Inhoud VOORWOORD..........................................................................................................................................................................................................................................................5
VOEDING Back to the Future
........................................................................................................................................................
7
VOEDING & BEWEGING 2014 > Actieve kinderopvang: meer dan kleermakerszit!..............................................................................................9 > Kinderdagverblijven leren kinderen gezond eten en bewegen..........................11 > Met ‘10.000 stappen’ de Rode Duivels achterna................................................................................................13 > VIGeZ lid van HEPA Europe .......................................................................................................................................................................................15 > VIGeZ maakt Europa mee gezonder .................................................................................................................................................15 SCHOLEN 2014 > Nieuwe website Gezonde School............................................................................................................................................................17 > Professionalisering schoolondersteuners............................................................................................................................19
GEESTELIJKE GEZONDHEID 2014 > Fit in je Hoofd Carrousel in gemeenten...................................................................................................................................27 > Gezonde geest op het werk.....................................................................................................................................................................................29 > NokNok krijgt TRUSTY-kwaliteitslabel ............................................................................................................................................31 BEDRIJVEN 2014 > Nieuwe portaalsite over gezond werken.............................................................................................................................33 > Jobfit KMO op maat van meerdere bedrijfssectoren ..........................................................................33 > Hoe stem je werk en gezondheid beter op mekaar af? ..............................................................35 > nv gezond award krijgt Prebestip-label ...................................................................................................................................37 GEZONHEID EN MILIEU 2014 > Week van Gezond Wonen..............................................................................................................................................................................................39
21
GEZONDHEIDSONGELIJKHEID 2014 > Gezonde Gasten zet in op jongeren met minder kansen .....................................................41
TABAK 2014 > SmartStop helpt jongeren on- en offline te stoppen met roken ......................23 > Databank tabakologen voor groepscursus ‘stoppen met roken’ .......................25
GEMEENTEN 2014 > ‘Liever Actiever’ maakt bewegen haalbaar ......................................................................................................................43 > BOEBS-blad vers van de pers .................................................................................................................................................................................45
TABAK Back to the Future
.............................................................................................................................................................
BEWEGING EN SEDENTAIR GEDRAG Back to the Future
.....................
47
VIGeZ LIET VAN ZICH HOREN ......................................................................................................................................................................... 51
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p3
Voorwoord Kent u uw hartslag terwijl u dit jaarverslag leest? Nee? Met een slimme app kan het nochtans. Misschien heeft uw pienter polshorloge u vandaag al gemeld dat u te lang aan uw bureau zit.
25 JUN 1985 25 JUN 2015 25 JUN 2045
We tonen met trots onze werking en projecten 2014 in het VIGeZjaarverslag. Maar dit jaar gaan we nog een stapje verder. Of noem het gerust een sprong! VIGeZ gaat voor één keer ‘Back to the Future’. Waar stonden we 30 jaar geleden? Wat doen we vandaag? En hoe gezond is onze toekomst?
©Lien Van Oyen
Is deze slimme technologie verre toekomstmuziek? Hadden we 30 jaar geleden durven dromen dat we mekaar zouden ontmoeten in rookvrije cafés? Zijn sprinkhanen op ons bord ‘overmorgen’ de normaalste zaak van de wereld? Inge Vervotte Voorzitter
Linda De Boeck Directeur
Neem plaats in de teletijdmachine. Zet u schrap, want dit wordt een inspirerende trip. Goede reis!
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p5
voeding
20 JUN 2020
Voeding Van vrijdag visdag tot maandag meelwormdag?
Een eeuw geleden kwam er op ons bord wat tuin, veld of voorraadkast te bieden had. Een goed (lees vet) stuk vlees werd zelden afgeslagen. Vandaag sieren ingrediënten als stevia, quinoa of polenta de pagina’s van Vlaanderens bekendste eetbijbel ‘Ons Kookboek’. Vanavond een sprinkhaanburger op de barbecue? Taks op ongezonde voeding Ook al is gezond eten een hot item, de strijd tegen obesitas was nooit zo groot. Laten we taksen invoeren op ‘ongezonde’ voeding, wordt geopperd. Een belasting op vetrijke snacks, snoep en suikerhoudende dranken is echter enkel zinvol als de opbrengsten ervan gebruikt worden om gezonde voeding goedkoper te maken én campagnes op te zetten. Een voedingstaks alleen zal er niet voor zorgen dat mensen plots gezondere keuzes zullen maken. Belangrijk is om het mogelijk te maken dat mensen een gezonde voeding kunnen kiezen en dat ze ook voor de hand ligt. Maak bijvoorbeeld bruin brood goedkoper, of zorg voor een automaat met gezonde tussendoortjes. In de huidige maatschappij is ongezonde voeding overal, op elk moment beschikbaar. We worden met andere woorden aangezet tot veel en ongezond eten, terwijl net de gezonde keuze de meest voor de hand liggende zou moeten zijn.
Gezondheidswaarschuwingen op verpakking Weten we voldoende wat we eten? Eten wij morgen voedingsmiddelen waarop staat hoe ongezond het product is, net zoals bij tabak? Gezondheidswaarschuwingen op voedingsmiddelen is volgens ons niet meteen de meest geschikte aanpak, de vergelijking tussen tabak en ongezonde voeding verdient een nuance. Hoe je het ook draait of keert, roken is ongezond. Eén sigaret is een sigaret te veel. Voor voeding is de situatie niet zo zwart-wit, want voeding is essentieel. Het is erg moeilijk te bepalen op welke producten dan zo’n waarschuwing moet komen.
Daarnaast spelen ook de hoeveelheden of hoe vaak je ervan eet een rol. De verpakking van voedingsmiddelen staat momenteel al boordevol informatie en die is vaak allesbehalve eenvoudig te begrijpen door de consument. Belangrijker is dat de info op de etiketten objectief, eenvoudig en niet misleidend is, alvorens er nog waarschuwingen aan toe te voegen.
