Από την επιγραφή αυτή συµπεραίνουµε ότι το Ιδάλιο λειτουργούσε µε δηµοκρατικούς θεσµούς αφού η απόφαση και η συµφωνία έγινε, µεταξύ του βασιλιά, του λαού και του Ονάσιλου και όχι µόνο µεταξύ του βασιλιά και του Ονάσιλου. Η επιγραφή αυτή είναι το αρχαιότερο έγγραφο στην Κύπρο που αναφέρεται σε ιδιοκτησία γης. Η συµφωνία ήταν κατατεθειµένη στο ναό της Αθηνάς αφού ήταν η κύρια θεότητα της πόλης, και υποδεικνύει ότι οι όρκοι και οι συµφωνίες που γίνονταν ενώπιον κάποιας θεότητας ήταν απαραβίαστες. Άλλα σηµαντικά στοιχεία που επίσης προκύπτουν είναι η αναγνώριση στη σηµαντικότητα του επαγγέλµατος του γιατρού και επίσης φαίνεται ότι υπήρχε φορολογία στη γεωργική παραγωγή. Η πλάκα αυτή πρέπει να ανεβρέθηκε λίγο πριν το 1850, αφού το 1850 αγοράστηκε από τον ∆ούκα ντε Λουγιένς και κληροδοτήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού. Μέχρι τον 6ο – 5ο π.Χ. αιώνα υπολογίζεται ότι στην πόλη του Ιδαλίου κατοικούσαν 8-10 χιλιάδες κάτοικοι. Από τα φαινόµενα συµπεραίνεται ότι η πόλη του Ιδαλίου από την ίδρυσή της ήταν δηµοκρατική, αυτόνοµη και αυτοσυντήρητη. Με την πάροδο των χρόνων άκµασε σε µεγάλο βαθµό αφού συντηρούσε και λειτουργούσε µε µεγάλο αριθµό πληθυσµού. Από τις µελέτες που έγιναν προκύπτει το συµπέρασµα ότι µέχρι τo 470 π.Χ. όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Φοίνικες µε τη βοήθεια των Μήδων, πολλοί προσπάθησαν ανεπιτυχώς να την κατακτήσουν. Από το 470 π.Χ. ξεκίνησε και η παρακµή της πόλης του Ιδαλίου. Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Φοίνικες ακολούθησε το 312 π.Χ. η κατάκτηση από τους Αιγυπτίους µε βασιλιά τον Πτολεµαίο Α’ (διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου) ο οποίος κατάργησε όλα τα κυπριακά βασίλεια. Έκτοτε η Κύπρος αποτέλεσε τµήµα του πτωλεµαϊκού βασιλείου και αργότερα επαρχία της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας. Μέσα από όλη αυτή την καταστροφή φάνηκε ότι το Ιδάλιο, το ακµάζων, πλούσιο και δηµοκρατικό βασίλειο, ίσως το σηµαντικότερο στο εσωτερικό του νησιού, κατέληξε να είναι µια µικρή επαρχιακή πόλη. Από τα ευρήµατα φαίνεται ότι η πόλη δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά επιβίωσε και κατά τη Ρωµαϊκή αυτοκρατορία τον 1ο µ.Χ. αιώνα. Κατά την περίοδο των Ελληνιστικών χρόνων, 332 π.Χ., ο βασιλιάς παρουσιάζεται ως γαιοκτήµονας. Αυτό αλλάζει κατά τα Ρωµαϊκά χρόνια. ∆ηµιουργούνται µικρά ατοµικά χωράφια και µεγάλες αγροτικές φάρµες, µέχρι τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια όπου υπάρχουν πια οι ελεύθεροι κάτοχοι γης την οποία καλλιεργούν για λογαριασµό του κράτους ή της εκκλησίας και ονοµάζονται «πάροικοι» και οι «εναπόγραφοι» που είναι υποχρεωµένοι να παραδίνουν τον καρπό της γης στους κυρίους τους. Κατά τα µεταγενέστερα Βυζαντινά χρόνια, 800-1191 µ.Χ. οι µικροϊδιοκτήτες γης απορρίπτονται. Στο στάδιο αυτό υπάρχει η κρατική γη, η εκκλησιαστική, η µοναστηριακή και η γη των ευγενών. Κατά την εποχή των Βυζαντινών και των Φράγκων, το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµετώπιζαν ήταν οι επιδροµές από τους Σαρακηνούς, οι οποίοι σάρωναν τη Mεσόγειο την περίοδο αυτή. Συγκεκριµένα κατά τον Λεόντιο Μαχαιρά, οι Σαρακηνοί έκαναν κατάληψη στο ∆άλι στα 1426. Από το 1191-1489 µ.Χ. έρχονται στην Κύπρο οι Σταυροφόροι και Λουζινιανοί όπου υιοθετούν το φεουδαρχικό σύστηµα. Ένα καθεστώς βασισµένο στην κοινωνική τάξη χωρίς ενδιαφέρον για τα ατοµικά δικαιώµατα. Την περίοδο αυτή η γη µαζεύεται στα χέρια του Φράγκου βασιλιά, των ευγενών, των ιπποτών και της Λατινικής εκκλησίας. Έτσι, το 1474 το ∆άλι παραχωρήθηκε µαζί µε άλλα χωριά από τη βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη Κορνάρο στον ευγενή Γεώργιο Κονταρίνι. Ακολουθεί η Οθωµανική αυτοκρατορία, όπου παρατηρούµε αύξηση της εκκλησιαστικής και Μωαµεθανικής περιουσίας. Ο φόβος των Ελλήνων και Τούρκων από αρπαγές τους ώθησε να κάνουν δωρεές περιουσιών – γης – προς τις εκκλησίες τους για να τις προστατεύσουν. Αποτέλεσµα αυτής της κατάστασης ήταν η δηµιουργία τσιφλικιών, αφού ο Σουλτάνος έδινε εύφορες εκτάσεις σε διαπρεπείς στρατιωτικούς ή διοικητικούς από την Τουρκία. Από το 1878 µέχρι το 1960 καταλήγουµε στην κατοχή από την Βρετανική Αυτοκρατορία, µέχρι το 1960 που η Κύπρος ανακηρύσσεται σε ανεξάρτητη δηµοκρατία. Βαρύ είναι το τίµηµα που πλήρωσε και η πόλη του Ιδαλίου στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Κυπρίων για την ελευθερία. ∆ύο νεκρούς ήρωες και 19 αγνοούµενους στους αγώνες του 1963 και 1974.
Το 1865 ο Αµερικανός Πρόξενος Τσεσνόλα (ο οποίος εκτελούσε και χρέη Πρόξενου της Ρωσσίας), ένας από τους µεγαλύτερους αρχαιοκάπηλους που πέρασαν από την Κύπρο, έκτισε την κατοικία του στο ∆άλι. Μελετώντας την ιστορία και µυθολογία του ∆αλιού ο Τσεσνόλα δεν πείστηκε από τις δηλώσεις του κόµη Melchior de Vogüé. Έτσι, ενοικιάζει αµέσως ολόκληρη περιοχή 30 εκταρίων στη νοτιο-δυτική περιοχή του χωριού όπου συµπέρανε ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη του Ιδαλίου και αρχίζει τις ανασκαφές. Μέσα σε µερικούς µήνες µε τη βοήθεια ενός κατοίκου του Χατζηγιωρκή, είχε ανοίξει εκατοντάδες ασύλητους τάφους στους οποίους βρήκε χιλιάδες αγγεία, αµφορείς, κοσµήµατα, πολύτιµες πέτρες, γυαλί, φύλλα χρυσού, σκελετούς κλπ. Όµως η αδεξιότητά του στο θέµα των ανασκαφών και στην προσπάθεια του να ανασκάψει εκτός των πάνω στρωµάτων και τους τάφους που βρίσκονταν στο κάτω στρώµα, κόστισε την καταστροφή πολλών ευρηµάτων και της τοιχοποιίας των πάνω στρωµάτων. Χιλιάδες ευρήµατα πωλήθηκαν σε µεγάλη δηµοπρασία που έγινε στις 25 και 26 Μαΐου 1870 στο Παρίσι, τα οποία βρίσκονται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Μουσείο Autun, στο Μουσείο των Εθνικών Αρχαιοτήτων της Saint-Germain-en-Laye, στο Μουσείο της Μασσαλίας και της Ορλεάνης και διάφορες άλλες ιδιωτικές συλλογές. Στις 24 Νοεµβρίου 1871 µέσω του οίκου Rollin & Feuardent πωλείται η πρώτη συλλογή αποτελούµενη από 5.756 αρχαιότητες σε δύο δηµοπρασίες, τον Ιανουάριο και τον Μάιο του 1871.
Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα οι χωρικοί κατάλαβαν τι γινόταν µε τις αρχαιότητες, και αντί να εργάζονται για τον Τσεσνόλα, έσκαβαν µόνοι τους και πουλούσαν τα ευρήµατα σε ξένους. Οι πρόξενοι που βρίσκονταν στην Κύπρο ζήτησαν κι αυτοί δικαίωµα ανασκαφής. Ο µεγαλύτερος ανταγωνιστής του Τσεσνόλα ήταν ο Hamilton Lang, ο τότε διευθυντής της Αυτοκρατορικής Οθωµανικής Τράπεζας και στη συνέχεια Βρετανός πρόξενος στην Κύπρο. Ο Lang στη συνέχεια αφοσιώθηκε στα τραπεζικά του καθήκοντα και εγκατέλειψε τις ανασκαφές αφήνοντας στον Τσεσνόλα το πεδίο ελεύθερο. Μέσα στα επόµενα τρία χρόνια ο Τσεσνόλα ανάσκαψε και σύλησε 10.000 αρχαίους τάφους µόνο στο ∆άλι και άλλους τάφους και ναούς στην ευρύτερη περιοχή.
«…χρησµός γάρ εδόθη… όπου ίδοι τον άλιον ανίσχοντα, πόλιν κτίσαι· ο ούν Χαλκήνωρ περιών … τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνοµάσθαι την πόλιν …»
Μεταξύ του 1870-1872 ο Τσεσνόλα δωρίζει αρχαιότητες στην Ακαδηµία Επιστηµών του Τορίνου, στην Κωνσταντινούπολη, σε φίλους και γνωστούς, χωρίς να γίνεται καµιά καταγραφή. Έτσι φτάνουµε στο σηµείο να βρίσκουµε ευρήµατα σε πολλά µουσεία της Ευρώπης και της Αµερικής. Το 1870 οι Τούρκοι στο νησί απαγόρευσαν τη εξαγωγή των θησαυρών του Αµερικανού Πρόξενου. Ο λόγος για τον οποίο ο Βεζύρης άλλαξε ξαφνικά τη στάση του απέναντι στον Τσεσνόλα ήταν, όταν κηρύχτηκε ο πόλεµος µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας η απόφαση της οθωµανικής αυτοκρατορίας ήταν να εκκενώσουν τους χώρους οι Χριστιανοί Έλληνες. Ο Τσεσνόλα όµως µε παρέµβασή του έπεισε τον ∆ιοικητή της Κύπρου να µην εκδιώξει τους Χριστιανούς, και ταυτόχρονα έδωσε καταφύγιο στον πρόξενο της Ελλάδας στην Κύπρο στο Αµερικανικό Προξενείο και γλύτωσαν µαζί πολλούς Χριστιανούς. Πέραν αυτού υπήρχε και η φήµη ότι σε περίπτωση πολέµου µε την Τουρκία, ο Τσεσνόλα θα ανελάµβανε την ηγεσία των ελληνικών δυνάµεων. Αυτό δεν άρεσε στον Βεζύρη ο οποίος για να τον εκδικηθεί κράτησε τη συλλογή του Τσεσνόλα στην Κύπρο. Ταυτόχρονα το Στέιτ Ντιπάρτµεντ έστειλε στον Τσεσνόλα την είδηση ότι θα έκλεινε το Προξενείο τους στην Κύπρο. Οι δύο αυτές ειδήσεις αναστάτωσαν τον Τσεσνόλα του οποίου κινδύνευαν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Έτσι ζήτησε παράταση λειτουργίας του Προξενείου για ακόµα ένα χρόνο για να έχει τη ευκαιρία να πωλήσει τις συλλογές του. Το 1871 µε τη βοήθεια του δούλου του Besbes κατάφερε να µεταφέρει τη συλλογή του στο Λονδίνο µε την ιδιότητα του Ρώσσου Πρόξενου αφού δεν µπορούσε να κάνει τίποτα ως Αµερικανός Πρόξενος.
