Werkbaarwerk in de Vlaamse social profit

DE VLAAMSE SOCIAL-PROFITSECTOREN EN WERKBAAR WERK

Wat maakt het verschil?

En‌ wat gaan we er aan doen?

Op basis van de werkbaarheidsmonitor en kwalitatief onderzoek naar de ervaring van de kwaliteit van het werk.

De job met de perfecte mogelijkheden voor de toekomst, fijne uitdagingen, goede contacten, een goede combinatie met je gezin en hobby’s, niet te veel stress, bijleren rond wat je interesseert… Wie wenst het niet?

En welke werkgever zou het zijn medewerkers niet gunnen?

Alleen… zo simpel is het natuurlijk niet altijd. In deze brochure bekijken we wat in de social-profitsector goed loopt, en waar medewerkers op botsen.

Vaak kan jij, als medewerker of leidinggevende, toch iets ondernemen.

Vivo onderzocht de beleving van het werk in aanvulling van de werkbaarheidsmonitor. In deze brochure ontdek je wat we leerden.

2

WERKBAAR WERK

Inhoud 1. Wat is werkbaar werk?

4

2. Aandacht voor werkbaar werk?

4

3. Wat zegt de werkbaarheidsmonitor?

5

4. Wat werkt, wat werkt niet, hoe komt dat en wat zijn de gevolgen?

7

5. Vivo zet het voor jou op een rijtje

8

5.1. Werkbaarheidsindicatoren

8

a. Werkstress

8

b. Onvoldoende leermogelijkheden

c. Motivatieproblemen

11

d. Werk-privébalans

12

5.2. Werkbaarheidsrisico’s

14

9

a. Werkdruk

14

b. Emotioneel belastend werk

15

c. Routinematig werk

17

d. Onvoldoende autonomie

18

e. Onvoldoende ondersteuning van de leidinggevende

20

f. Belastende arbeidsomstandigheden

21

5.3. Wat speelt verder nog een rol?

23

a. Onzekerheid en bedreiging

23

b. Samenwerking en verloop

23

c. Erkenning en waardering

24

d. Basis voor conflict

25

e. Weinig doorgroeimogelijkheden

26

6. Wat kan jij doen?

27

6.1. Zorg voor contactmogelijkheden en… prààt met elkaar!

28

6.2. Maak gebruik van de beproefde HR-managementtechnieken

en instrumenten!

28

6.3. Wat kan je doen als medewerker?

29

6.4. Wat kan je doen als leidinggevende?

30

7. Er is meer! Het Vivo-Actieplan…

WERKBAAR WERK

31

3

1. Wat is werkbaar werk?

• werk dat motiveert • leerkansen biedt • zonder problematische werkstress • met een evenwichtige werk-privébalans

Geen werkbaar werk leidt tot…

• werkverzuim • demotivatie • langdurige arbeidsongeschiktheid • vervroegde uittreding • …

2. Aandacht voor werkbaar werk?

Niet alleen is de kwaliteit van de job voor jou als individu belangrijk, niet-werkbare jobs hebben ook een enorme maatschappelijke kost.

Werkbaar werk maakt aan het werk gaan en blijven voor iedereen aantrekkelijker en gaat de gevolgen van een gebrekkige arbeidskwaliteit -waaronder gezondheidsproblemen - tegen.

Belangrijke uitdagingen waar de sector op dit moment, en de komende jaren, mee te kampen heeft, zijn de vergrijzing en het vinden en behouden van voldoende en geschikte medewerkers. Anderzijds verwacht men van de sector een antwoord op veranderingen in de organisatie van de zorg en het aanbod ervan.

Het verbeteren van de arbeidskwaliteit kan ons al een hele stap verder helpen.

4

WERKBAAR WERK

3. Wat zegt de werkbaarheidsmonitor?

Sinds 2004 publiceert de Stichting Innovatie en Arbeid driejaarlijks de werkbaarheidsmonitor. Dit is een grondig rapport rond de kwaliteit van de arbeid in Vlaanderen, waarbij de verschillende sectoren, waaronder de social profit aan bod komen. Je vindt hun cijfermateriaal en meer op werkbaarwerk.be.

In 2014 werden hier ook clusters van subsectoren van de Vlaamse social profit geanalyseerd. De werkbaarheidsmonitor is een kwantitatief en statistisch sterk rapport, dat werkt met duidelijke categorieën rond werkbaarheidsindicatoren en werkbaarheidsrisico’s. De werkbaarheidsmonitor identificeert vier werkbaarheidsindicatoren, die worden veroorzaakt door zes werkbaarheidsrisico’s.

RISICO’S Belastende arbeidsomstandigheden Gebrek aan autonomie Routinematig werk Gebrek aan ondersteuning van de leidinggevende Emotionele belasting Hoge werkdruk

WERKBAAR WERK

INDICATOREN Werkstress Leermogelijkheden Motivatieproblemen Werk-privébalans

De werkbaarheidsgraad (het percentage medewerkers dat op geen enkele werkbaarheidsindicator negatief scoort) ligt in de volledige zorg- en welzijnssector iets hoger dan in de volledige Vlaamse arbeidsmarkt. Enkel in de beschutte en sociale werkplaatsen en de woonzorgcentra ligt de werkbaarheidsgraad lager.

