Historia Nr. 5 2019

Wetenschap in Beeld Historia Nr. 5/2019

NACHTMERRIE VAN U-BOTEN SUNDERLAND VLIEGBOOT

Nr. 5/2019 € 7,25

-

de gro o t s t e his t or is c he gebe u r t en is sen

1769-1852

TANG MISLEIDING WIG

Wellington

zette alle trucs in tegen Napoleon Ooggetuigen

Chicago valt ten prooi aan vuurzee

Techniek

10 maakte Egypte weer groot

uitvindingen die je leven veranderden historianet.nl

1290 v.Chr. Egypte lag in puin toen Seti I farao werd. In slechts

10 jaar maakte hij van zijn rijk weer de supermacht van het Middellandse Zeegebied. Maar Seti’s zoon Ramses II ging met de eer strijken.

BP

HISTORISCHE PLAAT

parchim, duitsland 19 9 december 1931 TT GE

YI

MA

GE

S

Historia 5 · 2019

5

GESCHIEDENIS IN KLEUR Op hol geslagen trein verwoest station

BU

ED

W IT

HH

U ES

.C O M

Mensen rennen voor hun leven als een trein met 53 km/h dwars door het Union Station dendert.

De trein had eerder al problemen met de remmen, maar na twee inspecties mocht hij gewoon doorrijden. Wonder boven wonder vallen er slechts 43 gewonden en geen doden bij het treinongeluk.

WW

.IM

washington, d.c., vs 15 januari 1953

,

W

P

Y AT T

AL

LI S

ON

TWEEDE WERELDOORLOG

Log, zwaar en traag

De Sunderland was een echte

plaag

Tijdens de Tweede Wereldoorlog jagen Hitlers U-boten op geallieerde konvooien, maar al gauw worden de Duitse jagers zelf de prooi, want boven de konvooien hangen dag en nacht grote Sunderland-vliegboten. Ze zijn log en zwaar, maar als ze bloed ruiken, geven ze niet op.

18

Historia 5 ¡ 2019

Groot-Brittannië/1939 Als de oorlog uitbreekt in 1939, heeft de Britse luchtmacht maar één vliegtuig dat de konvooien op de Atlantische Oceaan kan beschermen: de Short S.25 Sunderland, het grootste militaire watervliegtuig op dat moment.

Bemanning: 9-11 man Bereik: Ca. 3000 km Eerste vlucht: 1938

De grote Sunderlands waren perfect voor de lange jacht op U-boten.

ILLUSTRATIE: MARK POSTLETHWAITE

Historia 5 · 2019

19

TWEEDE WERELDOORLOG KATEGORI

Vliegend schip was tot de tanden gewapend CLAUS LUNAU/HISTORIA

De Sunderland Mk I werd in 1939 ingezet tegen Hitlers U-boten.

Hij was uitgerust met bommen en zeven mitrailleurs. Latere modellen hadden soms zelfs 16 machinegeweren.

Er werden bijna 800 Sunderlands gebouwd tijdens de oorlog. Het vliegtuig werd steeds verder ontwikkeld en kreeg betere motoren en later ook radar.

Twee manieren om aan te vallen

Sunderland-piloten gooiden hun dieptebommen meestal dwars op de U-boten, zodat ze meer kans hadden op een voltreffer. Meer ervaren piloten gooiden ze echter langs de boot, om de vijand met meerdere ontploffingen te raken.

Haakse aanval

Lichtkogels

Parallelle aanval

Kombuis Slaapplaatsen

Marconist

Scheepsanker Stoel piloot

Browning-machinegeweren deelden klappen uit In de neuskoepel zat een schutter met een Vickers-machinegeweer.

Voor wat meer vuurkracht werd deze mitrailleur vervangen door een dubbelloops Browning-machinegeweer. Aan de voorkant van het vliegtuig werden er daarnaast nog vier vaste Browningmachinegeweren geplaatst die door de piloot werden bediend.

PHOTO COURTESY OF JAMES D. JULIA, A DIVISION OF MORPHY AUCTIONS

Bommen op rails

De Sunderland kon vier dieptebommen of acht gewone bommen meenemen.

Die werden op rails vanuit het laadruim onder de vleugels geschoven.

IMAGESELECT

Toilet

Vickers-machinegeweer

De schutters in het midden hadden een Vickers K-machinegeweer. Het wapen had geen groot bereik, maar kon wel 1200 kogels per minuut afvuren.

Verborgen schietgaten

Halverwege het vliegtuig kon er aan iedere zijde een luik worden geopend. Twee schutters konden hier de vijand beschieten met machinegeweren.

