Jaarverslag VIGeZ 2011

Inhoud Gezonde leefstijl aanmoedigen

Ondersteunen bij implementatie

In de lokale gemeenschap

~ ~

~ ~ ~ ~

CaTZc d ST ZPa eP] TT] eTa]XTdfT]S [^ZPP[ VTi^]SWTXSbQT[TXS. 4T] caPX]X]V e^^a VTi^]SWTXSbeTaP]cf^^aST[XYZT] eP] VT\TT]cT] T] bcTST] ! Z[TX]T VT\TT]cT] T]VPVTaT] iXRW e^^a TT] VTi^]S e^TSX]Vb T] QTfTVX]VbQT[TXS CXYS e^^a TT]SdXSXVT X]U^a\PcXT a^]S SaPPS[^iT R^\\d]XRPcXT

Op school ~ ~ ~

z6Ti^]ST bRW^^[{ QPP]c eTaSTa WPPa fTV QX]]T] WTc ^]STafXYb ;TZZTaT Ud] \Tc WTc ]XTdfT CdccX 5adccX [Tb\PcTaXPP[ z:XTbZTdaXV{ QaTXSc e^a\X]VbPP]Q^S dXc e^^a WTc bTRd]SPXa ^]STafXYb

6^TST PUb_aPZT] \PZT] V^TST _Pac]Tab ;^ZP[T bT]bXQX[XbPcXT a^]S Q^abcZP]ZTa^_b_^aX]V Q[XYUc c^__aX^aXcTXc

Evalueren en wetenschappelijk onderbouwen ~ ~ ~ ~ ~

ATbd[cPcT] eP] ST X]SXRPc^aT]QTeaPVX]V ! ( f^aST] QaTTS VTR^\\d]XRTTaS 7^T eTaW^^V YT ST VTTbcT[XYZT eTTaZaPRWc S^^aWTT] ST eTabRWX[[T]ST [TeT]bUPbT]. <X]STa ]PcaXd\ \TTa QTfTVT] A^^Zbc^_ eP] !# dda eTaW^^Vc ST a^^Zbc^_X]cT]cXT BRW^[T] SXT e^^a z:XTbZTdaXV{ ZXTiT] bR^aT] QTcTa ^_ e^TSX]VbQT[TXS

Op het werk

Samenwerken en netwerken

~ ~

~ ~ ~

FTaZQPPa fTaZ) ST b[TdcT[ c^c [P]VTa fTaZT] 6Ti^]ST fTaZ]T\Tab e^^a VTi^]ST QTSaXYUbaTbd[cPcT]

Doelgroep jongeren ~

]^Z]^Z QT VTTUc Y^]VTaT] eTTaZaPRWc ^\ SX_ PP] cT _PZZT]

Lage SES-doelgroepen ~ ~ ~ ~ ~ ~

7Tc \^cc^ z8Z ZP] WTc{ S^Tc WTc z\ 4T] fX] fX] e^^a VTi^]SWTXS T] P]STaT QT[TXSbS^\TX]T] 3T 6^TS VTe^T[ bc^T[ Q[XYUc WTc V^TS S^T] 6Ti^]ST e^TSX]V ^^Z \Tc TT] QT_TaZc QdSVTc =XTdfT VTi^]ST [^ZP[T _aPZcXYZT] ^_ fff VTi^]STX]b_XaPcXT QT 6a^T_T] dXc eTabRWX[[T]ST Rd[cdaT] \PZT] ZT]]Xb \Tc VTi^]S TcT] QTfTVT]

Informatie, advies en vorming ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

2 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

8]U^a\PcXT PSeXTb T] e^a\X]V X] RXYUTab 4T] TU RXĂ&#x2019;]c QTbcdaX]VbbhbcTT\ S^^a ST iTT eP] VTi^]SWTXSbX]U^a\PcXT E86TI aTPVTTac \Tc ]dP]RT C^_ $ eP] _^_d[PXabcT X]cTaPRcXTeT fTQbXcTb fff eP[_aTeT]cXT QT) SaXT bXcTb f^aST] Ă?Ă?]

E86TI PRcXTU X] E[PP\bT fTaZVa^T_T] >_[TXSX]VbPP]Q^S bRWTTac W^VT c^__T] =XTdfT _dQ[XRPcXTb !

~

]^Z]^Z QT) YTdVSbTRc^a b_aX]Vc \TT ^_ ST ZPa 3T ZaPRWcT] Qd]ST[T] e^^a TT] [^ZPP[ VTi^]WTXSbQT[TXS 4T] VTiP\T][XYZT PP]_PZ a^]S cPQPZ P[R^W^[ T] SadVb ZaXYVc bcTTSb \TTa e^a\ BP\T]fTaZX]V \Tc TgcTa]T SXT]bcT] fTa_c eadRWcT] PU

Organisatie-ontwikkeling ~

<E> QT[TXS dXc ST bcPacQ[^ZZT]

Feiten en cijfers 2011 ~ ~ ~ ~ ~ ~

;TST] 0E ;TST] AE1 ?Tab^]TT[bQTbcP]S <TSTfTaZTab _dQ[XRTaT] 7TaZ^\bc ]P]RXĂ&#x2019;[T \XSST[T] <Tc SP]Z PP]

Inleiding Hét event van het jaar was uiteraard de viering van 20 jaar gezondheidspromotie in Vlaanderen op initiatief van het eveneens jarige VIGeZ. Het werd een toekomstgerichte ontmoeting voor al wie in dit verhaal een rol speelt. Twintig jaar geleden deed gezondheidspromotie haar intrede in het Vlaamse beleid. Vandaag is dit beleidsdomein in volle expansie. Gezond leven komt steeds meer in de kijker te staan.

Zoals de succesvolle campagne ’24 uur niet roken’, de Goedgevoel-stoel, de winkeloefening ‘Gezond en budgetvriendelijk winkelen’, de databank ‘gezondeinspiratie.be’ en het pilootproject ‘Kleurrijk gezond’. Met ‘NokNok, het klopt in mijn hoofd’ begeeft het VIGeZ zich in de wereld van de jongeren.

En dit in overleg met de jeugdsector en uiteraard gebruikmakend van sociale media.

Tijdens de feestzitting illustreerde een animatiefilm op een prettige manier de mijlpalen, de succesverhalen en de kleine stappen die de voorbije twintig jaar gekenmerkt hebben. Al twintig jaar speelt het VIGeZ een markante rol in deze ontwikkeling.

Dit jaar ging veel aandacht naar deskundigheidsbevordering in het verder uitwerken van de thema’s gezonde gemeente en gezond werken. Op beide domeinen werden master classes aangeboden, respectievelijk voor lokale ambtenaren en Logo’s. Want een doorgedreven kennis van de mogelijkheden voor gezondheidsbevordering is in deze omgevingen met hun specifieke eigenheden en structuren een eerste vereiste om doelgericht aan het werk te gaan.

In zijn toespraak benadrukte Vlaams minister Jo Vandeurzen de speerpunten van zijn beleid: het realiseren van gezondheidswinst via onderbouwde gezondheidsdoelstellingen, het aanpakken van de gezondheidskloof en het belang van een doorgedreven samenwerking met andere beleidsdomeinen.

Zoals uit dit jaarverslag mag blijken, draagt het VIGeZ meer dan ooit actief bij tot de ontwikkeling van deze drie speerpunten.

Het VIGeZ biedt beleidsondersteuning via z’n medewerking aan de Vlaamse werkgroepen die instaan voor de uitvoering van de actieplannen rond de verschillende gezondheidsdoelstellingen. De rol die het VIGeZ het voorbije jaar opnam in het kader van deze werkgroepen was heel divers en intensief. Er werd meegewerkt aan zes Vlaamse werkgroepen, waaronder die rond ‘voeding en beweging’ en ‘suïcidepreventie’ de meest actieve inzet hebben vereist.

In de Vlaamse werkgroep TAD werden historische knopen doorgehakt. Voortaan zal de werking rond de drie verslavende middelen tabak, alcohol en drugs op een geïntegreerde manier worden aangepakt. Als partnerorganisaties zullen het VIGeZ en de VAD de motor van deze nieuwe wending zijn. Dit zal ook op het terrein tot nieuwe samenwerkingsverbanden leiden.

Rond zowat alle VIGeZ-thema’s werden samen met de Logo’s tal van sterke methodieken ontwikkeld. Een aantal van deze methodieken richten zich specifiek tot lage SES-doelgroepen.

Een belangrijke stap werd gezet in de samenwerking met de Logo’s. Om de meer dan 170 professionals in gezondheidspromotie vlot en uniform te laten samenwerken ondertekenden de besturen van het VIGeZ en 14 Logo’s een afsprakennota waarin formeel de wederzijdse engagementen en verantwoordelijkheden zijn beschreven. Goede afspraken maken het werk efficiënt!

Het jaar werd afgesloten met het heuglijke nieuws dat de capaciteit van het VIGeZ voortaan met vier expert-stafmedewerkers zal worden uitgebreid. Het VIGeZ weet dit teken van vertrouwen oprecht te waarderen en maakt zich sterk dat het hierdoor mogelijk wordt om in de toekomst nog beter aan de gestelde verwachtingen te beantwoorden.

Mei 2012

Annemie Peeters Directeur

Wivina Demeester - De Meyer Voorzitter

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 3

EEN GEZONDE LEEFSTIJL AANMOEDIGEN In de lokale gemeenschap Op school Op het werk Doelgroep jongeren Lage SES-doelgroepen

# k E86TI k 9PPaeTab[PV !

8] ST [^ZP[T VT\TT]bRWP_ Trekt u de kar van een vernieuwend lokaal gezondheidsbeleid?

Deze vraag is rechtstreeks gericht aan alle kandidaat schepenen in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in oktober 2012. Het is daarenboven de titel van de brochure die het VIGeZ samen met de Logo’s en de VAD ontwierp.

De brochure stelt geen eisen. Het is ook geen memorandum.

Wat is het opzet dan wel? Ze werkt vooral wervend en inspirerend naar lokale mandatarissen toe die willen laten zien hoezeer ze begaan zijn met wat voor iedere burger essentieel is: gezond blijven.

Via contacten tussen Logo-ondersteuners en lokale beleidsadviseurs, mandatarissen en hun partijen en via contacten met de studiediensten en programmamakers in de Vlaamse politieke partijen kreeg gezond leven een plaats in de verkiezingsvoorbereidingen. Het is een duidelijk thema waarmee huidige en toekomstige schepenen en OCMW raadsleden de nieuwe legislatuur vanaf het najaar 2012 tegemoet willen gaan. De brochure geeft daarbij tastbare goede praktijken, prioritaire thema’s en tips voor een integrale aanpak die het hele lokale beleid met gezondheid ‘besmet’.

De nieuwe bestuurs- en beleidscyclus waarmee gemeenten in de toekomst een globaal samenhangende beleidsplanning maken, vormt dan ook een geschikte opportuniteit om lokaal gezondheidsbeleid als een rode draad in te verweven. In 2012 zullen we vanuit gezondheidsbevordering klaarstaan om met effectieve instrumenten en adviezen een lokaal gezondheidsbeleid op maat van de eigen stad of gemeente te integreren.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k $

Een training voor gezondheidsverantwoordelijken van gemeenten en steden.

Als lokaal bestuur sta je het dichtst bij de mensen en ben je samen met de lokale actoren het best geplaatst om een gezonde leefstijl aantrekkelijk en toegankelijk te maken. Dit klinkt mooi maar in de praktijk is het niet makkelijk realiseerbaar. Budgetten zijn krap, ongezond gedrag is hardnekkig, samenwerking blijft vaak bij mooie principes.

Om hieraan tegemoet te komen richtte het VIGeZ voor de eerste keer de masterclass ‘Gezond Leven in uw gemeente’ in.

In een cyclus van drie dagen kunnen gemeentelijke gezondheidsverantwoordelijken kennis en vaardigheden opdoen om in hun stad of gemeente optimale kansen op gezondheid te ontwikkelen. Ook ondersteunende Logomedewerkers zijn welkom.

In 2011 vond de eerste module plaats die een integrale aanpak van lokale gezondheidspromotie in de kijker zette. Ervaringen over de aanpak in Nederland, mogelijkheden van de nieuwe beheers- en beleidscyclus en voorbeelden van de link met sport en met milieu werkten inspirerend.