De werkbaarheidsrisico’s waar het grootste aantal medewerkers aan worden blootgesteld in de social-profitsector zijn emotionele belasting en een hoge werkdruk. Deze risico’s verhogen de kans op werkstress, het belangrijkste knelpunt in onze sector, aanzienlijk.

Wat de risicofactoren betreft, zien we dat de emotionele belasting in de sector heel wat hoger ligt dan op de volledige Vlaamse arbeidsmarkt. Maar liefst 35% van de medewerkers uit de sector worden er mee geconfronteerd. Het tweede belangrijkste werkbaarheidsrisico is de werkdruk, die iets hoger ligt dan gemiddeld, waarna de mate van autonomie en het routinematig werk volgen. Tegenover de gemiddelde Vlaamse arbeidsmarkt, scoort de sector ook iets hoger op belastende arbeidsomstandigheden.

AANTAL MEDEWERKERS MET PROBLEMATISCHE SCORES OP WERKBAARHEIDSINDICATOREN EN WERKBAARHEIDSRISICO’S BINNEN DE ZORG- EN WELZIJNSSECTOR

Motivatie problemen

Werkstress 29,6%

11,8% Routinematig werk

Emotionele belasting 35,4% Belastende arbeidsomstandigheden 14,7%

Leermogelijkheden

O ndersteuning leidinggevende 13,2%

14,9%

Werk-privé balans Werkdruk Autonomie

29,8%

8,6%

Bron: Werkbaarheidsmonitor 2013, eigen bewerking

22,9%

23,5%

6

WERKBAAR WERK

4. Wat werkt, wat werkt niet, hoe komt dat en wat zijn de gevolgen?

Hoe zit dat dan op de werkvloer? Wat betekent bijvoorbeeld dat begrip ‘autonomie’ in onze sector en vooral… wat doe je er aan?

Vivo zette door onderzoek in op het concreter maken van de werkbaarheidsresultaten van de werkbaarheidsmonitor en hoe ze worden ervaren door de medewerker. Aanvullend op de werkbaarheidsmonitor bevroegen we 1046 medewerkers uit de sector diepgaand naar de kwaliteit van hun arbeid. We brachten ook 21 leidinggevenden of HR-medewerkers uit de vijf sectoren samen en gingen hierover met hen in gesprek.

We onderzochten dit in: • de gezins- en bejaardenhulp (PC 318.02) (GBH*) • de gehandicaptenzorg (GHZ*), jeugdhulp (JH*) en het algemeen welzijnswerk

(AW*) (PC 319.01) • de beschutte werkplaatsen (PC 327.01) • de sociale werkplaatsen (PC 327.01) • de socioculturele sector (PC 329.01) • de gezondheidsinstellingen en – diensten en de kinderopvang (PC 331)

(GID* en KO*) Van de socioculturele sector en de beschutte en sociale werkplaatsen zijn helaas geen specifieke cijfers uit de werkbaarheidsmonitor beschikbaar. Deze cijfers zitten wel vervat in het totaalpercentage van de volledige welzijns- en gezondheidssector, net als de cijfers van revalidatiecentra, woonzorgcentra (WZC*) en ziekenhuizen (ZH*). De cijfers van deze laatste drie deelsectoren geven we, ondanks het niet vervat zitten in het eigen onderzoek, in deze brochure telkens mee. Dit omdat we geloven dat er in zekere mate een overlap is in de concrete invulling van de knelpunten met de overige social-profitsectoren.

(*) In deze brochure worden de sectoren zo afgekort om de leesbaarheid te vergroten.

WERKBAAR WERK

7

5. Vivo zet het voor jou op een rijtje Hieronder vind je telkens de cijfergegevens uit de werkbaarheidsmonitor van 2013, aangevuld met gegevens uit het Vivo-onderzoek en waar mogelijk tips voor medewerkers

8 en leidinggevenden 8.

Bij de werkbaarheidsindicatoren geven we telkens aan welke werkbaarheids­ risico’s hier een grote invloed op hebben. De Stichting Innovatie en Arbeid ging telkens na “is de impact op de werkbaarheidsindicator groot, en zijn er veel medewerkers uit de sector die er last van hebben?”

Pak zeker de werkbaarheidsrisico’s aan als je wilt werken aan de werkbaarheidsindicator.en

5.1. Werkbaarheidsindicatoren a. Werkstress Hiermee wordt bedoeld dat de opgebouwde (mentale) vermoeidheid door het werk minder snel wordt verwerkt en eventueel leidt tot fysieke en mentale klachten en verminderd functioneren.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

29,3

29,6

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

23,5

24,6

22,2

32,7

35,3

In de sector heeft 29,6% van de medewerkers te veel werkstress. Vooral in de ziekenhuizen en ouderenzorg heeft men last van werkstress. In de andere deelsectoren ligt dit percentage onder dat van de Vlaamse arbeidsmarkt.

