Masada, majestueus fort aan de Dode Zee

ISRAËL

MASADA

Tekst: Mariska Doesburg; overige foto’s: Coral Press

Archeologen plaatsen vraagtekens bij historische correctheid van mythe

Masada

majestueus fort aan de Dode Zee

Het verhaal van Masada: wie is er niet groot mee geworden in Israël? Het beroemde verhaal van de joodse opstandelingen die zich weigerden over te geven aan de Romeinen. Zij verschuilden zich op de berg Masada middenin de droge en stoffige woestijn van Judea aan de rand van de Dode Zee. Zij pleegden nog liever zelfmoord dan dat zij in handen van de Romeinse vijand zouden vallen.

Masada in vogelvlucht. (FOTO: WIKIPEDIA, ANDREW SHIVA)

Bij de opstand tegen de Romeinen en na de val van Jeruzalem in 70 n.Chr. werd de berg Masada het laatste toevluchtsoord voor joodse verzetsstrijders (zeloten) met hun families onder leiding van Elazar Ben Yair. De val van Masada betekende het einde van de Grote Opstand en het einde van Joodse Onafhankelijkheid. Toen in 1947 de staat Israël werd uitgeroepen, werd al snel aan Masada een grote symbolische waarde toegekend. Het kleine volk van Israël dat zich toen, maar ook in de huidige tijd, verzette tegen de wil van de mensheid om haar te vernietigen. Anno nu is het opdoemende plateau van Masada onvergelijkbaar qua schoonheid.

Herodes’ fortificatie De rots van de Masada staat totaal los van zijn omgeving en is door wadi’s (woestijnen) omgeven. Op en nabij deze rots op 450 meter hoogte nabij de Dode Zee is in

MASADA

ISRAËL

diverse perioden al sprake van menselijke bewoning. In de 2e eeuw v.Chr. werd hier voor het eerst op de top een nederzetting gebouwd. Een van de bekende namen in het oude Judea rond de millenniumwissel is naam van Herodes. Deze Herodes de Grote versterkte diverse burchten, waarvan Masada de bekendste is. Het fort werd door hem uitgebreid tussen 40 v.Chr en 4 n. Chr. Zo werd het van een veilige vluchtplaats tot een bijna onneembare vesting. Naar boven gaan was geen eenvoudige optie, dat was slechts mogelijk via één opgang: een smal, steil en levensgevaarlijk kronkelpad, dat nu toepasselijk het slangenpad wordt genoemd. Tegenwoordig gaat er een moderne kabelbaan naar de top van de rots, maar voor de authentieke Masada-ervaring moet je je eigenlijk wel op het slangenpad begeven, die alleen maar open is bij stabiel en niet te heet weer. Je toegangskaartje is een stuk goedkoper als je besluit geen gebruik te maken van de moderne kabelbaan.

Luxe ontvangstkamers Ten tijde van Herodes stonden er vier typen paleisstructuren op Masada: een paleisvilla, een ceremonieel en een administratief paleis, drie kleinere paleizen en een aantal ruime onderkomens, waarschijnlijk bedoeld als huisvesting voor officieren. Ook was er een badhuis geïnspireerd op dat van de Romeinen en een columbarium, een urnenmuur waarin de as van de gecremeerden werd bijgezet. De joodse zeloten gingen na de inname van de Romeinen niet in de grotere paleizen bivakkeren, maar gaven de voorkeur aan de kleinere onderkomens. In deze periode werd er ook een synagoge gebouwd, een beth midrash (studiezaal) en twee mikwe (rituele baden). De mikwes werden gevuld met opgevangen regenwater. Bij een mikwe hebben de archeologen ook een kleedruimte ontdekt met niches om kleding in op te bergen. De drie lagen van de noordelijk gelegen paleisvilla zijn vanuit de verte al goed herkenbaar. Op deze drie lagen liet Herodes ooit luxe ontvangstkamers bouwen met een sprookjesachtig uitzicht op de Dode Zee en haar bijna buitenaardse uitstraling. De wanden van de

Uitzicht op Masada vanaf beginstation kabelbaan.

