijn hol tevoorschijn komen.

Ook absolute kampioenen winterslapen zijn de zogenaamde slaapmuizen, hun familie is er zelfs naar vernoemd. Bij ons komen twee soorten slaapmuizen voor: de hazelmuis en de eikelmuis. Ze houden een winterslaap die een halfjaar duurt, van oktober tot en met maart. Voor ze in winterslaap gaan, leggen de slaapmuizen grote voedselvoorraden aan: eikels, hazelnoten, kastanjes en beukennoten. Zelf eten ze tussendoor ook grote hoeveelheden voedsel, vooral fruit, om een vetvoorraad aan te leggen. Als winterverblijf kiezen ze een holle boom. een nestkast. hun oude zomernest of een verlaten vogelnest, dat ze dan voorzien van een bolrond dak. Hiervoor gebruiken ze takjes, mos, gras en bladeren. Wanneer de temperatuur daalt tot onder de tien graden Celsius kruipen ze met meerdere (soms wel tien) soortgenoten tegelijk in winterslaap. Ze brengen deze maanden dan in opgerolde toestand door, met de staart over de kop. Je krijgt er zelf enorme slaap van als je er een plaatje van ziet ... Tijdens de winterslaap verliezen ze maar liefst vijftig procent van hun lichaamsgewicht. Zodra ze wakker worden in het voorjaar, vallen ze de opgebouwde voedselvoorraad aan.

Voedsel Onze pad is net als alle kikkers een opportunistische jager, die alles pakt wat in zijn bek past. Dat is deels te wijten aan zijn slechte gezichtsvermogen. Padden kunnen echter wel proeven: smerige prooien werken ze met de poten en de tong de mond uit. Ze gebruiken voor het vangen van hun prooi hoofdzakelijk de uitklapbare tong, waardoor er een voorkeur is voor prooien die wat kleiner zijn en gemakkelijk naar binnen te werken. Op het menu staan voornamelijk kleine ongewervelden zoals insecten en larven, spinnen,

- grote nete -

Hazenslaapje Er wordt altijd gedacht dat beren in winterslaap gaan, maar dat doen ze niet, ze houden een winterrust. Hun hartslag vertraagt weliswaar, maar de lichaamstemperatuur blijft vrij constant. Ze slapen vrij licht en kunnen ook gemakkelijk gewekt worden; een hazenslaapje ...

Zelfs een drachtig berenvrouwtje gaat in winterrust. Zij brengt vanaf november de winter door in een hol dat ze graaft in een heuvel. Het hol heeft een tunnel en aan het einde van de tunnel is de kraamkamer. Soms zijn er meerdere kamers in een hol, maar meestal maar één. In januari worden dan de kleine beertjes geboren. De andere beren doen in de winter hetzelfde als ze in de zomer doen: jagen, eten en slapen.

En waar hangen onze vleermuizen ’s winters uit? In het najaar eten ze hun buikje rond – ze eten vooral insecten – en bouwen zo voldoende vetreserves op voor de winter. Ze zoeken een plek waar ze de hele winter gezellig bij elkaar slapend doorbrengen, bijvoorbeeld in een spleet tussen muren, een grot of een (ijs)kelder. In elk geval een plek die niet te koud of te warm is, maar vooral vochtig. zodat ze niet uitdrogen.

Ze hangen dan ondersteboven aan hun pootjes aan het plafond, met hun kop omlaag. Met de klauwen van hun achterpoten hechten ze zich aan de wand. Ze kunnen hun poten als het ware op slot doen, zodat ze moeiteloos de hele winter kunnen blijven hangen. Ze hullen zich bijna geheel in hun vlieghuid en hun lichaamstemperatuur daalt van 39 naar 6 graden Celsius. Hun hart, dat normaal 600 keer per minuut slaat, doet dat tijdens de winterslaap nog maar een paar keer per minuut. Ook halen ze weinig adem, waardoor ze veel energie besparen.

Egels kennen hetzelfde principe, zij halen normaal 50 keer per minuut adem, maar in winterslaap nog maar negen keer. Hun hartslag daalt van 250 keer naar 25 keer per minuut.