8

WERKBAAR WERK

Door het teveel aan werk is er onvoldoende tijd om het werk naar behoren uit te voeren. Dit geeft veel frustraties voor mij. Ik heb het gevoel dat ik mijn werk niet goed genoeg kan doen. Die werkdruk zorgt ook voor fysieke klachten. Ik was voorheen zelden tot nooit ziek, nu heb ik regelmatig last van migraine aanvallen. Die hoge werkdruk maakt ook dat ik mij soms moet slepen naar mijn werk. (vrouw, 36j., gezinszorg)

BELANGRIJKE OORZAKEN

RISICO

Impact op velen

emotioneel belastend werk

x

hoge werkdruk

x

Grote impact

x

b. Onvoldoende leermogelijkheden Dit gaat om leermogelijkheden tijdens het dagdagelijkse werk en tijdens opleidingen. Voor medewerkers is het belangrijk iets te kunnen bijleren, of minstens de competenties op peil te kunnen houden.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

18,0

14,9

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

19,4

11,8

7,2

12,8

21,2

In de volledige zorg- en welzijnssector heeft 14,9% van de medewerkers te weinig leerkansen, tegenover 18% op de volledige Vlaamse arbeidsmarkt. In de jeugdhulp, de gehandicaptenzorg en het algemeen welzijnswerk ervaren slechts 7,2% van de medewerkers een gebrek aan leermogelijkheden. In de ouderenzorg ligt dit cijfer dan weer veel hoger.

WERKBAAR WERK

9

Ik krijg veel mogelijkheden om bij te leren, voornamelijk door het volgen van externe opleidingen. Ik vind het wel jammer dat er niet altijd tijd is om te leren van collega’s.

Bijvoorbeeld als er iemand uit dienst gaat, is er niet veel tijd (of geld, want subsidies zijn niet voldoende voor een overlap van personeel) voor een degelijke overdracht.

Zo gaat er telkens bij een uitdienst veel kennis en ervaring verloren. Qua inhoud is het meeste dat ik bijleer bruikbaar bij mijn werk. (vrouw, 30j., socioculturele sector)

BELANGRIJKE OORZAKEN

RISICO

Impact op velen

Grote impact

routinematig werk

x

x

hoge werkdruk

x

emotioneel belastend werk

x

gebrekkige ondersteuning door de directe leiding

x

TIPS:

• Directe feedback is het middel bij uitstek om de kennis en vaardigheden

die nodig zijn in het werk, aan te scherpen. Door een hoge werkdruk, weinig contact met collega’s en leidinggevenden, de organisatiecultuur of een slordig beleid rond functioneringsgesprekken krijgen medewerkers te weinig feedback.

• Een opleiding? Zorg dat het onderwerp en de leervorm toegespitst zijn op

de medewerker en de aanwezige kennis en vaardigheden. Ook bij deeltijds werkenden en ‘oudere’ medewerkers.

8 Zorg dat wat geleerd werd ook kan worden toegepast op de werkvloer.

•

Onduidelijkheden of tegenstrijdigheden zijn frustrerend!

10

WERKBAAR WERK

c. Motivatieproblemen Medewerkers hebben motivatieproblemen indien ze, door het werk, minder betrokken zijn, of zelfs gedemotiveerd raken.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

18,1

11,8

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

13,4

9,5

9,3

10,9

13,6

In de volledige zorg- en welzijnssector heeft 11,8% een weinig motiverende job.

In de social-profitsector valt dit beter mee dan op de Vlaamse arbeidsmarkt, waar dit voor 18,1% het geval is.

Ik denk dat ik vaak nood heb aan meer uitdaging. Doordat ik al 15 jaar dezelfde job doe is er risico op routine zonder vernieuwing. Ik zou het fijn vinden als mijn werkgever hier meer oog voor had. (vrouw, 52j., sociale werkplaats)

BELANGRIJKE OORZAKEN

RISICO

Impact op velen

Grote impact

gebrekkige ondersteuning door de directe leiding

x

routinematig werk

x

hoge werkdruk

x

emotioneel belastend werk

x

x

TIP:

• Bekijk de tips bij de risicofactoren verder in deze brochure!

WERKBAAR WERK

11

d. Werk-privébalans VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

10,8

8,6

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

6,4

10,7

5,9

12,8

21,2

De werk-privébalans is voor 8,6% van de medewerkers uit de sector niet in evenwicht. In de volledige Vlaamse arbeidsmarkt is dit 10,8%. Vooral in de subsectoren van de bijzondere jeugdhulp, de gehandicaptenzorg en het algemeen welzijnswerk valt de combinatie voor velen goed te maken. Voor medewerkers uit de woonzorgcentra zijn de cijfers dan weer minder goed.