GETTY IMAGES & BRIDGEMAN IMAGES

TOPFOTO/RITZAU SCANPIX & HISTORIA

Rubberboot met riemen

Lichtkogels

Achter in het vliegtuig zat een draaibare geschutskoepel met één enkel machinegeweer. Al snel werden dat er vier.

AUSTRALIAN WAR MEMORIAL

Staart bijt van zich af

patrouille toen de radar een doel vond.

De bemanning maakte zich klaar om aan te vallen en vuurde een lichtkogel af.

‘In het lichtschijnsel zagen we ons doelwit: het was een walvis!’

Ondanks de grote onnauwkeurigheid zorgde radar er wel voor dat de U-boten ’s nachts niet meer ongestoord rond konden varen om hun accu’s op te laden. Daarnaast waren de Sunderlands nu bewapend met de nieuwste dieptediepte bommen, die vanuit de lucht konden worden gegooid en explodeerden op een vooraf ingestelde diepte. Dat betekende dat de duikboten een stuk dieper onder water moesten gaan als ze door een Sunderland werden gevonden.

Hun primaire rol bleef echter het escorteren van konvooien, vooral op de Atlantische Oceaan. Maar zelfs de Sunderland met zijn grote actieradius kon de ‘air gap’ in het midden van de oceaan niet dichten. Dit gebied was 500 km breed en konvooien hadden hier geen luchtbescherming. Ze waren er aangewezen op bewabewa pende escorteschepen.

In de gebieden waar de Sunderlands wel voor luchtdekking konden zorgen, was de bemanning altijd in gevaar, zelfs zonder vijand. Tijdens hun missies speurden ze duizenden vierkante kilometers zee af, terwijl het geluid van de bulderende motoren en trillende metaaldelen ervoor zorgde dat ze langzaam doof werden.

Motorproblemen betekenden meestal een gevaarlijke noodlanding op een ruwe zee. Als de bemanning de landing al overleefde waren ze vaak honderden kilometers van huis. De kans op redding was dan praktisch nihil.

Tijdens patrouilles, die wel 14 uur duurden, worstelde de bemanning met angst en eenzaamheid.

‘Je voelde je vaak alleen als het lang stil was op de intercom. Af en toe werd de stilte onderbroken door iemand die zijn microfoon aanzette en erin hoestte, om toch even bevestiging te krijgen dat hij niet helemaal alleen was,’ schreef de Brit Chaz Bowyer.

Scheepsbemanningen waren echter altijd blij om het geluid van hun motoren te horen. Ze wisten dat U-boten dan liever uit de buurt bleven.

Verveling maakt plaats voor angst 1942 was het slechtste jaar in de strijd tegen U-boten. De geallieerden verloren dat jaar meer dan 1300 schepen.

Historia 5 · 2019

25

RAMPEN

Chicago valt prooi aan vu u Duizenden inwoners verloren hun huis en bezittingen bij de brand.

IMAGESELECT

ChiCago ago

VS

28

Historia 5 · 2019

R

DOOR TROELS USSING

KORT OVERZICHT

obert Williams schrikt wakker als het brandalarm in zijn huis klinkt.

‘Brand!’ roept zijn vrouw, die hem met haar elleboog in zijn zij port.

Williams is al jaren commandant van de brandweer van Chicago en gewend om te reageren als de brandwacht het signaal geeft dat er brand is. Het is 8 oktober 1871, 21.00 uur. De 45-jarige Williams lag net op één oor, maar moet nu zijn uniform aantrekken en eropuit gaan.

Een door paarden getrokken brandweerwagen stopt even later bij het huis van de commandant aan Randolph Street.

Williams springt erop en de paarden stuiven naar het zuidwesten van de stad, waar aan DeKoven Street een schuur

ten u urzee

1.

2.

FA RE BE ST

RE SP KR KA M BO

Najaar 1871: Chicago schreeuwt om water. Al maanden droogt de zon de houten huizen uit, waardoor ze nu door het kleinste vonkje in brand kunnen vliegen. Op de avond van 8 oktober vat een schuur vlam, waarna zich een ramp voltrekt. Het vuur grijpt om zich heen, en de slaperige inwoners van de stad moeten hals over kop vluchten voor de vuurzee.

NA AN RO EG VI M AM

OP AR ST SØ UD KO

OP M TE IN BE

M M TR RE

KU DA HA BO HÅ

in brand staat. In 23 jaar bij de brandweer heeft Williams nog nooit zo’n jaar meegemaakt. De houten gebouwen van Chicago zijn na maanden zonder neerslag kurkdroog. Elk klein brandje kan een hele wijk in lichterlaaie zetten.