Το σύγχρονο Ιδάλιο – µια µικρή ευρωπαϊκή πόλη
Από το 1991 µέχρι σήµερα, το Τµήµα Αρχαιοτήτων Κύπρου διεξάγει αρχαιολογικές ανασκαφές στο χώρο, κάθε άνοιξη. Τα ευρήµατα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία. Επίσης, από το 1971 µέχρι σήµερα γίνονται από Αµερικάνικη Αρχαιολογική Αποστολή ανασκαφές στο χώρο του Αρχαίου Ιδαλίου κάθε Ιούλιο, υπό την επίβλεψη του Τµήµατος Αρχαιοτήτων. Από τον Ιανουάριο του 2008 λειτουργεί το Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Ιδαλίου, στο οποίο εκτίθενται ευρήµατα από τον Αρχαιολογικό µας χώρο.
Ήταν µικτό χωριό µέχρι το 1974 οπότε µετά την τουρκική εισβολή οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό και µετέβησαν στις κατεχόµενες περιοχές του νησιού. (Το 1960 κατοικούσαν στο ∆άλι 2600 Ελληνοκύπριοι και 200 Τουρκοκύπριοι.) Από το 1976 εφαρµόστηκε το οικιστικό σχέδιο στέγασης Ελληνοκυπρίων προσφύγων. Σήµερα ο αριθµός των κατοίκων ανέρχεται στις 8000.
Ανασκαφές Το 1862 ο κόµης Melchior de Vogüé προέβη σε ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο ο οποίος δήλωσε ότι δεν υπήρχε τίποτα το ιδιαίτερο στο ∆άλι πέραν από όσα είχαν ήδη βρεθεί.
Βιβλιογραφία: ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ∆ΕΙΑ, σελ. 74-77, 179-182 ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ, Β’ Έκδοση, Κεβορκ Κ. Κεσισιαν, σελ. 66-69 Ι∆ΑΛΙΟΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ∆ρ. Αντρέα ∆ηµητρίου, Αρχαιολόγου, σελ. 7-40 Πρόσθετες πληροφορίες: Αρχειακό υλικό ∆ήµου Ιδαλίου και Πολιτιστικού Τµήµατος ∆ήµου Ιδαλίου Μελέτη, επεξεργασία κειµένων και επιµέλεια εντύπου:
Άννα Σαββίδου-Μιχαηλίδου, Λειτουργός ∆ηµοιτκών Επιτροπών, Πολιτιστική Υπηρεσία ∆ήµου Ιδαλίου
1
Ιδάλιο – µια µικρή ευρωπαϊκή πόλη. Το Ιδάλιο (∆άλι) βρίσκεται στην επαρχία Λευκωσίας, 25 περίπου χιλιόµετρα νότια της πρωτεύουσας, σε υψόµετρο 220µ. Είναι κτισµένο στη νότια πλευρά του ποταµού Ιδαλία (Γυαλιά). Τα τελευταία χρόνια επεκτάθηκε και στη βόρεια πλευρά του ποταµού, δηµιουργήθηκαν νέοι οικισµοί, στα σύνορα Λατσιών και Γερίου.
Η πολιτιστική και πνευµατική ανάπτυξη του ∆ήµου από ανέκαθεν ήταν σε πολύ ψηλά επίπεδα. ∆αλίτες οι οποίοι διακρίθηκαν στον τοµέα της εκπαίδευσης, της λογοτεχνίας, της ποίησης, της µουσικής, του αθλητισµού, της ζωγραφικής, του θεάτρου, κλπ, ανάδειξαν µε περηφάνια τη µικρή µας πόλη. Η εκπαίδευση, µε µια µακραίωνη παράδοση, αποτελεί ένα από τους πρώτους στόχους ανάπτυξης για την πόλη του Ιδαλίου. Η ύπαρξη του Λυκείου Ιδαλίου, τριών δηµοτικών σχολείων και πέντε νηπιοκοµικών και παιδοκοµικών σταθµών και η λειτουργία της ∆ηµοτικής βιβλιοθήκης, στοχεύουν στη διατήρηση αυτής της παράδοσης.
Καλύπτει µια έκταση 3150 εκταρίων η οποία περιλαµβάνει δύο οικιστικές περιοχές, γεωργική, κτηνοτροφική και δύο βιοµηχανικές ζώνες.
Η πολιτιστική δραστηριότητα τόσο του ∆ήµου Ιδαλίου όσο και των ∆ηµοτών µέσα από άλλους οργανωµένους φορείς, µε µια µακρά παράδοση, πλούσια, πολύπλευρη και ποιοτική, καταδεικνύει το ψηλό βιοτικό, πνευµατικό και κοινωνικό επίπεδο της µικρής µας κοινωνίας. Η βλάστηση της περιοχής είναι πυκνή κατά µήκος του ποταµού όπου υπάρχουν καλλιέργειες εσπεριδοειδών, ευκάλυπτοι, και ελαιόδενδρα, ενώ καθώς αποµακρυνόµαστε από τον ποταµό συναντούµε περισσότερα ελαιόδενδρα, χαρουπιές, αµυγδαλιές και καλλιέργειες σιτηρών. Παλαιότερα οι κάτοικοι καλλιεργούσαν επίσης αµπέλια, πατάτες, λαχανικά και βαµβάκι. Στους λόφους γύρω από το ∆άλι η βλάστηση αποτελείται κυρίως από θάµνους, διάφορα βότανα, και αγριολούλουδα.
Εκτός από τον Αρχαιολογικό χώρο, το ∆άλι προβάλλει και τα µεσαιωνικά εξωκλήσια, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Μάµα και του Αγίου ∆ηµητριανού, όπως επίσης και το λαξευτό ναϊδρίο του Αγίου Θεοδώρου, τα οποία έχουν κηρυχθεί ως Αρχαία Μνηµεία από το Τµήµατα Αρχαιοτήτων.
Η κύρια εκκλησία της Παναγίας Ευαγγελίστριας, η εκκλησία των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας και η εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου τονίζουν το έµφυτο ελληνοχριστιανικό πνεύµα.
Στα πλαίσια των πολιτιστικών δραστηριοτήτων του Ιδαλίου, πρωτοποριακή για τα τότε δεδοµένα της Κύπρου ήταν και η διδυµοποίηση του Ιδαλίου µε την Γαλλική κωµόπολη Combs la Ville. Μετά την εισβολή του 1974, πολλοί φιλέλληνες από διάφορες χώρες άρχισαν ένα διπλωµατικό αγώνα για ενηµέρωση των διεθνών σωµάτων και κρατών για το πρόβληµα της Κύπρου. Μεταξύ αυτών και ο τότε ∆ήµαρχος της Combs la Ville και βουλευτής Allain Vivien. Το 1978 ο Allain Vivien πρότεινε την διδυµοποίηση της πόλης του µε κάποια πόλη της Κύπρου. Αποτεινόµενος στην Πρεσβεία της Κύπρου στο Παρίσι, και αφού µελετήθηκε το θέµα από το Υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου αποφασίστηκε ότι ιδανική πόλη ήταν το ∆άλι. Οι αντιστοιχίες ήταν εµφανής. Η Combs la Ville απέχει 25 χιλιόµετρα από το Παρίσι, είναι ιστορική πόλη κτισµένη σε ρωµαϊκά ερείπια. Το ∆άλι απέχει 25 χιλιόµετρα από τη Λευκωσία, είναι ιστορικός και αρχαιολογικός χώρος και µια µικρή πόλη σχετικά εύπορη για την δύσκολη εκείνη εποχή, ένας λόγος που θα επέτρεπε µια ευρωπαϊκού χαρακτήρα επικοινωνία και ανταλλαγή. Έτσι, στις 8 Οκτωβρίου 1978 πραγµατοποιήθηκε η διδυµοποίηση των δύο πόλεων. Από το 1979 µέχρι σήµερα συνεχίζονται αδιαλείπτως οι ανταλλαγές επισκέψεων πολιτών ανάµεσα στις δύο πόλεις. Έγινε πράξη ζωής, ένας δίαυλος ανταλλαγής πολιτισµού και ανθρώπινης επικοινωνίας. Το 2004 η Κύπρος έγινε ισότιµο µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Ιδάλιο είχε δροµολογήσει αυτή τη πορεία από το 1976. Πραγµατοποίησε την πρώτη αδελφοποίηση µεταξύ Κύπρου-Γαλλίας, και προπορεύτηκε. ∆ιένυσε τις αποστάσεις και θεµελίωσε την Ευρωπαϊκή του διάσταση περήφανα και πρωτοποριακά.
Το 1998 το ∆άλι έχει προχώρησε και στην αδελφοποίηση του µε το ∆ήµο Αχαρνών.
Εµφανής είναι και η συµβίωση ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων. Η ύπαρξη και διατήρηση του Τζαµιού στο κέντρο της πόλης µαρτυρά µε σεβασµό τη συµβίωση αυτή.
Οι κάτοικοι από ανέκαθεν ασχολούνταν κυρίως µε τη γεωργοκτηνοτροφία και διάφορες άλλες καλλιέργειες λόγω του εύφορου εδάφους. Το ∆άλι κατέχει την τρίτη παγκύπρια θέση σε παραγωγή γάλακτος. Σήµερα οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργοκτηνοτροφία, οικοδοµικές εργασίες, διάφορες µικροµεσαίες επιχειρήσεις, διάφορα γραφειακά επαγγέλµατα, κλπ. Πολλοί εργάζονται σε κρατικές υπηρεσίες. Από το 1981 δηµιουργήθηκε και η Βιοµηχανική Ζώνη η οποία βρίσκεται παρά τον παλαιό δρόµο Λευκωσίας Λεµεσού στα σύνορα µε το Πέρα Χωρίο-Νήσου. Μέχρι το 1996 ∆ιοικούσα Αρχή ήταν το Συµβούλιο Βελτιώσεως µε επικεφαλής το Μουχτάρη (Κοινοτάρχη). Το 1996 µετά από δηµοψήφισµα το ∆άλι έγινε ο 24ος ∆ήµος της Κύπρου. Οι υπηρεσίες του ∆ήµου Ιδαλίου σήµερα αποτελούνται από τα εξής τµήµατα: Γραφείο ∆ηµάρχου και ∆ηµοτικού Γραµµατέα, Γραµµατεία-Αρχείο, Οικονοµικό Τµήµα, Πολιτιστική Υπηρεσία, Υγειονοµική Υπηρεσία, Τεχνικές Υπηρεσίες, Υπηρεσία Υδατοπροµήθειας, Τµήµα Εξυπηρέτησης του ∆ηµότη, Τµήµα Εργατικού Προσωπικού, και Υπηρεσία Αποχετεύσεων. Κύριο χαρακτηριστικό των κατοίκων του Ιδαλίου είναι εργατικότητα τους, η φιλική διάθεση και η φιλοξενία.