BELANGRIJKE OORZAKEN

RISICO

Impact op velen

Grote impact

hoge werkdruk

x

x

emotioneel belastend werk

x

Opvallend is dat veel medewerkers uit de sector en voornamelijk vrouwen, gezinsplanning doen in functie van hun werk, of zich gedwongen zien deeltijds te gaan werken of ander werk te zoeken omwille van het gezin.

12

Werkdruk ligt zeer hoog. Aantal overuren niet in controle te houden. Veel weekendwerk en avondvergaderingen. Nu nog combineerbaar omdat er nog geen kinderen zijn, maar wordt onhoudbaar bij toekomstige gezinsuitbreiding. (man, 26j., socioculturele sector)

TIPS:

• Op zich vinden de meeste medewerkers shiftwerking en onregelmatige

uren geen probleem. De balans werk-privé wordt vooral moeilijk wanneer men niet lang op voorhand kan plannen. Tijdig plannen, met de mogelijke flexibiliteit voor het onderling wisselen in uren, is voor de medewerker optimaal.

• Zelfroostering kan er voor zorgen dat de combinatie arbeid-privé veel

makkelijker te maken wordt.

• Door telewerk (indien mogelijk) kan de balans in evenwicht blijven. Maak

8

wel goede afspraken!

• Stimuleer medewerkers in de assertiviteit naar cliënten toe.

Het blijft een kunst om grenzen te trekken en af te bakenen wanneer je werkdag stopt en je privéleven start. Overuren zijn snel gemaakt, ‘s avonds en/of in het weekend mails lezen gebeurt heel regelmatig, ... In de organisatie wordt er niet formeel gevraagd om meer, langer te werken of buiten de werktijd taken op te nemen, maar het lijkt wel een cultuur geworden die er in het managementkader (maar ook bij hulpverleners) door de jaren heen meer en meer ingekropen is. (vrouw, 35j., algemeen welzijnswerk)

WERKBAAR WERK

13

5.2. Werkbaarheidsrisico’s a. Werkdruk Werkdruk is de mate van belasting die het gevolg is van de hoeveelheid werk die iemand binnen een bepaald tijdsbestek presteert.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

29,0

29,8

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

14,1

16,9

23,1

36,6

39,9

Het percentage personen dat geconfronteerd wordt met dit werkbaarheidsrisico uit de sector, is gelijkaardig aan dat van de volledige Vlaamse arbeidsmarkt. In de ziekenhuizen en woonzorgcentra ligt dit echter hoger.

OORZAKEN ZIJN

• verhoogde kwaliteitseisen • meer administratie • hogere zorgzwaarte • inefficiëntie bij vergaderingen • hoog verloop • een slecht vervangbeleid • afwezige collega’s (en ADV-dagen) • slechte planning door medewerkers • ongelijke werkverdeling binnen teams • Voor deeltijds werkenden blijven de ‘overhead’taken vaak dezelfde waardoor

de werkdruk op inhoudelijke taken toeneemt.

Omwille van een hoge werkdruk is het voor medewerkers soms niet mogelijk de nodige zaken door te nemen om up-to-date te blijven en zich inhoudelijk te verdiepen.

14

WERKBAAR WERK

Er zijn wel eens piekmomenten maar dan wordt er in de mate van het mogelijke ook (tijdelijk) een collega bij ingeschakeld. De collegialiteit onder de collega’s is dan ook groot. (vrouw, 34j., beschutte werkplaats)

TIPS:

• Medewerkers zien mogelijkheden om administratie en vergaderingen

efficiënter aan te pakken.

• Stel prioriteiten en communiceer hierover.

8 Maak werk van je vervang-, stage- en onthaalbeleid.

•

b. Emotioneel belastend werk Emotionele belasting is de mate van belasting die het gevolg is van de interactie met gebruikers, klanten en patiënten.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

20,0

35,4

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

22,3

23,7

49,6

40,9

35,4

De emotionele belasting is vooral in de ziekenhuizen, woonzorgcentra, bijzondere jeugdbijstand, gehandicaptensector en het welzijnswerk enorm met meer dan een derde van de medewerkers die hier mee kampt.

De belasting komt voort uit het nauwe contact met personen met eventueel zware verhalen, maatschappelijke problemen, omgaan met diversiteit en diverse persoonlijkheden, veeleisende cliënten, ziekte en sterfte… Medewerkers ervaren ook schuldgevoelens tegenover hun cliënt omwille van een verminderde dienstverlening door verhoogde werkdruk/slecht materiaal/wachtlijsten/…

Bovendien komen heel wat medewerkers in contact met (de mogelijkheid op) agressief gedrag.

WERKBAAR WERK

15

De momenten dat het emotioneel wat zwaarder wordt bestaan uiteraard: wanneer er een bewoner overlijdt, het contact tussen mezelf en m’n bewoner wat spaak loopt, de problematiek van de bewoner intens is. De agoges en verantwoordelijken van het wonen staan ons daar zeker in bij, maar vooral je naaste collega’s in het team staan klaar om ons op de vangen, soms even een dienst over te nemen, ...

