DUIKEN JULI 2019 REIZEN: BAHAMAS, OOSTENRIJK: ERLAUFSEE EN TRAUN, PANAMA . ZEELAND: GOUDZWAARDWEG . DUIKAVONTUUR: KRETA MET KIDS . REPORTAGE: MIJNDUIK IN BELGIË . MEDISCH: KORTADEMIGHEID
DUIKEN 30E JAARGANG NR.7 - JULI 2019 € 6,95
MAGAZINE VAN DE ONDERWATERWERELD | WWW.DUIKEN.NL
01906
BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 2 6 8 9
MULTIMEDIA
ZOETWATERFOTOGRAFIE IS VOOR VOLHOUDERS TECHNIEK
BEN JIJ EEN TECHDUIKER?
TIJD VOOR
AVONTUUR BAHAMAS - PANAMA - BIKINI-ATOL - OOSTENRIJK
AN EVOLUTION IN PERFORMANCE AND WARMTH NEW 7MM VELOCITY ULTRA MAKE WHAT’S ON THE INSIDE COUNT The Velocity Ultra is a performance driven wetsuit that features PROGRESSIVE FULL-STRETCH construction and the advancement of Ultrawarmth Celliant ® Infrared Technology. Our greatest innovations in design and development together for longer, more comfortable dives.
LEARN MORE AT BARESPORTS.COM/VELOCITY ULTRA OR WWW.AMILCOSPORTS.NL
In stock now: 7mm Black Men
@BARESPORTSBENELUX / @AMILCOSPORTS #VELOCITYULTRA
DUIKEN INSIDE
Nieuws uit de duikwereld 4 Langs de vloedlijn 8
REIZEN
INHOUD JULI 2019
WRAKDUIKEN BIKINI-ATOL Nucleaire spookwrakken 60
NATUUR
REPORTAGE
WETEN
MIJNDUIKEN Denée alleen voor bevoegden
18
54
■ TECHNIEK Test: Tusa-vinnen
70
DUIKEN JULI 2019 REIZEN: BAHAMAS, OOSTENRIJK: ERLAUFSEE EN TRAUN, PANAMA . ZEELAND: GOUDZWAARDWEG . DUIKAVONTUUR: KRETA MET KIDS . REPORTAGE: MIJNDUIK IN BELGIË . MEDISCH: KORTADEMIGHEID
BAHAMAS Pretty mama Bahama 18 ERLAUFSEE, OOSTENRIJK Zoet geheim van de Alpen 26 TRAUN, OOSTENRIJK Rivierduiken met zalm 30 PANAMA Zó mooi is Panama 34 Topspot Panama 40 DUIKAVONTUUR VADER EN ZOONS OP KRETA 48
PORTFOLIO DEEP INDONESIA 2019 FOTOWEDSTRIJD 10 BIOLOGIE Twilight zone, onderzoek op diepte 42 OM DE HOEK ZOETIGHEID (6) 50 ACTUEEL HAAIENSTRATEGIE NEDERLANDSE WATEREN 66 ZEELAND Goudzwaardweg 68 COLUMN BOOTSY’S BUBBELS 96
Techschool: Ben jij een techduiker? 74 Langs de decolijn 85 ■ MULTIMEDIA ONDERWATERFOTOGRAFIE: Zoetwaterfotografie is voor volhouders 76 ■ PRAKTISCH Medisch: Kortademigheid 86 Beter duiken: Zo belangrijk is een SMB! 90 Van fouten leren: Tropenduiker in koude plas 92
DUIKEN 30E JAARGANG NR.7 - JULI 2019 € 6,95
MAGAZINE VAN DE ONDERWATERWERELD | WWW.DUIKEN.NL
BP
MULTIMEDIA
ZOETWATERFOTOGRAFIE IS VOOR VOLHOUDERS TECHNIEK
RUBRIEKEN TIJD VOOR COLUMN 41 WEBSITE DATABASE 94 GETIJDENTABEL 95 Onze coverfoto is gemaakt VOLGENDE MAAND 98 door Juan Oliphant. BEN JIJ EEN TECHDUIKER?