0
Η πόλη του Ιδαλίου µπορεί να προσφέρει τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες αρκετά για να θεωρείται µια ολοκληρωµένη πόλη. Πολιτισµό, Αρχαιότητες, Θρησκευτικές Παραδόσεις, Ήθη και έθιµα, Πολιτιστικές και άλλες Εκδηλώσεις (Μουσική, χορό, θέατρο, διαλέξεις, εκθέσεις, κλπ), Ψυχαγωγία (εστιατόρια, καφετέριες, κέντρα διασκέδασης, κινηµατογράφο, αθλητισµό, κολυµβητήρια, κλπ), Υπηρεσίες (Νοσοκοµείο, ιδιωτικά ιατρεία, φαρµακεία, κλπ), όλων των ειδών καταστήµατα (ρουχισµού, υποδηµάτων, υπεραγορές, κρεοπωλεία, κλπ) και γραφεία (τράπεζες, ασφαλιστικά, ταξιδιωτικά, κλπ), κ.ά.
Ιδάλιον – Ιστορική αναδροµή Σύµφωνα µε την παράδοση, το Ιδάλιο ήταν ένα από τα 11 Βασίλεια της Κύπρου. Ιδρύθηκε από το Βασιλιά Χαλκάνορα, αµέσως µετά τον Τρωικό πόλεµο. Ο Βασιλιάς Χαλκάνορας του οποίου η καταγωγή ήταν από τη πόλη Αµύκλαις πλησίον της Σπάρτης, επιστρέφοντας από τη Τροία όπου έλαβε µέρος στην πολιορκία, αφήχθη στην Κύπρο κοντά στη Σαλαµίνα. Εκεί πήρε χρησµό από µαντείο να οδεύσει µε το στρατό του και εκεί όπου θα δει τον ήλιο να ανατέλλει να κτίσει την πόλη του. «…χρησµός γάρ εδόθη… όπου ίδοι τον άλιον ανίσχοντα, πόλιν κτίσαι· ο ούν Χαλκήνωρ περιών … τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνοµάσθαι την πόλιν …» (Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο η ονοµασία Ιδάλιον προήλθε από τη φράση «είδον άλιον: είδα τον ήλιο») Έτσι ο Χαλκάνορας µε τη συνοδεία του έφυγαν από την Έγκωµη/Αλάσια και έφτασαν στο µέρος όπου και ίδρυσε την πόλη του Ιδαλίου (εκεί όπου είδε τον ήλιο να ανατέλλει). Οι πιθανές ηµεροµηνίες ίδρυσης της πόλης που προκύπτουν από διάφορα ευρήµατα είναι γύρω στο 1100 π.Χ. Από διάφορες επιγραφές και νοµίσµατα που ανεβρέθηκαν προκύπτουν τα ονόµατα διαφόρων βασιλιάδων και χρονολογούνται ως ακολούθως: Ekistura, 7ος π.Χ. αιώνας Ονασαγόρας, 5ος π.Χ. αι. (480-470 π.Χ.) άγνωστος βασιλιάς, περίπου 535-525 π.Χ. Φιλόκυπρος, 5ος π.Χ. αι. (470-460 π.Χ.) Κι, περίπου 520-495 π.Χ. Στασύκυπρος, 5ος π.Χ. αι. (460-455 π.Χ.) Κα-ρα, περίπου 490-480 π.Χ. Μιλκιάθων, 4ος π.Χ. αι Σηµαντικό είναι να αναφερθεί ότι στα νοµίσµατα που ανεβρέθηκαν αναγραφόταν και η ονοµασία των κατοίκων της πόλης «Ιδαλιαίων». Πριν το 12ο π.Χ. αιώνα, στη νότια και στη νοτιοδυτική πλευρά του ποταµού υπήρχαν συνοικισµοί της τελευταίας εποχής του χαλκού, 1650-1050 π.Χ. Μετά το 1200 π.Χ. όµως οι συνοικισµοί εγκαταλείφθηκαν και η πόλη του Ιδαλίου επεκτάθηκε προς τις κατευθύνσεις των συνοικισµών. Οι αρχαίοι τάφοι που ανεβρέθηκαν υποδηλώνουν ότι η πόλη του Ιδαλίου κατοικείτο συνεχώς από το 12ο π.Χ. αιώνα µέχρι το τέλος των Ρωµαϊκών χρόνων περίπου το 400 µ.Χ. Από επιγραφές και νοµίσµατα προκύπτει επίσης το συµπέρασµα ότι στην πόλη του Ιδαλίου κυριαρχούσε το Ελληνικό στοιχείο. Το σηµείο όπου ήταν κτισµένη η πόλη του Ιδαλίου είχε µεγάλη σηµασία. Ήταν κτισµένη µε τέτοιο τρόπο που κάλυπτε δύο λόφους προς τα νότια και την πεδιάδα προς τα βόρεια προς την κοίτη του ποταµού Γυαλιά. Οι δύο λόφοι που κάλυπτε ήταν ένα φυσικό οχυρό, και ο ποταµός ζωτικής σηµασίας για τους κατοίκους. Σύµφωνα µε αρχαίους συγγραφείς η διαµόρφωση του τοπίου ήταν πολύ διαφορετική, υπήρχαν µεγάλες εκτάσεις καλυµµένες από δάση. Μεγάλη σηµασία στην τοποθεσία εκτός του ποταµού και του εύφορου εδάφους, είχε και το ότι γειτνίαζε µε χαλκοφόρες περιοχές (στη σηµερινή περιοχή Μαθιάτη και Σιας). Σε κάποιο στάδιο η επεξεργασία του χαλκού ήταν και µια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων. Στους δύο λόφους βρίσκονταν η ανατολική και δυτική ακρόπολη. Στην ανατολική ακρόπολη υπήρχε ο ναός της Αφροδίτης και στη ∆υτική που ήταν η κύρια ακρόπολη υπήρχε ο ναός του Αµυκλαίου Απόλλωνος. Σε µια από τις δύο κορυφές υπήρχε ο ναός της Αθηνάς η οποία ήταν και η πιο σηµαντική θεότητα που λατρευόταν. Ο ναός της καταστράφηκε περίπου το 470 π.X. όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Κιτιαίους. Κάτω από τις δύο ακροπόλεις προς τα βόρεια απλωνόταν η πόλη η οποία περιβαλλόταν από τείχη και υπολογίζεται ότι κάλυπτε µια έκταση γύρω στα 100 στρέµµατα. Το αρχαιότερο µέρος των τειχών υπολογίζεται ότι κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 7ου –6ου π.Χ. αιώνα. Σε άλλα σηµεία της πόλης υπήρχαν ναοί αφιερωµένοι σε άλλες θεότητες, και σύµφωνα µε τη µυθολογία υπήρχαν συνολικά 14 ναοί. Σύµφωνα επίσης µε τη µυθολογία η Αφροδίτη ερωτεύτηκε το νεαρό Άδωνη, γιο του ∆ία και της Ήρας. Τότε ο Άρης µεταµορφώθηκε σε αγριόχοιρο και σκότωσε τον αντίπαλο του Άδωνη ενώ αυτός βρισκόταν στα δάση για κυνήγι. Κατά την περίοδο της βασιλείας του Στασύκυπρου η πόλη του Ιδαλίου πολιορκήθηκε από τους Κιτιείς (Φοίνικες) µε τη βοήθεια των Μήδων (Πέρσες). Σηµαντικό τεκµήριο που υποδηλώνει την πολιορκία και υποταγή του Ιδαλίου στο Κίτιον το 470 π.χ. περίπου είναι η περίφηµη «πινακίδα του Ιδαλίου», µια χαραγµένη χάλκινη πλάκα σε Κυπρο-συλλαβική γραφή, που βρέθηκε πάνω από τη ∆υτική Ακρόπολη. Λόγω της δύσκολης κατάστασης που βρέθηκε η πόλη, ο βασιλιάς Στασύκυπρος και η πόλη συµφώνησαν µε το γιατρό Ονάσιλο γιό του Ονασίκυπρου και τους γιατρούς αδελφούς του να φροντίζουν τους πληγωµένους µε χρηµατικό αντάλλαγµα ή παραχώρηση κτηµάτων.
Ιδάλιο – µια µικρή ευρωπαϊκή πόλη. Το Ιδάλιο (∆άλι) βρίσκεται στην επαρχία Λευκωσίας, 25 περίπου χιλιόµετρα νότια της πρωτεύουσας, σε υψόµετρο 220µ. Είναι κτισµένο στη νότια πλευρά του ποταµού Ιδαλία (Γυαλιά). Τα τελευταία χρόνια επεκτάθηκε και στη βόρεια πλευρά του ποταµού, δηµιουργήθηκαν νέοι οικισµοί, στα σύνορα Λατσιών και Γερίου.
Η πολιτιστική και πνευµατική ανάπτυξη του ∆ήµου από ανέκαθεν ήταν σε πολύ ψηλά επίπεδα. ∆αλίτες οι οποίοι διακρίθηκαν στον τοµέα της εκπαίδευσης, της λογοτεχνίας, της ποίησης, της µουσικής, του αθλητισµού, της ζωγραφικής, του θεάτρου, κλπ, ανάδειξαν µε περηφάνια τη µικρή µας πόλη. Η εκπαίδευση, µε µια µακραίωνη παράδοση, αποτελεί ένα από τους πρώτους στόχους ανάπτυξης για την πόλη του Ιδαλίου. Η ύπαρξη του Λυκείου Ιδαλίου, τριών δηµοτικών σχολείων και πέντε νηπιοκοµικών και παιδοκοµικών σταθµών και η λειτουργία της ∆ηµοτικής βιβλιοθήκης, στοχεύουν στη διατήρηση αυτής της παράδοσης.
Καλύπτει µια έκταση 3150 εκταρίων η οποία περιλαµβάνει δύο οικιστικές περιοχές, γεωργική, κτηνοτροφική και δύο βιοµηχανικές ζώνες.
Η πολιτιστική δραστηριότητα τόσο του ∆ήµου Ιδαλίου όσο και των ∆ηµοτών µέσα από άλλους οργανωµένους φορείς, µε µια µακρά παράδοση, πλούσια, πολύπλευρη και ποιοτική, καταδεικνύει το ψηλό βιοτικό, πνευµατικό και κοινωνικό επίπεδο της µικρής µας κοινωνίας. Η βλάστηση της περιοχής είναι πυκνή κατά µήκος του ποταµού όπου υπάρχουν καλλιέργειες εσπεριδοειδών, ευκάλυπτοι, και ελαιόδενδρα, ενώ καθώς αποµακρυνόµαστε από τον ποταµό συναντούµε περισσότερα ελαιόδενδρα, χαρουπιές, αµυγδαλιές και καλλιέργειες σιτηρών. Παλαιότερα οι κάτοικοι καλλιεργούσαν επίσης αµπέλια, πατάτες, λαχανικά και βαµβάκι. Στους λόφους γύρω από το ∆άλι η βλάστηση αποτελείται κυρίως από θάµνους, διάφορα βότανα, και αγριολούλουδα.
Εκτός από τον Αρχαιολογικό χώρο, το ∆άλι προβάλλει και τα µεσαιωνικά εξωκλήσια, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Μάµα και του Αγίου ∆ηµητριανού, όπως επίσης και το λαξευτό ναϊδρίο του Αγίου Θεοδώρου, τα οποία έχουν κηρυχθεί ως Αρχαία Μνηµεία από το Τµήµατα Αρχαιοτήτων.
Η κύρια εκκλησία της Παναγίας Ευαγγελίστριας, η εκκλησία των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας και η εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου τονίζουν το έµφυτο ελληνοχριστιανικό πνεύµα.