De supermarkt van de toekomst Hoe moet die supermarkt van morgen er dan uitzien? Graag zouden wij morgen al shoppen in een winkel zonder snoep aan de kassa. Snoep wordt met deze maatregel niet verbannen. Wie wil kan dit nog steeds terugvinden in de rekken. Wie deze rij liever links laat liggen om aan de verleiding te weerstaan, kan dat eveneens. Maar langs de kassa moet iedereen en net daar word je nu noodgedwongen geconfronteerd met chocoladereep, chips of ander snoep. Zakken chips en flessen frisdrank nemen steeds grotere proporties aan. Dat blijkt uit een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam. Aangezien mensen onbewust 30 procent meer eten als ze een grotere portie voor hun neus hebben, kan dit overgewicht in de hand werken. Bied daarom kleinere porties voor producten uit de restgroep van de actieve voedingsdriehoek (frisdranken, koeken, chips, …). Na de strijd om de goedkoopste supermarkt te zijn, is dit misschien het begin van een nieuwe vete: wie wordt de gezondste?
Insecten of 3D? En wat met duurzaamheid? Eetbare insecten zijn een mogelijk alternatief voor vlees of vis. Een voorbeeld: meelwormen hebben een vetzuursamenstelling (o.a. omega-3) die vergelijkbaar is met vis. Het gehalte aan eiwitten, vitaminen en mineralen is vergelijkbaar met vis en varkensvlees. Vieren we het 20-jarige bestaan van de actieve voedingsdriehoek in 2017 met een streepje sprinkhaan? Of als we dan toch in onze teletijdmachine springen: rolt er overmorgen met één druk op de knop een maaltijd uit de printer? Gaat de 3D-printer in de nabije toekomst een rol spelen in de productie van ons voedsel, of blijft het vooral een gimmick? Een volkorenbrood met daarop de boodschap ‘Thuis in Gezond Leven’? Breng ons niet op ideeën!
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p7
Actieve kinderopvang: meer dan kleermakerszit! Actieve kinderopvang: meer dan kleermakerszit!
Kan je beweging voor en na de schooluren op een leuke en eenvoudige manier stimuleren?
Hoe beperk je zitgedrag? Wat is een actief spel? Welke dranken en tussendoortjes zijn gezond? Zaken waar voor- en naschoolse kinderopvang het fijne van wilde weten. ‘Actieve kinderopvang’ geeft het antwoord.
Toolbox en training Hoeveel uur per dag bewegen kinderen? En kan je beweging voor en na de schooluren op een leuke en eenvoudige manier stimuleren? Om voor- en naschoolse kinderopvang (3 tot 12 jaar) te ondersteunen bij de werking rond beweging, gezonde dranken & tussendoortjes en preventie van zitgedrag lanceerde het VIGeZ het pilootproject ‘Actieve kinderopvang’. Naast het hoe en waarom biedt het project ook concrete ondersteuning met een handige toolbox en trainingen voor de begeleiders.
In heel Vlaanderen in 2016 De oproep voor dit project werd in het najaar 2014 gelanceerd. Bijna 100 voorzieningen van buitenschoolse opvang hebben zich kandidaat gesteld. Zo’n 27 opvangvoorzieningen verspreid over Vlaanderen zijn uitgekozen om deel te nemen. In 2014 focuste het VIGeZ op de voorbereiding en materialen en was er een pretest van het project. In het najaar 2015 wordt het project geëvalueerd, in 2016 gaat de buitenschoolse opvang in Vlaanderen met het project aan de slag.
Meer info: annelies.vandenberghe@vigez.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p9
Kinderdagverblijven leren kinderen gezond eten en bewegen Kinderdagverblijven leren kinderen gezond eten en bewegen
Welke voeding heeft een kind nodig om gezond op te groeien? Welke bewegingsspelletjes zijn er? Wat met cultuurverschillen?
Jonge kinderen met overgewicht hebben een grotere kans op overgewicht op latere leeftijd. Onder het motto jong geleerd is oud gedaan pikten VIGeZ en Logo Brussel hierop in met het project ‘Gezonde voeding en beweging in kinderdagverblijven in Brussel’.
Toegankelijk en haalbaar De basis van het project is een kwaliteitscirkel om een beleid rond gezonde voeding en beweging in het kinderdagverblijf op te starten of te optimaliseren. Stap 1? Het team motiveren om aan gezonde voeding en beweging in het kinderdagverblijf te werken. Stap 2? Een analyse van het voedings- en bewegingsaanbod. Kinderdagverblijven kunnen dit zelf doen, aan de hand van een vragenlijst of kunnen beroep doen op een diëtiste. Met de resultaten kunnen ze haalbare doelstellingen formuleren en een concreet actieplan opstellen. Gebruiksvriendelijke tools helpen de kinderdagverblijven om meteen aan de slag te gaan.
Concrete vragen De aanpak speelt in op herkenbare en concrete vragen. Welke voeding heeft een kind nodig om gezond op te groeien? Hoe kan je omgaan met moeilijke eters? Welke bewegingsspelletjes zijn er? Wat met cultuurverschillen? Ook de communicatie met de ouders wordt niet uit het oog verloren. Hiervoor werden infofiches, affiches en banners ontwikkeld die op een zeer visuele manier aantonen wat het kinderdagverblijf doet rond gezonde voeding en beweging. Wegens het succes van het Brusselse pilootproject wordt het concept momenteel ook uitgetest in heel Vlaanderen.
Meer info: lien.vanoyen@vigez.be Jaarverslag VIGeZ 2014
/p11
Met ‘10.000 stappen’ de Rode Duivels achterna Meer dan de helft van de Vlamingen beweegt te weinig.
De helft van de dag brengen we zittend of liggend door.
Een groot geheim is het niet: meer dan de helft van de Vlamingen beweegt te weinig. De helft van de dag brengen we zelfs zittend of liggend door. Een eenvoudige manier om meer te bewegen, is dagelijks 10.000 stappen zetten. Voor extra motivatie was er in 2014 de ‘10.000-stappenclash’.
Gemeenten nemen het tegen elkaar op Een maand lang namen de inwoners van Vlaamse gemeenten het al stappend tegen elkaar op. De gemeente met de meeste stappen en de gemeente die tijdens de wedstrijd de meeste vooruitgang boekte, waren de winnaars.
Virtueel naar Brazilië De wedstrijd zit als volgt in elkaar: alle deelnemers moeten zich registeren op de online registratietool op www.10000stappen.be en aansluiten bij de groep van hun gemeente. Met behulp van deze tool kunnen deelnemers online een stappendagboek bijhouden. Om onze Rode Duivels aan te moedigen tijdens het Wereldkampioenschap voetbal in Brazilië stapten alle deelnemers samen virtueel richting Brazilië. Zo werden alle ingegeven stappen opgeteld en omgezet in kilometers.