Als de temperatuur daalt, gaan ook amfibieën en reptielen op zoek naar een overwinteringsplek. Omdat het koudbloedige dieren zijn, kunnen ze hun eigen lichaamstemperatuur niet regelen. Om te voorkomen dat ze in de winter door de kou onderkoeld raken of zelfs doodvriezen, gaan ze van oktober tot maart in winterrust. Die wordt in eerste instantie ingegeven door hun biologische klok, maar ook onder invloed van de lage temperatuur. Blijft het de hele winter koud, dan blijven ze in winterrust. Maar is er opeens een warmere periode tussendoor, dan kunnen ze ook weleens even tevoorschijn komen. Zo zijn er incidentele waarnemingen bekend van zonnende gladde slangen en muurhagedissen op mooie dagen rond de jaarwisseling. Geschikte overwinteringsplaatsen zijn bv. holen in de grond, tussen wortels van bomen, maar ook in kelders van huizen, bunkers en onder takken- of steenhopen in de tuin. Als het er maar vorstvrij is en er geen water staat. Sommige amfibiesoorten overwinteren juist onder water, dat kan in de modder zijn, maar ook in holtes van de oever of tussen afgevallen bladeren en plantenresten. Met name de bruine en groene kikkers, padden en sommige salamandersoorten doen dit.

Hun huid is zo dun, dat er vanuit het water zuurstofopname kan plaatsvinden. Bij soorten die onder water overwinteren, volstaat dit om de winter door te komen.

Tijdens hun winterslaap verbruiken amfibieën en reptielen, in tegenstelling tot zoogdieren, opvallend weinig of niets van hun vetvoorraad. Dat is het grote voordeel van hun niet constante lichaamstemperatuur, vlak voor ze in winterslaap gaan, eten ze niet meer.

Dat zou alleen maar gaan rotten, omdat hun spijsvertering tijdens de winterslaap niet werkt.

Huisjesslakken beschermen zich tegen de kou door de ingang van hun huisje met een precies passend plaatje af te sluiten. Naaktslakken graven zich in en omgeven zich met een laag slijm.

Veel insecten die op het land leven, sterven in de loop van de herfst. Om als soort te blijven bestaan, overwinteren de eieren, Iarven of poppen op beschutte plaatsen. Zo verblijft de grote groene sabelsprinkhaan twee jaar lang als ei in de grond. Als de omstandigheden ongunstig blijven, kan hij dat wel vier of vijf jaar volhouden.

Insecten die in het water leven, overwinteren vaak wel als volwassen dier. Zij kruipen weg in de modder of in een holletje langs de slootkant en brengen de winterperiode door in verstarde toestand. Water en modder vormen een goede buffer tegen extreme kou, zodat het niet nodig is om als solide eitje te overwinteren.

Maar ook sommige landinsecten overwinteren op een niet al te koud plekje, zoals de hommel- en wespenkoningin. Voordat de winter intreedt verliezen ze veel vocht, de verhoogde concentratie van lichaamszouten voorkomt dat ze bevriezen. Bij felle kou verkeren ze vaak in onderkoelde staat, maar zelfs dat overleven ze, mits niet meer dan de helft van hun lichaamsvocht bevriest. Verwarm je plotsklaps een schuur of kelder waar ze verblijven, dan kan het gebeuren dat je in januari een wesp ziet rondvliegen.

Zwaluwen duiken begin september onder water en blijven daar totdat er betere tijden aanbreken ... Aan de waarheid van deze stelling twijfelde ruim twee eeuwen geleden vrijwel niemand. Niet veel later zag de broer van dominee-bioloog Gilbert White grote aantallen zwaluwen in het voor- en najaar over Gibraltar trekken, zodat dit raadsel voorgoed werd opgelost.

Sindsdien heeft de vogeltrek veel mensen gebiologeerd, er zijn kasten vol boeken over geschreven.

Vreemd is echter dat over winterslaap, een op zijn minst even interessant verschijnsel, helemaal niet zoveel is gepubliceerd.

En de mens?

Kan de mens in winterslaap gaan? Sommigen zouden dat maar al te graag willen! In oktober 2006 beweerde de Japanner Mitsutaka Uchikoshi dat hij 24 dagen in winterslaap had doorgebracht nadat hij in slaap was gevallen toen het begon te sneeuwen. Dokters die hem onderzochten, beweerden dat zijn lichaamstemperatuur was gezakt tot 22 graden Celsius.

- grote nete -

23

Weer monument minder in Laakdal door Vic Van Dyck

Op een snode manier een prachtige, honderd jaar oude eik kappen rond de kerstdagen ‌ Dat kan allemaal in Laakdal in de Hulstsestraat.