Overblijfselen van Romeins legerkamp aan oostelijke voet van Masada.

Uitzicht vanaf kabelbaan op resten van twee Romeinse legerkampen en de Dode Zee op achtergrond.

ISRAËL

MASADA

Op de top van de Masadarots gloriëren thans pittoreske ruïnes van bouwwerken van paleizen, administratieve en andere bouwwerken overwegend uit de tijd van Herodes. Hier bouwwerken aan de noordoostzijde.

Uitzicht vanaf Masada in westelijke richting. Zichtbaar zijn onder meer ook resten van Romeinse legerkampen.

kamers waren gedecoreerd met kleurrijke fresco’s uitgevoerd in de eerste Pompejaanse stijl – kenmerkend daarvoor zijn de grote panelen, beschilderd in verftinten om verschillende soorten marmer na te bootsen. Deze vierkante receptiezaal was omgeven met zuilen en open aan drie zijden. Aan de gesloten kant bevond zich een klein badhuis, waar zich ook een klein zwembad bevond plus een slaapkamer. Uiteraard mocht in het complex ook een wijnkelder niet ontbreken. Het paleis aan de westelijke kant was de spin in het web als het gaat om de logistiek op de Masada. Hier bevond zich onder andere een grote keuken, diverse voorraadkamers en woningen voor het bedienend personeel. Ook zijn hier sporen gevonden van werkplaatsen zoals een aardewerkfabriekje. Masada had geen permanente watertoevoer. Hoe pak je dat aan in een gortdroge woestijn? Een goed doordacht systeem van dammen en aquaducten plus cisternen voor opslag werd aangelegd om maar liefst 1400 kubieke meter aan water op te kunnen slaan. In de winter werd het water van de bergen van Judea met behulp van grote dammen opgevangen en via aquaducten en kanalen naar putten geleid aan de voet van de berg. Vandaar moesten ezels in kannen het water naar boven vervoeren.

Het beleg van Masada Toen Jeruzalem was gevallen in 70 n. Chr. werd het tiende legioen richting Masada gestuurd. Er werd een enorme muur van vijf kilometer lang rond de rots gebouwd, compleet met 37 torens. Het legioen werd verdeeld in acht legerkampen. Toen begon de bouw van de helling. Masada is één van weinige plaatsen ter wereld waar het Romeins belegeringssysteem in zo’n goede staat bewaard is gebleven. De bouw van de muur en de kampen duurde amper een week. De helling werd slechts in één maand voltooid. De 5.000 tot 10.000 hongerige soldaten werden dagelijks van vers voedsel voorzien vanuit het nabijgelegen Ein Gedi. Op de helling werden katapulten en stormrammen geplaatst. Op een gegeven moment vermoedde Elazar, de leider van de joodse zeloten, dat het einde nabij was. In een lang en emotioneel slotwoord, aldus Flavius Josephus die de hele geschiedenis van Masada optekende, sommeert Elazar dat de vrouwen en kinderen eerst van het leven moesten worden beroofd. Daarna zouden de overgebleven mannen het fort in brand moeten steken en als laatste zichzelf om het leven moeten brengen. De mannen verdeelden zich in groepen. Binnen een groep werd er één man aangewezen om alle anderen en uiteindelijk zichzelf het leven te ontnemen. De volgende ochtend maakten de Romeinen zich op voor de inbeslagname, maar vonden het maar verdacht stil. Geen enkel teken van menselijk leven merkten zij op. Josephus omschrijft het als ‘een verschrikkelijke eenzaamheid aan iedere zijde… net als een perfecte stilte’. Dan blijkt dat een oude vrouw en een andere dame, die waarschijnlijk gerelateerd was aan Eleazar, zich hadden verstopt met vijf kinderen in een grot – zij waren de enige overlevenden. Alle anderen, vermoedelijk rond de 960 zielen, waren dood. De twee vrouwen kwamen uit hun schuilplaats tevoorschijn en vertelden het verhaal van de nacht tevoren. Een overlevering, die