Er wordt steun gegeven in de zin van ‘hoe leer je omgaan met verlies of moeilijke periodes’. Zo leren we steeds van elkaar wanneer een collega in dergelijke situatie zat. De dankbaarheid van andere bewoners, hun joie de vivre en de steun van familie of therapeuten helpen wel om te zorgen dat dit minder doorweegt. (vrouw, 48j., zorg voor personen met een beperking)

TIPS:

• Zorg voor voldoende contact met collega’s

… denk hierbij aan teamdagen, een ruimte waar collega’s elkaar kunnen ontmoeten met voldoende privacy, informele momenten,…

8 een ondersteunende en open houding van een aanwezige leidinggevende afwisseling in type cliënt of type werk 8 preventie van agressie en hulp bij het hiermee omgaan zijn erg belangrijk.

• • •

Dit zowel voor-, als na incidenten en voor een breed spectrum aan medewerkers.

• Besteed voldoende aandacht aan successen.

WERKBAAR WERK

c. Routinematig werk Taakvariatie is de mate waarin het werk afwisseling biedt en een beroep doet op de kennis en de vaardigheden van de taakuitvoerder.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

23,7

22,9

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

28,8

11,8

11,8

21,3

35,2

Er zijn grote verschillen tussen de subsectoren met betrekking tot routinematig werken. Zo zien we dat in de woonzorgcentra, de gezins-en bejaardenhulp en de ziekenhuizen meer routinematig wordt gewerkt.

Medewerkers met een te routinematig takenpakket hebben minder leermogelijkheden, wat de nodige gevolgen heeft voor motivatie en inzetbaarheid. Oorzaken hiervan liggen in het takenpakket zelf, onvoldoende autonomie, een hoge werkdruk. Ook in de gezins- en bejaardenhulp is er te veel routinematig werk, hoewel het gebrek aan autonomie daar minder speelt. Ook deeltijds werkenden worden meer geconfronteerd met routinematig werk.

Er zijn wel medewerkers die aangeven dat werk met weinig taakvariatie hen bevalt. Het routinematige en voorspelbare biedt hen veiligheid. Het gevaar dat ontstaat bij een te comfortabel routinematig werk is dat de leer- en bijgevolg ook de arbeidsmarktmogelijkheden hierdoor afnemen. Hoewel niet iedereen het zo ziet, zijn er dus zeker medewerkers die het routinematig werken als een bedreiging zien voor de inzetbaarheid in de toekomst zowel binnen, als buiten de eigen organisatie.

TIP:

• Bespreek job- en/of taakrotatie, talentbeleid en de autonomie. Dit vraagt

wel vaak een dosis creativiteit.

WERKBAAR WERK

17

Ja, genoeg uitdaging. Vaak afwisseling wat betreft verschillende opdrachten en natuurlijk is ook elke dag anders want werken met mindervaliden geeft elke dag een verscheidenheid aan problemen die ze zowel thuis als op het werk hebben. (vrouw, 43j., beschutte werkplaats)

d. Onvoldoende autonomie Autonomie is de mate waarin iemand invloed heeft op de planning en de organisatie van het eigen werk.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

19,0

23,5

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

7,4

20,5

9,5

28,7

31,7

In de volledige social-profitsector kampt bijna een kwart van de medewerkers met dit probleem. Maar in de gezins- en bejaardenhulp, bijzondere jeugdbijstand, gehandicaptenzorg en het algemeen welzijnswerk valt dit beter mee. In de ziekenhuizen, woonzorgcentra, kinderopvang en de centra voor geestelijke gezondheidszorg stelt dit probleem zich wel meer, namelijk bij tot een derde van de werknemers.

DE AUTONOMIE VAN MEDEWERKERS WORDT INGEPERKT DOOR

• interne en externe regelgeving • stroeve samenwerkingen • slechte communicatie • beperkingen van materiaal en werkplek

Medewerkers voelen dit effect in de energie, de relatie met collega’s en de kwaliteit van de dienstverlening.

18

WERKBAAR WERK

Verder wordt op het werk ook weinig gecontroleerd. Iedereen gaat uit van een basisvertrouwen van ‘het werk wordt goed gedaan’. Elke collega heeft zijn vrijheid om een eigen systeem te ontwikkelen om zijn job te doen. Deze vrijheid en verantwoordelijkheid die je krijgt dragen zeker bij aan een positieve sfeer. (vrouw, 24j, bijzondere jeugdhulp)

TIP:

• Verwar autonomie niet met ‘geen sturing’. Duidelijkheid in de doelstelling

blijft belangrijk.

• De oorzaken van een autonomiegebrek zijn legio, bekijk en bespreek waar

het scheef loopt.

WERKBAAR WERK

19

e. Onvoldoende ondersteuning van de leidinggevende Dit is de mate waarin men door de leidinggevende adequaat begeleid en ondersteund wordt in het werk.

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

14,4

13,2

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

6,7

13,0

11,6

14,9

16,4

13,2% van de personen uit de sector krijgt onvoldoende steun van de leidinggevende, tegenover 14,4% van de Vlaamse arbeidsmarkt.