Tegen de vergunning die het gemeentebestuur gaf, is in beroep gegaan. Dus we dachten dat deze kerngezonde reus, van misschien wel 150 jaar oud, veilig was. Deze boom hoorde bij de Hulstsestraat, het was een stuk van deze straat. Zo een kanjer moet je plaats geven, een tiental meters was genoeg geweest. Maar men heeft zich niet aan de regels gehouden.

Dit valt niet meer goed te maken, in geen honderd jaar!

24

- grote nete -

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmaker

Men moet een gegeven paard niet in de bek zien.

Dit spreekwoord wil zeggen, dat het in de eerste plaats om de geste van het geven gaat en niet om wat wordt gegeven, het cadeau.

Het zal zeker uit een tijd stammen, dat een paard als geschenk geven meer gebruikelijk was dan in onze dagen. Maar wat zou er in de bek, sorry, mond van een paard dan wel te zien zijn? Voor een paardenkenner heel wat, want die leest aan de tanden van een paard diens leeftijd af en dat is belangrijk!

Een oud paard is vanzelfsprekend veel minder waard dan een jong dier. De buitenste laag van een paardentand, de glazuurlaag, vertoont boven op de tand een diepe plooi. Deze holte is gevuld met etensresten en is als een donkere vlek op de tand te zien.

Hoe ouder het paard wordt, des te verder slijt de glazuurlaag en des te kleiner wordt de vlek om ten slotte geheel te verdwijnen. Is de vlek geheel of nagenoeg verdwenen, dan is het paard oud of ‘aftands’.

Wie bij het krijgen van een paard allereerst in de mond kijkt, vraagt zich dus kennelijk in de eerste plaats af: wat is dit geschenk waard? En dat is kwetsend voor de schenker.

Wie daarentegen een paard kóópt, doet zichzelf geen goed, als hij niet vóór de koop vaststelt hoe oud het dier is.

Uit fossiele vondsten heeft men afgeleid, dat de oudste voorvader van het paard in het eoceen, de beginperiode van het tertiair (ruim 65 miljoen jaar geleden) heeft geleefd. Dit dier, de Eohippus, was niet groter dan de huidige foxterriër. Na een hele ontwikkeling, in fossielen teruggevonden, zijn uit de Eohippus na het tertiair paard, zebra en ezel ontstaan.

Het enige, nog levende, wilde paard is het Przewalskipaard, dat op de Centraal-Aziatische steppen voorkomt. Daarnaast treft men het nog in diverse diergaarden aan.

Paarden worden ingedeeld in warm- en koudbloedige rassen. Dat heeft niets met de lichaamstemperatuur te maken, maar alles met het temperament, het karakter van het paard. Warmbloedpaarden, zoals het Arabische ras, zijn heel levendig en veelal lichtgebouwd. Koudbloedpaarden zijn rustig en kalm van aard. Hiertoe behoren de Zeeuwse en Belgische paarden.

Gedicht De fysieke realiteit van de leugen Steeds dezelfde weg van 1 januari tot 31 december weg uit een kwade droom weg met zijn eigen eentonigheid steeds hetzelfde beeld bij de opeenvolgende seizoenen halve sufheid tijdens de winter iedereen vermoeid de weerstand opgedroogd maar daar komt de lente en de afwachting van nieuwe dingen die moeten losbarsten en als dan eindelijk de lente oplaait in alle hevigheid komen de twijfels zou het kunnen laat in de herfst merk je dat er niets definitiefs is gebeurd dat het ritme trager wordt in afwachting van de eerste sneeuw waarna alles opnieuw begint en opnieuw en opnieuw hoe lang nog we zijn tot hier geraakt het zou kunnen dat we verder leven niets hangt van onszelf af alles wordt boven onze hoofden beslist wij kunnen alleen afwachten J’O 2013

- grote nete -

25

Activiteiten januari - april 2014 AFDELING HEIST-OP-DEN-BERG JANUARI

MAART

Zo 26 Winterwandeling langs de Nete 13:30 Brug Looidijk, Herentalsesteenweg, Hallaar Info: Francois Van den Bosch 015 24 03 18

Za 8 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 0497 22 18 59 Vr 14 Cursus Zoogdieren – Theorie Thema: Gewoon ongewoon – o.a. eekhoorn, haas, mol, konijn en egel Lesgever: Natuurpunt Educatie 19:30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Paul Anthonis 015 24 89 88 Deze cursus is de eerste module van een provinciale toer. Zie kaderstukje.