Als hij in DeKoven Street – ten westen van de zuidelijke arm van de rivier de Chicago – aankomt, staan er al meer huizen in brand. Ter plaatse zijn twee brandweerwagens, maar Williams ziet dat de harde wind het ze lastig maakt.

‘Houd vol, jongens – ze (de brand, red.) krijgt de overhand,’ roept de brandweercommandant naar zijn mensen.

‘Chef, ik denk niet dat we het hier nog langer kunnen volhouden,’ roept een van de brandweermannen uit, die pijnlijke handen heeft door de hitte van het vuur.

‘Vecht door, zo lang jullie kunnen!’ spoort Williams zijn mannen aan, voordat hij naar het volgende huizenblok

loopt, waar hij de rook al uit de gebouwen ziet komen – het teken dat ze vlam hebben gevat.

‘Kondig alarmfase twee af (verhoogde staat van paraatheid, red.)! Dit gaat overslaan!’ beveelt de commandant.

Zijn ervaring vertelt hem dat de brand uit de hand dreigt te lopen. Zijn bange vermoedens worden snel bevestigd.

Studenten zien gloed van het vuur van ver ZONDAG 8 OKTOBER 1871, 21.30 uur: William Gallagher en zijn vrienden rijden door Chicago.

William Gallagher en zijn vrienden zijn in een goede bui.

Ze hebben een lezing in de kerk van de Plymouth-parochie in het westen van de stad bezocht en zijn nu op weg

Historia 5 · 2019

29

EGYPTE

SETI I

Als farao Achnaton in 1334 v.Chr. sterft, bevindt Egypte zich in de ergste crisis van zijn ruim 1800 EgyptE jaar lange bestaan. De farao heeft de goden afgeschaft en tot afgrijzen van het volk een religie met één god ingevoerd. De vazallen komen in opstand en vijanden bedreigen het land. Egypte dreigt te verzinken in chaos, maar dan komt Seti I aan de macht.

MEMphis

PER O. JØRGENSEN/HISTORIA & SHUTTERSTOCK

EgyptE/1290 v.Chr.

De vergeten held van Egypte:

FARAO SETI REDT HET RIJK Egypte is een verzwakt rijk als farao Seti I in 1290 v.Chr. op de troon komt. De grote tempels zijn in slechte staat en van alle kanten zetten vijanden het rijk onder druk. Als de nieuwe farao de buurstaten er niet onder krijgt, is Egypte de ondergang nabij.

Historia 5 ¡ 2019

37

GROTE VELDHEREN

We i n De hertog stond be ke zijn lange laarzen, nd om die de Britten Wellington s noemen.

IMAGESELECT

bracht Napoleon de Na meer dan 20 jaar aan het front bereikte de hertog van Wellington een heldenstatus die zijn weerga niet kent.

Hij was de Britse Alexander de Grote, die zelfs voor Napoleon een maatje te groot was. Toen hij overleed, werd hij door 1,5 miljoen landgenoten ten grave gedragen.

Groot-BrittanniĂŤ/1769-1852 Het Britse Rijk heeft behoefte aan intelligente mannen in het Groot-BrittanniĂŤ leger. Arthur Londen Wesley is een uitblinker. Hij vecht in verschillende oorlogen, en als Napoleon de natie bedreigt, neemt hij het op tegen de Franse keizer.

De beslissing in de Slag om Spanje valt in juni 1813 bij Vitoria, als Wellington het Franse leger in de tang neemt en verslaat.

IMAGESELECT

i ngton doodsteek toe

Geboren als Arthur Wesley.

Later veranderde hij zijn naam in Arthur Wellesley.

Vanaf 1814: De hertog van Wellington.

Historia 5 ¡ 2019

53

UITVINDINGEN

DOOR UNN TORELL

10 UITVINDIN G die het huishouden veranderden Elektriciteit werd als eerste ingezet in het verkeer, de communicatie en de industriële productie. Maar in huis hebben elektrische apparaten voor veel mensen het meest betekend. Dit zijn 10 apparaten die al snel onmisbaar werden in het huishouden.

Blazen was een mislukking, zuigen werd een succes Stofzuiger Gepatenteerd: 1907, VS In huis: Vanaf de jaren 1930

I

n de loop van de 19e eeuw werd er aan verschillende typen stofzuigers gewerkt, waaronder modellen die het stof wegbliezen in plaats van het op te zuigen. Zo was er een model met een blaasbalg onder een schommelstoel.

Op de instructietekening zie je hoe de heer des huizes zit te schommelen om lucht in de slang te blazen, waarmee zijn vrouw het stof in het rond blaast.