AVONTUUR BAHAMAS - PANAMA - BIKINI-ATOL - OOSTENRIJK
BAHAMAS Pretty mama Bahama
60 VOORWOORD
RENÉ LIPMAN HOOFDREDACTEUR
Help, I‘m steppin‘ into the twilight zone. Place is a madhouse, feels like being alone... als je deze lyrics van de Golden Earring ook herkent zijn we waarschijnlijk van dezelfde generatie. Het gave nummer sloeg in 1982 in als een bom. Minder fraai zijn de atoombomproeven bij het Bikini-Atol die onder de naam Operation Crossroads plaatsvonden. De bommentest heeft echter ook de meest unieke wrakduikbestemming ter wereld opgeleverd. In de schemerzone ligt een complete spookvloot die het hart van veel technische duikers sneller doet slaan. In deze uitgave nemen
BIKINI-ATOL Nucleaire spookwrakken
De Twilight Zone we je mee naar de nucleaire spookwrakken. De twilight zone is ook de titel van ons biologisch verhaal deze maand. Voorbij het sportduikniveau ligt nog een complete wereld open voor bijzondere ontdekkingen. In de schemerzone van het rif gaat er letterlijk een wereld open voor wetenschappers. Op pagina 42 nemen we je mee de uitdagende diepte waar techduikers gegevens verzamelen voor de wetenschap. Ben je met een droogpak en dubbelset op je rug ook meteen een techduiker, of is er een schemerzone? Wat is nu eigenlijk een technische duiker? Op deze vragen geeft Sander Evering antwoord in de rubriek Techschool. Het woord avontuur staat groot op de voorzijde, waar beleef jij je duikavontuur? Laat van je horen en stuur je verhaal en foto’s naar duikavontuur@duiken.nl!
7/2019
DUIKEN.NL
3
NATUUR
FOTOWEDSTRIJD DEEP INDONESIA 2019
F OTOS: OLEG GAPONYUK/UNDERWATERCOMPETITION.COM
Breedbeeld: of het nu zijn foto is met talloze kwallen bij Raja Ampat of de beroemde duikstek Garden of the Queens in Cuba, de panorama’s van Oleg Gaponyuk hadden de jury volledig in hun greep.
NATUUR
FOTOWEDSTRIJD DEEP INDONESIA 2019
Een gouden én een zilveren plak voor fotograaf Hanley Spiers voor zijn zwartwitopnames, gemaakt bij Isla Espiritu Santa (Baja California) van een freediver en…
14
DUIKEN.NL
7/2019
F OTOS: HENLEY SPIERS/UNDERWATERCOMPETITION.COM
… een duikende aalscholver. De foto’s vormen een mooi contrast. Waar de freediver weer elegant naar de oppervlakte opstijgt, duikt de aalscholver op de enorme school vissen af.
7/2019
DUIKEN.NL
15
REIZEN
BAHAMAS REPORTAGE
PRETTY MAMA BAHAMA «Vanuit de ruimte zijn de Bahamas door de kleuren het mooiste om te zien.» Astronaut en fervent duiker André Kuipers was op 400 kilometer afstand al onder de indruk van deze Caribische archipel. Wij gaan mee met de liveaboard Bahamas Aggressor om het zelf te ontdekken. Is het van dichtbij net zo mooi?
Bij de Blue Hole word je doodgegooid met roggen. 18
DUIKEN.NL
7/2019
Tekst: Judith Rietveld Foto’s: Daniel Versteeg
Sponzen, koraal... Wauw!
Nu even geen haaien, het kleine spul verdient ook aandacht.
Onze liveaboard, Bahamas Aggressor.
7/2019
DUIKEN.NL
19
REIZEN
OOSTENRIJK ERLAUFSEE
ZOET GEHEIM VAN DE ALPEN
Ongestoord vissen observeren in een prachtig stuk ongerepte natuur in de Oostenrijkse Alpen. Klinkt goed, toch? We maken kennis met de Erlaufsee en zien baarzen, snoeken en karpers.