Wat duidelijk werd in het onderzoek, is niet alleen dat deze steun zelf een belangrijke factor is, maar dat ze ook een belangrijke rol speelt bij de andere risicofactoren. Voldoende inzicht in de dagelijkse praktijk en de bijhorende verwachtingen en feedback, een goed contact, voorspelbaar en gekend organisatiebeleid, flexibiliteit en stabiliteit staan op de wishlist van de medewerker. Dit wordt vaak ingeperkt door heel wat veranderingen in organisaties en sectoren, leidinggevenden met een torenhoge werkdruk en in sandwichfuncties.

Ik ben zeer tevreden over mijn baas, we kunnen met alles bij hem terecht. Is altijd bereid om naar ons te luisteren.

Ook vind ik het geweldig dat alles bespreekbaar is. (vrouw, 22j., socioculturele sector)

TIPS:

8 Verwaarloos als leidinggevende je coachende taak niet. Voer voldoende •

gesprekken met je medewerkers en geef feedback. Vergeet hierbij die positieve feedback niet!

8 Vraag feedback aan je leidinggevende. •

20

WERKBAAR WERK

f. Belastende arbeidsomstandigheden Arbeidsomstandigheden duiden de mate waarin men tijdens het werk blootgesteld wordt aan fysieke en ergonomische risicofactoren zoals lawaai, gevaarlijke stoffen, tillen, ongemakkelijke houdingen, ‌

VLAAMSE ARBEIDSMARKT%

VOLLEDIGE WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSSECTOR%

12,9

14,7

DEELSECTOREN GBH%

KO en CGG %

JH, GHZ, AW%

ZH%

WCZ%

15,5

9,1

6,7

15,4

23,6

Belastende arbeidsomstandigheden komen vaker voor in de woonzorgcentra en gezins- en bejaardenhulp, dan in de kinderopvang en CGG en de bijzondere jeugdbijstand, gehandicaptensector en welzijnswerk. Een oorzaak hiervan ligt in het meer fysieke werk, de beperkte taakvariatie en de verminderde controle vanuit de organisatie op het voorziene materiaal en de werkplek.

We zien een gebrek aan duurzaam, kwaliteitsvol, ergonomisch materiaal. Dit leidt tot stress en fysieke belasting. Wat de werkplek betreft, blijkt dat investeringen in oudere gebouwen onvoldoende gebeuren. Dit heeft gevolgen als schimmels, onvoldoende brandveiligheid, problemen met de temperatuur, contact, samenwerking en privacy.

21

De verlichting en verwarming van het lokaal zijn niet optimaal en soms moeilijk te regelen, dit kan wel een invloed hebben op de moraal. De stoelen zullen volgend jaar vervangen worden en dit zal al veel verhelpen. Vooral de kleine ruimte waar we met velen samen zitten, kan het psychisch welbevinden beïnvloeden. Je wordt ook constant gestoord en kan dan niet verder geconcentreerd werken. (vrouw, 42j., GID)

TIPS:

• Investeer, indien mogelijk, in de werkplek en het materiaal.

• Vermijd korte repetitieve taken, door bijvoorbeeld te gaan samenwerken,

of aan taakrotatie te doen.

• Vraag professioneel advies.

22

5.3. Wat speelt verder nog een rol? a. Onzekerheid en bedreiging Heel wat medewerkers voelen onzekerheden en bedreigingen waar socio-economische factoren en beleid een rol spelen. Er zijn algemene beleidsveranderingen in sectoren waardoor de werkwijze moet worden aangepast, men projecten moet ‘verdedigen’ of ziet teloor gaan, er veel tijdelijke contracten zijn en er in sommige gevallen tijdelijke werkloosheid wordt ingeroepen.

Wordt soms teveel, zeker het feit dat de organisatie financieel een erg smalle basis heeft. Ben het soms beu om beroepshalve een “schooier” te zijn terwijl ik dat privé niet ben en dat indruist tegen mijn natuur, die eerder genereus is. Ben soms beu om professioneel onzekere toekomst tegemoet te gaan, terwijl ik met mijn competenties in een andere sector geen zorgen zou moeten hebben. (vrouw, 45j., socioculturele sector)

TIP:

8 Zorg voor informatie en wees duidelijk.

•

b. Samenwerking en verloop Een goede samenwerking is voor veel mensen de beste motivatie om fluitend naar het werk te vertrekken.

En toch… Door een groot verloop en afwezigheden loopt dit vaak minder. Het gaat hierbij om verloop van collega’s, leidinggevenden, interims en stagiairs.