Voor iedereen Onderzoek wijst uit dat 10.000 stappen per dag zetten (en 8.000 stappen voor 65-plussers) hetzelfde positieve effect op je gezondheid heeft als elke dag een half uur extra bewegen. Dat kan zelfs door dagdagelijkse activiteiten zoals tuinieren, actieve verplaatsingen of het huishouden. Het unieke aan ’10.000-stappenproject’ is dat het er is voor iedereen, ook voor wie minder van sport houdt of voor wie het gevoel heeft hier te weinig tijd voor te hebben.
Meer info: annelies.vandenberghe@vigez.be Jaarverslag VIGeZ 2014
/p13
VIGeZ lid van HEPA Europe VIGeZ moedigt beweging aan. Onze organisatie werd daarom ook lid van HEPA Europe. Het netwerk van organisaties uit 33 landen streeft naar een betere gezondheid in de Europa-regio van de Wereldgezondheidsorganisatie. Hoe dat in zijn werk gaat? Via promotie van lichaamsbeweging. Leden engageren zich onder andere om de richtlijnen van HEPA Europe mee te verspreiden. VIGeZ doet dit onder andere in de vorm van de actieve voedingsdriehoek. www.euro.who.int
VIGeZ maakt Europa mee gezonder De actieve voedingsdriehoek in Vlaanderen, de schijf van vijf in Nederland. Europese landen en regio’s gebruiken verschillende communicatiemodellen om voedingsrichtlijnen voor te stellen. Ook al gaat het om verschillende modellen, de richtlijnen komen in grote mate overeen. In maart kwam in Den Haag de European Public Health Nutrition Alliance voor een tweede keer samen. De alliantie bestaat uit voedingscentra in Europa die verantwoordelijk zijn voor de communicatie over gezond, duurzaam en veilig eten in hun land. Ook VIGeZ is sinds 2014 lid en deelt met landen als Nederland, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland dezelfde bezorgdheid: het groeiende aantal mensen met overgewicht. De alliantie zal gezamenlijk de krachten bundelen om niet alleen van hun eigen landen maar ook van Europa een gezondere leefomgeving te maken. Dat gebeurt door uitwisseling van goede praktijken tussen verschillende landen, lobbying voor evenwichtige voeding bij Europese instanties en geleidelijk aan meer Europese landen in de alliantie op te nemen. www.ephna.org
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p15
Nieuwe website Gezonde School
SCHOLEN 2014 Om scholen te ondersteunen in een gezonde aanpak lanceerde het VIGeZ de nieuwe website www.gezondeschool.be.
Wil je op school werken aan gezondheid? Hoe breng je dan op een correcte manier gezondheidsboodschappen over? Welke materialen kan je gebruiken om in de klas te werken rond tabak? Om scholen te ondersteunen in een gezonde aanpak lanceerde het VIGeZ de nieuwe website www.gezondeschool.be. Directies, leerkrachten en schoolondersteuners (zoals CLB’s en pedagogische begeleiders) vinden op de website tools en methodieken om een gezondheidsbeleid op school uit te werken. Daarnaast vind je er ook heel wat tips om gezondheidseducatie in de klas vorm te geven. Beleidsinstrumenten of concrete materialen? ‘Gezonde School’ gaat duidelijk voor tonnen inspiratie!
Drie modellen als basis De kadermethodiek ‘Gezonde school’ vormt de ruggengraat van de website en is opgebouwd rond drie modellen. Met de gezondheidsmatrix geeft de website inspiratie over wat een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid nu concreet voor de school kan betekenen. De kwaliteitscirkel is dan weer een praktisch model dat de school door de verschillende stappen van dat beleid gidst. Het spinnenweb gezondheidsbeleid tot slot laat de school toe om na te gaan in hoeverre ze voldoet aan de randvoorwaarden voor een kwaliteitsvolle gezondheidswerking.
Kieskeurig De nieuwe website bevat ook de vernieuwde methodiek ‘Kieskeurig’. Dit onderdeel beperkt zich niet langer tot dranken en tussendoortjes, maar is uitgebreid naar het volledige voedingsbeleid op school. Hoe betrek je ouders? Wat zijn gezonde broodjes? Er zijn concrete fiches, checklists en materialen om een voedingsbeleid op maat uit te tekenen.
Schoolondersteuners Ook de CLB-medewerker, pedagogisch begeleider, schoolsport- en gezondheidsprofessional of coördinator gezondheid op school die het voedings- en bewegingsbeleid in een secundaire school wil ondersteunen, kan terecht op de website. Je leest er alles over hoe je met een secundaire school de juiste doelstellingen kan zoeken, het huidige voedings- en bewegingsaanbod kan analyseren of welke adviezen je de school kan geven om bijvoorbeeld actieve verplaatsing te promoten. Niet minder dan 20 tools helpen schoolondersteuners om secundaire scholen kwaliteitsvol te adviseren.
Meer info: tineke.vansteenkiste@vigez.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p17
Professionalisering schoolondersteuners Van CLB-medewerker tot gemeente!
Professionalisering schoolondersteuners
In 2014 werd ook hard gewerkt aan de professionalisering van schoolondersteuners. Van CLB-medewerker tot gemeente! CLB-medewerkers Dit project staat voor deskundigheidsbevordering van CLB-medewerkers op vlak van schoolondersteuning gezondheidsbeleid. De Vrije-CLB-Koepel (VCLB) en VIGeZ begeleiden een team in 3 VCLB’s. De begeleiding gebeurt via een traject op maat en indien nodig wordt hiervoor samengewerkt met andere partners zoals bijvoorbeeld de gemeenten. Dit project ging van start in het najaar van 2014 en wordt voortgezet in 2015.
SVS-medewerkers We adviseren de Stichting Vlaamse Schoolsport (SVS) in schoolondersteuning de komende jaren. Binnen het vormingsplan voor SVS-medewerkers nam VIGeZ in het najaar van 2014 een belangrijke rol op. De 25 schoolondersteuners kregen in oktober en november een tweedaagse opleiding van het VIGeZ over hoe ze scholen kunnen ondersteunen bij de uitbouw van hun sport- en bewegingsbeleid.