De volgende modules zijn gepland in 2012: ‘Lokaal werkt best’ en ‘GPS voor gezond beleid’. Na de centrale cyclus gaat de masterclass op verplaatsing om regionale sessies te programmeren op maat van de lokale context. Dit gebeurt in samenwerking met de Logo’s en met de VVSG.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

6 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

121 kleine gemeenten engageren zich voor een gezond voedings- en bewegingsbeleid.

‘Zot van Gezond’ wil gemeenten aanzetten om hun voedingsen bewegingsbeleid onder de loep te nemen en het verder uit te bouwen tot een kwalitatief beleid dat de inwoners effectief aanzet en in staat stelt om meer te bewegen en gezonder te eten. Het richt zich tot het OCMW- en gemeentebestuur van kleine gemeenten (maximum 15.000 inwoners).

In totaal hadden 167 gemeenten de kans om deel te nemen aan dit initiatief. In december 2011 ondertekenden hiervan 121 gemeenten de intentieverklaring waarin zij zich tot eind 2013 engageren voor dit project.

De besturen staan er niet alleen voor. Samen met de partners VVSG, ISB en de Logo’s ontwikkelde het VIGeZ een methodiek waarmee het huidige beleid geëvalueerd kan worden. Op basis van de resultaten voor elke gemeente maakt het Logo een advies op maat op. Het is ook het Logo dat de gemeente doorheen het proces begeleidt en ondersteunt.

Voor meer informatie: liselotte.vanhevele@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 7

Tijd voor eenduidige informatie rond draadloze communicatie.

Tegenwoordig belt iedereen draadloos en duiken steeds meer zendantennes op in het straatbeeld. De grote toename van draadloze communicatie maakt dat de blootstelling aan elektromagnetische straling blijft stijgen. Omdat we in de toekomst nog meer zendantennes verwachten, zal deze blootstelling aan elektromagnetische straling nog verder toenemen.

Heel wat Vlamingen maken zich zorgen over de mogelijke schadelijke effecten van draadloze communicatie op hun gezondheid. De onzekerheid bij de burger wordt verder gevoed door de alarmerende en tegenstrijdige berichten die de media hierover verspreidt. De nood aan eenduidige en betrouwbare informatie over de gezondheidsrisico’s van gsm-gebruik, wifi en zendantennes wordt dan ook steeds belangrijker.

Lokale besturen kunnen snel inspelen op wat leeft bij de bevolking in hun gemeente en zijn daarom ideaal geplaatst om te communiceren over dit thema. Correcte communicatie zorgt ervoor dat de onzekerheid bij de burger plaats maakt voor kennis en het vermogen om de gezondheidseffecten beter te kunnen inschatten.

Het VIGeZ en de Medisch Milieukundigen bij de Logo’s werkten samen met de dienst Milieu en Gezondheid (departement LNE) en Toezicht Volksgezondheid (Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid) een draaiboek rond dit thema uit voor lokale besturen. Het is een praktisch instrument om op een onderbouwde manier te communiceren over elektromagnetische straling.

In het voorjaar van 2011 werden vijf infosessies georganiseerd in alle provincies in Vlaanderen. Hierbij werden lokale intermediairs geïnformeerd over de gezondheidseffecten en de wetgeving van elektromagnetische straling. Het draaiboek ‘Zendantennes… een hot item!’ werd er uitgebreid voorgesteld en alle aanwezigen kregen een exemplaar mee naar huis. De Logo’s zorgden ervoor dat in elke gemeente minstens één draaiboek beschikbaar is.

Voor meer informatie: an.verdeyen@vigez.be

8 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

>_ bRW^^[ ‘Gezonde school’ baant verder haar weg binnen het onderwijs.

In 2011 zet de trend van verankering en integratie van de methodiek ‘gezonde school’ zich verder in het onderwijs, al is de hausse van de voorbije jaren weliswaar voorbij. Gezondheidsbeleid als een onderdeel van de reguliere schoolwerking wordt erkend, maar de integratie ervan in scholen gebeurt geleidelijk. Een voorbeeld hiervan is de geleidelijke implementatie van het zelfevaluatie-instrument voor het gezondheidsbeleid van scholen.

Bij de schoolnabije partners zoals het CLB, maar vooral bij pedagogische begeleidings- en centrale diensten van de onderwijskoepels volgt deze erkenning en integratie. Zo wordt de ‘gezonde school’ door hen als kadermethodiek naast de overige referentiekaders van de schoolondersteuners en centrale diensten geplaatst.

Via de werking van de VLOR en de onderwijskoepels worden de nieuwe accenten in het gezondheidsbeleid, met name de meer consequente invulling van de brede definitie van gezondheid met de dimensies sociaal en mentaal welbevinden en de aandacht voor kansengroepen, verder ingevoerd.

Dit uitte zich in het ‘Advies over welbevinden en gelijke kansen in het gezondheidsbeleid op school’, de ontwikkeling van een instrument voor ouderparticipatie (gelinkt aan Tutti Frutti) en in de planning van studiedagen (voorjaar 2012) over geestelijke gezondheid en kansengroepen.

Het VIGeZ werd zoals de vorige jaren sterk bevraagd vanuit het onderwijs. Maar de tendens die vanaf 2008 zichtbaar is, zet zich verder. Dit gebeurt minder en minder door individuele scholen, maar door regionale scholengroepen/-gemeenschappen, CLB, bovenschoolse onderwijsorganisaties op Vlaams niveau en de Vlaamse overheid.

Ook in 2011 begeleidde het VIGeZ de onderwijsnetten bij het uitvoeren van hun gezondheidsbeleid. Voor het GO! ondersteunde het VIGeZ het proces naar een intensere samenwerking en verdere integratie van het gezondheidsbeleid in de reguliere werking van de verschillende centrale onderwijsdiensten binnen het GO!. Binnen het VSKO is dezelfde evolutie van een verdere integratie in de reguliere werking van de verschillende diensten en verbonden merkbaar. Het VIGeZ is bij dit proces betrokken via de werkgroep gezondheid en ad hoc contacten met de centrale diensten van koepels en verbonden.

De samenwerking in het kader van de VLOR en ook de samenwerking van het VIGeZ met de verschillende onderwijskoepels, laat toe om de principes van health impact assessment en facetbeleid in de setting onderwijs ten volle in de praktijk om te zetten.

Voor meer informatie: olaf.moens@vigez.be

Voor het advies, de invulling van de studiedagen en het instrument ouderparticipatie werd vanuit het VIGeZ expliciete input geleverd. Tenslotte zorgt ook de verdere implementatie van de rapportering van de indicatorenbevraging 2009 voor een verhoogde aandacht voor het gezondheidsbeleid in onderwijs.

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k (

Lekkere fun met het nieuwe Tutti Frutti lesmateriaal.

Tutti Frutti is het Vlaamse schoolfruitproject waarbij kinderen op een vaste dag in de week samen fruit (of groenten) als tussendoortje eten. De school kan hiervoor een leverancier uit de buurt aanspreken om het fruit te leveren of met de ouders afspreken om op een vaste dag in de week alleen fruit als tussendoortje mee te brengen. Door het fruit of de groenten samen op te eten, proeven de leerlingen verschillende soorten fruit en groenten en leren ze nieuwe variëteiten kennen.

Na 9 jaar is Tutti Frutti een vaste waarde geworden in de Vlaamse basisscholen. Maar liefst 69% van de scholen gaf bij een bevraging aan te werken rond het thema ‘fruit op school’.

Zij gaven echter ook te kennen dat de leerkrachten geschikt educatief materiaal nodig hebben om de doelstellingen van Tutti Frutti te ondersteunen in hun lessen.

De activiteiten, lessen, infobladen en werkbladen zijn terug te vinden op www.fruit-op-school.be en ingedeeld in 4 categorieën: gezondheid, leefstijl, techniek en EDO (educatie duurzame ontwikkeling). Het educatief pakket bevat activiteiten die leerlingen vertrouwd maken met fruit en groenten als onderdeel van een gezonde leefstijl, maar die evengoed oog hebben voor de productie en distributie ervan.

In het nieuwe pakket voor de basisscholen worden activiteiten voorgesteld die kinderen bewust maken van hun eigen smaak en voorkeuren. Tegelijkertijd wordt er werk gemaakt om hen vaardiger te maken in het bereiden van hapklare fruithapjes.

Wegen, sorteren, verpakken en bewaren: fruit en groenten zijn zelfs de aanleiding om met de leerlingen in de klas te werken rond techniek. Kortom, dit pakket bevat volledig en overzichtelijk lesmateriaal om op een leuke manier in de klas aan de slag te gaan rond groenten en fruit.

Dankzij de Europese steun kunnen de deelnemende scholen genieten van een financiële tegemoetkoming. Ook kunnen scholen sinds 2010 beroep doen op leuke affiches en kalenders met daarop de ambassadeur van Tutti Frutti: de stripheld Jommeke.

Voor meer informatie: loes.neven@vigez.be

k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Kieskeurig breidt vormingsaanbod uit voor het secundair onderwijs.

In secundaire scholen is het een grote uitdaging om leerlingen ertoe aan te zetten gezond te eten en te drinken. Vooral de dranken en tussendoortjes zijn meestal geen toonbeeld van gezonde voeding: chips, suikerwafels, frisdranken en energy drinks...

De driejaarlijkse bevraging van het gezondheidsbeleid in scholen (VIGeZ, 2009) toont aan dat een evenwichtig aanbod van dranken- en tussendoortjes in secundaire scholen meer en meer aandacht krijgt, maar geeft tegelijkertijd aan dat er ook nog ruimte is voor verbetering.

Een gezond en evenwichtig aanbod is een stap in de goede richting maar nog niet voldoende. Het komt erop aan dat de jongeren hier ook voor kiezen. Een totaalbeleid rond dranken en tussendoortjes is dan ook essentieel. Hoe kan je jongeren motiveren om voor de gezonde keuze te gaan? De bestaande methodiek ‘Kieskeurig’ die scholen advies geeft hoe het dranken- en tussendoortjesbeleid aan te pakken, werd in 2011 uitgebreid. Vanaf nu kunnen schoolmedewerkers een vorming aanvragen en is er educatief materiaal beschikbaar voor het secundair onderwijs.

De belangrijkste nieuwe methodiek is de winkeloefening.

Deze workshop ‘etiketten lezen’ maakt de jongeren bewust van wat ze allemaal onbewust naar binnen spelen. Het doet hen stilstaan bij vragen zoals: hoeveel suikerklontjes zitten er in een blikje energiedrank? Is fruitsap beter dan frisdrank?

Is een chocoladewafel echt een tussendoortje dat je energie geeft? Door het leren lezen en vergelijken van de voedingsetiketten leren de leerlingen zelf een gezonde keuze maken.

Meer info: loes.neven@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 11

>_ WTc fTaZ Werkbaar werk: de sleutel tot langer werken.

Langer werken wordt in de toekomst de norm. De vraag is in hoeverre dit wel realistisch is. Werkgevers willen hierin meegaan en hun medewerkers langer in dienst houden maar ze gaan er meestal van uit dat een aantal voorwaarden volbracht zijn. De twee belangrijkste zijn een goede gezondheid en motivatie. Ook aan werknemerskant wordt gesproken over werkbaar werk als voorwaarde voor een langere loopbaan.

Een goede gezondheid en kwaliteitsvol werk vormen nu net de basis om het werkvermogen doorheen de loopbaan van mensen op peil te houden. Een gezondheidsbeleid op het werk kan hiertoe bijdragen. Een degelijk personeels- en welzijnsbeleid samen met duurzaam ondernemen zijn belangrijke ingangspoorten voor een gezondheidsbeleid op het werk.

Het thema gezondheidspromotie op het werk sluit vandaag steeds meer aan bij de noden van bedrijven en organisaties. Het VIGeZ profileert zich als pleitbezorger voor gezondheidsbevordering op het werk, een rol die het concretiseert door de coördinatie van twee projecten naar bedrijven en andere dienstverleners binnen de arbeidssector: Jobfit en nv gezond.

Jobfit, een gezondheidsrit voor de technologische industrie Het ondersteuningsaanbod naar bedrijven toe heeft in 2011 een concrete vorm aangenomen via Jobfit dat werkt rond het traject ‘de gezondheidsrit’. Hierbij werden verschillende stappen van een projectmatige aanpak omgezet in projectactiviteiten.

