Van Atlantis naar Shambala hoogleraar Paul van de Velde over de geschiedenis van yoga

VAN ATLANTIS NAAR SHAMBALA

Hoogleraar Aziatische Religies Paul van de Velde over de geschiedenis van yoga

Hoogleraar Aziatische Religies Paul van de Velde is een internationaal erkende, onuitputtelijke bron van kennis, tevens kunstenaar, tempeldanser en auteur van veel boeken. In dit tweede interview schetst hij een realistisch beeld van de ontstaansgeschiedenis van de moderne yoga. De yoga van nu is voortgekomen uit een samenvallen van gebeurtenissen, waardoor oosterse tradities versmolten met in het westen ontstane overtuigingen.

Tekst en fotografie Irene Ypenburg

‘Y oga is een verzamelterm, net zoals “spiritualiteit”, aldus Paul van de Velde. ‘Het is niet één ding. Bij yoga denken we nu aan de houdingen, maar dat is een latere ontwikkeling. Yoga is van oorsprong puur meditatie, met als doel innerlijke verlichting. In de Yoga Sutra’s valt het woord asana maar één keer. Het betekent zitten, gewoon zitten. De asana’s werden op jaarmarkten gedaan door fakirs en door de worstelaars van Varanasi, in de sfeer van circusacts en slangenmeisjes. Er werd erg op neer gekeken.’ In de Amazone komen verschillend gekleurde rivieren samen, die aanvankelijk als geel water en zwart water naast elkaar in dezelfde rivierbedding verder stromen, tot ze samenvloeien tot één rivier. Zo waren ook elementen in het westen en in het oosten onafhankelijk van elkaar in beweging, tot ze elkaar ontmoetten en zich later met elkaar vermengden. Het begon allemaal met ontwikkelingen aan het begin van de twintigste eeuw.

Mystieke verschijnselen Paul van de Velde: ‘In Europa en Noord-Amerika was in die tijd enorme belangstelling voor de tarot

en contact leggen met geesten. Er ontstonden allerlei esoterische genootschappen, waarin het ging om diepe innerlijke kennis. Je kon dat “weten” alleen ontvangen door openbaringen of visioenen, die per definitie gezocht moesten worden op moeilijk bereikbare plaatsen op aarde. Je moest dus letterlijk op reis om die kennis te zoeken.’ Alleen rijke mensen konden zich dat permitteren. Vandaar dat met name mensen in de hoogste kringen – overigens Nederlanders – daar diepgaand mee bezig waren. Esoterie stond tegenover exoterie: kennis die je verkrijgt met wat iedereen zien kan en als het ware kunt uitrekenen. Paul van de Velde: ‘Het voelen tegenover het denken is in esoterische kringen onvoorstelbaar belangrijk. Wat je diep van binnen voelt, is waarheid. Het voelen en de samenhang tussen innerlijk en uiterlijk bepaalt heel het esoterische denken. Een pelgrimsreis is een reis naar binnen, maar je moet wel naar heel afgelegen plekken reizen om die waarheid te vinden. Die waarheid blijkt ook op een plek heel diep in jezelf te zitten. De wijsheid die men zocht kon in mensen gevonden worden, maar ook in mystieke verschijnselen. Meest invloedrijk in dit opzicht was het Theosofisch genootschap dat in 1875 werd opgericht door Helena Blavatsky en Henry Olcott. Blavatsky was zeer gerespecteerd, zij was van hoge adel en sprak overal voor gezelschappen. In eerste instantie wilde Blavatsky het de Arian Theosophical Society noemen. “Arisch” was toen nog een heel gewoon begrip, het is een Sanskriet woord en betekent “de edelen”.’

Uitverkoren Volgens de Theosofen leefde in een ver verleden in Atlantis een superieur mensenras: de Ariërs. ‘Deze hadden blond haar en blauwe ogen. Bepaalde stammen hadden gepaard met allerlei monsters, daar kwamen “onzuivere” Ariërs uit voort zoals apen, Joden en Afrikanen. Tegenwoordig zouden we dat racistisch en etnocentrisch vinden, maar dat geloofden de Theosofen. De nog “zuivere” Ariërs trokken weg uit Atlantis en reisden via Scandinavië naar Shambala. Shambala was een