Gemeenten Uit de indicatorenbevraging van 2012 bleek dat de gemeente ook een belangrijke partner is in het gezondheidsbeleid van de school. Het lijkt erop dat gemeenten de voorbije jaren hebben ingezet op gezondheid in hun flankerend onderwijsbeleid. VIGeZ wil hier mee op inzetten en organiseerde in het najaar van 2014 een eerste kennismaking met flankerend onderwijsbeleid voor de Logo’s.
Meer info: tineke.vansteenkiste@vigez.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p19
tabak
00 00 1957
Tabak Utopie of haalbaar? Niet-roken wordt de sociale norm
Een rokende leerkracht in de klas. Het lijkt vandaag absurd. Hadden we 30 jaar geleden kunnen denken dat we mekaar vandaag zouden ontmoeten in rookvrije cafés? En rollen we binnenkort met onze ogen als we iemand in een park een sigaret zien opsteken?
Ga je naar de supermarkt? Dan treffen we daar geen sigarettenpakjes - uitgestald als doodgewone, onschuldige consumptieartikelen - meer aan in de winkelrekken naast het snoep en de tijdschriften. De huidige pakjes met veel kleurtjes en merkenlogo’s bestaan niet meer en zijn vervangen door neutrale standaardpakjes die jongeren lelijk vinden (de pakjes zelf zijn vandaag immers de belangrijkste marketingtool). Veel landen in Europa passen deze doeltreffende maatregelen vandaag al toe of bereiden ze voor.
Rustig een sigaretje rollen op het vliegtuig of ‘er eentje roken’ na je diner op restaurant? Compleet de tijd uit! De voorbije decennia zijn er op het vlak van tabakspreventie sprongen gemaakt. Zo werden niet-rokers steeds meer beschermd tegen de schadelijke gevolgen van meeroken. Vanaf de jaren ’70 werden achtereenvolgens bussen, vliegtuigen, treinen, openbare plaatsen, de werkplek, restaurants, scholen en cafés rookvrij gemaakt.
Elektronische sigaret
Veel vormen van tabaksreclame werden verboden en er verschenen gezondheidswaarschuwingen op sigarettenpakjes. Vanaf 2007 werden in België ook kleurenfoto’s op de pakjes verplicht. In de westerse wereld daalde het tabaksgebruik tussen 1990 en 2009 met 26%. Tegelijk ging roken steeds meer horen bij een lagere sociaal-economische status.
De kwaliteit en populariteit van de elektronische sigaret zal de komende jaren toenemen. Tabaksexperts zijn het er vandaag al over eens dat de e-sigaret minder schadelijk is dan de klassieke sigaret. Misschien zorgt ze straks wel voor een revolutie in het rookgedrag? Misschien kan ze een rol gaan spelen bij het stoppen met roken? Wat we niet willen is dat de e-sigaret van roken opnieuw de normaalste zaak ter wereld maakt. Dat ze de drempel om met roken te beginnen - gewoon of elektronisch – verlaagt.
De ideale wereld Maar de laatste jaren daalt het aantal rokers bij ons niet meer noemenswaardig. Bij vrouwen en jongeren stijgt het aantal zelfs. De feiten zijn wat ze zijn: één Belg op vier rookt nog. Het kan beter, het kan anders. Maar hoe anders? Hoe ziet die rookarme ideale wereld eruit? Reclame voor tabak in de winkels is in deze ideale wereld iets uit lang vervlogen tijden en is er ten zeerste verboden.
Wij wandelen intussen rustig verder in onze rookvrije wereld. Daar is roken in huis, in de auto of in het park compleet ondenkbaar geworden. Zijn we tegen dan mee op de Ierse kar gesprongen? Dat land toont veel ambitie in de strijd tegen tabak. Het wil in 2025 nog maar 5% rokers, in plaats van de huidige 22%. Niet-roken wordt de sociale norm: utopie of haalbaar?
De e-sigaret moet een product zijn dat gericht is op de huidige rokers en in die zin gereguleerd worden. Ze is geen speelgoed of snoepje voor minderjarigen. Als ze een alternatief wordt voor de tabakssigaret, bevat ze zelf ook de verslavende en neurotoxische stof nicotine. Het blijft roken. En we weten nog niet goed wat de impact van de ‘e-cig’ op de gezondheid is. Had de rokende leraar ooit kunnen verzinnen dat er elektronisch gerookt zou worden? Hij zou vast eens goed gelachen hebben.
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p21
SmartStop helpt jongeren on- en offline te stoppen met roken
TABAK 2014 Bijna alle volwassen rokers nemen hun eerste trekje in hun jeugd. Jongeren willen vaak wel stoppen met roken, maar weten niet goed hoe.
Bijna alle volwassen rokers nemen hun eerste trekje in hun jeugd. Jongeren willen vaak wel stoppen met roken, maar weten niet goed hoe. ‘SmartStop’ helpt schoolgaande jongeren van 14 tot 20 jaar om de sigaret links te laten liggen en focust in de eerste plaats op onderwijsvormen waar veel gerookt wordt.
Tabakoloog, mobiele app en buddies ‘SmartStop’, een klinkende naam. Maar wat houdt het in? Met het rookstopprogramma kunnen jongeren vijf consultaties volgen bij een tabakoloog. Tijdens en tussen de consultaties kan de jongere gebruikmaken van een mobiele app. Hiermee kan de tabakoloog de jongeren aanmoedigen en opvolgen. De jongeren doorlopen het traject met twee of drie via het zogenaamde buddysysteem en ondersteunen elkaar. Het is een gecombineerde aanpak van rookstop waarbij de afzonderlijke elementen - online en offline elkaar versterken.
Samenwerking met tabakologen en scholen In 2014 werd de app ontwikkeld, daarnaast werden tabakologen opgeleid om aan de slag te gaan met het programma. Hiervoor hebben we samengewerkt met een tiental tabakologen en 13 scholen. Het VIGeZ ondersteunde de scholen en tabakologen tijdens het pilootproject door onder andere het aanbieden van materialen en de praktische organisatie van de sessies. In 2015 zal ‘SmartStop’ geïmplementeerd worden, in de eerste plaats via de scholen.