De vier Jobfit-events vormden hiervoor het draagvlak. 31 vestigingen van AGORIA ledenbedrijven zijn ingestapt. Dit betekent dat zij intern een ‘go’ voor gezondheidspromotie bekomen hebben.

Om de startpositie van elk van deze deelnemers te bepalen werd telkens een Jobfit rapport opgemaakt. Dit bestaat uit een bedrijfsfoto, een stand van zaken van het huidige beleid op het vlak van gezonde voeding en lichaamsbeweging en wordt aangevuld met bedrijfsgezondheidsgegevens, concrete adviezen ter verbetering en een voorstel van prioritaire actiepunten. Na deze analysefase krijgt het bedrijf begeleiding bij de opmaak van een actieplan op maat.

Om deze stappen te realiseren werden diëtisten opgeleid en werd een programma samengesteld om de bedrijfsfoto’s te

12 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

ontwikkelen. Er verschenen twee publicaties met praktische tips voor gezonde voeding en bewegingspromotie op het werk.

Zij willen in de eerste plaats de ondernemingen triggeren om mee in te stappen.

Tot slot, werd de samenwerking met de Logo’s en de externe diensten voor preventie en bescherming op het werk geconcretiseerd door de medewerking aan de Jobfit rapporten. Cateraars en andere leveranciers werden verder geïnformeerd over de stand van zaken van het project met het oog op deelname.

Jobfit wordt gerealiseerd door het VIGeZ in nauwe samenwerking met AGORIA (de sectorfederatie voor de Technologische Industrie) en Codie (de vereniging van consulterende diëtisten).

Dit project past in het Vlaams actieplan Voeding en Beweging 2008-2015 en loopt tot eind 2013. nv gezond Het innovatieproject ‘nv gezond’ focust op één van de oorzaken van het vroegtijdig uittreden van werknemers. Door de gezonde leefgewoonten van werknemers te versterken, groeit het vermogen om te blijven werken tot aan de pensioenleeftijd.

Het project richt zich naar KMO’s, een groep van bedrijven waar gezondheid nog het minst is ingeburgerd. De opstap naar een gezondheidsbeleid wordt gefaciliteerd door interbedrijfssamenwerking.

Bij het afsluiten van de tweede fase van het project werden de vier tools gepresenteerd waarmee bedrijven en hun dienstverleners zelf aan de slag kunnen. Dit zijn een interactieve website, twee stappenplannen om samen met andere bedrijven of individueel een gezondheidsbeleid op te zetten en een leidraad voor leefstijladvies.

De laatste fase, die van de disseminatie, is intussen ingezet.

KMO’s en hun dienstverleners worden dan gesensibiliseerd zodat ze zich bewust worden van de toegevoegde waarde van een gezondheidsbeleid voor hun bedrijf en van het inschakelen van de beschikbare tools om dit beleid effectief om te zetten in concrete resultaten.

Dit project wordt gefinancierd door het Europees Sociaal Fonds en het Vlaams cofinancieringsfonds.

Voor meer informatie: els.wouters@vigez.be

Gezonde werknemers voor gezonde bedrijfsresultaten.

Mensen gezond en langer aan het werk houden is een actueel thema. Het draagvlak voor gezondheid binnen bedrijven wordt dan ook steeds groter. Bedrijven worden zich er meer en meer van bewust dat gezonde werknemers essentieel zijn om hun positie op de arbeidsmarkt te kunnen handhaven. Dit is een duidelijke trend die ook zal bijdragen aan het preventief gezondheidsbeleid van de Vlaamse overheid. Mensen via de werkplek bereiken is namelijk een belangrijke strategie om zoveel mogelijk gezondheidswinst op bevolkingsniveau te realiseren.

toond dat gezonde werknemers niet los te koppelen zijn van een proactief en leeftijdsbewust personeelsbeleid.

Tenslotte werden een aantal belangrijke randvoorwaarden verduidelijkt zodat de Logo’s binnen de bedrijfswereld optimaal hun disseminatierol zouden kunnen vervullen. Zo werd de rol van de Logo’s in het veld uitgeklaard en werden relevante netwerkpartners in kaart gebracht. Via een opdracht in het kader van het project ‘nv gezond’ werden alle aangereikte inzichten uit de masterclass concreet in de praktijk omgezet.

Een grondige inventarisatie van potentiële netwerkpartners per Logo-regio was hierin een belangrijke, eerste stap.

Voor meer informatie: joeri.vannijvel@vigez.be

In deze strategie spelen de Vlaamse Logo’s een sleutelrol. Dit doen zij in eerste instantie door hun netwerk rond bedrijven te overtuigen van het belang van een gezondheidsbeleid. Dit netwerk zal dit op zijn beurt uitdragen naar de ondernemers en bedrijfsleiders. Uit een rondvraag bij alle Logo’s bleek echter dat de setting bedrijven op vele vlakken nog onbekend terrein is en dat een sterk netwerk om deze bedrijven te bereiken momenteel nog grotendeels ontbreekt. Anderzijds bleek eveneens uit de rondvraag dat de Logo’s vragende partij zijn om ondernemingen beter te kunnen bereiken en dat zij bereid zijn hierin te investeren.

Daarom werd in het najaar van 2011 de vierdaagse masterclass ‘Een gezondheidsbeleid op het werk’ georganiseerd. Dit initiatief was exclusief bedoeld voor de Logo-medewerkers om hen meer vertrouwd te maken met de bedrijfswereld en hen te ondersteunen in hun werking naar bedrijven.

Tijdens de masterclass werden bedrijven en organisaties als het ware binnenste buiten gekeerd. Er werd ingezoomd op bedrijfsaspecten zoals structuur, cultuur, stakeholders, strategiebepaling, grootte, statuten, sectoren, enz. De welzijnswet werd deskundig en helder uit de doeken gedaan en er werd nagegaan hoe en waar een gezondheidsbeleid hierbij aansluiting kan vinden. Het gezondheidsbeleid werd ook gekaderd binnen een ruimer perspectief. Zo werd de relatie met duurzaam ondernemen onder de loep genomen en werd aange-

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 13

3^T[Va^T_ Y^]VTaT] www.nonnok.be geeft jongeren veerkracht om dip aan te pakken.

Geestelijke gezondheid is voor iedereen, ook voor de jeugd, belangrijk! Om jongeren van 12 tot 16 jaar beter te kunnen bereiken ontwikkelde het VIGeZ, met de steun van de Vlaamse overheid, een nieuwe website op maat van deze leeftijdsgroep. Deze website werd op 21 september 2011 gelanceerd door minister Jo Vandeurzen.

Op www.noknok.be vinden jongeren heel wat leuke opdrachten en informatie om zelf komaf te maken met een dip. De online tips geven de jongeren veerkracht om hun welzijn in eigen handen te nemen. Ze vinden er ook antwoorden op hun meest prangende vragen. Aan de hand van vier knaltips wordt hen een leidraad aangeboden om zelf aan de slag te gaan en hun leven een positieve wending te geven.

Met de knaltip ‘Ik en mezelf’ leren jongeren dat uniek zijn best oké is. Ze krijgen ook tools aangereikt om hun zelfvertrouwen op te krikken. De knaltip ‘Mijn grenzen’ helpt hen op zoek te gaan naar nieuwe uitdagingen, maar leert hen ook neen te zeggen. De derde knaltip ‘Reken op anderen’ geeft jongeren de moed om hulp te durven vragen, beroep op vrienden te doen en maakt hen ook wegwijs waar ze hulp kunnen vinden.

En tenslotte is er de knaltip ‘Tijd voor mezelf’ waarin jongeren diverse leuke ideeën meekrijgen om hun hoofd leeg te maken en te ontspannen.

Naast deze knaltips is er op www.noknok.be ook een boeiende woordwolk terug te vinden. Hierin staan allerlei topics die jongeren van 12 tot 16 jaar bezighouden. Rond thema’s zoals vrienden maken, een fit hoofd hebben, pesten, bewegen, knopen doorhakken, omgaan met ouders,... vinden ze leuke opdrachten en informatie. Deze zijn er telkens op gericht hun welbevinden te versterken. Om het geheel wat speelser te maken, worden de tips steeds door grappige personages verteld.

Daarnaast geeft de site jongeren informatie over veelvoorkomende psychische problemen en handige tips over waar ze terecht kunnen. Ze krijgen er ook de mogelijkheid om hun eigen verhaal met anderen te delen.

Voor meer informatie: kim.schutters@vigez.be

# k E86TI k 9PPaeTab[PV !

;PVT B4B S^T[Va^T_T] Het motto ‘Ik kan het’ doet het ‘m.

Op 31 mei 2011 Vlaanderen en Brussel een dag lang rookvrij maken, dat was de ambitie van de campagne ‘Verdien een beloning ... als je 24 uur niet rookt’. Het bijzondere aan deze actie is dat iedere roker die deelneemt een beloning krijgt. Of je erin slaagt om 24 uur rookvrij te blijven of niet; dat maakt geen verschil. Het is namelijk de intentie die van belang is. Deze actie wil de roker het gevoel geven dat een dag lang zonder tabak best wel lukt. ‘Ik kan het’ is het daadkrachtige motto van iedere deelnemer. Met dit gevoel van zelfvertrouwen ligt een langere of zelfs definitieve stoppoging voor de hand.

In totaal engageerden 3.711 rokers zich om op 31 mei 2011 gedurende 24 uur niet te roken. Lager opgeleiden maakten 45% van de deelnemers uit. 2.281 personen lieten na de actiedag weten wat ze op deze dag ervaarden. Uit deze peiling bleek dat 1.432 personen (62,8%) niet rookten op 31 mei. Eén maand na de actie was 39% van de deelnemers nog steeds gestopt met roken. Dit is ongeveer 10% meer dan in de pilootstudie.

Daarnaast had ongeveer de helft van de deelnemers één maand na de actie een verhoogde stopintentie.

Voor meer informatie: annemie.peeters@vigez.be

Doordat deelnemers niet meteen definitief moeten stoppen met roken is dit een zeer laagdrempelige campagne. Het is tegelijkertijd een persoonlijke campagne omdat medewerkers van de Tabakstop Lijn beschikbaar zijn om ondersteuning te verlenen aan de deelnemers. Zij ontvangen een herinneringssms wanneer de actiedag eraan komt. Ook op de actiedag krijgen ze een sms, als hart onder de riem. En op basis van de ervaringen die deelnemers via de vragenlijst doorgeven, krijgen ze advies en steun op maat.

Iedereen kon de actie op de voet volgen op www.verdieneenbeloning.be. Daar vond je informatie, tips en getuigenissen van lotgenoten. Els De Schepper en Noureddine Farihi, beter bekend als Mo van de één-serie Thuis, waren de gezichten van de campagne. Zij waren in het straatbeeld te zien op affiches en folders, in advertenties en op de bussen en trams van De Lijn. Ook via radiospots werd promotie gemaakt voor de campagne.

Naast de mediacampagne kende de actie ook een sterk lokaal luik dat aangestuurd werd door de Logo’s. Lokale besturen werden geïnformeerd via overleg of een informatiepakket. Acties varieerden van gemeentelijke infosessies door tabakologen, tot verspreiding van materiaal bij diensten en verenigingen en marktacties met onmiddellijke inschrijfmogelijkheid.

Ook de lokale zorgverstrekkers zoals artsen en apothekers werden opgeroepen om het materiaal te verspreiden.

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k $

Een win-win voor gezondheid en andere beleidsdomeinen.

‘Health in All Policies’ (HiAP) is een veelbelovende benadering om meer gezondheidswinst te boeken en om gezondheidsongelijkheid te verminderen. Beleidsdomeinen zoals mobiliteit, woonbeleid, onderwijs, ruimtelijke ordening, milieu of vrije tijd kunnen allemaal een enorme impact hebben op zowel een gezonde omgeving als op gezond gedrag.

Het VIGeZ sloot daarom aan bij het Europees project ‘Crossing Bridges’. Dit is de vanzelfsprekende opvolger van de projecten ‘Closing the Gap’ (de gezondheidskloof verkleinen) en ‘Determine’ (de sociale determinanten van ongelijke gezondheid benoemen en beïnvloeden).

‘Crossing Bridges’ heeft als doelstelling een methodologie te ontwikkelen en de nodige capaciteit op te bouwen voor een succesvolle implementatie van ‘Health in All Policies’. Via een samenwerking tussen een tiental Europese landen verzamelde het project goede praktijken per beleidsdomein. Hierbinnen ontstond een win-win tussen de doelen vanuit gezondheid en vanuit domeinen als mobiliteit of buurtontwikkeling.