soort paradijs dat ergens in Centraal Azië moest liggen, maar ook een state of mind. Shambala is in feite Tibet. Daar zijn de mahatma’s bij elkaar, de grote geesten. Zij beheren Atlantische kennis, de diepe, esoterische, verloren kennis van de mensheid. De mahatma’s dragen die kennis uit door contact te zoeken met mensen die daar ontvankelijk voor zijn, zoals Helena Blavatsky. Helena Blavatsky was volgens eigen zeggen één van die uitverkorenen. Zij zou in Tibet door mahatma’s zijn ingewijd in Tibetaanse geheimen.’ Paul vervolgt: ‘Tibet was sinds de zeventiende eeuw gesloten. Je kwam er niet in, dus het kon in feite niet waar zijn, maar men geloofde het. Iemand die er uitziet als een echte Ariër, met blond haar en blauwe ogen, zou ook een echt Arisch, en dus nobel karakter hebben. Blavatsky had dat niet zelf bedacht, dat was iets wat in de lucht hing. Het op allerlei manieren streven naar een perfect lichaam, is gebaseerd op theorieën zoals van de Franse natuuronderzoeker Lamarck. Men ging ervan uit dat als je zelf zorgt dat je heel sterke armen hebt, je kinderen die ook zullen krijgen. Als je bij runderen de hoorns afzaagde, zou je uiteindelijk runderen zonder hoorns krijgen, wat natuurlijk niet klopt.’

Invloedrijke denkers Indiase filosofen waren gewild bij de westerse Theosofen en werden in Noord-Amerika, Engeland en Nederland uitgenodigd. De overtuiging dat uiterlijk iets zei over het innerlijk bleef daarin een rol spelen.

‘In die mengcultuur aan het hof van Mysore is de kiem gelegd voor de moderne yoga’

Paul: ‘De dichter en filosoof Rabindranath Tagore zag er met zijn wapperende haren precies uit zoals een wijze man er voor het gevoel van de theosofen uit moest zien. Op uitnodiging van Frederik van Eeden kwam hij naar Nederland. Tagore zei spirituele dingen en iedereen was onder de indruk. Dat irriteerde Frederik van Eeden, want die zei dezelfde dingen, maar hij werd niet geloofd.’ ‘In 1893 ontmoette Blavatsky tijdens een congres in Noord-Amerika swami Vivekananda. Vivekananda sprak met esoterici en theosofen, hij had enorm charisma, men was diep onder de indruk van zijn rust.’ ‘Ook Krishnamurti werd door theosofen naar Nederland gehaald. Men zag in hem een nieuwe wereldleider. Hij ging in Ommen wonen, maar droeg de overtuiging uit dat “hij die een ander volgt, ophoudt de waarheid te volgen”. In 1929 hief hij de theosofie letterlijk op. Men vond hem alleen daarom al heel bijzonder, maar de Theosofie ging toch gewoon door. ‘Mahatma Gandhi studeerde in Engeland en las daar een theosofische vertaling van de Bhagavad Gita, waardoor hij zijn eigen cultuur herontdekte. Door progressieve denkers aan de Britse universiteit en zijn eigen ervaringen in Zuid Afrika, besefte Gandhi dat Indiërs zelf ook discrimineerden: ze keken op hun beurt neer op mensen uit lagere kasten.’

Yoga als wapen Mede dankzij de groeiende westerse belangstelling voor wijsheid uit het oosten groeide in India het zelfbewustzijn. Men accepteerde de overheersing en discriminatie van de Engelsen niet meer zonder meer. Paul: ‘Gandhi wilde geweldloosheid, maar veel politici en vooraanstaande yogi’s geloofden daar niet in. Ahimsa (afzien van geweld) mag dan een onderdeel van de yoga zijn, maar het was bepaald niet wat veel van de yogi’s voorstonden. De strijd moest met vechten beslecht worden. Sri Aurobindo, die een ashram had in Zuid India, vond dat yoga moest worden ingezet voor een guerillastrijd.’ De Maharadja van Mysore, het hoofd van de koninklijke familie, zette daartoe concrete stappen. Hij bedacht een training waarin de asana’s en de kracht van de fakirs en van de worstelaars van Varanasi gecombineerd werden met yoga tot een

‘In de Yoga Sutra's valt het woord asana maar een keer’

training voor lichaam en geest. Zo wilde hij een guerrillaleger vormen om de Engelsen te verdrijven. ‘Yoga was een hoge vorm van meditatie, een mentaal proces, maar asana’s waren eigenlijk het tegenovergestelde. De worstelaars waren heel krachtige, gespierde mensen die met gewichten trainden, waar ook heel erg op neergekeken werd. ‘De vechtende Nath Yogi’s en fakirs stonden heel laag in aanzien. Er waren hele legers van Nath Yogi’s, naaktlopende sadhus die elkaar bevochten, heel gevaarlijk volk. In het achttiende en negentiende eeuwse India brachten zij mensenoffers aan de godin Kali. Het waren dropouts, heel gestoorde mensen. ‘Het samenvoegen van yoga en asana’s ontwikkelde zich stap voor stap. Er kwamen belangrijke mensen aan het hof die de volgorde, de manier en de snelheid vaststelden waarin de houdingen moesten worden uitgevoerd. Het paste in de opvattingen over lichaam en geest van die tijd. De series van houdingen die je nu hebt, zijn toen, rond 1920, ontwikkeld. Het is echter nooit zo ver gekomen dat dit guerillaleger inderdaad tegen de Engelsen is gaan vechten. ‘In die mengcultuur aan het hof van Mysore, met het doel de Engelsen te verdrijven, en in de overtuiging dat een perfect lichaam leidt tot een perfecte geest, is de kiem gelegd voor de moderne yoga.’