WERKBAAR WERK

23

Wanneer we met het vast team werken loopt alles vrij goed. Door de regelmatige afwezigheden (ziekte, arbeidsongeval, tijdskrediet ...)moet er steeds een ‘nieuwe interim worden ingewerkt’ wat voor onze doelgroep niet zo evident is; wanneer die interim het dan ‘gewoon’ is wordt die vaak weer verplaatst en moeten we weer opnieuw beginnen met ‘n nieuwe interim wat uiteindelijk zeer veel frustraties teweeg brengt. Het interimbeleid zou dus ernstig moeten genomen worden! (man, 58j., zorg voor personen met een beperking)

TIP:

8 Heel belangrijk is het voor organisaties om hier op in te spelen met een •

goed onthaalbeleid, een goede ondersteuning van de nieuwe en ook vaste krachten, een goed vervangbeleid en ondersteuning bij het werken met stagiairs.

c. Erkenning en waardering Er is sprake van onzichtbare arbeid in verschillende vormen: bepaalde taken worden niet (officieel) erkend of gewaardeerd.

Er wordt door de mensen hogerop soms vergeten hoe belangrijk de omgang met onze kindjes is het is niet alleen eten en slapen maar het aandacht geven, spelen, knuffelen...is zeker zo belangrijk. De tijd die we in andere zaken moeten investeren kunnen we niet aan de kindjes geven. (vrouw, 38j., kinderopvang)

• Ondersteunende diensten voelen zich niet gewaardeerd en uitgesloten door

de front-office • Collega’s, leidinggevenden, cliënten en/of anderen hebben te weinig inzicht in

de taken van de medewerker en zijn kunnen.

• Medewerkers hebben een takenpakket dat informeel is uitgebreid, of waarbij

de verloning niet op niveau van de arbeid is.

24

WERKBAAR WERK

Het is meestal de buitenwereld die niet stilstaat bij wat wij allemaal mogen doen, vaak worden wij nog als poetsvrouwen aanzien die ook een beetje soep kunnen koken, maar dit is veelal op de buiten of bij mensen die niet beter weten. Hier kan ik mij wel aan ergeren, ik heb hiervoor geen voltijdse opleiding van 11 maanden, inclusief stages (verzorging ook) gevolgd. (vrouw, 54j., gezinszorg)

TIPS:

• Besteed voldoende aandacht aan succesverhalen.

8 Toon interesse 8 Maak werk van duidelijke en realistische functieomschrijvingen.

• •

d. Basis voor conflict Het is niet nieuw dat diversiteit naast een bron van verrijking, ook een bron van conflict is. De volgende aspecten spelen een rol: • Leeftijd, levensfase en anciënniteit: medewerkers ervaren verschillen in ar-

beidsvisie en hebben andere voordelen volgens de arbeidswetgeving.

• Verschillen in opleidingsachtergrond en visie in multidisciplinaire samenwer-

kingsverbanden.

• Een laatste basis voor conflict kan voortkomen uit culturele diversiteit en dan

vooral verschillen in taalkennis, wat meer werd vermeld door respondenten uit de beschutte en sociale werkplaatsen.

Tegenwerking, haantjesgedrag, negatieve opmerkingen doen zich voor bij de ‘anciens’ tegenover omkadering met een nieuwere visie. (man, 54j., sociale werkplaats)

WERKBAAR WERK

e. Weinig doorgroeimogelijkheden Door de overwegend vlakke organisatiestructuren in de sector, zien we dat veel medewerkers weinig doorgroeimogelijkheden hebben. Dit mondt vaak uit in een verlaagde motivatie en verloop, maar dit hoeft niet altijd het geval te zijn.

TIP:

• Investeer in voldoende taakvariatie en leermogelijkheden, hoewel dit niet

voor iedereen zal volstaan.

Ik wil vooral mijn talenten kunnen inzetten. Ik maak me geen zorgen over jobzekerheid, taken die ik wil ontwijken en financiële verbeteringen. Het gaat vooral over slagkracht en officiële erkenning voor de surplus die ik lever, maar die nergens kan in ‘ondergebracht’ worden. Ik sta 100% achter de missie en werking van de organisatie, de werkomgeving is inspirerend, de collega’s zijn perfect. Maar ik krijg geen kans om binnen mijn job te evolueren? Ik moet mezelf en de job voortdurend heruitvinden en boeiend maken. (vrouw, 45j., socioculturele sector)

WERKBAAR WERK

6. Tijd voor actie: wat kan jij doen?

In het kennen van de problemen, schuilt voor een groot deel al een oplossing.

Je vond al wat tips in de situatieschets, maar hier vatten we de meest opvallende toch nog eens samen.

6.1. Zorg voor contactmogelijkheden en… prààt met elkaar!

Het is van groot belang dat men voldoende formele en informele contactmogelijkheden heeft met zowel de leidinggevende, als met collega’s. Het is de basis om aan elk werkbaarheidsknelpunt te werken. Het lijkt eenvoudig, toch ervaren medewerkers hier heel wat problemen. Zorg voor openheid in het bespreken van werkbaarheid en wat er misloopt. En… werk er vervolgens aan.