Vlaanderen focuste op een training waarbinnen HiAP in de praktijk toegepast wordt en legde de nadruk op een lokaal integraal beleid. De training voorziet in identificatie van de succesfactoren voor HiAP, de nodige structurele organisatie-ontwikkeling en netwerking en in onderhandelingsmethodieken die tot een echte win-win leiden. De integrale aanpak vermijdt dat gezondheid in andere beleidsvelden ‘gedropt’ wordt. De implementatie is voorzien in 2012.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

16 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

De Goed-gevoel-stoel blijft het goed doen.

De Goed-gevoel-stoel is een methodiek die in samenwerking met CEDES vzw werd ontwikkeld. Dit gebeurde in navolging van het project ‘Fit in je hoofd, goed in je vel’. Het is een manier om in groep met maatschappelijk kwetsbare mensen te werken aan hun geestelijke gezondheid. De methodiek heeft als doel de deelnemers sterker in hun schoenen te doen staan.

Door hun protectieve factoren te versterken en de aandacht voor geestelijke gezondheid blijvend in de jaarwerking van groepen in te bouwen, worden er effectief resultaten geboekt.

De Goed-gevoel-stoel bestaat uit drie praatsessies gevolgd door een pak tips om goed-gevoel-acties te doen met de groep. Tijdens de praatsessies wordt er aan de hand van diverse praatplaten gewerkt rond draaglast en -kracht. De groep leert tijdens het praten de Goed-gevoel-stoel ook kennen.

Deze staat symbool voor: ‘een stevige Goed-gevoel-stoel in je binnenkant zorgt ervoor dat je goed gevoel steeds vaker en langer bij jou kan blijven’.

De stoel heeft wel vier stevige poten nodig. Anders valt het goed gevoel er snel weer af. Deze vier poten zijn gebaseerd op de protectieve factoren voor geestelijke gezondheid en worden als volgt geformuleerd: je hebt het recht jezelf te beschermen, je mag jezelf goed doen, je verdient alle hulp en steun en je mag jezelf graag zien. Om te zorgen voor een stevige Goed-gevoel-stoel, kan er na de praatsessies aan de slag gegaan worden met de goed-gevoel-acties. Deze acties zijn erop gericht de vier poten van de Goed-gevoel-stoel te versterken en verder uit te bouwen.

In 2011 werden negen trainingen voor begeleiders georganiseerd en er gingen lokaal ook heel wat sessies door met de Goed-gevoel-stoel. De website van de Goed-gevoel-stoel werd door bijna 12.000 unieke bezoekers bezocht.

Voor meer informatie: kim.schutters@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 17

Gezonde voeding, ook met een beperkt budget.

De winkeloefening is een populaire methodiek bij diëtisten om aan voedingsvoorlichting te doen. De consument leert tijdens deze workshop om de informatie op het etiket correct te interpreteren zodat hij deze kan gebruiken om uit het grote gamma aan voedingsmiddelen een goede keuze te maken.

Naast de basisversie van de workshop, die geschikt is voor een algemeen publiek vanaf 16 jaar, werden intussen ook al verschillende kant-en-klare modules voor andere doelgroepen ontwikkeld. De voorbije jaren vonden er sessies plaats voor allochtone groepen, voor jongeren en voor ouders van jonge kinderen. Telkens wordt rekening gehouden met de specifieke behoeften en interesses van de doelgroep.

In 2011 werd de module ‘gezond en budgetvriendelijk winkelen’, die zich vooral naar kansengoepen richt, uitgewerkt en getest. Gezond eten is voor kansengroepen allesbehalve evident. Hun kennis over gezonde voeding is niet zo groot en ze zijn niet goed op de hoogte van de gezondheidsrisico’s die een ongezonde voeding met zich meebrengt. Daarnaast ontbreekt het hen ook aan de nodige vaardigheden en financiële middelen om evenwichtig en gevarieerd te eten. Zij ervaren gezonde voeding vaak als duur of te duur.

Het was voor deze module dan ook essentieel dat de informatie op een concrete en makkelijk te begrijpen manier aangebracht werd. De diëtiste krijgt richtlijnen hoe ze de boodschap best kan overbrengen aan deze doelgroep. Daarnaast wordt er rekening gehouden met een beperkt budget. Er worden heel wat tips gegeven om gezonde keuzes te maken zonder dat men hiervoor diep in de portemonnee moet tasten. In de oefeningen worden bijvoorbeeld producten van verschillende merken vergeleken qua prijs. De sessie werd uitgetest bij het personeel van Arcotec vzw in Brugge en mocht daar op heel wat enthousiasme rekenen!

Voor meer informatie: loes.neven@vigez.be

18 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Nieuwe gezonde, lokale www.gezondeinspiratie.be.

praktijken

op

De website www.gezondeinspiratie.be is een praktijkenbank voor lokale acties die zich richten op een gezond aanbod of op een gezonde leefstijl voor mensen met een sociaal zwakke positie. Dat gaat van rookstopcursussen tot kooklessen in een sociaal restaurant.

Deze site inspireert organisaties uit heel andere sectoren om ook acties rond gezond leven op te starten bij lage SESgroepen.

De lokale contactpersonen kunnen aangesproken worden om meer te weten te komen over een bepaald project. In de praktijk beweegt er veel op dit terrein. Heel wat nieuwe initiatieven zagen het licht. In 2011 was de site dan ook aan een update toe, zodat deze vernieuwingen vanaf nu snel kunnen verspreid worden.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k (

Groepen uit verschillende culturen maken kennis met gezond eten/bewegen.

Doorsnee gezondheidsbevordering scoort laag op het vlak van toegankelijkheid bij etnisch culturele minderheden. De expertise over maatwerk voor deze groepen is beperkt. Het project Kleurrijk Gezond, dat een samenwerking is tussen Logo Antwerpen, de stad Antwerpen en diversiteitscentrum ‘de8’, heeft als doel de ervarings- en onderzoekskennis te bundelen zodat deze als succesfactoren voor gezondheidsbevordering bij etnisch culturele minderheden ingeschakeld kunnen worden.

Concreet werd een vormingssessie uitgewerkt om groepen uit verschillende culturen te laten kennismaken met gezonde voeding en beweging. De doelstelling van deze vormingssessie is niet zozeer een onmiddellijke gedragsverandering, maar wel een groeiende motivatie om voor een gezonde eet- en leefstijl te kiezen. Dit gebeurt aan de hand van een interactieve sessie die aandacht heeft voor de culturele achtergrond van de doelgroep. Hieruit werden een aantal belangrijke leerpunten en succesfactoren gedistilleerd.

Deze informatie werd in zeven groepen met verschillende etniciteiten getest. Aan de hand van de leerpunten en succesfactoren werd het materiaal bijgestuurd. Naast dit werkmateriaal zal een draaiboek en een vormingsaanbod samengesteld worden.

In een latere fase worden de succesfactoren opgelijst die op meerdere gezondheidsthema’s toepasbaar zijn.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

! k E86TI k 9PPaeTab[PV !

INFORMATIE, ADVIES EN VORMING

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 21

Een efficiënt besturingssysteem door de zee van gezondheidsinformatie.

Informatie, advies en vorming in cijfers: ~

Documentatiedienst: ~ ~ ~ ~

~

Communicatie: ~ ~ ~ ~ ~

~

2.602 abonnees vig-ezine 467.000 unieke bezoekers op vigez.be 388.109 unieke bezoekers op project websites 32 adviezen aan de media 3 persconferenties

Adviesverstrekking: ~

~

29 zoekopdrachten voor projecten en adviesvragen 434 attenderingen 1.170 documentatieverleningen 3.690 referenties in Endnote databank

415 adviesverstrekkingen

Vorming en opleiding: ~

Meer dan 2.000 intermediairen bereikt

Het belang van de gedrukte bibliotheek neemt af. Vandaag zoek je om up-to-date te blijven en snel wetenschappelijke info te verzamelen, via het internet. Al deze pdf- en andere bestanden moet je op een bepaalde manier kunnen opslaan.

Iedere inhoudelijke medewerker heeft z’n eigen systeem van informatiegaring en eigen kanalen. Deze zijn al dan niet gesystematiseerd. Deze info wordt weinig gedeeld. Nieuwe medewerkers moeten bijna van nul beginnen.

Er is dus veel informatie in huis. Maar omdat deze heel verspreid is, is deze vaak niet makkelijk terug te vinden. Vandaar stelt zich de vraag: hoe brengen we de juiste info bij de juiste persoon op het juiste moment?

Onze zoektocht bracht ons bij Endnote, een softwaresysteem dat het verzamelen, beheren, opslaan en gebruiken van bibliografische gegevens vereenvoudigt.Met Endnote kan je zelf literatuurverwijzingen invoeren in een persoonlijke database of deze importeren uit zoeksystemen. De meeste artikels, rapporten, … kan je rechtstreeks van het internet importeren in Endnote.

Ook kan je opgenomen literatuurgegevens bewerken en doorzoeken. Bovendien is het mogelijk om gebruik te maken van sjablonen in Word voor de opmaak van manuscripten volgens publicatiestijlen. Het softwarepakket is ook geschikt om geordende bibliografieën samen te stellen (bijvoorbeeld op onderwerp) met trefwoorden tussen de referenties. M.a.w. Endnote is een snelle en accurate manier om de zee van gezondheidsinformatie via makkelijk terug te vinden kernwoorden te beheren.

Voor meer informatie: katrien.uyttendaele@vigez.be

22 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

VIGeZ reageert… met nuance.

Het VIGeZ heeft veel aandacht voor de berichten over gezondheid die de wereld worden ingestuurd. Artikels over gezondheidsthema’s die ons aanbelangen volgen we met bijzondere interesse. Eén van de nieuwere kanalen waarmee het VIGeZ z’n expertise naar buiten brengt, is de formule ‘VIGeZ reageert’.

Berichten in de media zijn niet altijd even genuanceerd. Via ‘VIGeZ reageert’ geeft het VIGeZ op een kritische maar positieve manier een weerwoord op gezondheidsberichten die niet helemaal correct in de media worden weergegeven.

Top 5 van populairste interactieve websites: ~

fruit-op-school.be

~

mijndriehoek.be

~

fitinjehoofd.be

~

gezondheidstest.be

~

motiverentotrookstop.be

Dit doet het VIGeZ op drie manieren: via een persbericht, lezersbrief of op onze eigen website. Op die manier zetten we onze alertheid en expertise extra in de verf.

Wat bescheiden begon, loopt op dit ogenblik erg vlot. Door regelmatig van ons te laten horen op een wetenschappelijk onderbouwde en tegelijkertijd toegankelijke manier vergroot het VIGeZ z’n sterkte als betrouwbare gezondheidsbron. Zo reageerde het VIGeZ in 2011 onder andere op een artikel over het belang van melk, de vettaks op voedingsmiddelen en het nieuwe zoetmiddel stevia. Het zijn allemaal hot topics die om een genuanceerde kijk vragen. We stellen vast dat onze reacties gesmaakt worden. Zo werden onze berichten al meerdere keren (integraal) overgenomen door magazines en dagbladen.

Voor meer informatie: riet.evers@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 23

www.valpreventie.be: drie sites worden één.

Wanneer je het trefwoord ‘valpreventie’ in een zoekmachine invoert, vind je zowel voor ouderen, mantelzorgers, lokale en regionale organisaties, lokale besturen als voor woonzorgcentra… heel wat digitale informatie terug. Om dit groeiende aanbod aan informatie in Vlaanderen maximaal toegankelijk te maken en op een overzichtelijke manier aan te bieden, ontwikkelde het VIGeZ in 2011, in samenwerking met het Expertisecentrum Valpreventie Vlaanderen, een portaalwebsite voor valpreventie.

Hiervoor werden drie bestaande websites geïntegreerd in één portaalsite over valpreventie. De website van de Vlaamse campagne met de bekende slogan ‘Het autootje van uw kleinzoon kan gevaarlijker zijn dan het verkeer!’, de website van het Expertisecentrum Val- en Fractuurpreventie Vlaanderen en de VIGeZ-website van de BOEBS-campagne (Blijf Op Eigen Benen Staan) werden samengevoegd onder www.valpreventie.be.