26
DUIKEN.NL
7/2019
Tekst en foto’s: Wolfgang Pölzer
O
p ruim twee uur rijden van de bewoonde wereld vind je in de Oostenrijke Alpen een bijzonder meer. Omgeven door prachtige groene bebossing lijkt het een goed bewaard geheim in de dunst bevolkte regio van Oostenrijk, en in zekere zin is dat ook zo. De Erlaufsee loopt namelijk niet over van (massa)duiktoerisme en je waant je er in een sprookjesachtige omgeving. Het zijn precies deze omstandigheden waardoor Harry Teltschik ruim 40 jaar geleden besloot om er een duikschool te openen. «Ik werd verliefd op het goede zicht, de rijke vispopulatie, het ondiepe water en de daarmee veilige en ontspannen omstandigheden,» vertelt de doorgewinterde duikgids en PADI Course Director. Wat betreft de logistiek is aan alles gedacht, zonder daarbij afbreuk te doen aan de idyllische omgeving: een klein parkeerterrein, omkleedhokjes, bankjes voor het opbouwen van de uitrusting en een loopbrug naar de instapplaats. Gaat je duikershart al wat sneller kloppen? Dat van ons wel en binnen de kortste keren liggen we dan ook in het water. ONDERWATERLEVEN We dalen direct tot we de kunstmatig aangelegde grindbodem bereiken. We lijken meer dan welkom te zijn: behalve veel baarzen komen er namelijk ook tientallen blankvoorns een kijkje bij ons
De Erlaufsee ligt in een prachtig stuk natuur. De steiger rechtsonder is een instapplaats voor duikers.
Overdag rusten de rivierdonderpadden op de bodem van het meer. 7/2019
DUIKEN.NL
27
REIZEN
MIDDEN-AMERIKA PANAMA
ZĂ“ MOOI IS
PANAMA
Duiken in de hemelsblauwe wateren van de Cariben. Corinna Kuhs verkent het nog redelijk onontdekte gebied tussen Coiba en de San Blas eilanden in Panama en hoort walvissen zingen!
S
anta Catalina is een plek waar je tijdens je vakantie een belangrijke beslissing moet nemen. Je kunt richting het Nationaal Park Coiba, waar meerdere geweldige duikspots op je wachten. De andere kant op ga je naar La Punta en kun je surfen. Wat je ook wilt doen: je kunt in ieder geval terecht bij Luis Silva, de eigenaar van het hotel Sol y Mar, gelegen op een heuvel aan de ingang van het dorp. Luis kwam meer dan 20 jaar geleden uit Portugal naar Panama voor de golven, opende een duikcentrum en is inmiddels
34
DUIKEN.NL
7/2019
Panama-stad: wolkenkrabbers en een prachtige oude wijk, Casco Viejo.
uitbater van een goed lopend hotel. Zijn werkzaamheden mogen dan door de jaren heen zijn uitgebreid - de golven zijn nog steeds aanwezig in zijn hart. Luis is de spil van het dorp. Zo zal hij dit weekend als jurylid de deelnemers van een internationale surfwedstrijd in Catalina beoordelen. Vandaag is hij echter onze duikgids. De hoge golven slaan stuk in de branding en brengen ons even aan het twijfelen. Zijn de omstandigheden wel geschikt om te duiken? Luis voorziet geen probleem en dat stelt ons gerust. Als hij het niet weet, weet niemand het. Wanneer
we de duikstek in het Nationaal Park Coiba naderen, oogt het water alweer kalm. Zo strak als een fris gestreken laken. Kapitein Orlando, die ons naar de juiste plek brengt, steekt zijn duim op. «Muchas barracudas!» roept hij enthousiast en wijst in het glasheldere water. Het uitzicht belooft veel goeds, nu al. Ik hang over de reling en zie inderdaad veel leven. Een reusachtige school grote barracuda’s zwemt onder de boot door. Voor ons het signaal om snel onze uitrusting aan te trekken. «Deze duikplaats heet Buffet,» zegt de Oostenrijker Herbie Sunk, die 14
FOTO‘S: R. CAREY/FOTOLIA (2), CHRWITTM/FOTOLIA (1), C. KUHS (1), H. SUNK (1)
Dromerige scenario’s: zonsondergang op het strand van Coiba.
