Valse tegenstelling

Column Marcel Levi

Een fundamenteel verschil

NWO-voorzitter Marcel Levi helpt een aantal misverstanden rond fundamentele en toegepaste wetenschap uit de weg.

Delta ITP bestaat tien jaar en dat is een felicitatie waard. Ik denk dat je zonder enige twijfel kunt zeggen dat dit Amsterdams-Leids-Utrechtse Zwaartekrachtconsortium een voorbeeld is van Nederlandse wetenschap op zijn best. En dan ook nog eens op het superingewikkelde gebied van donkere materie, oerknal en quantumfysica. Je kunt je bijna niet nóg fundamentelere wetenschap voorstellen.

Nu bestaan er over fundamentele wetenschap een boel misverstanden. Zo wordt vaak een tegenstelling met toegepast onderzoek geponeerd. Ik denk dat dit beeld niet helemaal klopt. Zowel fundamentele als toegepaste wetenschap hebben tot doel de grens tussen wat we niet weten en wat we wel weten telkens een stukje op te schuiven. Bij toegepaste wetenschap is dat meestal omdat er bijvoorbeeld een directe maatschappelijke vraag opgelost moet worden. Bij fundamentele wetenschap ontbreekt zo’n vraag weliswaar, maar dat betekent niet dat het beantwoorden van fundamentele wetenschap op den duur niet zal leiden tot oplossingen van grote problemen in de wereld. Alleen gebeurt dat waarschijnlijk heel veel jaren later, met meer onzekerheid en zonder beloftes vooraf. En met meer verrassingen, omdat ook antwoorden worden gevonden op vragen die nog helemaal niet waren gesteld. Fundamentele en toegepaste wetenschap zijn onderdeel van hetzelfde continuüm waarbij kennis uiteindelijk leidt tot het oplossen van vragen waar de wereld beter van wordt, of het nu gaat om energie, klimaat, gezondheid of welzijn.

Verder hoor je vaak dat er in Nederland steeds minder budget is voor fundamentele wetenschap. Dat klopt ook niet echt. De budgetten voor fundamentele wetenschap zijn ongeveer gelijk gebleven in afgelopen jaren. En zelfs in een aantal nieuwe impulsen voor de wetenschap met een toegepaste insteek, zoals het Nationaal Groeifonds (van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het ministerie van Financiën – red.), is gelukkig ruimte voor basale wetenschap. Wel is het zo dat de budgetten voor fundamentele wetenschap onvoldoende zijn meegegroeid met die voor toegepast onderzoek. De balans is dus uit het lood geraakt en het is belangrijk die met de nieuwe impulsen voor wetenschap en kennis de komende tien jaar weer te herstellen.

Als je in Nederland tegenwoordig iets groots of meeslepends wilt doen, dan wordt daar vaak het woord ‘delta’ aan verbonden, misschien wel geïnspireerd op onze prachtige Deltawerken. Zo hebben we bijvoorbeeld inmiddels een Deltaplan Dementie, een Quantum Delta, een Deltaplan Biodiversiteitshersel en een Medical Delta. Wat is er eigenlijk delta aan Delta ITP? De website suggereert een keurige driehoek die Amsterdam, Leiden en Utrecht met elkaar verbindt maar dat is – voor natuurkundigen – toch een tikje onprecies. Een exacte driehoek zou eerder uitkomen in Diemen, Alphen aan den Rijn en Maartensdijk. Ook ontberen zowel Amsterdam, Leiden en Utrecht een riviermonding die aanspraak kan maken op de omschrijving delta. Maar wellicht slaat delta op de Griekse letter die vaak wordt gebruikt om ‘verschil’ aan te duiden, en dat is wel goed te volgen. Delta ITP maakt het verschil tussen wat we eerder nog niet wisten en inmiddels wel weten en daarmee is het instituut een fascinerend en succesvol voorbeeld van excellent fundamentele wetenschap.

Fundamentele en toegepaste wetenschap zijn onderdeel van hetzelfde continuüm

Marcel Levi is internist, hoogleraar geneeskunde en voorzitter van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

JEROEN OERLEMANS/NWO