Στα πλαίσια των πολιτιστικών δραστηριοτήτων του Ιδαλίου, πρωτοποριακή για τα τότε δεδοµένα της Κύπρου ήταν και η διδυµοποίηση του Ιδαλίου µε την Γαλλική κωµόπολη Combs la Ville. Μετά την εισβολή του 1974, πολλοί φιλέλληνες από διάφορες χώρες άρχισαν ένα διπλωµατικό αγώνα για ενηµέρωση των διεθνών σωµάτων και κρατών για το πρόβληµα της Κύπρου. Μεταξύ αυτών και ο τότε ∆ήµαρχος της Combs la Ville και βουλευτής Allain Vivien. Το 1978 ο Allain Vivien πρότεινε την διδυµοποίηση της πόλης του µε κάποια πόλη της Κύπρου. Αποτεινόµενος στην Πρεσβεία της Κύπρου στο Παρίσι, και αφού µελετήθηκε το θέµα από το Υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου αποφασίστηκε ότι ιδανική πόλη ήταν το ∆άλι. Οι αντιστοιχίες ήταν εµφανής. Η Combs la Ville απέχει 25 χιλιόµετρα από το Παρίσι, είναι ιστορική πόλη κτισµένη σε ρωµαϊκά ερείπια. Το ∆άλι απέχει 25 χιλιόµετρα από τη Λευκωσία, είναι ιστορικός και αρχαιολογικός χώρος και µια µικρή πόλη σχετικά εύπορη για την δύσκολη εκείνη εποχή, ένας λόγος που θα επέτρεπε µια ευρωπαϊκού χαρακτήρα επικοινωνία και ανταλλαγή. Έτσι, στις 8 Οκτωβρίου 1978 πραγµατοποιήθηκε η διδυµοποίηση των δύο πόλεων. Από το 1979 µέχρι σήµερα συνεχίζονται αδιαλείπτως οι ανταλλαγές επισκέψεων πολιτών ανάµεσα στις δύο πόλεις. Έγινε πράξη ζωής, ένας δίαυλος ανταλλαγής πολιτισµού και ανθρώπινης επικοινωνίας. Το 2004 η Κύπρος έγινε ισότιµο µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Ιδάλιο είχε δροµολογήσει αυτή τη πορεία από το 1976. Πραγµατοποίησε την πρώτη αδελφοποίηση µεταξύ Κύπρου-Γαλλίας, και προπορεύτηκε. ∆ιένυσε τις αποστάσεις και θεµελίωσε την Ευρωπαϊκή του διάσταση περήφανα και πρωτοποριακά.
Το 1998 το ∆άλι έχει προχώρησε και στην αδελφοποίηση του µε το ∆ήµο Αχαρνών.
Εµφανής είναι και η συµβίωση ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων. Η ύπαρξη και διατήρηση του Τζαµιού στο κέντρο της πόλης µαρτυρά µε σεβασµό τη συµβίωση αυτή.
Οι κάτοικοι από ανέκαθεν ασχολούνταν κυρίως µε τη γεωργοκτηνοτροφία και διάφορες άλλες καλλιέργειες λόγω του εύφορου εδάφους. Το ∆άλι κατέχει την τρίτη παγκύπρια θέση σε παραγωγή γάλακτος. Σήµερα οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργοκτηνοτροφία, οικοδοµικές εργασίες, διάφορες µικροµεσαίες επιχειρήσεις, διάφορα γραφειακά επαγγέλµατα, κλπ. Πολλοί εργάζονται σε κρατικές υπηρεσίες. Από το 1981 δηµιουργήθηκε και η Βιοµηχανική Ζώνη η οποία βρίσκεται παρά τον παλαιό δρόµο Λευκωσίας Λεµεσού στα σύνορα µε το Πέρα Χωρίο-Νήσου. Μέχρι το 1996 ∆ιοικούσα Αρχή ήταν το Συµβούλιο Βελτιώσεως µε επικεφαλής το Μουχτάρη (Κοινοτάρχη). Το 1996 µετά από δηµοψήφισµα το ∆άλι έγινε ο 24ος ∆ήµος της Κύπρου. Οι υπηρεσίες του ∆ήµου Ιδαλίου σήµερα αποτελούνται από τα εξής τµήµατα: Γραφείο ∆ηµάρχου και ∆ηµοτικού Γραµµατέα, Γραµµατεία-Αρχείο, Οικονοµικό Τµήµα, Πολιτιστική Υπηρεσία, Υγειονοµική Υπηρεσία, Τεχνικές Υπηρεσίες, Υπηρεσία Υδατοπροµήθειας, Τµήµα Εξυπηρέτησης του ∆ηµότη, Τµήµα Εργατικού Προσωπικού, και Υπηρεσία Αποχετεύσεων. Κύριο χαρακτηριστικό των κατοίκων του Ιδαλίου είναι εργατικότητα τους, η φιλική διάθεση και η φιλοξενία.
0
Η πόλη του Ιδαλίου µπορεί να προσφέρει τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες αρκετά για να θεωρείται µια ολοκληρωµένη πόλη. Πολιτισµό, Αρχαιότητες, Θρησκευτικές Παραδόσεις, Ήθη και έθιµα, Πολιτιστικές και άλλες Εκδηλώσεις (Μουσική, χορό, θέατρο, διαλέξεις, εκθέσεις, κλπ), Ψυχαγωγία (εστιατόρια, καφετέριες, κέντρα διασκέδασης, κινηµατογράφο, αθλητισµό, κολυµβητήρια, κλπ), Υπηρεσίες (Νοσοκοµείο, ιδιωτικά ιατρεία, φαρµακεία, κλπ), όλων των ειδών καταστήµατα (ρουχισµού, υποδηµάτων, υπεραγορές, κρεοπωλεία, κλπ) και γραφεία (τράπεζες, ασφαλιστικά, ταξιδιωτικά, κλπ), κ.ά.
Ιδάλιον – Ιστορική αναδροµή Σύµφωνα µε την παράδοση, το Ιδάλιο ήταν ένα από τα 11 Βασίλεια της Κύπρου. Ιδρύθηκε από το Βασιλιά Χαλκάνορα, αµέσως µετά τον Τρωικό πόλεµο. Ο Βασιλιάς Χαλκάνορας του οποίου η καταγωγή ήταν από τη πόλη Αµύκλαις πλησίον της Σπάρτης, επιστρέφοντας από τη Τροία όπου έλαβε µέρος στην πολιορκία, αφήχθη στην Κύπρο κοντά στη Σαλαµίνα. Εκεί πήρε χρησµό από µαντείο να οδεύσει µε το στρατό του και εκεί όπου θα δει τον ήλιο να ανατέλλει να κτίσει την πόλη του. «…χρησµός γάρ εδόθη… όπου ίδοι τον άλιον ανίσχοντα, πόλιν κτίσαι· ο ούν Χαλκήνωρ περιών … τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνοµάσθαι την πόλιν …» (Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο η ονοµασία Ιδάλιον προήλθε από τη φράση «είδον άλιον: είδα τον ήλιο») Έτσι ο Χαλκάνορας µε τη συνοδεία του έφυγαν από την Έγκωµη/Αλάσια και έφτασαν στο µέρος όπου και ίδρυσε την πόλη του Ιδαλίου (εκεί όπου είδε τον ήλιο να ανατέλλει). Οι πιθανές ηµεροµηνίες ίδρυσης της πόλης που προκύπτουν από διάφορα ευρήµατα είναι γύρω στο 1100 π.Χ. Από διάφορες επιγραφές και νοµίσµατα που ανεβρέθηκαν προκύπτουν τα ονόµατα διαφόρων βασιλιάδων και χρονολογούνται ως ακολούθως: Ekistura, 7ος π.Χ. αιώνας Ονασαγόρας, 5ος π.Χ. αι. (480-470 π.Χ.) άγνωστος βασιλιάς, περίπου 535-525 π.Χ. Φιλόκυπρος, 5ος π.Χ. αι. (470-460 π.Χ.) Κι, περίπου 520-495 π.Χ. Στασύκυπρος, 5ος π.Χ. αι. (460-455 π.Χ.) Κα-ρα, περίπου 490-480 π.Χ. Μιλκιάθων, 4ος π.Χ. αι Σηµαντικό είναι να αναφερθεί ότι στα νοµίσµατα που ανεβρέθηκαν αναγραφόταν και η ονοµασία των κατοίκων της πόλης «Ιδαλιαίων». Πριν το 12ο π.Χ. αιώνα, στη νότια και στη νοτιοδυτική πλευρά του ποταµού υπήρχαν συνοικισµοί της τελευταίας εποχής του χαλκού, 1650-1050 π.Χ. Μετά το 1200 π.Χ. όµως οι συνοικισµοί εγκαταλείφθηκαν και η πόλη του Ιδαλίου επεκτάθηκε προς τις κατευθύνσεις των συνοικισµών. Οι αρχαίοι τάφοι που ανεβρέθηκαν υποδηλώνουν ότι η πόλη του Ιδαλίου κατοικείτο συνεχώς από το 12ο π.Χ. αιώνα µέχρι το τέλος των Ρωµαϊκών χρόνων περίπου το 400 µ.Χ. Από επιγραφές και νοµίσµατα προκύπτει επίσης το συµπέρασµα ότι στην πόλη του Ιδαλίου κυριαρχούσε το Ελληνικό στοιχείο. Το σηµείο όπου ήταν κτισµένη η πόλη του Ιδαλίου είχε µεγάλη σηµασία. Ήταν κτισµένη µε τέτοιο τρόπο που κάλυπτε δύο λόφους προς τα νότια και την πεδιάδα προς τα βόρεια προς την κοίτη του ποταµού Γυαλιά. Οι δύο λόφοι που κάλυπτε ήταν ένα φυσικό οχυρό, και ο ποταµός ζωτικής σηµασίας για τους κατοίκους. Σύµφωνα µε αρχαίους συγγραφείς η διαµόρφωση του τοπίου ήταν πολύ διαφορετική, υπήρχαν µεγάλες εκτάσεις καλυµµένες από δάση. Μεγάλη σηµασία στην τοποθεσία εκτός του ποταµού και του εύφορου εδάφους, είχε και το ότι γειτνίαζε µε χαλκοφόρες περιοχές (στη σηµερινή περιοχή Μαθιάτη και Σιας). Σε κάποιο στάδιο η επεξεργασία του χαλκού ήταν και µια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων. Στους δύο λόφους βρίσκονταν η ανατολική και δυτική ακρόπολη. Στην ανατολική ακρόπολη υπήρχε ο ναός της Αφροδίτης και στη ∆υτική που ήταν η κύρια ακρόπολη υπήρχε ο ναός του Αµυκλαίου Απόλλωνος. Σε µια από τις δύο κορυφές υπήρχε ο ναός της Αθηνάς η οποία ήταν και η πιο σηµαντική θεότητα που λατρευόταν. Ο ναός της καταστράφηκε περίπου το 470 π.X. όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Κιτιαίους. Κάτω από τις δύο ακροπόλεις προς τα βόρεια απλωνόταν η πόλη η οποία περιβαλλόταν από τείχη και υπολογίζεται ότι κάλυπτε µια έκταση γύρω στα 100 στρέµµατα. Το αρχαιότερο µέρος των τειχών υπολογίζεται ότι κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 7ου –6ου π.Χ. αιώνα. Σε άλλα σηµεία της πόλης υπήρχαν ναοί αφιερωµένοι σε άλλες θεότητες, και σύµφωνα µε τη µυθολογία υπήρχαν συνολικά 14 ναοί. Σύµφωνα επίσης µε τη µυθολογία η Αφροδίτη ερωτεύτηκε το νεαρό Άδωνη, γιο του ∆ία και της Ήρας. Τότε ο Άρης µεταµορφώθηκε σε αγριόχοιρο και σκότωσε τον αντίπαλο του Άδωνη ενώ αυτός βρισκόταν στα δάση για κυνήγι. Κατά την περίοδο της βασιλείας του Στασύκυπρου η πόλη του Ιδαλίου πολιορκήθηκε από τους Κιτιείς (Φοίνικες) µε τη βοήθεια των Μήδων (Πέρσες). Σηµαντικό τεκµήριο που υποδηλώνει την πολιορκία και υποταγή του Ιδαλίου στο Κίτιον το 470 π.χ. περίπου είναι η περίφηµη «πινακίδα του Ιδαλίου», µια χαραγµένη χάλκινη πλάκα σε Κυπρο-συλλαβική γραφή, που βρέθηκε πάνω από τη ∆υτική Ακρόπολη. Λόγω της δύσκολης κατάστασης που βρέθηκε η πόλη, ο βασιλιάς Στασύκυπρος και η πόλη συµφώνησαν µε το γιατρό Ονάσιλο γιό του Ονασίκυπρου και τους γιατρούς αδελφούς του να φροντίζουν τους πληγωµένους µε χρηµατικό αντάλλαγµα ή παραχώρηση κτηµάτων.