Reusachtige walvishaaien laten zich vaak zien in de visrijke wateren. Je kunt zelfs manta’s en marlijnen tegenkomen. Schildpadden zie je vaak bij duiken op de schitterende koraalriffen. Met één van de duikboten van Scuba Coiba gaan de tours naar de eilanden van het Nationaal Park van Coiba.
jaar geleden met zijn Scuba Coiba het eerste duikcentrum in Santa Catalina opende, nadat hij met eigen ogen had gezien hoe groot de vissen waren waarmee de vissers thuiskwamen. De naam Buffet is goed gekozen, al zijn het hier de vissen die eten in plaats van dat ze worden gegeten. Althans, de grotere vissen dan. De barracudaschool lijkt op een all-you-can eat-missie te zijn. Onder water toont Coiba haar ongekende schoonheid: snappers zo groot als tonijnen zwemmen rondjes in de Golf van Chiriqui, die met 28 graden in de regentijd aangenaam
warm is. Vleermuisvissen belemmeren tijdelijk ons zicht en in het ruige onderwaterlandschap kronkelt een grote murene tussen de rotsblokken door. Normaal zie ik ze enkel in hun holen, maar de murenen van Coiba zijn op een of andere manier constant aan het zwemmen - zo actief heb ik deze soort nog nooit gezien! Ook spotten we zeepaardjes, zoals altijd goed gecamoufleerd. Gele zeepaardjes die aan gele sponzen hangen: het is een prachtig gezicht. Ook meerdere rifhaaien laten zich zien en draaien gewillig rondjes. Bij de veiligheidsstop 7/2019
DUIKEN.NL
35
NATUUR
MAYOTTE ONDERZOEK
DE
TWILIGHT ZONE Koraalriffen gelegen op een diepte van 70 tot 120 meter zijn nog grotendeels een vraagteken voor de wetenschap. Hoe ziet het leven er daar uit en kunnen ze bijdragen aan het herstel van koraal dichter bij het wateroppervlak? Wij dalen af naar de schemerzone om gegevens te verzamelen voor de wetenschap. Een verslag van Gabriel Barathieu.
Laboratorium op grote diepte, inclusief microscoop.
42
DUIKEN.NL
7/2019
In de geheimzinnige wereld op 75 meter diepte volgen we een pijlstaartrog.
Deze panoramische foto is genomen op 97 meter.
7/2019
DUIKEN.NL
43
FOTO‘S: G. BARATHIEU (3), O. KONIECZNY (1)
Duiken voor de wetenschap in de twilight zone op 100 meter diepte.
OM DE HOEK
ZOETIGHEID DEEL 6
Zoetigheid
Bij sportduiken in Nederland denk je allicht eerst aan de Oosterschelde, Grevelingen en bootduiken op de Noordzee. Ik kan niet ontkennen dat de duiken in het zoute water het meest fraai en compleet zijn. Maar ik ga jullie toch wat zoetigheid voorschotelen, want onbekend is niet per definitie onbemind. Dit keer deel 6.