Op die manier komt een oudere, een gezondheidswerker, een lokaal bestuur of een regionale organisatie meteen op de portaalwebsite valpreventie terecht. Hier kan hij/zij kiezen voor de doelgroep waartoe hij/zij behoort. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen drie belangrijke doelgroepen van valpreventie: het algemene publiek,de zorgsector en de buurtsector.

Zo wordt een 65-plusser die op zoek is naar informatie over valpreventie via de portaalwebsite doorverwezen naar de website van de campagne ‘Vermijd vallen’. De gezondheidswerker komt op zijn beurt onder de noemer ‘zorg’ bij het Expertisecentrum Val- en Fractuurpreventie Vlaanderen terecht dat informatie voor professionelen aanbiedt. Een lokaal bestuur dat wil werken rond valpreventie op lange termijn, kan dan weer terecht bij de rubriek ‘buurt’. Deze biedt informatie over BOEBS,een project van het VIGeZ en de Logo’s, dat zich naar lokale besturen richt om het vallen bij ouderen effectief te voorkomen.

!# k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Bij de rubriek ‘actueel’ verschijnen regelmatig nieuwe items over valpreventie. Ook de eerste Vlaamse ‘Week van de Valpreventie’ wordt in 2012 via de portaalsite valpreventie bekendgemaakt. In 2012 staat de verdere integratie en optimalisatie van deze portaalsite op het programma.

Voor meer informatie: heleen.lyphout@vigez.be

VIGeZ actief in Vlaamse werkgroepen.

Wie enigszins vertrouwd is met het Vlaamse preventielandschap kent de rol van de Vlaamse werkgroepen bij het preventieve beleid. De Vlaamse werkgroepen ondersteunen het beleid bij de realisatie van de actieplannen rond de verschillende gezondheidsdoelstellingen.

De Vlaamse werkgroepen tellen onder hun leden een divers publiek. In de eerste plaats zijn er de experten, die met hun deskundigheid het beleid adviseren. Naast experten nemen ook vertegenwoordigers van uitvoerende organisaties deel aan het overleg. Zij hebben als doel voorstellen af te stemmen op de praktijk en het draagvlak hiervoor te verhogen.

preventie. Deze stond in voor het ontwikkelen en onderbouwen van universele strategieën voor suïcidepreventie. Door z’n trekkersrol is deze strategie sterk uitgebreid in vergelijking met het eerste actieplan dat hiervoor samengesteld werd.

Ook de Vlaamse werkgroep vaccinaties stond in het teken van de gezondheidsconferentie die op komst was. In deze werkgroep nam het VIGeZ het voorzitterschap op van de subwerkgroep preventie.

2011 was voor de VIGeZ-experten dan ook een intens jaar van informeren, adviseren, ondersteunen en begeleiden.

Veerle Stevens

De rol die het VIGeZ in het aflopen jaar opnam in het kader van de Vlaamse werkgroepen was heel divers en intensief. Het VIGeZ is lid van de volgende Vlaamse werkgroepen ~ ~ ~ ~ ~ ~

voeding en beweging suïcidepreventie middelengebruik bevolkingsonderzoek vaccinaties borstkankeropsporing

Voor de onderwerpen beweging, voeding, tabakgebruik, geestelijke gezondheid en borstkanker wordt de inbreng van het VIGeZ als expert zonder meer gewaardeerd.

In het bijzonder voor voeding en beweging verwacht het beleid een actieve bijdrage aan de bijeenkomsten, door het uitwerken van voorbereidende nota’s. Het VIGeZ nam er ook de taak van voorzitter waar en leidde de vergaderingen in goede banen.

Uit een evaluatie bij de leden van de werkgroep blijkt dat het onderling vertrouwen en de tevredenheid over de kwaliteit van de geleverde adviezen zeer hoog scoort.

In het afgelopen jaar nam het VIGeZ in het kader van de voorbereidingen van de gezondheidsconferentie suïcidepreventie ook de rol van voorzitter waar in de subwerkgroep universele

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k !$

Opleidingsaanbod scheert hoge toppen.

Steeds meer professionals en organisaties zijn ervan overtuigd dat gezondheidsbevordering een must is. Actiepunten zoals vroeg ingrijpen, leefstijl bijsturen en de omgeving meer ondersteunend maken staan op de to do-lijst. Wat tot de nieuwe vraag leidt: hoe doe je dat dan concreet?

Op deze vraag vinden professionals en organisaties een antwoord in het opleidingsaanbod van het VIGeZ. Zo blijkt althans uit de analyse van de vormingsgegevens. Als expertisecentrum biedt het opleidingen aan zowel over gerichte gezondheidsthema’s als over kernbegrippen in de gezondheidspromotie. Dat het VIGeZ daarbij het referentiecentrum is, blijkt uit de hoge deelnemersaantallen.

Reeds bijna 20 jaar verzorgt het VIGeZ een basisopleiding, een vijfdaags traject waarin belangrijke modellen en trends toegelicht worden, doorspekt met cases van goede praktijken.

Voor het vierde jaar op rij wordt een extra basisopleiding ingelast. Deelnemers zijn vaak ‘nieuwelingen’ in het veld, die graag leren hoe zij de inzichten uit de gezondheidspromotie kunnen toepassen in hun job.

Ook andere opleidingen scheren hoge toppen. Net zoals de voorbije jaren namen meer dan 2000 professionals deel aan de vormingen. De tevredenheid blijft hoog. Dit geldt zowel voor de inhoud van de opleidingen als voor de appreciatie over lesgevers en de organisatie. Het VIGeZ streeft ernaar die kwaliteit jaar na jaar te waarborgen.

2011 wordt gekenmerkt door een keuze voor meer intensieve vormingen. De behoefte aan opleiding bij professionals en organisaties gaat verder dan een loutere kennismaking met het onderwerp. Zij willen de materie in de vingers krijgen en zijn bereid daar ook meer tijd in te investeren. Dit is ongetwijfeld een opsteker voor al wie ijvert voor een gezonde leefstijl in een gezonde leefomgeving!

Veerle Stevens

26 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

nieuwe publicaties ~

De actieve voedingsdriehoek (boek voor professionals)

~

Bewust eten. Kiezen, kopen en klaarmaken (boek voor de consument)

~

Gezond en budgetvriendelijk winkelen (module winkeloefeningen)

~

Gezond eten, lekker werken (gezond voedingsaanbod in bedrijven, project Jobfit, in pilootfase)

~

Richtlijnen voor een gezond voedingsaanbod (voor cateraars en leveranciers voor automaten, project Jobfit, in pilootfase)

~

Werk in beweging (praktische gids voor bewegingspromotie op het werk, in pilootfase)

~

Belangrijk voor vrouwen van 50 tot 69 jaar (brochure over borstkankerscreening voor laaggeletterden en allochtonen)

~

Zendantennes … een hot item (voor lokale besturen)

~

Rapport ‘Roken en zwangerschap en roken in gezinnen met jonge kinderen: welke maatregelen en interventies?

~

Inspiratiemap ‘Laat naar je borsten kijken’ (voor Logo’s)

~

Trekt u de kar van een vernieuwend lokaal gezondheidsbeleid? (met oog op lokale verkiezingen)

~

Effectiviteitsreview en factsheets geestelijke gezondheidsbevordering

ONDERSTEUNEN BIJ IMPLEMENTATIE

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 27

Goede afspraken maken goede partners.

De werking van het VIGeZ is in belangrijke mate verweven met de werking van de 15 Logo’s die over Vlaanderen verspreid zijn. Dit kan ook niet anders want van de 15 opdrachten die het VIGeZ op vraag van de Vlaamse overheid uitvoert, gaan er 8 over het verlenen van specifieke ondersteuning aan de Logo’s. VIGeZ- en Logo-medewerkers werken dan ook nauw samen en vice versa.

Om deze meer dan 170 professionals in gezondheidspromotie vlot en uniform te laten samenwerken ondertekenden de besturen van het VIGeZ en 14 van de 15 Logo’s een afsprakennota waarin formeel het wederzijds engagement, o.a. het respecteren van de door de overheid bepaalde taakverdeling en de dienstverlening is beschreven. Er werd afgesproken om voortaan de ontwikkeling van methodieken en de implementatie ervan volgens een standaardprocedure te laten verlopen.

Voor elke methodiek zal ook samen telkens een implementatieplan opgemaakt worden aan de hand van een checklist die zaken duidelijk maakt zoals: wat gebeurt wanneer, wie neemt welke contacten en wie betaalt wat.

Nieuw zijn ook de afspraken voor het signaleren van lokale behoeften en het monitoren van de opvolging hiervan. Logomedewerkers signaleren deze voortaan altijd schriftelijk zodat een objectieve meting en opvolging mogelijk is. Via infosessies zijn alle Logo- en VIGeZ-medewerkers geïnformeerd over de vernieuwde engagementen. Want het is cruciaal dat ieder haar/z’n deel van de verantwoordelijkheid opneemt voor het correct uitvoeren van de gemaakte afspraken. Duidelijkheid hierover vooraf voorkomt immers discussies en tijdverlies achteraf. In de loop van 2012 zullen we evalueren hoe de vooropgestelde engagementen in de praktijk verlopen.

Om de ondersteuning van de Logo’s zo optimaal mogelijk af te stemmen op hun noden werden in 2011 nog andere initiatieven genomen: Bij de aanwerving van nieuwe VIGeZ-stafmedewerkers met als opdracht ’Logo-ondersteuning’ werd telkens een Logocoördinator uitgenodigd in het selectiecomité.

28 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

De nieuwe medewerkers gingen bij elk Logo langs om inzicht te krijgen in hun verwachtingen en behoeften en maakten hiervan een verslag op dat aan de Logo’s werd bezorgd. Resultaat is onder meer een nota over de rol van de Logo’s t.a.v. bedrijven en de ondersteuning die ze daarbij van het VIGeZ kunnen verwachten. Het vormde ook de aanleiding voor de organisatie van een meerdaagse opleiding voor Logo-medewerkers en de basis voor de verdere planning rond initiatieven naar bedrijven.

Elke nieuwe VIGeZ-stafmedewerker liep enkele dagen stage in een Logo. Zo krijgen zij van bij de start van hun tewerkstelling meteen voeling met de dagelijkse praktijk van de Logowerking en kan er in een optimale sfeer en met kennis van zaken ondersteuning gegeven worden. De ervaringen die men opdoet worden ook telkens met de collega’s gedeeld.

Andere objectieve indicatoren voor de intensieve samenwerking in 2011 waren de vele informatie- en adviesverleningen op maat aan de Logo’s en de drukke vergaderkalender. Geen week ging voorbij zonder overleg tussen Logo- en VIGeZ-medewerkers. De structuur voor overleg is uitgebreid maar noodzakelijk omdat er zo nauw moet worden samengewerkt. Tot slot kunnen de Logo’s blijven rekenen op heel wat financiële voordelen die specifiek voor hen voorbehouden zijn en kunnen zij deelnemen aan vormingen die speciaal voor hen georganiseerd worden.

Voor meer informatie: linda.deboeck@vigez.be

Lokale sensibilsatie rond borstkankeropsporing blijft topprioriteit.

Het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker spoort vrouwen van 50 tot 69 jaar aan om tweejaarlijks een gratis screeningsmammografie te laten nemen. Dit onderzoek biedt de beste kansen om vroegtijdig borstkanker op te sporen en zo de kans op genezing te vergroten. Toch nemen nog steeds te weinig vrouwen van 50 tot en met 69 jaar deel aan het onderzoek. Soms weten ze niet dat die mogelijkheid bestaat. Of soms verwarren ze het met een ander onderzoek of hebben ze er een verkeerd beeld van. Kortom: het Vlaams bevolkingsonderzoek naar borstkanker heeft dringend nood aan een bredere bekendmaking en extra ondersteuning. Het streefdoel van de Vlaamse overheid is dat 75% van de vrouwen tussen 50 en 69 jaar tegen 2012 deelneemt aan het bevolkingsonderzoek.

De interactieve tentoonstelling ‘Laat naar je borsten kijken’ reist al enkele jaren door Vlaanderen. Het is de ideale gelegenheid om de inwoners van de gemeente te sensibiliseren om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek. De gemeenten worden door hun Logo ondersteund om de tentoonstelling te kaderen binnen een actieplan.