Ιδάλιο – µια µικρή ευρωπαϊκή πόλη. Το Ιδάλιο (∆άλι) βρίσκεται στην επαρχία Λευκωσίας, 25 περίπου χιλιόµετρα νότια της πρωτεύουσας, σε υψόµετρο 220µ. Είναι κτισµένο στη νότια πλευρά του ποταµού Ιδαλία (Γυαλιά). Τα τελευταία χρόνια επεκτάθηκε και στη βόρεια πλευρά του ποταµού, δηµιουργήθηκαν νέοι οικισµοί, στα σύνορα Λατσιών και Γερίου.
Η πολιτιστική και πνευµατική ανάπτυξη του ∆ήµου από ανέκαθεν ήταν σε πολύ ψηλά επίπεδα. ∆αλίτες οι οποίοι διακρίθηκαν στον τοµέα της εκπαίδευσης, της λογοτεχνίας, της ποίησης, της µουσικής, του αθλητισµού, της ζωγραφικής, του θεάτρου, κλπ, ανάδειξαν µε περηφάνια τη µικρή µας πόλη. Η εκπαίδευση, µε µια µακραίωνη παράδοση, αποτελεί ένα από τους πρώτους στόχους ανάπτυξης για την πόλη του Ιδαλίου. Η ύπαρξη του Λυκείου Ιδαλίου, τριών δηµοτικών σχολείων και πέντε νηπιοκοµικών και παιδοκοµικών σταθµών και η λειτουργία της ∆ηµοτικής βιβλιοθήκης, στοχεύουν στη διατήρηση αυτής της παράδοσης.
Καλύπτει µια έκταση 3150 εκταρίων η οποία περιλαµβάνει δύο οικιστικές περιοχές, γεωργική, κτηνοτροφική και δύο βιοµηχανικές ζώνες.
Η πολιτιστική δραστηριότητα τόσο του ∆ήµου Ιδαλίου όσο και των ∆ηµοτών µέσα από άλλους οργανωµένους φορείς, µε µια µακρά παράδοση, πλούσια, πολύπλευρη και ποιοτική, καταδεικνύει το ψηλό βιοτικό, πνευµατικό και κοινωνικό επίπεδο της µικρής µας κοινωνίας. Η βλάστηση της περιοχής είναι πυκνή κατά µήκος του ποταµού όπου υπάρχουν καλλιέργειες εσπεριδοειδών, ευκάλυπτοι, και ελαιόδενδρα, ενώ καθώς αποµακρυνόµαστε από τον ποταµό συναντούµε περισσότερα ελαιόδενδρα, χαρουπιές, αµυγδαλιές και καλλιέργειες σιτηρών. Παλαιότερα οι κάτοικοι καλλιεργούσαν επίσης αµπέλια, πατάτες, λαχανικά και βαµβάκι. Στους λόφους γύρω από το ∆άλι η βλάστηση αποτελείται κυρίως από θάµνους, διάφορα βότανα, και αγριολούλουδα.
Εκτός από τον Αρχαιολογικό χώρο, το ∆άλι προβάλλει και τα µεσαιωνικά εξωκλήσια, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Μάµα και του Αγίου ∆ηµητριανού, όπως επίσης και το λαξευτό ναϊδρίο του Αγίου Θεοδώρου, τα οποία έχουν κηρυχθεί ως Αρχαία Μνηµεία από το Τµήµατα Αρχαιοτήτων.
Η κύρια εκκλησία της Παναγίας Ευαγγελίστριας, η εκκλησία των Αγίων Ανδρονίκου και Αθανασίας και η εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου τονίζουν το έµφυτο ελληνοχριστιανικό πνεύµα.
Στα πλαίσια των πολιτιστικών δραστηριοτήτων του Ιδαλίου, πρωτοποριακή για τα τότε δεδοµένα της Κύπρου ήταν και η διδυµοποίηση του Ιδαλίου µε την Γαλλική κωµόπολη Combs la Ville. Μετά την εισβολή του 1974, πολλοί φιλέλληνες από διάφορες χώρες άρχισαν ένα διπλωµατικό αγώνα για ενηµέρωση των διεθνών σωµάτων και κρατών για το πρόβληµα της Κύπρου. Μεταξύ αυτών και ο τότε ∆ήµαρχος της Combs la Ville και βουλευτής Allain Vivien. Το 1978 ο Allain Vivien πρότεινε την διδυµοποίηση της πόλης του µε κάποια πόλη της Κύπρου. Αποτεινόµενος στην Πρεσβεία της Κύπρου στο Παρίσι, και αφού µελετήθηκε το θέµα από το Υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου αποφασίστηκε ότι ιδανική πόλη ήταν το ∆άλι. Οι αντιστοιχίες ήταν εµφανής. Η Combs la Ville απέχει 25 χιλιόµετρα από το Παρίσι, είναι ιστορική πόλη κτισµένη σε ρωµαϊκά ερείπια. Το ∆άλι απέχει 25 χιλιόµετρα από τη Λευκωσία, είναι ιστορικός και αρχαιολογικός χώρος και µια µικρή πόλη σχετικά εύπορη για την δύσκολη εκείνη εποχή, ένας λόγος που θα επέτρεπε µια ευρωπαϊκού χαρακτήρα επικοινωνία και ανταλλαγή. Έτσι, στις 8 Οκτωβρίου 1978 πραγµατοποιήθηκε η διδυµοποίηση των δύο πόλεων. Από το 1979 µέχρι σήµερα συνεχίζονται αδιαλείπτως οι ανταλλαγές επισκέψεων πολιτών ανάµεσα στις δύο πόλεις. Έγινε πράξη ζωής, ένας δίαυλος ανταλλαγής πολιτισµού και ανθρώπινης επικοινωνίας. Το 2004 η Κύπρος έγινε ισότιµο µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Ιδάλιο είχε δροµολογήσει αυτή τη πορεία από το 1976. Πραγµατοποίησε την πρώτη αδελφοποίηση µεταξύ Κύπρου-Γαλλίας, και προπορεύτηκε. ∆ιένυσε τις αποστάσεις και θεµελίωσε την Ευρωπαϊκή του διάσταση περήφανα και πρωτοποριακά.
Το 1998 το ∆άλι έχει προχώρησε και στην αδελφοποίηση του µε το ∆ήµο Αχαρνών.
Εµφανής είναι και η συµβίωση ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων. Η ύπαρξη και διατήρηση του Τζαµιού στο κέντρο της πόλης µαρτυρά µε σεβασµό τη συµβίωση αυτή.
Οι κάτοικοι από ανέκαθεν ασχολούνταν κυρίως µε τη γεωργοκτηνοτροφία και διάφορες άλλες καλλιέργειες λόγω του εύφορου εδάφους. Το ∆άλι κατέχει την τρίτη παγκύπρια θέση σε παραγωγή γάλακτος. Σήµερα οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργοκτηνοτροφία, οικοδοµικές εργασίες, διάφορες µικροµεσαίες επιχειρήσεις, διάφορα γραφειακά επαγγέλµατα, κλπ. Πολλοί εργάζονται σε κρατικές υπηρεσίες. Από το 1981 δηµιουργήθηκε και η Βιοµηχανική Ζώνη η οποία βρίσκεται παρά τον παλαιό δρόµο Λευκωσίας Λεµεσού στα σύνορα µε το Πέρα Χωρίο-Νήσου. Μέχρι το 1996 ∆ιοικούσα Αρχή ήταν το Συµβούλιο Βελτιώσεως µε επικεφαλής το Μουχτάρη (Κοινοτάρχη). Το 1996 µετά από δηµοψήφισµα το ∆άλι έγινε ο 24ος ∆ήµος της Κύπρου. Οι υπηρεσίες του ∆ήµου Ιδαλίου σήµερα αποτελούνται από τα εξής τµήµατα: Γραφείο ∆ηµάρχου και ∆ηµοτικού Γραµµατέα, Γραµµατεία-Αρχείο, Οικονοµικό Τµήµα, Πολιτιστική Υπηρεσία, Υγειονοµική Υπηρεσία, Τεχνικές Υπηρεσίες, Υπηρεσία Υδατοπροµήθειας, Τµήµα Εξυπηρέτησης του ∆ηµότη, Τµήµα Εργατικού Προσωπικού, και Υπηρεσία Αποχετεύσεων. Κύριο χαρακτηριστικό των κατοίκων του Ιδαλίου είναι εργατικότητα τους, η φιλική διάθεση και η φιλοξενία.
0
Η πόλη του Ιδαλίου µπορεί να προσφέρει τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες αρκετά για να θεωρείται µια ολοκληρωµένη πόλη. Πολιτισµό, Αρχαιότητες, Θρησκευτικές Παραδόσεις, Ήθη και έθιµα, Πολιτιστικές και άλλες Εκδηλώσεις (Μουσική, χορό, θέατρο, διαλέξεις, εκθέσεις, κλπ), Ψυχαγωγία (εστιατόρια, καφετέριες, κέντρα διασκέδασης, κινηµατογράφο, αθλητισµό, κολυµβητήρια, κλπ), Υπηρεσίες (Νοσοκοµείο, ιδιωτικά ιατρεία, φαρµακεία, κλπ), όλων των ειδών καταστήµατα (ρουχισµού, υποδηµάτων, υπεραγορές, κρεοπωλεία, κλπ) και γραφεία (τράπεζες, ασφαλιστικά, ταξιδιωτικά, κλπ), κ.ά.