Meer info: katrijn.vandamme@vigez.be of www.smartstop.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p23
Databank tabakologen voor groepscursus ‘stoppen met roken’
VIGeZ wil het aanbod groepscursus ‘stoppen met roken’ in gemeenten vergroten. In 2014 werd een voorstel uitgewerkt voor tabakologen. Daarin staat dat de tabakologen onder bepaalde voorwaarden werken. Het voorstel is gemaakt in samenwerking met de tabakologen, Logo’s, VRGT, CGG’s. Zo’n 70 tabakologen tekenden alvast in. Wat wil dat zeggen? De lijst met tabakologen wordt op de website ‘Vlaanderen Stopt Met Roken’ (www.vlaanderenstoptmetroken.be) geplaatst. Deze lijst kan geraadpleegd worden wanneer een gemeente een groepscursus ‘Stoppen met roken’ wil organiseren. Het Logo ondersteunt de gemeente bij de organisatie van deze groepscursus. Daarnaast zijn er ook ondersteunende materialen voor zowel tabakoloog als gemeente (o.a. een draaiboek).
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p25
GEESTELIJKE GEZONDHEID 2014 Speciaal voor gemeenten werd in 2014 de ‘Fit in je Hoofd Carrousel’ ontworpen. Gezonde geest op het werk
Fit in je Hoofd Carrousel in gemeenten Gemeenten die iets willen doen met geestelijke gezondheid kunnen voortaan ook terecht bij ‘Fit in je Hoofd’. Speciaal voor gemeenten werd in 2014 de ‘Fit in je Hoofd Carrousel’ ontworpen. Op die manier kan een lokaal bestuur laagdrempelige activiteiten rond mentaal welbevinden organiseren.
10 positieve stappen Veerkracht verhogen kan bij iedereen. Jong, oud. En zelf in gemeenten. De ‘Fit in je Hoofd Carrousel’ bouwt verder op de 10 positieve stappen voor geestelijke gezondheid uit de campagne ‘Fit in je hoofd, goed in je vel’.
Werkgroep Dit gebeurt door een daarvoor aangestelde (al dan niet bestaande) werkgroep met ondersteuning van een Logo-medewerker. Een werkgroep binnen het lokaal bestuur heeft zelf de regie in handen en zal op basis van de lokale noden, behoeften en voorzieningen kiezen op welke stappen ingezet wordt en gedurende welke termijn.
Van buurtfeest tot workshop Voorbeelden van activiteiten zijn infoavonden rond een van de 10 stappen, buurtfeesten of workshops. Uitstekende tools voor een lokaal bestuur om in te zetten op een positieve geestelijke gezondheid van de inwoners.
Meer info: winnie.deroover@vigez.be of www.fitinjehoofd.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p27
Gezonde geest op het werk Fit in je Hoofd
Stress en psychosociale belasting is hoog in de zorgsector, maar er is een grote bereidheid om in te zetten op de veerkracht van de werknemers.
In 2014 al werd met man en macht gewerkt aan de vernieuwing van de Fit in je Hoofd-website en de toevoeging van een online coachingplatform en app. Maar VIGeZ kreeg ook de opdracht zich over de veerkracht van werknemers te buigen.
Zorgsector De stress en psychosociale belasting zijn groot in de zorgsector, maar er is een grote bereidheid om in te zetten op de veerkracht van de werknemers. Elf handige fiches werden ontwikkeld om het gedachtegoed van ‘Fit in je Hoofd’, dichter bij het zorgpersoneel te brengen.
Fiches helpen tijd te nemen voor jezelf De fiches maken deel uit van ‘lijftijd’, de sensibiliseringscampagne van Jobfit, waarin tijd nemen voor jezelf centraal staat. Ze bevatten telkens een korte beschrijving van de stap, concrete tips & tricks, wist-je-datjes, doe-activiteiten en doorverwijzing indien nodig. De fiches worden in het najaar van 2015 aangeboden in de lijftijdklok, gedeeld via het intranet en aangevuld met ideeën uit de organisatie.
Meer info: winnie.deroover@vigez.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p29
NokNok krijgt TRUSTYkwaliteitslabel
De website voor jongeren ‘NokNok’ mag zich de trotse eigenaar noemen van het TRUSTY-label. Dat is een kwaliteitslabel voor organisaties die informatie voor jongeren aanbieden. Het label is een initiatief van De Ambrassade, de samensmelting van Steunpunt Jeugd, VIP Jeugd en de Vlaamse Jeugdraad. www.noknok.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p31
BEDRIJVEN 2014 Werk heeft impact op onze gezondheid en gezondheid beInvloedt werkvermogen en werkzaamheid.
Nieuwe portaalsite over gezond werken
Jobfit KMO op maat van meerdere bedrijfssectoren
Ben je als HR-medewerker, preventieadviseur of leidinggevende bezig met de gezondheid van werknemers? Met die openingsvraag werd in 2014 de nieuwe portaalsite www.gezondwerken.be voorgesteld. De website is de referentie in Vlaanderen die relevante informatie over gezondheidsbevordering op het werk bundelt en een brug vormt tussen de theorie en de praktijk.
In 2014 werden de voorbereidingen gestart om de website van Jobfit KMO verder te verbreden en toegankelijk te maken voor KMO’s uit andere bedrijfssectoren. Zo zijn er vier Lijftijdfiches gemaakt op maat van werknemers in bouwbedrijven. Testimonials uit de voedingssector werden verzameld en verspreid. Het online analyse-instrument - hoever staan we met ons beleid, wat zijn onze prioriteiten - werd aangepast zodat de bruikbaarheid voor KMO’s vergroot. Er werd ook een publicatie gemaakt over de methodiek en de resultaten en verspreid naar de voedingsbedrijven.
Meer info: joeri.vannyvel@vigez.be
Meer info: els.wouters@vigez.be
gezond werken Jaarverslag VIGeZ 2014
/p33
Hoe stem je werk en gezondheid beter op mekaar af? Gezonde werknemers zijn minder vaak afwezig, voelen zich beter, presteren beter en kunnen langer aan de slag blijven.
De Vlaamse overheid ziet het DAN OOK als een belangrijke uitdaging om gezondheid en werk nog beter op elkaar af te stemmen, met winst op beide fronten tegen een aanvaardbare maatschappelijke kost.