Op basis van de ervaringen van de Logo’s werd een inspiratiemap opgemaakt om gemeenten te helpen bij het opstellen van het actieplan en concrete acties. De inspiratiemap werd digitaal ter beschikking gesteld aan de Logo’s en kan aangepast worden naargelang de lokale situatie.

Het VIGeZ maakte voor de Logo’s een rapport over de uitgevoerde Logo acties rond sensibilisatie voor borstkankeropsporing in 2009 -2010. Dit gebeurde aan de hand van een bevraging via mail. Het rapport is een promotiemiddel voor de Logo’s waarmee zij aan hun loco-regionale netwerkpartners kunnen aantonen welke inspanningen gedaan werden om de bevolking te sensibiliseren voor borstkankerscreening.

Voor meer informatie: liesbet.dejaegere@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k !(

EVALUEREN EN WETENSCHAPPELIJK ONDERBOUWEN

" k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Resultaten van de indicatorenbevraging 2009 worden breed gecommuniceerd.

In 2009 peilde het VIGeZ, in opdracht van de Vlaamse overheid en in samenwerking met de Logo’s, naar het rook-, voedings- en bewegingsbeleid van scholen, bedrijven, gemeenten en OCMW’s. 2051 Vlaamse scholen, 1086 bedrijven, 133 gemeenten en 117 OCMW’s uit Vlaanderen en Brussel vulden een uitgebreide vragenlijst in. In het najaar van 2010 werden de resultaten van deze bevraging bekendgemaakt.

In 2011 werd het feedbackinstrument voor scholen en bedrijven op basis van de resultaten van 2009 gefinaliseerd. In samenspraak met de Logo’s werd een mailing naar scholen en bedrijven georganiseerd waarin aangekondigd werd dat ze hun persoonlijke gegevens konden inkijken en hierover feedback bij hun Logo konden vragen.

Het VIGeZ stelde ook deelrapporten op per Logo, waarin de meerwaarde van de samenwerking met de Logo’s werd geanalyseerd. Vanuit deze rapportage kon aangegeven worden dat de samenwerking van scholen en bedrijven met de Logo’s gelinkt is met een gemiddeld meer kwaliteitsvol gezondheidsbeleid.

Na een algemene rapportage over het gezondheidsbeleid in de Vlaamse scholen in 2010, volgde begin 2011, op vraag van het GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, een deelrapport over de specifieke evolutie van het gezondheidsbeleid in de GO!-scholen. De resultaten werden gepresenteerd tijdens twee nationale studiedagen. Het rapport werd online gepubliceerd op de website van het GO! en een beperkte gedrukte oplage werd verspreid bij de GO!-beleidsmakers, centrale diensten en scholengroepen. Met deze specifieke analyse in de indicatorenbevraging biedt het VIGeZ handvatten aan het GO! om z’n gezondheidsbeleid de komende jaren verder invulling te geven.

Voor meer informatie: olaf.moens@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 31

Hoe verhoog je de geestelijke veerkracht tijdens de verschillende levensfasen?

Deze review brengt de wetenschappelijk onderbouwde interventies en methodieken die effectief zijn voor het bevorderen van de geestelijke gezondheid bij de algemene bevolking, in kaart. De weergave van de resultaten volgt twee sporen: enerzijds de levensloopaanpak waarbij vier grote levensfasen onderscheiden worden (eerste levensjaren, jeugd, volwassenheid, ouderen). Per levensfase worden de ontwikkelingstaken weergegeven, de beschermende en risicofactoren voor geestelijke gezondheid samen met de effectieve en veelbelovende interventies. Anderzijds worden ook de interventies m.b.t. structurele en omgevingsfactoren opgenomen.

De belangrijkste resultaten van deze effectiviteitsreview werden gebundeld in een aantal factsheets die terug te vinden zijn op de website. Zij hebben als doel een evidence-based tool ter beschikking te stellen om geestelijke gezondheidbevordering bij relevante partners naar voor te schuiven. Iedere factsheet biedt een overzicht van interventies waarvan internationaal onderzoek aangetoond heeft dat ze voor die levensfase effectief of veelbelovend zijn. Het model beschermende factoren voor geestelijke gezondheid brengt in kaart welke factoren interventies het best inzetten om tijdens de verschillende levensfasen de veerkracht te verhogen.

Voor meer informatie: winnie.deroover@vigez.be

32 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Beschikbare factsheets: ~

Samenvatting Effectiviteitsreview geestelijke gezondheidsbevordering

~

Factsheets: ~ ~ ~ ~ ~

~

Geestelijke Gezondheidsbevordering Eerste levensjaren (0-6 jaar) Jeugd (6-20 jaar) Volwassenen (20-60 jaar) Ouderen (60+)

Model beschermende factoren geestelijke gezondheid ~ ~ ~

Beschermende factoren Geestelijke Gezondheid Ontwikkelingstaken en Risicoâ&#x20AC;&#x2122;s Geestelijke Gezondheid Begeleidende nota model beschermende en risicofactoren geestelijke gezondheid

Minder natrium. Meer bewegen.

In 2009 heeft de Hoge Gezondheidsraad (HGR) de theoretische voedingsaanbevelingen herzien. Eén van de opvallendste wijzigingen was het verlagen van de aanbeveling voor natrium, bv. bij volwassenen van 2400 mg Na/dag naar 2000 mg. Het is standaard dat het VIGeZ elke herziening toetst en nagaat of er ook wijzigingen moeten aangebracht worden bij de actieve voedingsdriehoek, visueel of in de aanbevelingen.

Hiernaast werd internationaal aangetoond dat sedentair gedrag invloed heeft op onze gezondheid. Dit gedrag, dat vooral beeldschermactiviteiten en langdurig zitten inhoudt, moet worden beperkt. Voldoende lichaamsbeweging en zittend gedrag zijn twee aparte gedragingen en daarom werd bij de herziening gekeken hoe beide in de actieve voedingsdriehoek opgenomen kunnen worden. Lichaamsbeweging werd reeds in 2004 als onderste laag aan de driehoek toegevoegd. Nieuw in 2011 is de opname van sedentair gedrag in de restgroep.

Vanaf 2010 bereidde het VIGeZ de herziening voor samen met een werkgroep die bestond uit experts voeding, beweging en gezondheidsvoorlichting. De werkgroep was een mix van vertegenwoordigers van alle hogescholen bachelor opleiding voeding- en dieetkunde, universiteiten, de Vlaamse en de Federale overheid, Kind & Gezin, NICE, VBVD, de Vlaamse Diabetes Vereniging (VDV), NUBEL en de Federatie Voedingsindustrie (FEVIA).

In 2010 werd een bevraging bij diëtisten uitgevoerd om het gebruik maar ook de sterktes en de zwaktes van het model in de dagelijkse praktijk na te gaan. Eind 2010 werd een expertmeeting georganiseerd in samenwerking met de Hoge Gezondheidsraad en werden de voornaamste wijzigingen besproken. In 2011 kwam de werkgroep meerdere keren samen om per groep van de actieve voedingsdriehoek de herziening vorm te geven.

en calciumverrijkte sojaproducten, vlees, vis, eieren en vervangproducten en de restgroep. De restgroep krijgt een dagnorm en bepaalde producten in deze groep worden ingedeeld in eerstekeuze-, tweedekeuze- of derdekeuzeproducten. Sedentair gedrag krijgt voor de eerste keer een plaats in de restgroep. Dit wordt echter niet visueel weergegeven in de actieve voedingsdriehoek, wel in de bijhorende achtergrondinfo.

Naar aanleiding van deze revisie van de actieve voedingsdriehoek, lanceerde het VIGeZ twee nieuwe publicaties: ‘De actieve voedingsdriehoek’ is een gedetailleerd naslagwerk voor de professional waarin de aanbevelingen en de praktische toepassingen van het model worden toegelicht. ‘Bewust eten.

Kiezen, kopen en klaarmaken’ is een praktische gids, gericht naar het algemene publiek om uit het grote gamma voedingsmiddelen een bewuste keuze te maken in de supermarkt.

De actieve voedingsdriehoek is terug te vinden op www.vigez. be/voeding en www.gezondheidstest.be.

Voor meer informatie: erika.vanhauwaert@vigez.be

DE ACTIEVE VOEDINGSDRIEHOEK

om d dagelijks evenwichtig eten e en v voldoende bewegen gell jks eve ht g te ete ld e de te b e ege RESTGROEP SMEER-EN BEREIDINGSVET matigen

VLEES, VIS, EIEREN

KPRODUCTEN EN MELKPRODUCTEN CALCIUMVERRIJKTE CIUMVERRIJKTE SOJAPRODUCTEN

VERVANGPRODUCTEN

3 - 4 glazen 1 - 2 sneden kaas

75 5 - 100 gram

GROENTEN ENTEN

FRUIT

300 gram

2 - 3 stuks

GRAANPRODUCTEN

5 - 12 sneden bruin brood

AARDAPPELEN

3 - 5 stuks gekookt

WATER

Bij deze herziening werden zowel de indelingscriteria per groep als de aanbevelingen, de visuele voorstelling en de achtergrondteksten grondig onder de loep genomen. De criteria werden voor deze groepen gewijzigd: water, groenten, melk-

1,5 liter drinken drinke

LICHAAMSBEWEGING LICH volw volwassenen: minstens 30 minuten mins kinderen en jongeren: kind minstens 60 minuten mins

VIGeZ

c

www.vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 33

Rookstop van 24 uur versterkt de rookstopintentie.

De campagne ’24 uur niet roken’, met als slogan ‘Rokers verdienen een beloning’, vraagt een stevige inspanning, zowel op lokaal als op Vlaams niveau. De bezorgdheid of deelname aan de rookvrije dag wel degelijk resultaten oplevert is daarom ook terecht.

De doelstelling van de actie is echter niet om de deelnemers onmiddellijk te overtuigen te stoppen met roken. Wel om de twee belangrijkste determinanten die spelen bij verstokte rokers te verbeteren: het zelfwaardegevoel (‘het lukt me toch’!) en de sociale steun (‘ik word aangemoedigd en zelfs beloond’). Door de impact van die determinanten kunnen deelnemers opschuiven van de precontemplatie- naar de contemplatiefase, de voorbeidingsfase of zelfs de actiefase van een rookstop. Anders gezegd: ze komen dichter bij het voornemen of bij het uitvoeren van een rookstop.

Het VIGeZ deed beroep op de vakgroep epidemiologie en sociale geneeskunde van de Universiteit Antwerpen om de effecten bij de deelnemers te meten. Dit gebeurde aan de hand van verschillende vragenlijsten: bij inschrijving, onmiddellijk na deelname en een maand later. De uitgebreide evaluatie toont aan dat de stopintentie inderdaad vergroot bij alle sociale klassen van deelnemers. Meer zelfs: ook een aanzienlijk aantal gebruikt de aanleiding van ‘24 uur niet roken’ om daadwerkelijk te stoppen. Effecten op langer dan een maand behoorden evenwel niet tot het opzet. Het is dan ook essentieel dat deelnemers naar het reguliere rookstopaanbod kunnen doorstromen.

Het evaluatierapport besluit dat ‘Rokers verdienen een beloning … als ze 24 uur niet roken’ een laagdrempelige interventie is die positief werd ervaren door de deelnemers. Op het hoge drop-out percentage na, toegeschreven aan de lengte van de vragenlijsten, zijn de resultaten ook gunstiger dan die van het pilootproject. Op basis van de gunstige evaluatieresultaten besliste minister Vandeurzen deze campagne in 2012 te herhalen.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

"# k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Scholen die voor Kieskeurig kiezen, scoren beter op voedingsbeleid.

Een koekje met melk om 10 uur, de koffie in de leraarskamer, het schoolfruit op woensdag, de drankenautomaat, ... Elke dag opnieuw voorzien basis- en secundaire scholen dranken en tussendoortjes. Elke dag opnieuw brengen leerlingen ze mee naar school. Hoe ga je hier als school het best mee om?

Verbied je snoep binnen de schoolpoorten? Moeten alle automaten weg? Hoe overtuig je leerlingen en ouders van het nut van gezonde tussendoortjes?

Met de campagne Kieskeurig die eind 2008 begon te lopen, wilde de Vlaamse overheid ondersteuning bieden aan de scholen om een dranken- en tussendoortjesbeleid verder in te voeren. Kieskeurig vertelt hoe een evenwichtig aanbod van dranken en tussendoortjes op school nu precies in elkaar zit en hoe je het als school kan inpassen in je voedingsbeleid.