FEBRUARI Za 8 Algemene vergadering afdeling Heist Terugblik 2013 en planning 2014 19:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Paul Anthonis 015 24 89 88 Za 15 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 0497 22 18 59 Zo 16 Daguitstap Linkeroever: vogels spotten 8:30 Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81, Hallaar Picknick meebrengen – vervoer kostendelend Info: Stefan Janssens 0497 22 18 59

APRIL Ma 21 Op zoek naar de Paashaas in de Netevallei 9:30 en 10:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 te Hallaar Info en inschrijvingen: Paul Anthonis 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be

Zo 23 Landschapswandeling Kruiskensberg 14:00 taverne ’t Schipke, Herenthout Info: Eddy Vets 015 25 18 12

Cursus Zoogdieren: provinciale toer 2014 Module 1: Gewoon ongewoon - maart in Hallaar

Module 3: Bever en otter - in Willebroek

Zo 23 Cursus Zoogdieren – Praktijk 1 Excursiethema: eekhoorn en egel 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Zo 30 Cursus Zoogdieren – Praktijk 2 Excursiethema: haas, mol en konijn 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Za 22 Diavoorstelling door Gust Heremans De natuurpracht van Zeeland Het eiland Texel Natuur in de vier seizoenen 20:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Inkom: 2,50 euro t.v.v. Reservatenfonds Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Module 2: Roofdieren - in Zandhoven

Zo 16 Wandeling Beerzelberg 14:00 taverne Beerzelberg, Hallaardreef in Beerzel Info: Francois Van den Bosch 015 24 03 18

Za 26 BERGFOLK 5: Voorprogramma: Jan Cox (Heist) Hoofdact: The Tannahill Weavers (Schotland) 20:00 in de Parochiezaal van Booischot Kaarten: inkom 12 euro – voorverkoop 10 euro Info: Jo Van Dessel 0495 53 13 23 Website: http://users.telenet.be/Bergfolk

Module 4: Zeezoogdieren- in Antwerpen Module 5: Vleermuizen - in Geel Module 6: Hoefdieren - in Mol-Postel Module 7: Muizen- in Wortel Info en inschrijven: https://sites.google.com/a/natuurpunt.be/cursuszoogdieren-antwerpen/home

26

- grote nete -

Activiteiten februari - april 2014 AFDELING GROTE NETE FEBRUARI

APRIL

Za 1 Beheerswerken Goor-Asbroek 9:00 Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29

Za 5 Beheerswerken Goor-Asbroek 9:00 Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495-47 64 29

Zo 2 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Zo 6 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Za 15 Werkdag De Roost 9:00 Parking Rooststraat, Veerle-Laakdal Info: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04

Zo 6 Dagtocht Satte en Hoegne 9:00 u Parking zaal Vinea, Veerle (stapschoenen en picknick meebrengen) Info: Jan Van Walsum 0494 826 414

MAART Zo 2 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09 Zo 23 Wandeling Trichelbroek – Watervogels in de kijker 14:00 Sint-Bavokapel, Sint-Bavostraat, Eindhout-Laakdal Info: Herman Berghmans 014 84 16 04 of Ludo Verwimp 0472 42 61 29 Zo 30 Lentewandeling Schaapwees 14:00 Netebrug Zoerle Parwijs Info: Arthur Vleugels

Za 19 Werkdag Eindhoutbroek 9:00 Hoek Oude Vorstseweg, Paviljoenstraat, Eindhout-Laakdal Info: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04 Zo 27 Lentewandeling Goor-Asbroek 14:00 Sint-Servaasweg 1, 2230 Herselt Info: Kris Dries 0495 47 64 29

MEI Za 5 Avondwandeling Ossenbroeken – Nachtegaal en houtsnip 19:00 Parking Dagcentrum Vogelzang, Vogelzangstraat Vorst Info: Herman Berghmans 014 84 16 04 of Ludo Verwimp 0472 42 61 29

Landschap in Ossenbroeken (foto Vic Van Dyck)

- grote nete -

27

Info Lid worden van Natuurpunt Het lidmaatschap bedraagt 24 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest.

Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588.

Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 E-mail: grotenete@hotmail.com

Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete:

Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg

Wilfried Wouters, Isschotweg 175 A, 2222 Itegem - 015 23 38 86 e-mail: wouters.wilfried@skynet.be

Herselt

Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 22 78 e-mail: staf.aerts@pandora.be

Hulshout

Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74 0473 94 16 08 e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal

Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04 e-mail: h.berghmans@skynet.be

Westerlo

Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37 e-mail: walter.michiels6@pandora.be

Eindredactie

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

28

- grote nete -