Ιδάλιον – Ιστορική αναδροµή Σύµφωνα µε την παράδοση, το Ιδάλιο ήταν ένα από τα 11 Βασίλεια της Κύπρου. Ιδρύθηκε από το Βασιλιά Χαλκάνορα, αµέσως µετά τον Τρωικό πόλεµο. Ο Βασιλιάς Χαλκάνορας του οποίου η καταγωγή ήταν από τη πόλη Αµύκλαις πλησίον της Σπάρτης, επιστρέφοντας από τη Τροία όπου έλαβε µέρος στην πολιορκία, αφήχθη στην Κύπρο κοντά στη Σαλαµίνα. Εκεί πήρε χρησµό από µαντείο να οδεύσει µε το στρατό του και εκεί όπου θα δει τον ήλιο να ανατέλλει να κτίσει την πόλη του. «…χρησµός γάρ εδόθη… όπου ίδοι τον άλιον ανίσχοντα, πόλιν κτίσαι· ο ούν Χαλκήνωρ περιών … τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνοµάσθαι την πόλιν …» (Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο η ονοµασία Ιδάλιον προήλθε από τη φράση «είδον άλιον: είδα τον ήλιο») Έτσι ο Χαλκάνορας µε τη συνοδεία του έφυγαν από την Έγκωµη/Αλάσια και έφτασαν στο µέρος όπου και ίδρυσε την πόλη του Ιδαλίου (εκεί όπου είδε τον ήλιο να ανατέλλει). Οι πιθανές ηµεροµηνίες ίδρυσης της πόλης που προκύπτουν από διάφορα ευρήµατα είναι γύρω στο 1100 π.Χ. Από διάφορες επιγραφές και νοµίσµατα που ανεβρέθηκαν προκύπτουν τα ονόµατα διαφόρων βασιλιάδων και χρονολογούνται ως ακολούθως: Ekistura, 7ος π.Χ. αιώνας Ονασαγόρας, 5ος π.Χ. αι. (480-470 π.Χ.) άγνωστος βασιλιάς, περίπου 535-525 π.Χ. Φιλόκυπρος, 5ος π.Χ. αι. (470-460 π.Χ.) Κι, περίπου 520-495 π.Χ. Στασύκυπρος, 5ος π.Χ. αι. (460-455 π.Χ.) Κα-ρα, περίπου 490-480 π.Χ. Μιλκιάθων, 4ος π.Χ. αι Σηµαντικό είναι να αναφερθεί ότι στα νοµίσµατα που ανεβρέθηκαν αναγραφόταν και η ονοµασία των κατοίκων της πόλης «Ιδαλιαίων». Πριν το 12ο π.Χ. αιώνα, στη νότια και στη νοτιοδυτική πλευρά του ποταµού υπήρχαν συνοικισµοί της τελευταίας εποχής του χαλκού, 1650-1050 π.Χ. Μετά το 1200 π.Χ. όµως οι συνοικισµοί εγκαταλείφθηκαν και η πόλη του Ιδαλίου επεκτάθηκε προς τις κατευθύνσεις των συνοικισµών. Οι αρχαίοι τάφοι που ανεβρέθηκαν υποδηλώνουν ότι η πόλη του Ιδαλίου κατοικείτο συνεχώς από το 12ο π.Χ. αιώνα µέχρι το τέλος των Ρωµαϊκών χρόνων περίπου το 400 µ.Χ. Από επιγραφές και νοµίσµατα προκύπτει επίσης το συµπέρασµα ότι στην πόλη του Ιδαλίου κυριαρχούσε το Ελληνικό στοιχείο. Το σηµείο όπου ήταν κτισµένη η πόλη του Ιδαλίου είχε µεγάλη σηµασία. Ήταν κτισµένη µε τέτοιο τρόπο που κάλυπτε δύο λόφους προς τα νότια και την πεδιάδα προς τα βόρεια προς την κοίτη του ποταµού Γυαλιά. Οι δύο λόφοι που κάλυπτε ήταν ένα φυσικό οχυρό, και ο ποταµός ζωτικής σηµασίας για τους κατοίκους. Σύµφωνα µε αρχαίους συγγραφείς η διαµόρφωση του τοπίου ήταν πολύ διαφορετική, υπήρχαν µεγάλες εκτάσεις καλυµµένες από δάση. Μεγάλη σηµασία στην τοποθεσία εκτός του ποταµού και του εύφορου εδάφους, είχε και το ότι γειτνίαζε µε χαλκοφόρες περιοχές (στη σηµερινή περιοχή Μαθιάτη και Σιας). Σε κάποιο στάδιο η επεξεργασία του χαλκού ήταν και µια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων. Στους δύο λόφους βρίσκονταν η ανατολική και δυτική ακρόπολη. Στην ανατολική ακρόπολη υπήρχε ο ναός της Αφροδίτης και στη ∆υτική που ήταν η κύρια ακρόπολη υπήρχε ο ναός του Αµυκλαίου Απόλλωνος. Σε µια από τις δύο κορυφές υπήρχε ο ναός της Αθηνάς η οποία ήταν και η πιο σηµαντική θεότητα που λατρευόταν. Ο ναός της καταστράφηκε περίπου το 470 π.X. όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Κιτιαίους. Κάτω από τις δύο ακροπόλεις προς τα βόρεια απλωνόταν η πόλη η οποία περιβαλλόταν από τείχη και υπολογίζεται ότι κάλυπτε µια έκταση γύρω στα 100 στρέµµατα. Το αρχαιότερο µέρος των τειχών υπολογίζεται ότι κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 7ου –6ου π.Χ. αιώνα. Σε άλλα σηµεία της πόλης υπήρχαν ναοί αφιερωµένοι σε άλλες θεότητες, και σύµφωνα µε τη µυθολογία υπήρχαν συνολικά 14 ναοί. Σύµφωνα επίσης µε τη µυθολογία η Αφροδίτη ερωτεύτηκε το νεαρό Άδωνη, γιο του ∆ία και της Ήρας. Τότε ο Άρης µεταµορφώθηκε σε αγριόχοιρο και σκότωσε τον αντίπαλο του Άδωνη ενώ αυτός βρισκόταν στα δάση για κυνήγι. Κατά την περίοδο της βασιλείας του Στασύκυπρου η πόλη του Ιδαλίου πολιορκήθηκε από τους Κιτιείς (Φοίνικες) µε τη βοήθεια των Μήδων (Πέρσες). Σηµαντικό τεκµήριο που υποδηλώνει την πολιορκία και υποταγή του Ιδαλίου στο Κίτιον το 470 π.χ. περίπου είναι η περίφηµη «πινακίδα του Ιδαλίου», µια χαραγµένη χάλκινη πλάκα σε Κυπρο-συλλαβική γραφή, που βρέθηκε πάνω από τη ∆υτική Ακρόπολη. Λόγω της δύσκολης κατάστασης που βρέθηκε η πόλη, ο βασιλιάς Στασύκυπρος και η πόλη συµφώνησαν µε το γιατρό Ονάσιλο γιό του Ονασίκυπρου και τους γιατρούς αδελφούς του να φροντίζουν τους πληγωµένους µε χρηµατικό αντάλλαγµα ή παραχώρηση κτηµάτων.
Από την επιγραφή αυτή συµπεραίνουµε ότι το Ιδάλιο λειτουργούσε µε δηµοκρατικούς θεσµούς αφού η απόφαση και η συµφωνία έγινε, µεταξύ του βασιλιά, του λαού και του Ονάσιλου και όχι µόνο µεταξύ του βασιλιά και του Ονάσιλου. Η επιγραφή αυτή είναι το αρχαιότερο έγγραφο στην Κύπρο που αναφέρεται σε ιδιοκτησία γης. Η συµφωνία ήταν κατατεθειµένη στο ναό της Αθηνάς αφού ήταν η κύρια θεότητα της πόλης, και υποδεικνύει ότι οι όρκοι και οι συµφωνίες που γίνονταν ενώπιον κάποιας θεότητας ήταν απαραβίαστες. Άλλα σηµαντικά στοιχεία που επίσης προκύπτουν είναι η αναγνώριση στη σηµαντικότητα του επαγγέλµατος του γιατρού και επίσης φαίνεται ότι υπήρχε φορολογία στη γεωργική παραγωγή. Η πλάκα αυτή πρέπει να ανεβρέθηκε λίγο πριν το 1850, αφού το 1850 αγοράστηκε από τον ∆ούκα ντε Λουγιένς και κληροδοτήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού. Μέχρι τον 6ο – 5ο π.Χ. αιώνα υπολογίζεται ότι στην πόλη του Ιδαλίου κατοικούσαν 8-10 χιλιάδες κάτοικοι. Από τα φαινόµενα συµπεραίνεται ότι η πόλη του Ιδαλίου από την ίδρυσή της ήταν δηµοκρατική, αυτόνοµη και αυτοσυντήρητη. Με την πάροδο των χρόνων άκµασε σε µεγάλο βαθµό αφού συντηρούσε και λειτουργούσε µε µεγάλο αριθµό πληθυσµού. Από τις µελέτες που έγιναν προκύπτει το συµπέρασµα ότι µέχρι τo 470 π.Χ. όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Φοίνικες µε τη βοήθεια των Μήδων, πολλοί προσπάθησαν ανεπιτυχώς να την κατακτήσουν. Από το 470 π.Χ. ξεκίνησε και η παρακµή της πόλης του Ιδαλίου. Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Φοίνικες ακολούθησε το 312 π.Χ. η κατάκτηση από τους Αιγυπτίους µε βασιλιά τον Πτολεµαίο Α’ (διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου) ο οποίος κατάργησε όλα τα κυπριακά βασίλεια. Έκτοτε η Κύπρος αποτέλεσε τµήµα του πτωλεµαϊκού βασιλείου και αργότερα επαρχία της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας. Μέσα από όλη αυτή την καταστροφή φάνηκε ότι το Ιδάλιο, το ακµάζων, πλούσιο και δηµοκρατικό βασίλειο, ίσως το σηµαντικότερο στο εσωτερικό του νησιού, κατέληξε να είναι µια µικρή επαρχιακή πόλη. Από τα ευρήµατα φαίνεται ότι η πόλη δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά επιβίωσε και κατά τη Ρωµαϊκή αυτοκρατορία τον 1ο µ.Χ. αιώνα. Κατά την περίοδο των Ελληνιστικών χρόνων, 332 π.Χ., ο βασιλιάς παρουσιάζεται ως γαιοκτήµονας. Αυτό αλλάζει κατά τα Ρωµαϊκά χρόνια. ∆ηµιουργούνται µικρά ατοµικά χωράφια και µεγάλες αγροτικές φάρµες, µέχρι τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια όπου υπάρχουν πια οι ελεύθεροι κάτοχοι γης την οποία καλλιεργούν για λογαριασµό του κράτους ή της εκκλησίας και ονοµάζονται «πάροικοι» και οι «εναπόγραφοι» που είναι υποχρεωµένοι να παραδίνουν τον καρπό της γης στους κυρίους τους. Κατά τα µεταγενέστερα Βυζαντινά χρόνια, 800-1191 µ.Χ. οι µικροϊδιοκτήτες γης απορρίπτονται. Στο στάδιο αυτό υπάρχει η κρατική γη, η εκκλησιαστική, η µοναστηριακή και η γη των ευγενών. Κατά την εποχή των Βυζαντινών και των Φράγκων, το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµετώπιζαν ήταν οι επιδροµές από τους Σαρακηνούς, οι οποίοι σάρωναν τη Mεσόγειο την περίοδο αυτή. Συγκεκριµένα κατά τον Λεόντιο Μαχαιρά, οι Σαρακηνοί έκαναν κατάληψη στο ∆άλι στα 1426. Από το 1191-1489 µ.Χ. έρχονται στην Κύπρο οι Σταυροφόροι και Λουζινιανοί όπου υιοθετούν το φεουδαρχικό σύστηµα. Ένα καθεστώς βασισµένο στην κοινωνική τάξη χωρίς ενδιαφέρον για τα ατοµικά δικαιώµατα. Την περίοδο αυτή η γη µαζεύεται στα χέρια του Φράγκου βασιλιά, των ευγενών, των ιπποτών και της Λατινικής εκκλησίας. Έτσι, το 1474 το ∆άλι παραχωρήθηκε µαζί µε άλλα χωριά από τη βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη Κορνάρο στον ευγενή Γεώργιο Κονταρίνι. Ακολουθεί η Οθωµανική αυτοκρατορία, όπου παρατηρούµε αύξηση της εκκλησιαστικής και Μωαµεθανικής περιουσίας. Ο φόβος των Ελλήνων και Τούρκων από αρπαγές τους ώθησε να κάνουν δωρεές περιουσιών – γης – προς τις εκκλησίες τους για να τις προστατεύσουν. Αποτέλεσµα αυτής της κατάστασης ήταν η δηµιουργία τσιφλικιών, αφού ο Σουλτάνος έδινε εύφορες εκτάσεις σε διαπρεπείς στρατιωτικούς ή διοικητικούς από την Τουρκία. Από το 1878 µέχρι το 1960 καταλήγουµε στην κατοχή από την Βρετανική Αυτοκρατορία, µέχρι το 1960 που η Κύπρος ανακηρύσσεται σε ανεξάρτητη δηµοκρατία. Βαρύ είναι το τίµηµα που πλήρωσε και η πόλη του Ιδαλίου στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Κυπρίων για την ελευθερία. ∆ύο νεκρούς ήρωες και 19 αγνοούµενους στους αγώνες του 1963 και 1974.