Duidelijke afspraken rond de formele contacten zijn erg belangrijk. Een goede vergadercultuur ontbreekt in heel wat organisaties. Het is de meest geformuleerde klacht van heel wat medewerkers! Neem je vergadergewoontes kritisch onder de loep en durf ze bespreken. Moet er wel vergaderd worden? Zijn alle aanwezigen noodzakelijk voor dit onderwerp? Is iedereen voorbereid? Is er een agenda?

Medewerkers vinden vergaderingen vaak zinloos, lang, uitkomstloos,… Als je het hier open over kan hebben, zit er tijds- en motivatiewinst in voor iedereen!

Daarnaast zorgt structuur in specifieke contacten met leidinggevende voor een verbetering van de werkbaarheid, in verband met leer- en groeimogelijkheden, taakvariatie, duidelijkheid rond eventuele veranderingen en bedreigingen,...

WERKBAAR WERK

27

8 6.2. Maak gebruik van de beproefde

HR-managementtechnieken en instrumenten!

Verschillende HR-managementtechnieken en -instrumenten bestaan en hebben een positief effect, als ze correct en gericht op de doelgroep worden gebruikt.

Momenteel geven medewerkers nog regelmatig aan dat ze te weinig, inconsequent of onvoldoende ingebed in de organisatie, gebruikt worden.

Denk hierbij aan • Taak- en jobrotatie, taakverbreding • Functionerings- en ontwikkelgesprekken • Een goed VTO-beleid en VTO-gesprekken • Onthaalbeleid • Competentie- en talentmanagement • Een doordacht vervang- en stagiairebeleid • Agressiebeleid • Loopbaangesprekken • Ondersteuning voor medewerkers rond ergonomisch werken • Goede functie- en competentieprofielen en duidelijk omschreven takenpak-

ketten • Visie en missie • De (occasionele) mogelijkheid tot telewerk

28

TIP:

• Je hoeft helemaal het warm water niet opnieuw uit te vinden. Een zee aan

materiaal is beschikbaar. Duik er in! Surf naar onderstaande websites voor informatie, voorbeelden en instrumenten: • Lerenindesocialprofit.be • Competentindesocialprofit.be • Leeftijdindesocialprofit.be • Icoba.be • Vivosocialprofit.org PARTNERSITES

• Werkbaarwerk.be

8 HRwijs.be 8 Straffekoppen.be • •

8 6.3. Wat kan je doen als medewerker?

Een goed gesprek met je leidinggevende kan wonderen doen. Bereid je goed voor, en denk eens na over wat je organisatie en leidinggevende voor jou kunnen doen. Er zijn heel wat websites met informatie voor jou (onder meer straffekoppen.be), en je leidinggevende. Ook met deze brochure in de hand, heb je al een goede aanleiding voor een gesprek!

Vragen cliënten wel eens iets dat eigenlijk niet mag? Willen ze wel eens een extraatje, of is je werkmateriaal niet meer geschikt? Het is belangrijk hier voet bij stuk te houden!

29

8 6.4. Wat kan je doen als leidinggevende?

De invloed van de leidinggevende op de kwaliteit van het werk van de medewerker is groot en speelt in op alle andere risicofactoren! Deze persoon of personen zijn dus cruciaal bij de aanpak van werkbaar werk. Ze zijn een brug naar motivatie en tevredenheid van de werknemer.

In de gevoerde focusgroepen werd duidelijk dat de leidinggevenden zelf de behoefte ondervinden aan ondersteuning en advies van collega’s om de dagelijkse aanpak van de werkbaarheid en de bijhorende problemen te bespreken. Dit is zeker het geval bij leidinggevenden van medewerkers die een zekere mate van emotionele belasting ervaren op het werk, veranderingen en onzekerheid beleven. Als er sprake is van een ‘sandwichpositie’ en een hoge werkdruk voor de leidinggevende, is omgaan met de medewerker een enorme uitdaging.

WERKBAAR WERK

7. Er is meer! Het Vivo-Actieplan‌ Vivo en haar partners, zoals de verschillende sociale fondsen en HRwijs, ondersteunen medewerkers en leidinggevenden op verschillende manieren om de kwaliteit van de arbeid te verbeteren.

Dit gebeurt niet alleen door middel van onderstaande website, maar ook door gerichte acties. Een actueel keuzemenu vind je op onze website onder

www.vivosocialprofit.org/werkbaar-werk Voor meer informatie verwijzen we door naar het volledige onderzoeksrapport.

Dat vind je op onze website: www.vivosocialprofit.org

Je kan hiervoor ook terecht bij: Laurence de MĂťelenaere PROJECTBEHEERDER WERKBAAR WERK

T: 02 250 37 78 ld@vivosocialprofit.org

WERKBAAR WERK

31

EOLISgebouw Sainctelettesquare 13-15 1000 Brussel

T 02 250 37 77 F 02 218 02 39

info@vivosocialprofit.org www.vivosocialprofit.org

Ontwerp en opmaak: www.magelaan.be | Fotografie: iso800, Sigrid Spinnox, Shutterstock | V.U.:Luc Van Waes, VIVO vzw, Sainctelettesquare 13-15, 1000 Brussel

VIVO vzw