De 3-jaarlijkse indicatorenbevraging over het voedings-, bewegings- en rookbeleid in scholen ging na hoeveel scholen ongeveer één jaar na de lancering van de campagne effectief gebruik maken van het campagnemateriaal dat ontwikkeld werd. Ongeveer 13% van de basisscholen gebruikt de Kieskeurig instrumenten. In het secundair onderwijs is dit 17% van de scholen. Dit bleek een beduidend lager cijfer dan voor een aantal andere materialen zoals de actieve voedingsdriehoek (die door 74 en 70% van de basis- en secundaire scholen gebruikt wordt) en projecten zoals het schoolfruitproject Tutti Frutti (die door 69% in het BaO en 38% in het SO gehanteerd wordt).

De actieve voedingsdriehoek en Tutti Frutti zijn echter zeer concrete materialen en projecten die rechtstreeks gericht zijn op de dagelijkse klaspraktijk.

gebruikt.

Via een bijkomende analyse werd nagegaan of de scholen die aangaven de methodiek en materialen van Kieskeurig te gebruiken ook beter scoren op hun voedingsbeleid in het algemeen of op bepaalde componenten van hun beleid. Elk facet van een voedingsbeleid (educatie, aanbod, reglementering, samenwerking en participatie) werd hiervoor apart gescreend.

En wat blijkt? Basisscholen en secundaire scholen die Kieskeurig gebruiken, scoren gemiddeld significant beter op hun globaal voedingsbeleid dan scholen die Kieskeurig niet gebruiken.

Als we de verschillende componenten (educatie, aanbod, reglementering, samenwerking en participatie) van een voedingsbeleid bekijken, zien we in het basisonderwijs bij alle aparte componenten een significant verschil in het voordeel van scholen die Kieskeurig gebruiken. Ook bij secundaire scholen zien we op alle componenten een duidelijk hogere score, behalve voor de component educatie. Hier halen de secundaire scholen met Kieskeurig weliswaar een hoger resultaat. Maar het verschil is niet significant.

We kunnen dus besluiten dat Kieskeurig voor de school een effectief hulpmiddel is voor het uitwerken van een drankenen tussendoortjesbeleid. Het zorgt niet enkel voor een beter aanbod maar resulteert tegelijkertijd in verbeterde resultaten op het vlak van de andere beleidscomponenten.

Voor meer informatie: loes.neven@vigez.be

Kieskeurig is een beleidsinstrument op schoolniveau, bedoeld om tot een breed geïntegreerd voedingsbeleid te komen. Dit maakt het op zich een iets complexere methodiek. Binnen dit soort beleidsinstrumenten moet het Fitte School als kadermethodiek laten voorgaan (die door 41% in het BaO en 30% in het SO toegepast wordt). Toch is het opmerkelijk dat het al binnen één jaar na de lancering door zoveel scholen wordt

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k "$

SAMENWERKEN EN NETWERKEN

36 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

noknok.be: jeugdsector springt mee op de kar.

In het kader van het project NokNok werd een start gemaakt voor de uitbouw van een netwerk om jongeren in hun vrije tijd te bereiken. De Vlaamse partners uit het jeugdwerk werden aangesproken om hen warm te maken voor het project. Ze werden ook gevraagd met welke lokale partners de Logoâ&#x20AC;&#x2122;s kunnen samenwerken voor de implementatie van NokNok. Op Vlaams niveau werden contacten gelegd met Steunpunt Jeugd, VIP Jeugd, Jeugdwerknet, Karuur, Vereniging Vlaamse Jeugddiensten en diverse jongerenorganisaties (de mutualiteiten, diverse jeugdbewegingen, Formaat, In Petto, Uit de marge, Platform Allochtone jongeren). Vanuit deze gesprekken werd duidelijk hoe de Logoâ&#x20AC;&#x2122;s, in het kader van dit project, aan de slag kunnen gaan om dit nieuwe netwerk te bereiken.

Voor meer informatie: kim.schutters@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k 37

De krachten bundelen voor een lokaal gezondheidsbeleid.

Gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid die je niet in één koker kunt vatten. Daarom vindt het VIGeZ het ook zo belangrijk om de krachten te bundelen met Vlaamse organisaties die het draagvlak voor een verder doorgevoerd lokaal gezondheidsbeleid kunnen vergroten.

Met de VVSG (Vlaamse Vereniging van Steden en Gemeenten) werkte het VIGeZ samen stimulansen uit om (kandidaat) lokale mandatarissen aan te moedigen om het thema ‘gezondheid’ in hun programma naar de gemeenteraadsverkiezingen op te nemen.

Het ISB (Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid) en de VVSG werden belangrijke partners van het VIGeZ in het project ‘Zot van Gezond’. Hierin worden de kleinere Vlaamse gemeenten door de Logo’s ondersteund om een effectief voedings- en bewegingsbeleid te voeren. Deze samenwerking zorgde ervoor dat de aanpak afgestemd werd op de integrale beleidsvoering van gemeenten.

De KBS (Koning Boudewijnstichting) is ondertussen de vaste partner van het VIGeZ om de ongelijkheid in gezondheid een halt toe te roepen. Lokale projecten werden geselecteerd en ondersteund zodat deze tot goede praktijken konden uitgroeien. Het VIGeZ verzorgde de implementatie van de SONG scan, die voor lokale projecten en beleidsvoerders een hulp biedt om daadwerkelijk kloofverkleinende strategiekeuzes te maken.

Voor meer informatie: bruno.buytaert@vigez.be

38 k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Een gezamenlijke aanpak rond tabak, alcohol en drugs krijgt steeds meer vorm.

In 2011 werd gestart met de invulling van de strategische krachtlijn van het Vlaamse actieplan Tabak, Alcohol en Drugs 2009-2015 ‘Methodieken rond tabak, alcohol en drugs integreren waar mogelijk’. In de schoot van de Vlaamse werkgroep TAD werd ook nagedacht over een andere strategische krachtlijn die raakt aan een geïntegreerd TAD-beleid nl. ‘Het uitbouwen van rookstopbegeleiding en vroeginterventie voor alcohol- en drugproblemen’. Een conceptnota met accenten voor de toekomst werd hierover uitgewerkt.

De Logo’s en preventiewerkers van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) zullen zich in de toekomst elk gaan bezighouden met de nieuwe thema’s. Alcohol en drugs komt erbij voor de Logo’s; tabak voor de CGG-preventiewerkers. De Logo’s en CGG’s gingen op vraag van het Agentschap Zorg en Gezondheid en in het kader van de uitgestippelde beleidslijn ook een lokaal gesprek aan over de toekomstige samenwerking.

Op 25 oktober werd het officiële startschot gegeven. De VAD en het VIGeZ organiseerden meteen de eerste vormingen.

Een tweedaagse ‘introductie tabakspreventie en rookstop’ vond plaats in het najaar. Deze was gericht naar de regionale alcohol- en drugpreventiewerkers van de CGG’s. De VAD organiseerde een gelijkaardige vorming over de thema’s alcohol en drugs voor de Logo medewerkers die rond tabak werken.

Tussen de VAD en het VIGeZ werden eerste afspraken gemaakt over de toekomstige samenwerking. In de driejaarlijkse indicatorenmeting, die peilt naar het gezondheidsbeleid in scholen, bedrijven, gemeenten en OCMW’s, zullen de thema’s alcohol en drugs worden opgenomen.

Een gezamenlijke TAD-aanpak zal in de nabije toekomst meer vorm krijgen. 2012 is een overgangsjaar waarin al enkele concrete plannen op de agenda staan. Zo gaan drie projecten die aandacht aan alle middelen besteden, van start. Twee projecten zijn gericht op de opvoedingsvaardigheden van gezinnen.

Het derde is een informatie-campagne over de risico’s die tabak, alcohol en drugs voor, tijdens en na de zwangerschap met zich meebrengen.

Voor meer informatie: stefaan.hendrickx@vigez.be

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k "(

Samenwerking met externe diensten werpt vruchten af.

Externe diensten zijn gebaat met praktische tools als het gaat over het motiveren van werknemers tot gezond gedrag. De maximale bruikbaarheid van deze tools wordt gegarandeerd door de externe diensten zelf bij de ontwikkeling ervan in te schakelen. Een uitgelezen voorbeeld is de ontwikkeling van de leidraad rond leefstijladvies binnen het project ‘nv gezond’.

Deze kwam tot stand op basis van een motiverende gespreksvoering en werd mee ontwikkeld en uitgetest door Provikmo en IDEWE. In de derde fase van het project ‘nv gezond’ is ook Mensura betrokken. Ook in het project Jobfit zijn de externe diensten betrokken als dienstverlener van de deelnemende Agoria ledenbedrijven.

De samenwerking rond de deskundigheidsbevordering voor medewerkers van externe diensten voor preventie en bescherming wordt verder uitgebouwd. Zo werd er meer ruimte gemaakt voor het thema gezondheidsbeleid in de interuniversitaire opleiding voor bedrijfsartsen. Het VIGeZ is een vaste waarde geworden op de navormingen en de PreNNE’s van preventieadviseurs. Ook individuele externe diensten vinden de weg naar het VIGeZ. Zo werden in 2011 verschillende interne opleidingen verzorgd voor een projectmatige aanpak rond gezondheid en een voedingsbeleid op het werk.

Voor meer informatie: els.wouters@vigez.be

# k E86TI k 9PPaeTab[PV !

ORGANISATIE-ONTWIKKELING

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k #

MVO-beleid uit de startblokken.

Vanuit de voorbeeldfunctie die het VIGeZ als expertisecentrum voor gezondheidspromotie en ziektepreventie vervult naar z’n partners, maar ook naar de eigen werknemers, nam de organisatie de voorbije jaren heel wat losstaande initiatieven rond ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’. Maar van een samenhangend MVO-beleid was nog geen sprake.

In 2011 keurde het voltallige personeel het voorstel om het MVO-beleid concreet vorm te geven goed. Deze keuze werd door de Raad van Bestuur bevestigd. Naast een gezondheidsbeleid wil de organisatie met het opzetten van een duurzaamheidsbeleid economische, sociale en milieuoverwegingen op een geïntegreerde manier opnemen in de eigen werking en dienstverlening. Deze keuze draagt bovendien bij tot de realisatie van twee strategische doelstellingen binnen het strategisch plan 2010-2015: de verbetering van de performantie van het VIGeZ en de uitbouw van allianties.

Het MVO-beleid is gebaseerd op 3 pijlers: de drie P’s.

PT^_[T De medewerkers van het VIGeZ zijn het belangrijkste kapitaal van de organisatie. Het ligt dan ook voor de hand dat hun welbevinden een prioriteit is. De VIGeZ-waarde ‘respect’ (voor diversiteit) wordt daarbij rigoureus toegepast in de dagdagelijkse praktijk. Medewerkers zijn niet louter ‘werknemers’ bij het VIGeZ. Via personeelsvergaderingen, denkdagen en verbetergroepen worden zij betrokken bij de koers die de organisatie vaart en kunnen zij hun mening geven over het kwaliteitsbeleid.

Om de twee jaar wordt een VTO-plan (vorming, training & opleiding) opgesteld voor de organisatie. Het VIGeZ streeft ernaar z’n medewerkers een omgeving aan te bieden waarin optimaal kan worden geleerd. Alleen in een lerende omgeving kunnen teams zeer snel inspelen op interne en externe veranderingen. Hierdoor wordt het mogelijk efficiënt om te gaan met de vragen en eisen die aan de organisatie worden gesteld.

Naast het loon wordt de aantrekkelijkheid van het VIGeZ als werkgever verzekerd door de glijdende arbeidsuren, de soepele combinatie van gezin en arbeid en door de grote inhoudelijke autonomie, eigen aan de tewerkstelling binnen een professionele organisatie.

Sinds 2002 loopt het ‘gezondheidsbeleid’ dat eerst en vooral focust op het aanmoedigen van gezonde voeding en beweging bij de medewerkers van het VIGeZ. De ‘fruitmand’ biedt dagelijks vers fruit aan tegen een kleine vergoeding en allerlei ‘keukenafspraken’ verzekeren dat de hygiëne en de strijd tegen verspilling in de aandacht blijven. Om de 14 dagen worden middagsportactiviteiten georganiseerd in het gemeenschapscentrum Nekkersdal. Tijdens de zomermaanden zijn er de lunchwandelingen met picknick in een park in de buurt.