Gezondheid en werk zijn nauw met elkaar verbonden. Werk heeft impact op onze gezondheid en gezondheid beïnvloedt werkvermogen en werkzaamheid. Het VIGeZ ‘werkte’ samen met het Agentschap Zorg en Gezondheid een voorontwerp van beleidsmodel uit om werk en gezondheid nog beter op elkaar af te stemmen.
Gezonde werknemers Gezonde werknemers zijn minder vaak afwezig, voelen zich beter, presteren beter en kunnen langer aan de slag blijven. Werken heeft een positief effect op de mentale en fysieke gezondheid van mensen. De werkplek is een omgeving waar initiatieven kunnen plaatsvinden die gezondheid bevorderen, maar de werkomstandigheden kunnen ook een bron zijn van gezondheidsproblemen of kunnen die verergeren.
Dubbele winst De Vlaamse overheid ziet het dan ook als een belangrijke uitdaging om gezondheid en werk nog beter op elkaar af te stemmen, met winst op beide fronten tegen een aanvaardbare maatschappelijke kost. Gezondheidsbevordering op het werk kan hierbij als strategie een aanzienlijke meerwaarde betekenen. Een voorontwerp van beleidsmodel met een concreet stappenplan moet deze uitdaging in de praktijk omzetten. Het model vertrekt van de raakvlakken tussen gezondheid en werk en reikt een kader aan voor een preventief gezondheidsbeleid gericht op de sector werk.
Meer info: els.wouters@vigez.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p35
nv gezond award krijgt Prebestip-label
Het VIGeZ mocht in 2014 voor de ‘nv gezond award’ het Prebestip-label in ontvangst nemen. Prebes reikt jaarlijks het label uit aan waardevolle projecten om ze te ‘tippen’ bij haar eigen leden. Hoe moet je project zijn om het label te krijgen? Origineel, toegankelijk en laagdrempelig. De ‘nv gezond award’ is een jaarlijkse wedstrijd voor KMO’s die aandacht hebben voor het welzijn en de gezondheid van hun medewerkers. Een jury van experts kiest winnaars in drie categorieën: ‘Individuele KMO (profit)’, ‘Individuele KMO (non-profit)’ en ‘Groep van KMO’s’. www.nvgezond.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p37
Week van Gezond Wonen
Aandacht vragen voor gezonde binnenlucht is verre van overbodig. Binnen is de lucht meestal slechter dan buiten.
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p38
Ventileer 24 uu
106, 1840 Londerzeel
- Ontwerp: Circuze
r op 24
en verlucht mi Dagelijks brengen we heel wat tijd binnen door. In Vlaanderen isnsdat tensgemiddeld 2 keer 15 minu zo’n 85% ten per dag. w.ge ndbinn van onze tijd, waarvan het grootste deel thuis.ww Het iszodan ook belangrijk om in je huis en.be gezonde lucht te hebben.
Boeck, Lakeman
Eigen huis
V.U.: Linda De
GEZONHEID EN MILIEU 2014
Hoe zorg ik voor voortdurende verversing van de lucht in mijn huis? Wanneer moet ik de ramen openen? Waarom is luchtverversing zo belangrijk? Omdat hierover nog heel wat vragen en misverstanden bestaan, was er in 2014 de eerste Vlaamse actieweek ‘Gezond binnen’, met als slogan ‘Woon gezond, geef lucht aan je huis!’.
Lokale organisaties Van 24 tot 30 november bundelden meer dan 200 lokale organisaties in Vlaanderen de krachten om alle Vlamingen (met aandacht voor specifieke kansengroepen) te informeren over het belang van een gezonde binnenlucht in de woning. De eerste ‘Week van Gezond Wonen’ was een feit. Boodschap: ‘Ventileer 24 uur op 24 en verlucht aanvullend’.
Lucht binnen slechter dan buiten Aandacht vragen voor gezonde binnenlucht is verre van overbodig. Binnen is de lucht meestal slechter dan buiten. Vooral zwangere vrouwen, kinderen, ouderen en zieken zijn extra gevoelig voor de gezondheidsrisico’s van een slechte binnenlucht.
Meer info: an.verdeyen@vigez.be of www.gezondheidenmilieu.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p39
Gezonde Gasten zet in op jongeren met minder kansen
GEZONDHEIDSONGELIJKHEID 2014 Al gehoord van ‘Gezonde Gasten’? Het is een gloednieuwe methodiek die jeugdhulporganisaties helpt met een gezondheidsbeleid.
Al gehoord van ‘Gezonde Gasten’? Het is een gloednieuwe methodiek die jeugdhulporganisaties helpt met een gezondheidsbeleid. Hiermee bereiken het VIGeZ jongeren en gezinnen die minder kansen hebben. Onder meer op vlak van gezondheid.
Bijzondere jeugdzorg Jeugdhulporganisaties zijn heel verscheiden. Daarom zijn we voor de pilootfase gestart met één afgebakende sector binnen de jeugdhulp: de bijzondere jeugdzorg. De kern is om een gezonde levensstijl te bevorderen via de omgeving. VIGeZ doet dit al via lokale besturen, bedrijven en onderwijs, en nu ook via de jeugdhulp, specifiek gericht op de meest kwetsbaren.
Samenwerking met organisaties Het project startte in juli 2014. Samen met organisaties in de bijzondere jeugdzorg De Waaiburg, De Korf en ’t Pasrel, de partners Steunpunt Jeugdhulp en Jongerenbegeleiding-Informant en een enthousiaste stuurgroep gaven we Gezonde Gasten vorm. Eind 2014 werd Gezonde Gasten voorgesteld in de verschillende teams binnen deze organisaties, een werkgroep - van begeleider tot kok - werd samengesteld.
Bredere jeugdhulp In 2015 wordt het traject in de drie organisaties voortgezet. Deze zomer wordt de methodiek ‘Gezonde Gasten’ afgewerkt voor de bijzondere jeugdzorg en geëvalueerd. In het najaar onderzoeken we wat er nodig is om ‘Gezonde Gasten’ ook mogelijk te maken in andere soorten organisaties binnen de jeugdhulp. De implementatie is voor 2016.
Meer info: anneleen.allart@vigez.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p41
‘Liever Actiever’ maakt bewegen haalbaar
GEMEENTEN 2014 Beweging is meer dan sport
We kunnen er niet omheen: we zitten te veel neer. Gemiddeld 6 tot 8 uur per dag. Een goede reden om ‘Liever Actiever’ in het leven te roepen.