Flavius Josephus met veel gevoel voor dramatiek opschreef. Was deze massazelfmoord nu een echte heldendaad of het gevolg van een uitzichtloze situatie? Wel was het de allerlaatste verzetsdaad in Judea als onderdeel van de Grote Opstand. Na de opstand kreeg Masada nog een tweede bestaan. In de vijfde en zesde eeuw werd Masada het onderkomen van monniken: overblijfselen van een Byzantijnse kerk werden op de rots gevonden. De muurdecoraties met symmetrische patronen zijn vooral gemaakt van lokaal aardewerk. Na 614 lijkt de site verlaten te zijn, wellicht na de Perzische invasie van datzelfde jaar.

Flavius Josephus: betrouwbare bron of niet? Flavius Josephus (37 Jeruzalem-100 Rome), geboren als Josef ben Mattijahu, is de enige die dit verhaal heeft opgetekend. En bij zijn verhaal kunnen absoluut vraagtekens worden geplaatst, zeker als je kijkt naar zijn persoonlijke geschiedenis. Eerst wordt hij beroemd als één van de bevelhebbers van de joodse opstand. Als Jeruzalem en de Joodse Tempel worden verwoest, belandt hij in krijgsgevangenschap. Hij overtuigde de Romeinse bevelhebber Vespasianus ervan dat deze keizer zou worden: Josephus zou een visioen in een droom hebben gekregen. Als dat inderdaad gebeurt, krijgt hij gratie. Als vrijgelatenen van de Flavische keizersdynastie nam hij de naam Flavius aan. Hij reist met de zoon van Vespasianus, Titus, mee naar Rome en leeft daar in vrijheid. Je kan je dus afvragen hoe neutraal Josephus’ zijn observaties zijn in zijn twee magna opera, de Oude Geschiedenis van de Joden en De Joodse Oorlog. Het beeld dat Josephus schetst van de opstandelingen, is twijfelachtig. Eerst beschrijft Josephus de opstandelingen als

moordlustige rovers, maar tijdens het beleg van Masada worden ze ten tonele gebracht als patriotten. Ook lijkt de belegering van drie jaar, gesuggereerd door Josephus, heel ruim. Logischer lijkt enkele maanden of misschien slechts 7 weken. Het opgetekende verhaal van Josephus en de mythisch gelegen plek van Masada inspireerden Jigael Jadin in de jaren zestig om Masada te ontdekken. Jadin had carrière gemaakt binnen het Israëlische leger. De tot opperbevelhebber opgeklommen soldaat had echter een grote passie voor de archeologie. Hij kreeg het met de paplepel ingegoten van zijn vader. Archeologie en het opgraven van oudheden in de jaren zestig in Israël zijn onlosmakelijk verbonden met het vinden en opvoeren van bewijsstukken dat het land altijd al van de joden was geweest en hen nog steeds toebehoorde.

Jadins opgravingen Tussen 1963 en 1965 hielpen duizenden vrijwilligers afkomstig uit de hele wereld hem om Massada historisch in kaart te brengen. Iedere dag werd de berg beklommen en speurden de zoekers naar sporen van vroegere menselijke aanwezigheid. Bij de opgravingen zijn vele voorwerpen gevonden, waaronder aardewerk en amforen om wijn in te bewaren, sommige met Latijnse inscripties. Ook doken er munten en potscherven op. De geschriften van Josephus waren voor Jadin leidend. Toen er op een gegeven moment elf potscherven werden gevonden met namen erop, werd er direct gezegd dat het hier zou gaan om de namen van de opstandelingen die hadden bepaald wie de andere om het leven moest brengen. Tegenwoordig wordt de mythe van Masada met een flinke korrel zout genomen en zetten steeds meer archeologen vraagtekens bij de historische correctheid van de overlevering van Flavius Josephus.

Vloer in een publiek badhuis.

Synagoge.

MEER INFO

www.parks.org.il Masada in 360 graden tijdens een virtuele tour bewonderen kan op http://masada360.com. Het betoverendst is Masada van bovenaf. Maak een vogelvlucht over het fort Masada https://www.youtube.com/watch?v=ss13ycCOg30