Hardnekkige rokers kunnen een beroep doen op een eenmalige tussenkomst voor rookstopondersteuning.

In 2009 maakte het gezondheidsteam ook van ergonomie een aandachtspunt. Niet-ergonomische bureaustoelen worden geleidelijk vervangen en medewerkers kunnen gebruik maken van documenthouders en laptophouders die een goede houding bevorderen bij het werk met de computer.

#! k E86TI k 9PPaeTab[PV !

P[P]Tc

FTaZVa^T_ T] X]cT]cXTeTaZ[PaX]V

De printers werden ingesteld op automatisch tweezijdig en zwart-wit afdrukken. Om de verwarmingskosten enigszins te drukken werden de radiatoren voorzien van thermostatische kranen. Voortaan worden spaarlampen gebruikt voor de verlichting van gangen en overlopen. Agenda’s worden aangekocht bij de Wereldwinkel en zoals vele andere werkgevers schakelde het VIGeZ in 2010 over op ‘fairtrade koffie’. In het kader van de ‘keukenafspraken’ wordt afval systematisch gesorteerd. Via de fietsvergoeding wordt het fietsgebruik aangemoedigd en een bedrijfsfiets staat ter beschikking voor verplaatsingen in Brussel.

Eens de beslissing genomen was, is een werkgroep Gezondheids- en Duurzaamheidsbeleid aan de slag gegaan. Deze werkgroep zal ervoor instaan dat het VIGeZ tegen 2015 een gezondheids- en duurzaamheidsbeleid heeft dat effectief verankerd en geïntegreerd is in het globale beleid van de organisatie. Jaarlijks zal in het najaar een ‘gezondheidsweek’ lopen waarin, naast diverse incentives, ook een terugkoppeling omtrent de resultaten van de acties en het beleid van het afgelopen jaar naar alle personeelsleden plaatsvindt. De gezondheidsweek wordt op die manier een tussentijds evaluatiemoment. De directie schaart zich volmondig achter dit initiatief en ondertekende hiertoe een intentieverklaring.

Pa^ c Ethisch verantwoord ondernemen is steeds een zorg geweest in het kader van het integraal kwaliteitsbeleid. Via diverse grote en kleine acties kan het VIGeZ aandacht aan deze bezorgdheid besteden. Onder de kernwaarden van de organisatie, die vermeld worden in z’n ‘mission statement’, staan ‘respect voor diversiteit’, ‘respect voor partners’ en ‘gelijkheid in gezondheid’ trouwens op een prominente plaats.

Voor meer informatie: annmie.peeters@vigez.be joeri.vannyvel@vigez.be

De ethische code voor de sector gezondheidspromotie wordt consequent toegepast. Sedert 2005 verstrekte de ethische commissie van het VIGeZ 14 adviezen bij specifieke vragen die ze voorgelegd kreeg.

In 2010 ging het VIGeZ in op het voorstel van ‘Time4Society’ als alternatief voor de traditionele zomer-teamactiviteit. Bedrijven en organisaties kopen tijd en vullen die in met een bijdrage tot een maatschappelijk initiatief.

Het VIGeZ getuigt van respect voor de wetgeving inzake de privacybescherming. Telkens wanneer binnen de context van een project gegevens worden verzameld die tot de privésfeer behoren, wordt dit aan de Privacycommissie gemeld.

De invoering van een klachtenprocedure zorgt ervoor dat klachten van partners of klanten op een professionele manier opgevolgd worden.

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k #"

FEITEN EN CIJFERS 2011

## k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Leden van de algemene vergadering Onafhankelijk deskundige Nathalie Bekx Onafhankelijk deskundige Ilse De Bourdeaudhuij Onafhankelijk deskundige Miche De Meyer Onafhankelijk deskundige/voorzitter Wivina Demeester Onafhankelijk deskundige Annemarie Hanselaer Onafhankelijk deskundige Sophie Lambrecht Onafhankelijk deskundige Lea Maes Onafhankelijk deskundige Martine Van den Poel Onafhankelijk deskundige Jacques Vanobbergen Onafhankelijk deskundige Jan Vinck Domus Medica Bart Garmyn Gezinsbond Lieve Declerck ISW Limits Deb Vansteenwegen KAV Elke Lagae Koepel Vrije CLB Trees Ameloot Landsbond Christelijke Mutualiteiten Griet Rummens Landsbond Liberale Mutualiteiten Karen Eerdekens Landsbond Onafhankelijke Ziekenfondsen Luc Detavernier Nationaal Verbond Socialistische Mutualiteiten Siska Germonpré OIVO Ingrid Vanhaevre Omtrent Gezondheid Paul Geerts Permanente Ondersteuningscel voor de CLB’s van het GO! Inge Van Trimpont PreBes Limburg Dominic Hermans Project Farmaka Katlyn De Valck Provinciaal Veiligheidsinstituut Antwerpen Liesbeth Fivez Rode Kruis Vlaanderen Katja Verhelst Sensoa Chris Lambrechts VIVA-Socialistische Vrouwen Vereniging Sofie De Neve Stichting tegen Kanker Suzanne Gabriëls Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen Marijs Geirnaert Vlaams Apothekers Netwerk Hilde Deneyer Vlaamse Diabetes Vereniging Stijn Deceukelier Vlaamse Liga tegen Kanker Erwin De Clerck Vlaamse Beroepsvereniging van Voedingsdeskundigen en Diëtisten Dirk Lemaître Vlaamse Werkgroep Gezonde Tanden Jean-Paul Souffriau VRGT Sandrina Schol Logo Dender Gert De Glas Logo Antwerpen Chris De Ridder Logo Brugge Frank Schillewaert Logo Brussel Hugo Henneman Logo Gezond+ Bernard Cnockaert Logo Oost-Brabant Frank Delvaux Limburgse Logo’s - regio Genk Lien Hubrechts Logo Mechelen Peter Van Hoeymissen Limburgse Logo’s - regio Hasselt Bérengère Adriaens Logo Kempen Dirk Van de Voorde Logo Oostende Annelies Devriendt Logo Zenneland Gerlinde Huybrecht Logo Midden-West-Vlaanderen Roos Goemaere Logo Waasland Rudy Van Ballaer Logo Leieland Nadine De Smedt

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k #$

Raad van bestuur Wivina Demeester-De Meyer (voorzitter), Bérengère Adriaens, Nadine De Smedt, Bart Garmyn (penningmeester), Siska Germonpré, Dominic Hermans, Sophie Lambrecht, Lea Maes (ondervoorzitter), Griet Rummens, Jean-Paul Souffriau, Gaby Thijs, Peter Van Hoeymissen (ondervoorzitter), Jacques Vanobbergen (secretaris), Inge Van Trimpont

Personeelsbestand 2011 3XaTRcXT

Annemie Peeters Linda De Boeck BT]X^a bcPU\TSTfTaZTab Bruno Buytaert Olaf Moens Veerle Stevens Erika Vanhauwaert Els Wouters BcPU\TSTfTaZTab Rik Baeten Liesbet Dejaegere Anaïs Duvivier Stefaan Hendrickx Liselotte Janssen Heleen Lyphout Loes Neven Saidja Steenhuyzen Jo Tambuyzer Mia Van Laeken Joeri Vannyvel Lien Van Oyen An Verdeyen Mart Verlaek 2^\\d]XRPcXT Riet Evers 1XQ[X^cWTTZ T] S^Rd\T]cPcXT Willem Kolpa Katrien Uyttendaele BTRaTcPaXPPc Kristien Amter Hugo Clement Kathleen Dumortier Anne Scholiers Katrien Tuytschaever ?a^YTRc\TSTfTaZTab Winnie De Roover Frank Delaere Hind Fraihi Danny Halford Christel Jansen Els Maes Krista Morren Kim Schutters Verina Servranckx Liselotte Van Hevele Evelien Vanhooydonck Mieke Verheust

#% k E86TI k 9PPaeTab[PV !

Directeur Adjunct-directeur – HRM Gezonde gemeente en buurt – kansengroepen Gezonde school Wetenschappelijke ondersteuning Gezonde voeding en beweging (80%) Gezond werken Vaccinaties – artsen (50%) Borstkankeropsporing Logo-ondersteuning kansengroepen Tabakspreventie Logo-ondersteuning kansengroepen Ongevallenpreventie in de privésfeer – senioren Gezonde voeding en beweging Wetenschappelijke ondersteuning en dataverwerking (50%) Wetenschappelijke ondersteuning en dataverwerking (50%) Ongevallenpreventie in de privésfeer – senioren Logo-ondersteuning gezond werken Interimaris gezondheid en milieu Gezondheid en milieu Gezondheid en milieu Eindredactie en pers (60%) Bibliotheekmedewerker – websitebeheerder (90%) Bibliotheekmedewerker (50%) Secretariaat Logo-ondersteuning (50%) Boekhouding – personeelsadministratie – logistiek Secretariaatsmedewerker directie Secretariaatsmedewerker staf Secretariaatsmedewerker staf Fit in je hoofd (80%) Jobfit Agoria (80%) 24 uur niet roken Motiveren tot rookstop Educatief pakket fruit in basisonderwijs (50%) 24 uur niet roken (60%) Jobfit Agoria (50%) Goed-gevoel-stoel – NokNok (70%) nv gezond (80%) Zot van gezond (50%) NokNok (80%) Jobfit Agoria (80%)

06/06 – 19/08/2011 sedert 19/09/2011 sedert 19/09/2011 sedert 01/09/2011 tot 4/05/2011 tot 30/09/2011 sedert 09/05/2011 sedert 14/11/2011 sedert 01/04/2011 tot 11/02/2011

tot 31/01/2011 sedert 11/04/2011 sedert 01/03/2011 tot 30/06/2011 14/02 tot 31/12/2011 01/02 tot 30/11/2011 tot 30/06/2011

sedert 19/01/2011 01/04 tot 31/12/2011 tot 15/02/2011

<TSTfTaZTab _dQ[XRTaT] ~ ~ ~ ~ ~

~

Hermans, V., Wouters, E., Servranckx, V. (2011). Nv gezond: gezondheidsbevordering op bedrijventerreinen. Tijdschrift voor Ergonomie, 36(1), 32-35.

Neven, L., Ulenaers R. (2011) Workshop â&#x20AC;&#x2DC;winkeloefening weet wat je eet!â&#x20AC;&#x2122; onder de loep. Tijdschrift voor voeding en diĂŤtetiek, 37:4, 19-21.

Vanhauwaert, E. (2011). De actieve voedingsdriehoek niet meer weg te denken uit de voedingsvoorlichting. Herziening 2011. Tijdschrift voor Voeding en DiĂŤtetiek, 37(6),3-5.

Vanhauwaert, E. (2011) Test jezelf! Bewustmakingstesten over voeding en beweging. Tijdschrift voeding en diĂŤtetiek, 37:6, 4-5.

Vanhauwaert, E. (2011). Van theorie naar praktijk: vertalen van theoretische aanbevelingen in praktische voedingsaanbevelingen en gezondheidsboodschappen. Deel 1: Resultaten van de online bevraging bij diĂŤtisten omtrent de voedingsaanbevelingen. Deel 2: Voedingsaanbevelingen voor BelgiĂŤ: gebruik en praktische vertaling. Tijdschrift voor Voeding en DiĂŤtetiek, 37(1), 4-8.

Vanhauwaert, E., Neven, L., Moens, O. (2011). Kieskeurig: Het duwtje in de rug voor een dranken- en tussendoortjesbeleid op school. Tijdschrift voor Voeding en DiĂŤtetiek, 37(5), 15-20.

7TaZ^\bc ]P]RXĂ&#x2019;[T \XSST[T] !

Ĺś Â Convenant Vlaamse Gemeenschap + VIA Ĺś Â Projecten Ĺś Â Sociale Maribel Ĺś Â Eigen inkomsten C>C00;

1.658.839 671.672 85.554 70.735 ! #'% '

66,71% 27,01% 3,44% 2,84%

Met dank aan 20 jaar gezondheidspromotie in Vlaanderen: Alpro, Ballon Media, Drukkerij Jan Verhoeven, Embedded Fitness, Ethias, KBC, VLAM, 2MPact

E86TI k 9PPaeTab[PV ! k #&

G. Schildknechtstraat 9 1020 Brussel Tel. 02 422 49 49 vigez@vigez.be www.vigez.be