41 projecten Mobiele bewegingstuinen, uitleenpunten voor gekleurde fietsen of een 10.000 stappen-competitie. Het is maar een greep uit de verschillende projecten van 41 Vlaamse steden, gemeenten of andere lokale organisaties die kunnen rekenen op financiële steun van de Vlaamse overheid via ‘Liever Actiever’. Het doel is heel eenvoudig: inwoners motiveren om dagelijks meer te bewegen en minder te zitten.
Aandacht voor bijzondere doelgroepen De deelnemende organisaties schreven een gezondheidsproject uit dat de inwoners van hun stad of gemeente aanzet om dagelijks meer te bewegen en minder te zitten. Bijzondere aandacht ging naar doelgroepen die een groter risico hebben op een inactieve en zittende levensstijl én doelgroepen die moeilijker te bereiken zijn, zoals vereenzaamde ouderen of mensen in armoede.
Beweging is meer dan sport De juryleden gaven de voorkeur aan projecten die gericht zijn op dagdagelijkse activiteiten die voor iedereen haalbaar zijn. Zoals tuinieren, wandelen, met de fiets in plaats van de auto, rechtop vergaderen in plaats van zittend, … Beweging is ruimer dan sporten: je kan kiezen uit een brede waaier aan mogelijkheden in je vrije tijd, thuis, op het werk, of als actieve verplaatsing. Je hoeft dus niet meteen te sporten om gezond te zijn. Tot eind oktober 2015 gaan de initiatiefnemers met de geselecteerde projecten aan de slag.
Meer info: lien.vanoyen@vigez.be Jaarverslag VIGeZ 2014
/p43
BOEBS-blad vers van de pers
Wil je de ouderen in je gemeente laten genieten van een kwaliteitsvolle oude dag? En dat liefst zo lang mogelijk in de vertrouwde omgeving? BOEBS of ‘Blijf Op Eigen Benen Staan’ ondersteunt de gemeente, het OCMW en lokale organisaties die werken voor en met ouderen aan meer beweging en een veilige woon- en leefomgeving. Wie aan de slag wilde kon in 2014 inspirerende voorbeelden vinden in het enige echte BOEBS-blad, een krant vol sprekende BOEBS-voorbeelden. www.boebs.be
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p45
beweging en sedentair gedrag
20 JUN 2030
Beweging en sedentair gedrag Sofa’s? Dat is zo 2014!
Meer dan 30.000! Dat is het aantal stappen dat onze voorouders in de prehistorie zetten. Vandaag zijn dat er voor de Vlaming gemiddeld zo’n 9.500. Want wij moeten niet meer bewegen om te overleven. Of maken we onszelf iets wijs? De opmars van ‘bewegingsarmoede’ in Vlaanderen en wereldwijd is een gevolg van de industriële en technologische vooruitgang. Nochtans is ons lichaam anatomisch en fysiologisch gebouwd om veel te bewegen, net zoals bij onze voorouders in de prehistorie. Vandaag overleef je gemakkelijk zonder veel te bewegen. Het aantal stappen naar de koelkast is net iets minder dan de lichaamsbeweging die nodig is tijdens het jagen. Vlamingen zettten gemiddeld 9.500 stappen per dag, dat is onder de gezondheidsnorm van 10.000 stappen.
In de toekomst kunnen we zaken realiseren die 10 jaar geleden nog utopisch leken. Gezondheid wordt een gevestigd kwaliteitscriterium.
In de praktijk komt het erop neer dat ongeveer de helft de norm niet haalt, met risicogroepen zoals ouderen en mensen met een zittend beroep die amper aan 5.000 stappen per dag komen. Het aantal uren zitten neemt bovendien bij de gemiddelde Vlaming al meer dan de helft van de dag in. Auto, roltrap of lift? Zowel in de werk– en schoolomgeving, thuis als in de openbare ruimte neemt de technologie en automatisering een steeds belangrijkere plaats in. Als deze trend zich voortzet, zullen mensen die veel bewegen én weinig zitten een kleine minderheid worden.
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p47
beweging en sedentair gedrag
Bewegingsvriendelijke buurten
Zit-stawerkplek als verworven recht
Zien we het somber in? Neen! In de toekomst kunnen we zaken realiseren die 10 jaar geleden nog utopisch leken. Gezondheid wordt een gevestigd kwaliteitscriterium binnen de regelgeving van openbare ruimte en andere beleidsspeerpunten. Door de stelselmatige ‘activering’ van de openbare ruimte zullen de wandel- en fietsverplaatsingen gestaag toenemen. Afstanden om je te verplaatsen zullen verkleinen en het autogebruik zal dalen, mede dankzij een ‘slim’ openbaarvervoernetwerk dat naadloos aansluit op de fietsostrades en voetgangersnetwerken binnen en tussen alle Vlaamse steden. Met 1 ‘supereasy combi-abonnement’ hebben we toegang tot alle fietsdeelpunten en alle types van openbaar vervoer: het Kopenhagen-model heeft de wereld veroverd!
Ook ‘zitten’ zal niet langer de norm zijn: er zijn gecombineerde zit-statafelplaatsen in treinen, in ecologisch vriendelijke vliegtuigen, en zelfs in de zelfrijdende ecologische auto. De zit-stawerkplekken zijn een verworven gezondheidsrecht en zijn breed ingeburgerd. Ook in de thuisomgeving zal zit-stameubilair zijn weg gevonden hebben. Sofa’s zullen een artefact uit het verleden zijn.
Bovendien zal door de herinrichting of ‘activering’ van de beschikbare openbare ruimte maar ook van scholen, bedrijven en zelfs de thuisomgeving, bewegen opnieuw geherwaardeerd worden. Buiten spelen en bewegen worden opnieuw de sociale norm. Bewegingsvriendelijke woonbuurten en werkomgevingen zijn met elkaar verweven, met sterke sociale samenhang over generaties heen, met samentuinen en andere gedeelde belevingsruimten. Beweging zal opnieuw in alle contexten van ons dagelijks leven in ere hersteld zijn.
Uiteindelijk zullen alle deelaspecten van het dagelijkse leven zich aanpassen aan de nieuwe norm, zelfs de media. Interactieve documentaires zullen doe-activiteiten opnemen, praatprogramma’s zullen niet meer al zittend maar staand gepresenteerd worden en Nijntje zal niet meer met de auto rijden maar met de fiets.