Το 1865 ο Αµερικανός Πρόξενος Τσεσνόλα (ο οποίος εκτελούσε και χρέη Πρόξενου της Ρωσσίας), ένας από τους µεγαλύτερους αρχαιοκάπηλους που πέρασαν από την Κύπρο, έκτισε την κατοικία του στο ∆άλι. Μελετώντας την ιστορία και µυθολογία του ∆αλιού ο Τσεσνόλα δεν πείστηκε από τις δηλώσεις του κόµη Melchior de Vogüé. Έτσι, ενοικιάζει αµέσως ολόκληρη περιοχή 30 εκταρίων στη νοτιο-δυτική περιοχή του χωριού όπου συµπέρανε ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη του Ιδαλίου και αρχίζει τις ανασκαφές. Μέσα σε µερικούς µήνες µε τη βοήθεια ενός κατοίκου του Χατζηγιωρκή, είχε ανοίξει εκατοντάδες ασύλητους τάφους στους οποίους βρήκε χιλιάδες αγγεία, αµφορείς, κοσµήµατα, πολύτιµες πέτρες, γυαλί, φύλλα χρυσού, σκελετούς κλπ. Όµως η αδεξιότητά του στο θέµα των ανασκαφών και στην προσπάθεια του να ανασκάψει εκτός των πάνω στρωµάτων και τους τάφους που βρίσκονταν στο κάτω στρώµα, κόστισε την καταστροφή πολλών ευρηµάτων και της τοιχοποιίας των πάνω στρωµάτων. Χιλιάδες ευρήµατα πωλήθηκαν σε µεγάλη δηµοπρασία που έγινε στις 25 και 26 Μαΐου 1870 στο Παρίσι, τα οποία βρίσκονται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Μουσείο Autun, στο Μουσείο των Εθνικών Αρχαιοτήτων της Saint-Germain-en-Laye, στο Μουσείο της Μασσαλίας και της Ορλεάνης και διάφορες άλλες ιδιωτικές συλλογές. Στις 24 Νοεµβρίου 1871 µέσω του οίκου Rollin & Feuardent πωλείται η πρώτη συλλογή αποτελούµενη από 5.756 αρχαιότητες σε δύο δηµοπρασίες, τον Ιανουάριο και τον Μάιο του 1871.
Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα οι χωρικοί κατάλαβαν τι γινόταν µε τις αρχαιότητες, και αντί να εργάζονται για τον Τσεσνόλα, έσκαβαν µόνοι τους και πουλούσαν τα ευρήµατα σε ξένους. Οι πρόξενοι που βρίσκονταν στην Κύπρο ζήτησαν κι αυτοί δικαίωµα ανασκαφής. Ο µεγαλύτερος ανταγωνιστής του Τσεσνόλα ήταν ο Hamilton Lang, ο τότε διευθυντής της Αυτοκρατορικής Οθωµανικής Τράπεζας και στη συνέχεια Βρετανός πρόξενος στην Κύπρο. Ο Lang στη συνέχεια αφοσιώθηκε στα τραπεζικά του καθήκοντα και εγκατέλειψε τις ανασκαφές αφήνοντας στον Τσεσνόλα το πεδίο ελεύθερο. Μέσα στα επόµενα τρία χρόνια ο Τσεσνόλα ανάσκαψε και σύλησε 10.000 αρχαίους τάφους µόνο στο ∆άλι και άλλους τάφους και ναούς στην ευρύτερη περιοχή.
«…χρησµός γάρ εδόθη… όπου ίδοι τον άλιον ανίσχοντα, πόλιν κτίσαι· ο ούν Χαλκήνωρ περιών … τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνοµάσθαι την πόλιν …»
Μεταξύ του 1870-1872 ο Τσεσνόλα δωρίζει αρχαιότητες στην Ακαδηµία Επιστηµών του Τορίνου, στην Κωνσταντινούπολη, σε φίλους και γνωστούς, χωρίς να γίνεται καµιά καταγραφή. Έτσι φτάνουµε στο σηµείο να βρίσκουµε ευρήµατα σε πολλά µουσεία της Ευρώπης και της Αµερικής. Το 1870 οι Τούρκοι στο νησί απαγόρευσαν τη εξαγωγή των θησαυρών του Αµερικανού Πρόξενου. Ο λόγος για τον οποίο ο Βεζύρης άλλαξε ξαφνικά τη στάση του απέναντι στον Τσεσνόλα ήταν, όταν κηρύχτηκε ο πόλεµος µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας η απόφαση της οθωµανικής αυτοκρατορίας ήταν να εκκενώσουν τους χώρους οι Χριστιανοί Έλληνες. Ο Τσεσνόλα όµως µε παρέµβασή του έπεισε τον ∆ιοικητή της Κύπρου να µην εκδιώξει τους Χριστιανούς, και ταυτόχρονα έδωσε καταφύγιο στον πρόξενο της Ελλάδας στην Κύπρο στο Αµερικανικό Προξενείο και γλύτωσαν µαζί πολλούς Χριστιανούς. Πέραν αυτού υπήρχε και η φήµη ότι σε περίπτωση πολέµου µε την Τουρκία, ο Τσεσνόλα θα ανελάµβανε την ηγεσία των ελληνικών δυνάµεων. Αυτό δεν άρεσε στον Βεζύρη ο οποίος για να τον εκδικηθεί κράτησε τη συλλογή του Τσεσνόλα στην Κύπρο. Ταυτόχρονα το Στέιτ Ντιπάρτµεντ έστειλε στον Τσεσνόλα την είδηση ότι θα έκλεινε το Προξενείο τους στην Κύπρο. Οι δύο αυτές ειδήσεις αναστάτωσαν τον Τσεσνόλα του οποίου κινδύνευαν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Έτσι ζήτησε παράταση λειτουργίας του Προξενείου για ακόµα ένα χρόνο για να έχει τη ευκαιρία να πωλήσει τις συλλογές του. Το 1871 µε τη βοήθεια του δούλου του Besbes κατάφερε να µεταφέρει τη συλλογή του στο Λονδίνο µε την ιδιότητα του Ρώσσου Πρόξενου αφού δεν µπορούσε να κάνει τίποτα ως Αµερικανός Πρόξενος.
Το σύγχρονο Ιδάλιο – µια µικρή ευρωπαϊκή πόλη
Από το 1991 µέχρι σήµερα, το Τµήµα Αρχαιοτήτων Κύπρου διεξάγει αρχαιολογικές ανασκαφές στο χώρο, κάθε άνοιξη. Τα ευρήµατα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία. Επίσης, από το 1971 µέχρι σήµερα γίνονται από Αµερικάνικη Αρχαιολογική Αποστολή ανασκαφές στο χώρο του Αρχαίου Ιδαλίου κάθε Ιούλιο, υπό την επίβλεψη του Τµήµατος Αρχαιοτήτων. Από τον Ιανουάριο του 2008 λειτουργεί το Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Ιδαλίου, στο οποίο εκτίθενται ευρήµατα από τον Αρχαιολογικό µας χώρο.
Ήταν µικτό χωριό µέχρι το 1974 οπότε µετά την τουρκική εισβολή οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό και µετέβησαν στις κατεχόµενες περιοχές του νησιού. (Το 1960 κατοικούσαν στο ∆άλι 2600 Ελληνοκύπριοι και 200 Τουρκοκύπριοι.) Από το 1976 εφαρµόστηκε το οικιστικό σχέδιο στέγασης Ελληνοκυπρίων προσφύγων. Σήµερα ο αριθµός των κατοίκων ανέρχεται στις 8000.
Ανασκαφές Το 1862 ο κόµης Melchior de Vogüé προέβη σε ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο ο οποίος δήλωσε ότι δεν υπήρχε τίποτα το ιδιαίτερο στο ∆άλι πέραν από όσα είχαν ήδη βρεθεί.
Βιβλιογραφία: ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ∆ΕΙΑ, σελ. 74-77, 179-182 ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ, Β’ Έκδοση, Κεβορκ Κ. Κεσισιαν, σελ. 66-69 Ι∆ΑΛΙΟΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ∆ρ. Αντρέα ∆ηµητρίου, Αρχαιολόγου, σελ. 7-40 Πρόσθετες πληροφορίες: Αρχειακό υλικό ∆ήµου Ιδαλίου και Πολιτιστικού Τµήµατος ∆ήµου Ιδαλίου Μελέτη, επεξεργασία κειµένων και επιµέλεια εντύπου:
Άννα Σαββίδου-Μιχαηλίδου, Λειτουργός ∆ηµοιτκών Επιτροπών, Πολιτιστική Υπηρεσία ∆ήµου Ιδαλίου
1
Από την επιγραφή αυτή συµπεραίνουµε ότι το Ιδάλιο λειτουργούσε µε δηµοκρατικούς θεσµούς αφού η απόφαση και η συµφωνία έγινε, µεταξύ του βασιλιά, του λαού και του Ονάσιλου και όχι µόνο µεταξύ του βασιλιά και του Ονάσιλου. Η επιγραφή αυτή είναι το αρχαιότερο έγγραφο στην Κύπρο που αναφέρεται σε ιδιοκτησία γης. Η συµφωνία ήταν κατατεθειµένη στο ναό της Αθηνάς αφού ήταν η κύρια θεότητα της πόλης, και υποδεικνύει ότι οι όρκοι και οι συµφωνίες που γίνονταν ενώπιον κάποιας θεότητας ήταν απαραβίαστες. Άλλα σηµαντικά στοιχεία που επίσης προκύπτουν είναι η αναγνώριση στη σηµαντικότητα του επαγγέλµατος του γιατρού και επίσης φαίνεται ότι υπήρχε φορολογία στη γεωργική παραγωγή. Η πλάκα αυτή πρέπει να ανεβρέθηκε λίγο πριν το 1850, αφού το 1850 αγοράστηκε από τον ∆ούκα ντε Λουγιένς και κληροδοτήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού. Μέχρι τον 6ο – 5ο π.Χ. αιώνα υπολογίζεται ότι στην πόλη του Ιδαλίου κατοικούσαν 8-10 χιλιάδες κάτοικοι. Από τα φαινόµενα συµπεραίνεται ότι η πόλη του Ιδαλίου από την ίδρυσή της ήταν δηµοκρατική, αυτόνοµη και αυτοσυντήρητη. Με την πάροδο των χρόνων άκµασε σε µεγάλο βαθµό αφού συντηρούσε και λειτουργούσε µε µεγάλο αριθµό πληθυσµού. Από τις µελέτες που έγιναν προκύπτει το συµπέρασµα ότι µέχρι τo 470 π.Χ. όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Φοίνικες µε τη βοήθεια των Μήδων, πολλοί προσπάθησαν ανεπιτυχώς να την κατακτήσουν. Από το 470 π.Χ. ξεκίνησε και η παρακµή της πόλης του Ιδαλίου. Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Φοίνικες ακολούθησε το 312 π.Χ. η κατάκτηση από τους Αιγυπτίους µε βασιλιά τον Πτολεµαίο Α’ (διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου) ο οποίος κατάργησε όλα τα κυπριακά βασίλεια. Έκτοτε η Κύπρος αποτέλεσε τµήµα του πτωλεµαϊκού βασιλείου και αργότερα επαρχία της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας. Μέσα από όλη αυτή την καταστροφή φάνηκε ότι το Ιδάλιο, το ακµάζων, πλούσιο και δηµοκρατικό βασίλειο, ίσως το σηµαντικότερο στο εσωτερικό του νησιού, κατέληξε να είναι µια µικρή επαρχιακή πόλη. Από τα ευρήµατα φαίνεται ότι η πόλη δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά επιβίωσε και κατά τη Ρωµαϊκή αυτοκρατορία τον 1ο µ.Χ. αιώνα. Κατά την περίοδο των Ελληνιστικών χρόνων, 332 π.Χ., ο βασιλιάς παρουσιάζεται ως γαιοκτήµονας. Αυτό αλλάζει κατά τα Ρωµαϊκά χρόνια. ∆ηµιουργούνται µικρά ατοµικά χωράφια και µεγάλες αγροτικές φάρµες, µέχρι τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια όπου υπάρχουν πια οι ελεύθεροι κάτοχοι γης την οποία καλλιεργούν για λογαριασµό του κράτους ή της εκκλησίας και ονοµάζονται «πάροικοι» και οι «εναπόγραφοι» που είναι υποχρεωµένοι να παραδίνουν τον καρπό της γης στους κυρίους τους. Κατά τα µεταγενέστερα Βυζαντινά χρόνια, 800-1191 µ.Χ. οι µικροϊδιοκτήτες γης απορρίπτονται. Στο στάδιο αυτό υπάρχει η κρατική γη, η εκκλησιαστική, η µοναστηριακή και η γη των ευγενών. Κατά την εποχή των Βυζαντινών και των Φράγκων, το µεγαλύτερο πρόβληµα που αντιµετώπιζαν ήταν οι επιδροµές από τους Σαρακηνούς, οι οποίοι σάρωναν τη Mεσόγειο την περίοδο αυτή. Συγκεκριµένα κατά τον Λεόντιο Μαχαιρά, οι Σαρακηνοί έκαναν κατάληψη στο ∆άλι στα 1426. Από το 1191-1489 µ.Χ. έρχονται στην Κύπρο οι Σταυροφόροι και Λουζινιανοί όπου υιοθετούν το φεουδαρχικό σύστηµα. Ένα καθεστώς βασισµένο στην κοινωνική τάξη χωρίς ενδιαφέρον για τα ατοµικά δικαιώµατα. Την περίοδο αυτή η γη µαζεύεται στα χέρια του Φράγκου βασιλιά, των ευγενών, των ιπποτών και της Λατινικής εκκλησίας. Έτσι, το 1474 το ∆άλι παραχωρήθηκε µαζί µε άλλα χωριά από τη βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη Κορνάρο στον ευγενή Γεώργιο Κονταρίνι. Ακολουθεί η Οθωµανική αυτοκρατορία, όπου παρατηρούµε αύξηση της εκκλησιαστικής και Μωαµεθανικής περιουσίας. Ο φόβος των Ελλήνων και Τούρκων από αρπαγές τους ώθησε να κάνουν δωρεές περιουσιών – γης – προς τις εκκλησίες τους για να τις προστατεύσουν. Αποτέλεσµα αυτής της κατάστασης ήταν η δηµιουργία τσιφλικιών, αφού ο Σουλτάνος έδινε εύφορες εκτάσεις σε διαπρεπείς στρατιωτικούς ή διοικητικούς από την Τουρκία. Από το 1878 µέχρι το 1960 καταλήγουµε στην κατοχή από την Βρετανική Αυτοκρατορία, µέχρι το 1960 που η Κύπρος ανακηρύσσεται σε ανεξάρτητη δηµοκρατία. Βαρύ είναι το τίµηµα που πλήρωσε και η πόλη του Ιδαλίου στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Κυπρίων για την ελευθερία. ∆ύο νεκρούς ήρωες και 19 αγνοούµενους στους αγώνες του 1963 και 1974.