50
DUIKEN.NL
7/2019
Tekst en foto’s: Janny Bosman
16 STEKELBAARS
Ze zitten er vaak wél, alleen zal de duik uitwijzen of je ze gaat zien. Driedoornige stekelbaarsjes zwemmen in scholen, het liefst in het ondiepe gedeelte van de plas en vaak tussen de kantbegroeiing. We hebben er niet altijd oog voor om ze te spotten, mede vanwege de geringe afmeting van het visje. Acht centimeter is niet groot, maar de schoolvorming trekt de aandacht. Gaan we er écht voor en is het in de paaiperiode, dan zien we de mannetjes prachtig uitgedost. Met een blauwe iris en de onderzijde vanaf de kop schitterend rood gekleurd, zijn ze je aandacht dubbel en dwars waard. De vrouwtjes zijn grijs of beige gekleurd. Het mannetje maakt een nestje en bewaakt de eitjes. NAAM: Gasterosteus aculeatus PAAIPERIODE: april t/m mei VOEDSEL: vislarven BESTE TIJD OM TE SPOTTEN: maart t/m juni
17 OEVERZONE
Regelmatig benoem ik de ‘oeverzone’ in deze serie. De lichtinval, de waterplanten en de vissen zijn geliefde foto-objecten. Ik probeer verschillende camera-instellingen om het zonlicht sfeervol in beeld te brengen. Onder water kijkend naar het wolkendek, bomen, dieren, bruggen of gebouwen en dan maar fotograferen. Ik gebruik altijd mijn 8 mm fisheye-lens. Het mooiste is om een object of vis op de voorgrond te hebben en dan de compositie te zoeken. Laat mij maar lekker wat rondscharrelen. Ik vind het geweldig! BESTE TIJD: hele jaar door, maar wel met weinig wind en zonlicht.
7/2019
DUIKEN.NL
51
REPORTAGE
MIJNDUIKEN DENÉE
TOEGANG ALLEEN VOOR BEVOEGDEN
Als je niet vies bent van een beetje klimwerk en je wilt duiken in een schitterende verlaten mijn, dan is Denée een uitstekende stek voor jou. Bij Stefan Panis behoort deze mijn tot een van zijn favorieten van België. 54
DUIKEN.NL
7/2019
Tekst en foto’s: Stefan Panis
Ingang van DenĂŠe, afgesloten met het hekwerk (boven). In de zaal: het water staat laag, normaal staat het tot aan kalklijn (midden). Uit de oude doos: aan het werk (onder).
7/2019
DUIKEN.NL
55
REPORTAGE
De torpedojager USS Anderson is 106 meter lang en ligt op een diepte van 52 meter. 60
DUIKEN.NL
7/2019
MARSHALL EILANDEN BIKINI-ATOL
De Baker atoombom werd op 27 meter diepte tot ontploffing gebracht. Op deze foto zie je de klap.
NUCLEAIRE SPOOKWRAKKEN Het Bikini-atol van de Marshall Eilanden is een van de meest ontzagwekkende scheepskerkhoven ter wereld. Op de zeebodem rusten 21 wrakken, die daar als gevolg van de atoombomproeven van de VS hun laatste bestemming bereikten. Een verslag van Simon Lorenz.
N
7/2019
DUIKEN.NL
FOTO‘S: S. LORENZ, WIKIPEDIA (1)
adat atoombommen twee Japanse steden praktisch hadden weggevaagd, en de dreiging van deze brute vernietingingskracht een abrupt einde maakte aan de Pacifische Oorlog, werd het voor de Amerikaanse regering duidelijk dat er onderzocht moest worden hoe effectief atoombommen daadwerkelijk waren. Ze kozen als testlocatie de meest noordwestelijke hoek van het gebied van de Marshall Eilanden die tot Amerikaans grondgebied behoren - de atollen Bikini en Eniwetok. De kleine gemeenschap van 167 Bikiniërs werd verplaatst en er werd een gigantische operatie in gang gezet met 42.000 leger- en marinepersoneel, 242 schepen, 156 vliegtuigen en duizenden proefdieren. De testen waren bedoeld om de effecten van lucht- en waterbommen op de marinevloten en zeedieren te onderzoeken en om de superioriteit van het Amerikaanse leger aan de wereld te tonen. Twee testen volgden in 1946; Able (luchtbom) en Baker (een bom die onder water tot ontploffing kwam), met twee doelen van elk 75 schepen, allemaal klaar voor actie: volledig bijgetankt, uitgerust met munitie, torpedo‘s, vliegtuigen en volgeladen met duizenden geiten, varkens, ratten en meetinstrumenten. De eerste atoombom
61