Duisternis en licht Paul van de Velde: ‘Het moet vooral niet onderschat worden wat Blavatsky en Olcott voor elkaar gekregen hebben. Tot dan toe kwamen westerlingen voornamelijk naar India om mensen tot het christendom te bekeren. Nu lag alles ineens anders. Nu kwamen er twee zeer gerespecteerde westerlingen die Indiërs wezen op het belang van hun eigen cultuur. Dat was uiteindelijk een van de factoren die tot de onafhankelijkheid van India geleid hebben.’ Die geschiedenis weerspiegelt de duisternis en het licht van de oorspronkelijke asana’s en de yogameditatie, die nu als de gele en de zwarte rivieren die de Amazone vormen, zijn samengevloeid tot één stroom. Opmerkelijk genoeg waren het telkens westerse initiatieven die indirect en vaak onbedoeld aardverschuivingen veroorzaakten, aldus Paul van de Velde. ‘Zowel de bezetting als de bevrijding van India waren daar het gevolg van.’

De Jade biologisch katoenen Mysore Yoga Rug

Terug naar de kern – Met de biologisch katoenen Mysore yogatapijten van Jade voel je je dieper verbonden met de eeuwenoude oorsprong van yoga. Ze zijn geschikt voor diverse yogastijlen, zoals Ashtanga en buitenyoga. De handgewoven kleden komen uit India en houden daar de lokale traditie van de weefkunst in stand. De kleurstoffen zijn uitsluitend gemaakt uit natuurlijke bronnen, zoals indigo, komijn en kurkuma. De klassieke ambacht draagt op deze manier ook bij aan het levensonderhoud voor de Indiase wevers.

Meer informatie? www.jadeyoga.eu Winkeladviesprijs ¤ 76,96

PIMP JE LAPTOP

Met deze leuke, vrolijke laptop sleeves gemaakt van Indonesische batik stof.

De sleeves worden met de handgemaakt op Bali door Ayu. Ayu heeft als kind polio gehad en is daardoor gehandicapt geraakt. Ondanks haar handicap is ze toch in staat om een beter leven voor haarzelf en haar familie op te bouwen met haar naaimachine en doorzettingsvermogen.

Ze maakt ze in diverse dessins, kleuren en maten voor laptops, e-readers en tablets/i-pads. Omdat er van iedere batik doek maar een aantal sleeves gemaakt worden zijn ze erg uniek.

Ook leuk om cadeau te geven!

Meer informatie? www.batikbysuus.nl Productprijs vanaf ¤ 15,-

NIEUW VAN PRANA

De nieuwe Rogue series van PrAna is gemaakt van gerecycled polyester, Tendel lyocell en elastaan en is daarmee de ideale top voor goede vocht afvoer, bewegingsvrijheid en natuurlijk een hele leuke look. Hybride stoffen geven je het vermogen om een kledingstuk maximaal te gebruiken en je gemakkelijk kan overstappen van een actieve levensstijl naar dagelijkse uitstapjes. De juiste mix van duurzame stoffen is essentieel omdat het de basis van een kledingstuk vormt. Blue Sign gecertificeerd en geproduceerd in een Fair Trade fabriek.

Meer informatie? www.yoga-specials.nl www.yogisha.nl www.yogasway.nl

Duurzame yogashirts met een boodschap

De yogashirts van het gloednieuwe Nederlandse merk Yours Sincerley zijn gemaakt van superzacht bamboe of biokatoen en vallen soepel om je lichaam, zodat je vrij kunt bewegen. Ze bevatten inspirerende teksten als Follow your Flow en Gratitude is my Attitude, mooie intenties voor je volgende yogales. Deze shirts zijn echter zo leuk dat je ze altijd wel wilt dragen; ze staan namelijk ook tof boven een spijkerbroek of onder een jasje.

Eigenaresse Ingrid is Yours Sincerely begonnen omdat ze vond dat het aanbod inspirerende, duurzame én betaalbare yogakleding best wat groter mag zijn. Alle shirts zijn gemaakt van duurzame materialen, geproduceerd onder eerlijke omstandigheden en 5% van de winst gaat naar Stichting DierenLot.

Last but not least: deze yogashirts zijn niet alleen duurzaam maar ook betaalbaar, met prijzen van ¤ 29,- en ¤ 33,-.