Το 1865 ο Αµερικανός Πρόξενος Τσεσνόλα (ο οποίος εκτελούσε και χρέη Πρόξενου της Ρωσσίας), ένας από τους µεγαλύτερους αρχαιοκάπηλους που πέρασαν από την Κύπρο, έκτισε την κατοικία του στο ∆άλι. Μελετώντας την ιστορία και µυθολογία του ∆αλιού ο Τσεσνόλα δεν πείστηκε από τις δηλώσεις του κόµη Melchior de Vogüé. Έτσι, ενοικιάζει αµέσως ολόκληρη περιοχή 30 εκταρίων στη νοτιο-δυτική περιοχή του χωριού όπου συµπέρανε ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη του Ιδαλίου και αρχίζει τις ανασκαφές. Μέσα σε µερικούς µήνες µε τη βοήθεια ενός κατοίκου του Χατζηγιωρκή, είχε ανοίξει εκατοντάδες ασύλητους τάφους στους οποίους βρήκε χιλιάδες αγγεία, αµφορείς, κοσµήµατα, πολύτιµες πέτρες, γυαλί, φύλλα χρυσού, σκελετούς κλπ. Όµως η αδεξιότητά του στο θέµα των ανασκαφών και στην προσπάθεια του να ανασκάψει εκτός των πάνω στρωµάτων και τους τάφους που βρίσκονταν στο κάτω στρώµα, κόστισε την καταστροφή πολλών ευρηµάτων και της τοιχοποιίας των πάνω στρωµάτων. Χιλιάδες ευρήµατα πωλήθηκαν σε µεγάλη δηµοπρασία που έγινε στις 25 και 26 Μαΐου 1870 στο Παρίσι, τα οποία βρίσκονται στο Μουσείο του Λούβρου, στο Μουσείο Autun, στο Μουσείο των Εθνικών Αρχαιοτήτων της Saint-Germain-en-Laye, στο Μουσείο της Μασσαλίας και της Ορλεάνης και διάφορες άλλες ιδιωτικές συλλογές. Στις 24 Νοεµβρίου 1871 µέσω του οίκου Rollin & Feuardent πωλείται η πρώτη συλλογή αποτελούµενη από 5.756 αρχαιότητες σε δύο δηµοπρασίες, τον Ιανουάριο και τον Μάιο του 1871.
Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα οι χωρικοί κατάλαβαν τι γινόταν µε τις αρχαιότητες, και αντί να εργάζονται για τον Τσεσνόλα, έσκαβαν µόνοι τους και πουλούσαν τα ευρήµατα σε ξένους. Οι πρόξενοι που βρίσκονταν στην Κύπρο ζήτησαν κι αυτοί δικαίωµα ανασκαφής. Ο µεγαλύτερος ανταγωνιστής του Τσεσνόλα ήταν ο Hamilton Lang, ο τότε διευθυντής της Αυτοκρατορικής Οθωµανικής Τράπεζας και στη συνέχεια Βρετανός πρόξενος στην Κύπρο. Ο Lang στη συνέχεια αφοσιώθηκε στα τραπεζικά του καθήκοντα και εγκατέλειψε τις ανασκαφές αφήνοντας στον Τσεσνόλα το πεδίο ελεύθερο. Μέσα στα επόµενα τρία χρόνια ο Τσεσνόλα ανάσκαψε και σύλησε 10.000 αρχαίους τάφους µόνο στο ∆άλι και άλλους τάφους και ναούς στην ευρύτερη περιοχή.
«…χρησµός γάρ εδόθη… όπου ίδοι τον άλιον ανίσχοντα, πόλιν κτίσαι· ο ούν Χαλκήνωρ περιών … τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνοµάσθαι την πόλιν …»
Μεταξύ του 1870-1872 ο Τσεσνόλα δωρίζει αρχαιότητες στην Ακαδηµία Επιστηµών του Τορίνου, στην Κωνσταντινούπολη, σε φίλους και γνωστούς, χωρίς να γίνεται καµιά καταγραφή. Έτσι φτάνουµε στο σηµείο να βρίσκουµε ευρήµατα σε πολλά µουσεία της Ευρώπης και της Αµερικής. Το 1870 οι Τούρκοι στο νησί απαγόρευσαν τη εξαγωγή των θησαυρών του Αµερικανού Πρόξενου. Ο λόγος για τον οποίο ο Βεζύρης άλλαξε ξαφνικά τη στάση του απέναντι στον Τσεσνόλα ήταν, όταν κηρύχτηκε ο πόλεµος µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας η απόφαση της οθωµανικής αυτοκρατορίας ήταν να εκκενώσουν τους χώρους οι Χριστιανοί Έλληνες. Ο Τσεσνόλα όµως µε παρέµβασή του έπεισε τον ∆ιοικητή της Κύπρου να µην εκδιώξει τους Χριστιανούς, και ταυτόχρονα έδωσε καταφύγιο στον πρόξενο της Ελλάδας στην Κύπρο στο Αµερικανικό Προξενείο και γλύτωσαν µαζί πολλούς Χριστιανούς. Πέραν αυτού υπήρχε και η φήµη ότι σε περίπτωση πολέµου µε την Τουρκία, ο Τσεσνόλα θα ανελάµβανε την ηγεσία των ελληνικών δυνάµεων. Αυτό δεν άρεσε στον Βεζύρη ο οποίος για να τον εκδικηθεί κράτησε τη συλλογή του Τσεσνόλα στην Κύπρο. Ταυτόχρονα το Στέιτ Ντιπάρτµεντ έστειλε στον Τσεσνόλα την είδηση ότι θα έκλεινε το Προξενείο τους στην Κύπρο. Οι δύο αυτές ειδήσεις αναστάτωσαν τον Τσεσνόλα του οποίου κινδύνευαν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις. Έτσι ζήτησε παράταση λειτουργίας του Προξενείου για ακόµα ένα χρόνο για να έχει τη ευκαιρία να πωλήσει τις συλλογές του. Το 1871 µε τη βοήθεια του δούλου του Besbes κατάφερε να µεταφέρει τη συλλογή του στο Λονδίνο µε την ιδιότητα του Ρώσσου Πρόξενου αφού δεν µπορούσε να κάνει τίποτα ως Αµερικανός Πρόξενος.
Το σύγχρονο Ιδάλιο – µια µικρή ευρωπαϊκή πόλη
Από το 1991 µέχρι σήµερα, το Τµήµα Αρχαιοτήτων Κύπρου διεξάγει αρχαιολογικές ανασκαφές στο χώρο, κάθε άνοιξη. Τα ευρήµατα βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία. Επίσης, από το 1971 µέχρι σήµερα γίνονται από Αµερικάνικη Αρχαιολογική Αποστολή ανασκαφές στο χώρο του Αρχαίου Ιδαλίου κάθε Ιούλιο, υπό την επίβλεψη του Τµήµατος Αρχαιοτήτων. Από τον Ιανουάριο του 2008 λειτουργεί το Τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Ιδαλίου, στο οποίο εκτίθενται ευρήµατα από τον Αρχαιολογικό µας χώρο.
Ήταν µικτό χωριό µέχρι το 1974 οπότε µετά την τουρκική εισβολή οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό και µετέβησαν στις κατεχόµενες περιοχές του νησιού. (Το 1960 κατοικούσαν στο ∆άλι 2600 Ελληνοκύπριοι και 200 Τουρκοκύπριοι.) Από το 1976 εφαρµόστηκε το οικιστικό σχέδιο στέγασης Ελληνοκυπρίων προσφύγων. Σήµερα ο αριθµός των κατοίκων ανέρχεται στις 8000.
Ανασκαφές Το 1862 ο κόµης Melchior de Vogüé προέβη σε ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο ο οποίος δήλωσε ότι δεν υπήρχε τίποτα το ιδιαίτερο στο ∆άλι πέραν από όσα είχαν ήδη βρεθεί.
Βιβλιογραφία: ΜΕΓΑΛΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙ∆ΕΙΑ, σελ. 74-77, 179-182 ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΚΥΠΡΟΣ, Β’ Έκδοση, Κεβορκ Κ. Κεσισιαν, σελ. 66-69 Ι∆ΑΛΙΟΝ Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ∆ρ. Αντρέα ∆ηµητρίου, Αρχαιολόγου, σελ. 7-40 Πρόσθετες πληροφορίες: Αρχειακό υλικό ∆ήµου Ιδαλίου και Πολιτιστικού Τµήµατος ∆ήµου Ιδαλίου Μελέτη, επεξεργασία κειµένων και επιµέλεια εντύπου:
Άννα Σαββίδου-Μιχαηλίδου, Λειτουργός ∆ηµοιτκών Επιτροπών, Πολιτιστική Υπηρεσία ∆ήµου Ιδαλίου
1