In 1901 lanceerde de Engelsman Hubert Cecil Booth een stofzuiger die over straat reed en zijn diensten aanbood via een slang die door het raam werd gelegd.

Het model werd in de jaren erna verfijnd, maar het apparaat bleef groot en woog rond de 10 kilo. De echte stofzuigerrevolutie begon in 1907. Toen vond de Zweed August P.E. Seger de eerste kleinere stofzuiger voor thuisgebruik uit. Datzelfde jaar vroeg de Amerikaan Murray Spencer octrooi aan op een ander klein model, dat later werd opgekocht door zijn landgenoot William Hoover.

In 1910 verkreeg Seger zijn eigen octrooi, waarna hij zijn stofzuiger liet produceren door het Zweedse bedrijf Electrolux. Electrolux en het Amerikaanse Hoover waren de eerste grote leveranciers van stofzuigers op de wereldmarkt.

64

Historia 5 · 2019

In 1913 liet de Zweedse stofzuigerfirma Electrolux reclamefoto’s maken in het koninklijk paleis.

DAGENS BILD/TEKNISKA MUSEET

N GEN

Apparaten in huis Handmatige machines konden worden voorzien van een motor.

Eerst kwam de handmatige wasmachine

GETTY IMAGES

Wasmachine Gepatenteerd: 1910, VS In huis: Vanaf de jaren 1950 Er zullen niet veel Nederlanders meer zijn die nog weten hoe het was om kleren te schrobben op een wasbord en het wasgoed droog te wringen – of het in een grote ketel te koken.

In de 18e eeuw waren er al van hout gemaakte wasmachines. Het water werd verwarmd en in de machine gegoten en het wasgoed werd met een slinger rondgedraaid.

Eind 19e eeuw kwamen er meer en betere met de hand aangedreven modellen, maar pas in 1910 werd de eerste elektrische wasmachine gelanceerd.

Hij heette ‘Thor’, naar de Noordse god van de donder.

De ontwikkeling van wasmiddelen ging langzamer: tot eind 19e eeuw werd kleding nog met zeepvlokken gewassen. De eerste synthetische wasmiddelen kwamen pas tijdens de Eerste Wereldoorlog op de markt.

Reclame voor een elektrische wasmachine uit de jaren 1950.

GETTY IMAGES

TECHNIEK

Racers op Le Mans lapten regels aan hun laars

auto. urten één e b m o n besture 2 coureurs ogelijk zo veel m te rijden. m o e z n e n bb aa 24 uur hep de 17 km lange b o s je d n ro Hoe meer oen mee. n. d s n e g a ise 33 w hoger de e pk’s, hoe

voor en hebbenrden. m o n e lg e e o unt w et je d 3 jaar monaar uitgeroepen k in w je tot CORBIS/ALL

OVER

Frankrijk/1923 Autoraces trekken steeds meer publiek in Europa; Frankrijk vaak worden ze Le Mans gehouden op de openbare weg, tussen de argeloze voerlui, fietsers en voetgangers. Daar komen ongelukken van. Maar de inwoners van Le Mans weten raad.

Print: tre798 - NL - Mix klar Layout: CSW Red.sek: MDA

Toen de Franse autorace 24 uur van Le Mans in 1923 voor het eerst gehouden werd, moest het een rustige wedstrijd in uithoudingsvermogen worden, met een eerlijke kans voor iedereen. Maar meteen na de start gaven de coureurs plankgas, ondanks de slechte weersomstandigheden.

MISDAAD

Winkeldiefstal was een van de kernactiviteiten van de keiharde dames van de Forty Elephants Elephants.

LIBRARY OF CONGRESS & SHUTTERSTOCK

Dievegges Londen

Londen/jaren 1910

Een op de drie inwoners van de Britse hoofdstad woont in een Groot-BrittanniĂŤ sloppenwijk.

Londen Honger en armoe zijn aan de orde van de dag. Velen vervallen tot misdaad en overal steken handige dieven en bikkelharde bendes de kop op.

LONDON'S OLDEST PRISON

Eerste bendekoningin:

Mary Carr

Regeringstijd: jaren l870-l9l0 Bekendste wapenfeit: Ontvoerde een kleine jongen en dwong hem tot prostitutie.

maken onveilig

In de hippe winkels van de grote stad zien de caissières met angst en beven bezoekjes van een groep jonge, goedgeklede vrouwen tegemoet. Onder leiding van de meedogenloze Alice Diamond steelt de elegant geklede vrouwenbende Forty Elephants wat ze maar wil – kleding, sieraden en bont.

Historia 5 · 2019

89