E-health Internet en digitale media zullen in de toekomst een nog belangrijkere rol gaan spelen. Ook de digitalisering van de preventieve gezondheidszorg is onomkeerbaar. Het e-health aanbod is de afgelopen jaren indrukwekkend gestegen. Draagbare technologie en slimme apps laten je toe een berg data over je gedrag en gezondheid te verzamelen. Door een e-gezondheidscoach kan deze informatie omgezet worden in feedback op je beweeg- en zitgedrag. Maar ... een geruststelling ook: technologie en digitalisering mogen dan wel mainstream zijn, het kan nooit het persoonlijke contact en de menselijke ondersteuning vervangen.
Interactieve documentaires zullen doe-activiteiten opnemen, praatprogramma’s zullen niet meer al zittend maar staand gepresenteerd worden en Nijntje zal niet meer met de auto rijden maar met de fiets.
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p49
VIGeZ liet van zich horen ... (en is dat in de toekomst nog van plan)
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p51
Web en co
MEDIA
Websites www.vigez.be
‘Nederlandstalige kinderdagverblijven in Brussel’ was in 2014 de topper in de media. Een ander succesvol item was de 10.000-stappenclash. Vooral in de lokale pers.
528.032 pageviews 156.779 bezoekers Dat is een gemiddelde van 430 bezoekers per dag. 18 projectwebsites
3.067.128 pageviews 831.439 bezoekers Nieuwsbrieven VIGeZine:
4.996 abonnees
Gezonde Gemeente: nieuw in 2014! Meteen goed voor ruim
3.000 abonnees
Vlaanderen stopt met roken:
500 abonnees 3.067.128 pageviews 831.439 bezoekers 528.032 pageviews 3.000 abonnees 156.779 bezoekers 4.996 abonnees
500 abonnees
Gezonde School: ook nieuw in 2014! Abonnees:
Wedstrijd Rookvrije Klassen: in 2014 werd voor WRK (www.rookvrijeklassen.be) drie keer een nieuwsbrief verstuurd. De nieuwsbrief wordt aan de Logo’s bezorgd, zij sturen hem door naar de ingeschreven klassen uit hun regio.
al
4765 geïnteresseerden
Daarnaast was de shisha-pen een hot topic, ook de actieweek ‘Gezond Wonen. Geef lucht aan je huis’ en de projectoproep ‘Liever Actiever’ werden goed opgepikt. Ten slotte was het VIGeZ vaste gast in een reeks op Z-HR (Kanaal Z) over gezondheid op de werkvloer. Ook op sociale media laat het VIGeZ van zich horen. Goed voor 885 volgers op Twitter (link) en 582 ‘fans’ op Facebook (link).
ADVIES ADVIESVRAGEN PERS: stijging van 25 procent Een van de kerntaken van VIGeZ is advies geven. Beleidsmakers en gezondheidsprofessionals kennen de weg naar VIGeZ. In 2014 hebben we in totaal 367 adviesvragen beantwoord en namen medewerkers op vraag als deskundige deel aan 424 bijeenkomsten. Dat de overheid komt aankloppen (63 adviezen) bij VIGeZ maakt dat we kunnen wegen op het beleid. Ook de Logo’s waren goed voor 61 adviesvragen. Een ‘boom’ zien we bij de pers. Maar liefst 75 keer kwamen media allerhande advies vragen over gezondheid. Een stijging van 25 procent tegenover vorig jaar.
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p53
OPLEIDINGEN
EVENTS
Met onze opleidingen bereikten we in 2014 ruim 2600 intermediairs. In totaal gaat het om zo’n 107 vormingen. Uit evaluatie blijkt dat de opleidingen van VIGeZ zeer gewaardeerd worden en onder meer worden geprezen om hun didactische kwaliteit. Een hoogvlieger was de vorming ‘Hoe ondersteun je ouders bij een gezonde opvoeding?’. De vorming kon rekenen op ruim 60 deelnemers. Verder was er ook voor ‘Kieskeurig: voedingsbeleid in het secundair onderwijs’ heel wat belangstelling. De vorming bereikte ruim 30 geïnteresseerden. Ook de ‘Winkeloefeningen voor diëtisten over etiketten’ leren lezen blijft een vaste en succesvolle waarde in het vormingsaanbod (www.vigez.be/opleidingen).
Gezinnen in de kijker op VIGeZ-symposium
OPLEIDINGEN: Ruim 2600 intermediairs BEREIKT
Hoe past het gezin als setting binnen gezondheidsbevordering? Hoe motiveer je ouders en kinderen om gezond te leven? Welke ondersteuning is er nodig en op welke manier doe je dat bij kwetsbare gezinnen? Met deze vragen kondigde het VIGeZ het jaarlijkse symposium aan. In 2014 stond de ondersteuning van het gezin in de kijker. Een geslaagde editie met meer dan 200 deelnemers.
VIGeZ-medewerkers duurzaam op reis In het najaar van 2014 zetten de VIGeZ-medewerkers een extra gezond beentje voor. Tijdens de ‘gezonde week’, die we jaarlijks organiseren om gezondheid en duurzaamheid extra in de verf te zetten, werd er met 10.000 stappen én stappenteller virtueel naar zonnige oorden gemarcheerd. Of wat dacht je van rechtopstaand vergaderen en met de fiets naar het werk? Er waren ook winterse middagwandelingen en lunches met duurzame ingrediënten. Een werkvloer waar energie, open blik en plezier samengaan. Meer van dat!
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p55
FinanciEn Herkomst financiĂŤle middelen 2014
Sociale Maribel: 3,37%
Eigen inkomsten: 3,22%
Medewerkers
Projecten: 19%
Benieuwd naar de gezichten achter het VIGeZ? Check ons team en de raad van bestuur op onze gloednieuwe website (http://www.vigez.be/over-vigez/wie-is-wie)!
Convenant Vlaamse Gemeenschap + VIA-akkoord: 74,41%
Jaarverslag VIGeZ 2014
/p57
to be continued ...
Concept: Riet Evers Ontwerp: Circuze V.U.: VIGeZ vzw, Linda De Boeck, Lakeman 106, 1840 Londerzeel